206 ]
दंडा इव दण्डा अशुभमनोवाक्कायाः परपीडाकरत्वात्, तान्न धरन्तीत्यदण्डधरा गणधरदेवादयस्ते प्राहुः । कान् ? ‘अनर्थदण्डान्’ । कति ? ‘पंच’ । कथमित्याह ‘पापेत्यादि’ । पापोपदेशश्च हिंसादानं च अपध्यानं च दुःश्रुतिश्च एताश्चतस्रः ‘प्रमादचर्या’ चेति पंचामी ।।७५।।
तत्र पापोपदेशस्य तावत् स्वरूपं प्ररूपयन्नाह —
anvayārtha : — [अदण्डधराः ] man, vachan ane kāyanā yogathī ashubh pravr̥uttirūp daṇḍathī rahit gaṇadharādik [पापोपदेशहिंसादानापध्यानदुःश्रुतीः ] pāpopadesh, hinsādān, apadhyān, duḥshruti ane [प्रमादचर्यां ] pramādacharyā — e [पञ्च ] pāñchane [अनर्थदण्डान् ] anarthadaṇḍ [प्राहुः ] kahe chhe.
ṭīkā : — ‘अदण्डधराः’ man, vachan, kāyanī ashubh pravr̥utti bījāne pīḍākārak hovāthī te daṇḍ samān chhe. te daṇḍane je dhāraṇ karatā nathī (arthāt te ashubh pravr̥uttirūp daṇḍathī je rahit chhe) evā je gaṇadharadevādi ‘प्राहुः’ kahe chhe. kone kahe chhe? ‘अनर्थदण्डान्’ anarthadaṇḍane. te keṭalā chhe? ‘पञ्च’ pāñch. kaī rīte? te kahe chhe ‘पापेत्यादि’ pāpopadesh, hinsādān, apadhyān ane duḥshruti — e chār (anarthadaṇḍ) ane pāñchamo ‘प्रमादचर्या’ pramādacharyā (anarthadaṇḍ).
bhāvārtha : — prayojan vinā man – vachan – kāyarūp yoganī parane pīḍākārak ashubh pravr̥uttine anarthadaṇḍ kahe chhe. tenā pāñch bhed kahyā chhe —
1. pāpopadesh, 2. hinsādān, 3. apadhyān, 4. duḥshruti ane 5. pramādacharyā. darekanun svarūp granthakār svayam āgaḷ batāvashe. 75. temān (pāñch anarthadaṇḍomān) pratham pāpopadeshanān svarūpanun prarūpaṇ karīne kahe chhe — १. अनर्थदण्डः पंचधाऽपध्यानपापोपदेशप्रमादाचरितहिंसाप्रदानाशुभश्रुतिभेदात् ।।