६०समाधितंत्र
टीका — संयम्य स्वविषये गच्छन्ति निरुध्य । कानि ? सर्वेन्द्रियाणि पञ्चापीन्द्रियाणि । तदनन्तरं स्तिमिते स्थिरीभूतेन । अन्तरात्मना मनसा । यत्स्वरूपं भाति । किं कुर्वतः ? क्षणं पश्यतः क्षणमात्रमनुभवतः बहुतरकालं मनसा स्थिरीकर्तुमशक्यत्वात् स्तोककालं मनोनिरोधं कृत्वा पश्यतो यच्चिदानन्दस्वरूपं प्रतिभाति तत्तत्त्वं तद्रूपं तत्त्वं स्वरूपं परमात्मनः ।।३०।।
कस्मिन्नाराधिते तत्स्वरूप – प्राप्तिर्भविष्यतीत्याशङ्कयाह —
अन्वयार्थ : (सर्वेन्द्रियाणि) सर्व इन्द्रियोने (संयम्य) रोकीने (स्तिमितेन) स्थिर थयेला (अन्तरात्माना) अन्तरात्मा द्वारा (क्षणं प्रपश्यतः) क्षण मात्र जोनारने – अनुभव करनार जीवने (यत्) जे – चिदानंदस्वरूप (भाति) प्रतिभासे छे (तत्) ते (परमात्मनः तत्त्वम्) परमात्मानुं स्वरूप छे.
टीका : पोतपोताना विषयोमां जती – प्रवर्तती – कोण (प्रवर्तती)? सर्व इन्द्रियो, एटले पांचे इन्द्रियो, तेने रोकीने – निरोधीने, त्यारबाद स्थिर थएला अन्तरात्मा वडे एटले मन वडे जे स्वरूप भासे छे, शुं करतां? क्षण वार जोतां – क्षणमात्र अनुभवतां – अर्थात् बहु काल सुधी मनने स्थिर करवुं अशक्य होवाथी थोडा कलाक सुधी मननो निरोध करीने देखतां – जे चिदानंदस्वरूप प्रतिभासे छे, ते परमात्मानुं तत्त्व – तद्रूप तत्त्व – स्वरूप छे.
भावार्थ : सर्व इन्द्रियोना विषयोमां भमती – प्रवर्तती चित्तवृत्तिने रोकीने अर्थात् अन्तर्जल्पादि संकल्प – विकल्पोथी रहित थईने, उपयोगने पोताना चिदानंद स्वरूपमां स्थिर करवो. ते आत्मस्वरूपमां स्थिर थतां परमात्मस्वरूपनो प्रतिभास थाय छे.
पांच इन्द्रियोना विषयो तरफनुं वलण छोडी अने मनना संकल्प – विकल्पो तोडी ज्ञानानंद स्वभावमां एकाग्र थवुं – स्थिर थवुं ते परमात्म – प्राप्तिनो उपाय छे.
आत्मा अतीन्द्रिय सुखनो भंडार छे एवी द्रष्टि थतां रागनी – विकारनी रुचि तथा इन्द्रियोना विषयो तरफनी प्रवृत्ति अटकी जाय छे. पर तरफनी वृत्ति रोकाई जतां, उपयोग आत्मस्वरूपमां स्थिर थाय छे, अने आत्माना आनंदकंदनो अनुभव थाय छे. आ सम्यग्दर्शन छे ने ते ज समाधि छे. ते वडे ज परमात्मपद पमाय छे. ३०.
कोनी आराधना करवाथी ते स्वरूपनी प्राप्ति थाय? एवी आशंका करी कहे छेः —