84samAdhitantra
टीका — आत्मनस्तत्त्वं स्वरूपं जानन्नपि । तथा विविक्तं शरीरादिभ्योभिन्नं भावयन्नपि उभयत्राऽपिशब्दः परस्परसमुच्चये । भूयोऽपि पुनरपि । भ्रान्तिं गच्छति । कस्मात् ? पूर्वविभ्रमसंस्कारात् पूर्वविभ्रमो बहिरात्मावस्थाभावी शरीरादौ स्वात्मविपर्यासस्तेन जनितः संस्कारो वासना तस्मात् ।।४५।।
anvayArtha : antarAtmA (आत्मनः तत्त्वं) potAnA AtmAnun shuddha chaitanyasvarUp (जानन् अपि) jANato hovA chhatAn, (विविक्तं भावयन् अपि) ane tene sharIrAdithI bhinna bhAvavA chhatAn (पूर्वविभ्रमसंस्कारात्) pUrve eTale bahirAtmAvasthAmAn utpanna thayelA bhrAntinA sanskArone lIdhe (भूयः अपि) pharIthI te (भ्रान्तिं गच्छति) bhrAnti pAme chhe.
TIkA : AtmAnun tattva eTale svarUp jANavA chhatAn tathA tene vivikta eTale sharIrAdithI bhinna bhAvato hovA chhatAn [banne ThekANe अपि shabda paraspar samuchchayanA arthamAn chhe] pharIthI paN – puna api te (antarAtmA) bhrAnti pAme chhe. shAthI (bhrAnti pAme chhe?) pUrvavibhramanA sanskArathI – arthAt pUrvavibhram eTale bahirAtmAvasthAmAn sharIrAdine viShe potAno AtmA mAnavArUp viparyAs (vibhram), tenAthI thayelo sanskAr – vAsanA, tene lIdhe (te pharIthI bhrAnti pAme chhe.)
bhAvArtha : antarAtmA Atma – tattvane dehathI bhinna jANe chhe tathA tenI tevI bhAvanA paN kare chhe, tem chhatAn pUrve eTale bahirAtmAvasthAmAn sharIrAdine AtmA mAnavArUp bhrAntithI utpanna thayelA sanskArane lIdhe, tene samyak shraddhA rahevA chhatAn, chAritradoSharUp bhrAnti thAy chhe. te chAritradoSh kem TALavo te have pachhInA shlokamAn batAvashe.
AtmagnAnI potAnA AtmAnun yathArtha svarUp jANe chhe ane tene sharIrAdi par dravyothI bhinna paN anubhave chhe, chhatAn pUrvanA lAmbA vakhatanA sanskArono sarvathA abhAv nahi hovAthI tene koI koI vakhate bAhya padArthomAn asthiratAnA kAraNe bhram thaI jAy chhe.
dharmIne asthiratAne lIdhe rAg – dveSh thaI jAy, paN shraddhA – gnAnamAn tene tenun svAmIpaNun nathI ekatvabuddhi nathI. shraddhA gnAnanA baLathI ane bhed – gnAnanI bhAvanAthI pUrvanA sanskArone naShTa karavA te sadA prayatnashIl hoy chhe. jo te rAg – dveShane shraddhA gnAnamAn bhalA mAne to te pharIthI bahirAtmA mithyAdraShTi thaI jAy.
avirat samyagdraShTine andar gnAnachetanAnun pariNaman chhe, chhatAn asthiratAne lIdhe