९२समाधितंत्र
टीका — चिरं बहुतरं कालं बुद्धौ न धारयेत् । किं तत् ? कार्य । कथम्भूतम् ? परमन्यत् । कस्मात् ? आत्मज्ञानात् । आत्मज्ञानलक्षणमेव कार्यं बुद्धौ चिरं धारयेदित्यर्थः । परमपिकिञ्चिद् भोजनव्याख्यानादिकं वाक्कायाभ्यां कुर्यात् । कस्मात् ? अर्थवशात् स्वपरोपकारलक्षणप्रयोजनवशात् । किं विशिष्टः ? अतत्परस्तदनासक्तः ।।५०।। (चिरं) लांबा समय सुधी (बुद्धौ) पोतानी बुद्धिमां (न धारयेत्) धारण करे नहि. जो (अर्थवशात्) प्रयोजनवशात् (वाक्कायाभ्याम्) वचन – कायथी (किंचित् कुर्यात्) कंईपण करवानो विकल्प करे तो ते (अतत्परः) अनासक्त थई करे.
टीका : चिरकाळ सुधी एटले बहु लांबाकाळ सुधी बुद्धिमां धारण न करे. शुं ते? कार्य. केवुं (कार्य)? पर एटले अन्य. कोनाथी (अन्य)? आत्मज्ञानथी (अन्य). आत्मज्ञानरूप कार्यने ज बुद्धिमां लांबा वखत सुधी धारी राखे एवो अर्थ छे, परंतु बीजुं किंचित् अर्थात् भोजन – व्याख्यानादिकरूप कार्यने वचन – कायद्वारा करे. शाथी? प्रयोजनवश अर्थात् स्व – परना उपकाररूप प्रयोजनवश (करे). केवा थईने (ते करे)? अतत्पर थईने अर्थात् तेमां अनासक्त थईने करे.
भावार्थ : ज्ञानी पोताना भावमनने (उपयोगने) आत्म – ज्ञानना कार्यमां ज रोके छे; आत्मज्ञानथी कोई अन्य व्यवहारिक कार्यमां लांबा वखत सुधी रोकतो नथी. कदाच प्रयोजनवशात् अर्थात् स्व – परना उपकारार्थे अस्थिरताने लीधे वचन – काय द्वारा आहार – उपदेशादि कार्य करवानो विकल्प आवे, तो तेमां तेने अतन्मयभाव वर्ते छे.
धर्मीने आत्मसंवेदन ए ज मुख्य कार्य छे. तेमां ज ते पोताना उपयोगने लगावे छे. कदाच लांबो समय स्वरूपमां स्थिर न रही शके अने प्रयोजनवशात् आहार – उपदेशादिनो विकल्प आवे, तो ते कार्य अनासक्ति भावे (अतन्मय भावे) थाय छे. ते करवाने तेने मनमां उत्साह नथी – भावना नथी. कार्यने अंगे शरीर – वाणीनी जे क्रिया थाय छे तेमां तेने एकता – बुद्धि के कर्ता – बुद्धि तो नथी ज, पण ते क्रिया करवाना विकल्पने पण ते भलो मानतो नथी. विकल्पने तोडी स्वरूपमां स्थिर थई हुं शुद्धात्माने क्यारे अनुभवुं, एवी तेने निरंतर भावना होय छे, आ भावनाना बळथी तेनो उपयोग बहारनी क्रियामां लांबो वखत टकतो नथी, त्यांथी हठी तुरत स्व तरफ वळे छे.
ज्ञानीने नीचली भूमिकामां अस्थिरताने लीधे राग होय छे अने वचन – कायनी क्रिया प्रत्ये लक्ष जाय छे, पण पोताना ज्ञान – स्वभावने भूले तेवी तेनामां आसक्ति होती नथी.