150 ]
1. aviramaṇarūp hinsā — koī jīv par jīvanī hinsānā kāryamān to pravartato nathī, parantu tene hinsāno pratignāpūrvak tyāg nahi hovāthī tene antaraṅgamān aviratino bhāv ūbho chhe; tethī tene aviramaṇarūp hinsāno doṣh chhe, jem ke koīne kandamūḷano tyāg nathī ane te koī vakhate khāto paṇ nathī, chhatān antaraṅgamān kandamūḷ khāvāno bhāv ūbho hovāthī, te bhāvano tyāg nahi hovāthī tene aviramaṇarūp hinsāno doṣh lāge chhe.
‘‘je kārya karavānī āshā rahe tenī pratignā levātī nathī ane āshā rahe tenāthī rāg paṇ rahe chhe tathā e rāganā bhāvathī kārya karyā vinā paṇ aviratino bandh thayā ja kare chhe; māṭe pratignā avashya karavī yogya chhe. vaḷī kārya karavānun bandhan thayā vinā pariṇām kevī rīte rokāshe? prayojan paḍatān tadrūp pariṇām avashya thaī jāy vā prayojan vinā paṇ tenī āshā rahe chhe, māṭe pratignā karavī yogya chhe......’’1
2. pariṇamanarūp hinsā — par jīvanā ghātamān, jo jīv manathī, vachanathī ke kāyathī pravarte to tene te pariṇamanarūp hinsā chhe.
ā banne bhedomān pramādasahit yoganun astitva chhe. तस्मात्प्रमत्तयोगे नित्यं प्राणव्यपरोपणम् । tethī pramādanā yogamān nirantar prāṇaghātano sadbhāv chhe. jyāre jīv krodhādi bhāvahinsāno tyāg karī pramādarūp pariṇaman na kare to ja tene (prāṇaghātano) abhāv hoī shake. jyān sudhī pramād rahe chhe tyān sudhī hinsāno abhāv koī rīte hoī shakato nathī.2
pramattayog e ja hinsānun vāstavik kāraṇ chhe; kevaḷ dravyaprāṇano ghāt thavo te kharī hinsā nathī.
shrī umāsvāmīe paṇ ‘tattvārtha sūtra’mān hinsānun lakṣhaṇ āpatān kahyun chhe ke — प्रमत्तयोगात् प्राणव्यपरोपणं हिंसा । pramādanā yogathī yathāsambhav dravyaprāṇ yā bhāvaprāṇano ghāt karavo te hinsā chhe.
vaḷī samayasār gāthā 262mān kahyun chhe ke —
‘‘jīvone māro ke na māro, karmabandh adhyavasānathī (ūndhī mānyatā sāthe pāpabhāvathī – pramattayogathī) thāy chhe.’’ 1. mokṣhamārga prakāshak – gujarātī āvr̥utti, adhyāy 7, pr̥uṣhṭha 210. 2. juo puruṣhārthasiddhi – upāy, shlok 48 ane teno bhāvārtha.