३८समाधितंत्र
टीका — मत्त आत्मस्वरूपात् । च्युत्वा व्यावृत्य । अहं पतितः अत्यासक्त्या प्रवृत्तः । क्व ? विषयेषु । कैः कृत्वा ? इन्द्रियद्वारैः इन्द्रियमुखैः । ततस्तान् विषयान् प्रपद्य ममोपकारका एते इत्यतिगृह्यानुसृत्य । मां आत्मानं । न वेद न ज्ञातवान् । कथं ? अहमित्युल्लेखेन अहमेवाहं न शरीरादिकमित्येवं तत्त्वतो न ज्ञातवानित्यर्थः । कदा ? पुरा पूर्वं अनादिकाले ।।१६।।
अन्वयार्थ : (अहं) हुं (पुरा) अनादिकालथी (मत्तः) आत्मस्वरूपथी (च्युत्वा) च्युत थईने (इन्द्रियद्वारेः) इन्द्रियोद्वारा (विषयेषु) विषयोमां (पतितः) पतित थयो, (ततः) तेथी (तान्) ते विषयोने (प्रपद्य) प्राप्त करी (तत्त्वतः) वास्तवमां (मां) मने – पोताने (अहं इति न वेद) हुं ते ज छुं आत्मा छुं एम में ओळख्यो नहि.
टीका : माराथी अर्थात् आत्मस्वरूपथी च्युत थई – पाछो हठी, हुं पतित थयो अर्थात् अति आसक्तिथी प्रवर्त्यो. क्यां (प्रवर्त्यो)? विषयोमां. कोना द्वारा? इन्द्रियोरूप द्वारोथी – इन्द्रिय – मुखेथी. पछी ते विषयोने प्राप्त करीने, ते मारा उपकारक छे एम समजी तेने अतिपणे ग्रही – अनुसरी में पोताने आत्माने – ओळख्यो नहि – जाण्यो नहि. केवा प्रकारे (न जाण्यो)? ‘हुं’ एवा उल्लेखथी हुं ज पोते (आत्मा) छुं, शरीरादिरूप नथी. एम तत्त्वतः (वास्तवमां) में जाण्युं नहि – एवो अर्थ छे. क्यारे? पूर्वे – अनादिकाले.
भावार्थ : अंतरात्मा विचार करे छे के, ‘हुं अनादिकालथी आत्मस्वरूपने चूकी इन्द्रियोना विषयोमां आसक्त रह्यो; तेमां आत्मबुद्धि करी में मारा आत्मानुं वास्तविक स्वरूप जाण्युं नहि.’
ज्यांसुधी जीवने पोताना असली चैतन्यस्वरूपनुं यथार्थ परिज्ञान होतुं नथी, त्यांसुधी ते पोताना स्वरूपथी च्युत थई बाह्य इन्द्रियोना विषयोने पोताने सुखदायक – उपकारक समजी तेमां अति आसक्ति रहे छे – तेमां आत्मबुद्धि करे छे, पण ज्यारे तेने चैतन्य अने पर जड पदार्थोनुं इन्द्रियोना विषयोनुं भेदविज्ञान थाय छे अने पोतानां निराकुल चिदानंद – सुधारसनो स्वाद आवे