टीका — यत् शुद्धात्मस्वरूपं । अग्राह्यं कर्मोदयनिमित्तं क्रोधादिस्वरूपं । न गृह्णाति आत्मस्वरूपतया न स्वीकरोति । गृहीतमनन्तज्ञानादिस्वरूपं । नैव मुञ्चति कदाचिन्न परित्यजति । तेन च स्वरूपेण सहितं शुद्धात्मस्वरूपं किं करोति ? जानाति । किं विशिष्टं तत् ? सर्वं चेतनमचेतनं वा वस्तु । कथं जानाति ? सर्वथा द्रव्यपर्यायादिसर्वप्रकारेण । तदित्थम्भूतं स्वरूपं स्वसंवेद्यं स्वसंवेदनग्राह्यम् अहमात्मा अस्मि भवामि ।।२०।। अनंतज्ञानादि गुणोने (न मुञ्चति) छोडतुं नथी तथा (सर्वं) संपूर्ण पदार्थोने (सर्वथा) सर्व प्रकारे एटले द्रव्य – गुण – पर्यायरूपे (जानाति) जाणे छे, (तत् स्वसंवेद्यं) ते पोताना अनुभवमां आववा योग्य चैतन्य द्रव्य (अहं अस्मि) हुं छुं.
टीका : जे एटले शुद्धात्मस्वरूप छे, ते अग्राह्यने अर्थात् कर्मोदय निमित्ते (थयेला) क्रोधादिरूपने ग्रहतुं नथी एटले तेने आत्मस्वरूपपणे स्वीकारतुं नथी अने ग्रहण करेला अनन्तज्ञानादि स्वरूपने छोडतुं ज नथी एटले क्यारेय पण तेनो परित्याग करतुं नथी. आवा स्वरूपवाळुं शुद्धात्मस्वरूप शुं करे छे? जाणे छे. शुं जाणे छे? सर्व चेतन या अचेतन वस्तुने (जाणे छे). केवी रीते जाणे छे? ते सर्वथा अर्थात् द्रव्य – पर्यायादि सर्व प्रकारे (जाणे छे). तेथी आवुं स्वसंवेद्य स्वरूप एटले स्वसंवेदनथी ग्राह्य स्वरूप ते हुं – आत्मा छुं.
भावार्थ : शुद्धात्मा ए अनुभवगम्य चैतन्य द्रव्य छे. ते नहि ग्रहण करवा योग्य रागद्वेषादिने ग्रहण करतुं नथी, अने ग्रहण करेला आत्मिक गुणोने – अनंतज्ञानादि गुणोने – छोडतुं नथी. ते संपूर्ण पदार्थोने सर्वथा – द्रव्य – गुण – पर्याय सहित – जाणे छे.
‘जे निजभावने छोडतो नथी, कांई पण परभावने ग्रहतो नथी, सर्वने जाणे – देखे छे, ते हुं छुं – ए ज्ञान चिंतवे छे.’१
आत्मा परद्रव्यने जरा पण ग्रहतो नथी तथा छोडतो नथी कारण के पर निमित्तना आश्रये थयेला – प्रायोगिक गुणना सामर्थ्यथी तेम ज स्वाभाविक – वैस्रसिक गुणना सामर्थ्यथी आत्मा वडे परद्रव्यनुं ग्रहवुं तथा छोडवुं अशक्य छे.२ १. णियभावं णवि मुच्चइ परभावं णेव गेण्हए केइं ।
२. जे द्रव्य छे पर तेहने न ग्रही, न छोडी शकाय छे,
जुओः श्री प्रवचनसार गाथा – ३२ अने श्री समयसार कलश – २३६