२६समाधितंत्र

टीका — नरस्य देहो नरदेहः तत्र तिष्ठतीति नरदेहस्थस्तमात्मानं नरं मन्यते । कोऽसौ ? अविद्वान् बहिरात्मा । तिर्यंचमात्मानं मन्यते । कथंभूतं ? तिर्यगङ्गस्थं तिरश्चामङ्गं तिर्यगङ्गं तत्र तिष्ठतीति तियङ्गस्थस्तं । सुराङ्गस्थं आत्मानं सुरं तथा मन्यते ।।८।। नारकमात्मानं मन्यते । किं विशिष्टं ? नारकाङ्गस्थं । न स्वयं तथा नरादिरूप आत्मा स्वयं कर्मोपाधिमंतरेण न भवति । कथं ? तत्त्वतः परमार्थतो न भवति । व्यवहारेण तु यदा भवति तदा भवतु । कर्मोपाधिकृता हि जीवस्य मनुष्यादिपर्यायास्तन्निवृतौ निवर्तमानत्वात् न पुनः वास्तवा इत्यर्थः । परमार्थतस्तर्हिकीदृशोऽसावित्याहअनन्तानन्तधीशक्तिः धीश्च शक्तिश्च धीशक्ति अनन्तानन्ते धीशक्ति यस्य । तथाभूतोऽसौकुतः परिच्छेद्य इत्याह – स्वसंवेद्यो निरुपाधिकं हि रूपं वस्तुनः स्वभावोऽभिधीयते । कर्माद्यपाये चानन्तान्तधीशक्तिपरिणत आत्मा स्वसंवेदनेनैव वेद्यः । तद्विपरीतपरिणत्यनुभवस्य संसारावस्थायां कर्मोपाधिनिर्मितत्वात् । अस्तु नाम तथा स्वसंवेद्यः

टीका : नरनो देह ते नरदेह. तेमां रहे छे तेथी नरदेहस्थ. ते (नरना देहमां रहेनार) आत्माने नर माने छे. कोण ते (आवुं माने छे)? अविद्वान – बहिरात्मा (एवुं माने छे); तिर्यंचने आत्मा माने छे, केवा (तिर्यंच)ने? तिर्यंचोना शरीरमां रहेनारने – तिर्यंचोनुं शरीर ते तिर्यंचशरीर – तेमां रहे छे तेथी तिर्यंगस्थ – तेने (आत्मा माने छे). तेवी रीते देवोना शरीरमां रहेनार (आत्मा)ने देव माने छे.

नारकने आत्मा माने छे. केवा (नारकने)? नारकीना शरीरमां रहेनारने. आत्मा स्वयं नरादिरूप नथी; कर्मोपाधि विना ते स्वयं थतो नथी. केवी रीते? तत्त्वतः एटले परमार्थे ते (तेवो) नथी, पण व्यवहारे ते होय तो भले होय. जीवनी मनुष्यादि पर्यायो कर्मोपाधिथी थयेली छे. ते (कर्मोपाधि) निवृत्त थतां (मटतां) ते (पर्याय) निवृत्त थती होवाथी वास्तवमां (ते पर्यायो जीवनी) नथी – एम अर्थ छे.

त्यारे परमार्थे ते (आत्मा) केवो छे? ते कहे छे. ते अनंतानंत धीशक्ति – अर्थात् अनंतानंत ज्ञान अने शक्ति – वाळो छे. तेवो ते केवी रीते जाणी शकाय (अनुभवी शकाय)? ते कहे छे. ते स्वसंवेद्य छे. निरुपाधिक रूप ज वस्तुनो स्वभाव कहेवाय छे. कर्मादिनो विनाश थतां, अनंतानंत ज्ञान – शक्तिरूपे परिणत आत्मा स्वसंवेदनथी ज वेदी शकाय छे. संसार – अवस्थामां ते कर्मोपाधिथी निर्मित (निर्मायेलो) होवाथी तेनाथी विपरीत परिणतिनो अनुभव थाय छे.

तेवो स्वसंवेद्य (आत्मा) भले हो, पण ते केटलो काल? सर्वदा तो नहि होय, कारण के पाछळथी तेना रूपनो नाश थाय छे. (आवी शंकानो परिहार करतां) कहे छे के – तेनी