३४समाधितंत्र
टीका – जाताः प्रवृत्ताः । काः ? पुत्रभार्यादिकल्पनाः । क्व ? देहेषु । कया ? आत्मधिया । क्व आत्मधीः ? देहेष्वेव । अयमर्थः – पुत्रादिदेहं जीवत्वेन प्रतिपद्यमानस्य मत्पुत्रो भार्येतिकल्पना विकल्पा जायन्ते । ताभिश्चानात्मनीयाभिरनुपकारिणीभिश्च सम्पत्तिं पुत्रभार्यादिविभूत्यतिशयं आत्मानो मन्यते जगत्कर्तृ हा हतं नष्टं स्वस्वरूप – परिज्ञानाद् बहिर्भूतं जगत् बहिरात्मा प्राणिगणः ।।१४।।
शरीरोमां आत्मानो संबंध जोडनार बहिरात्माना निन्दनीय व्यापारने बतावीने आचार्य खेद प्रगट करतां कहे छेः –
अन्वयार्थ : (देहेषु) शरीरोमां (आत्मधिया) आत्मबुद्धिना कारणे (पुत्रभार्यादि- कल्पनाः जाताः) मारो पुत्र, मारी स्त्री, इत्यादि कल्पनाओ उत्पन्न थाय छे. (हा) खेद छे के (जगत्) बहिरात्म – स्वरूप प्राणिगण (ताभिः) ए कल्पनाओना कारणे (सम्पत्तिम्) स्त्री – पुत्रादिनी समृद्धिने (आत्मनः) पोतानी समृद्धि (मन्यते) माने छे. एवी रीते आ जगत् (हतं) हणाई रह्युं छे.
टीका : उत्पन्न थई – प्रवर्ती. शुं (प्रवर्ती)? पुत्र – स्त्री आदि संबंधी कल्पनाओ. शाने विषे? शरीरो विषे. कया कारणे? आत्मबुद्धिना कारणे. शामां आत्मबुद्धि? शरीरोमां ज. अर्थ ए छे के – पुत्र वगेरेना देहने जीवरूपे माननारने, ‘मारो पुत्र, स्त्री – एवी कल्पनाओ – विकल्पो थाय छे. अनात्मरूप अने अनुपकारक एवी ते कल्पनाओथी पुत्र – भार्यादिरूप विभूतिना अतिशय स्वरूप संपत्तिने जगत् पोतानी माने छे. अरे! स्वस्वरूपना परिज्ञानथी बहिर्भूत (रहित) बहिरात्मारूप जगत् – प्राणिगण – हणाई रह्युं छे.
भावार्थ : देहमां आत्मबुद्धिना कारणे आत्मस्वरूपना ज्ञानथी रहित बहिरात्माओ, स्त्री – पुत्रादि संबंधोमां मारापणानी कल्पनाओ करे छे अने तेमनी समृद्धिने पोतानी समृद्धि माने छे. आम आ जगत् हणाई रह्युं छे – ए खेदनी वात छे.