236 ]
अत्यया अतिचाराः । पंच व्यपदिश्यन्ते कथ्यन्ते । के ते ? इत्याह — प्रेषणेत्यादिमर्यादीकृते देशे स्वयं स्थितस्य ततो बहिरिदं कुर्विति विनियोगः प्रेषणं । मर्यादीकृतदेशाद्बहिर्व्यापारं कुर्वतः कर्मकरान् प्रति खात्करणादिः शब्दः । तद्देशाद्बहिः प्रयोजनवशादिदमानयेत्याज्ञापनमानयनं । मर्यादीकृतदेशे स्थितस्य बहिर्देशे कर्म कुर्वतां कर्मकरणां स्वविग्रहप्रदर्शनं रूपाभिव्यक्तिः । तेषामेव लोष्ठादिनिपातः पुद्गलक्षेपः ।।९६।।
anvayārtha : — (deshāvakāshik vratamān kahelī maryādānī bahār) [प्रेषणशब्दानयनं ] preṣhaṇ (mokalavun), shabda (shabda karavo), ānayan (maṅgāvavun), [रूपाभिव्यक्तिपुद्गलक्षेपौ ] rūpābhivyakti (potānun rūp batāvavun) ane pudgalakṣhetra (paththar ādi pheṅkavā) — e [पञ्च ] pāñch [देशावकाशिकस्य ] deshāvakāshik vratanā [अत्ययाः ] atichāro [व्यपदिश्यन्ते ] kahevāmān āvyā chhe.
ṭīkā : — ‘अत्ययाः’ atichāro. konā? ‘देशावकाशिकस्य’ deshāvakāshik vratanā – deshavratanā. keṭalān? ‘पञ्च व्यपदिश्यन्ते’ pāñch kahevāmān āvyā chhe. ‘kayā te?’ te kahe chhe — ‘प्रेषणेत्यादि’ maryādit kṣhetramān pote ūbho hoy tyānthī bahār ‘ā karo’ evo viniyog te ‘प्रेषणः’ (mokalavun te), maryādikr̥ut kṣhetranī bahār kām karatā nokaro prati tālī, khānsī ādino shabda karavo te ‘शब्दः’, te kṣhetranī bahār prayojanavash ‘ā lāvo’ evī āgnā karavī te ‘आनयनं’ (maṅgāvavun), maryādikr̥ut kṣhetramān (pote) ūbho hoy tyānthī bahāranā kṣhetramān kām karatā kāryakarone potānun sharīr batāvavun te ‘रूपाभिव्यक्तिः’ ane temanā prati kāṅkarā – paththar ādi pheṅkavā te ‘पुद्गलक्षेपः’ chhe.
bhāvārtha : — deshāvakāshik vratanā pāñch atichār —