290 ]
प्रसाद्यं प्रसन्नं कार्यं । किं तत् ? मनः । कैः ? श्रुतैरागमवाक्यैः । कथंभूतैः ? अमृतैः अमृतोपमैः संसारदुःखसन्तापापनोदकैरित्यर्थः । किं कृत्वा ? हित्वा । किं तदित्याह — शोकमित्यादि । शोकं — इष्टवियोगे १तद्गुणशोचनं, भयं — क्षुत्पिपासादिपीडा- निमित्तमिहलोकादिभयं वा, अवसादं विषादं खेदं वा, क्लेदं स्नेहं, कालुष्यं क्वचि- द्विषये रागद्वेषपरिणतिं । न केवलं प्रागुक्तमेव अपि तु अरतिमपि अप्रसत्तिमपि । न केवलमेतदेव कृत्वा किन्तु उदीर्य च प्रकाश्य च । कं ? सत्त्वोत्साहं संल्लेखना- करणेऽकातरत्वं ।।१२६।।
इदानीं संल्लेखनां कुर्वाणस्याहारत्यागे क्रमं दर्शयन्नाह — chhoDIne [च ] ane [सत्त्वोत्साहम् ] baL (dhairya) tathA utsAhane [उदीर्य ] pragaT karIne [अमृतैः ] amRut samAn [श्रुतैः ] shAstrothI [मनः ] man [प्रसाद्यम् ] prasanna karavun joIe.
TIkA : — ‘प्रसाद्यम्’ prasanna karavun joIe. shun te? ‘मनः’ man. shA vaDe? ‘श्रुतैः’ shAstravachano vaDe. kevAn (vachano)? ‘अमृतैः’ amRut samAn arthAt sansAranAn dukh – santApane dUr karanAr (vachano vaDe). shun karIne? ‘हित्वा’ chhoDIne. shun (chhoDIne)? te kahe chhe — ‘शोकमित्यादि’ शोकं iShTanA (priyavastunA) viyogamAn tenA guN sambandhI vAramvAr chintavan karavun, भयं – kShudhA – tRuShAdinI pIDA nimitte A lokAdimAn bhay, ‘अवसादं’ viShAd athavA khed, क्लेदं sneh, कालुष्यं koI vakhate viShayamAn rAg – dveSharUp pariNati, kevaL pUrve kahyAn eTalAn ja nahi, parantu ‘अरतिमपि arati – aprasakti (aprem) paN – e badhAnne chhoDIne. kevaL eTalun ja karIne nahi, parantu उदीर्य pragaT karIne. shun? ‘सत्त्वोत्साहम्’ sanllekhanA karavAmAn akAyaratA (nirbhayatA).
bhAvArtha : — shok, bhay, viShAd, sneh, rAg – dveSh ane apremane chhoDIne tathA baL ane utsAh vadhArIne amRut samAn sukhakArak tathA sansAranAn dukh ane santApane dUr karanAr shAstravachano dvArA manane prasanna karavun joIe. tathA sanllekhanA karavAmAn kAyaratA lAvavI joIe nahi. 126.
have sanllekhanA karanArane AhAr tyAgano kram darshAvIne kahe chhe — १. तद्गुणानुशोचनं घ ।