126 ]
‘तथा’ तेन प्रथमानुयोगप्रकारेण, ‘मति’र्मननं१ श्रुतज्ञानं । अवैति जानाति । कं ? ‘करणानुयोगं’ लोकालोकविभागं पंचसंग्रहादिलक्षणं । कथंभूतमिव ? ‘आदर्शमिव’ यथा आदर्शो दर्पणो मुखादेर्यथावत्स्वरूपप्रकाशकस्तथा करणानुयोगोऽपि स्वविषयस्यायं प्रकाशकः । ‘लोकालोकविभक्तेः’ लोक्यन्ते जीवादयः पदार्था यत्रासौ लोकस्त्रिचत्वारिं- शदधिकशतत्रयपरिमितरज्जुपरिमाणः, — तद्विपरीतोऽलोकोऽनन्तमानावच्छिन्नशुद्धाकाश- स्वरूपः तयोर्विभक्ति-र्विभागो भेदस्तस्याः आदर्शमिव । तथा ‘युगपरिवृत्तेः’ युगस्य कालस्योत्सर्पिण्यादेः परिवृत्तिः परावर्तनं तस्या आदर्शमिव । तथा ‘चतुर्गतीनां च’ lok – alokanā vibhāganā – svarūpanā [युगपरिवृत्तेः ] yugonā (arthāt kālanā parivartananā) svarūpanā [च ] ane [चतुर्गतीनाम् ] chār gationā svarūpanā prakāshak evā [करणानुयोगम् च ] karaṇānuyogane paṇ [अवैति ] jāṇe chhe.
ṭīkā : — ‘तथा’ te prathamānuyoganā prakāre ‘मतिः मनिनं श्रुतज्ञानं’ mati eṭale manan – shrutagnān, ‘अवैति’ jāṇe chhe. kone (jāṇe chhe)? ‘करणानुयोगं’ karaṇānuyogane arthāt pañchasaṅgrahādirūp lok – alokanā vibhāgane; konī māphak? ‘आदर्शमिव’ jem ādarsha eṭale darpaṇ mukhādinā yathāvat svarūpane prakāshe chhe, tem karaṇānuyog paṇ potānā viṣhayane prakāshe chhe.
‘लोकालोकविभक्तेः’ jemān jīvādi padārtho jaṇāy te lok, te traṇaso tentālīsh (343)thī adhik ghan rāju pramāṇ chhe. tenāthī viparīt svarūpavāḷo alok chhe, te anant pramāṇ ane avachchhinna shuddha ākāshasvarūp chhe. te bannenā vibhāgane (bhedane) ādarshanī jem prakāshe chhe, tathā ‘युगपरिवृत्तेः’ yuganā – kālanā – utsarpiṇī ādinā parivartanane darpaṇanī jem prakāshe chhe. ane ‘चतुर्गतिनाम् च’ narak, tiryañch, manuṣhya ane devagatirūp chār gationā (svarūpane) darpaṇanī jem prakāshe chhe – varṇave chhe.
bhāvārtha : — jem darpaṇ mukhādi vastuone jem chhe tem batāve chhe, tem je shāstra pāñch dravyonā (jīv, pudgal, dharma, adharma ane kālanā) samūharūp lok ane tenāthī viparīt svarūpavāḷā shuddha anant alokanā vibhāgane, utsarpiṇī – avasarpiṇīrūp kalpakālanā parivartanane ane narakādi chār gationā svarūpane, jem chhe tem batāve tene karaṇānuyog kahe chhe. ā anuyog paṇ samyaggnānano viṣhay chhe, arthāt karaṇānuyog, lok – alokanā vibhāgane, yuganā parivartanane ane chaturgationā svarūpane yathāvat १. मतिज्ञानं न श्रुतज्ञानम् इति ग पुस्तके ।