टीका — मूढो बहिरात्मा त्यागोपादाने करोति । क्व ? बहिर्बाह्ये हि वस्तुनि द्वेषोदयादभिलाषाभावान्मूढात्मा त्यागं करोति रागोदयात्तत्राभिलाषोत्पत्तेरुपादामिति । आत्मवित् अन्तरात्मा पुनरध्यात्मनि स्वात्मरूप एव त्यागोपादाने करोति । तत्र हि त्यागोरागद्वेषादेरन्तर्जल्पविकल्पादेर्वा । स्वीकारश्चिदानन्दादेः । यस्तु निष्ठितात्मा कृतकृत्यात्मा तस्य अन्तर्बहिर्वा नोपादानं तथा न त्यागोऽन्तर्बहिर्वा ।।४७।। त्यागादाने करोति) antarang rAg – dveShano tyAg ane samyakratnatrayarUp AtmasvarUpanun grahaN kare chhe, parantu (निष्ठितात्मनः) shuddhasvarUpamAn sthit AtmAne (अन्तः बहिः) antarang ane bahirang koIpaN padArthano (न त्यागः) na to tyAg hoy chhe ane (न उपादानं) na to grahaN hoy chhe.
TIkA : mUDh bahirAtmA tyAg – grahaN kare chhe, shAmAn (kare chhe)? bahAramAn eTale bAhya vastumAn; dveShanA udayane lIdhe abhilAShAnA abhAvanA kAraNe mUDhAtmA (bahirAtmA) teno (bAhya vastuno) tyAg kare chhe ane rAgano uday thatAn tenI abhilAShAnI utpattinA kAraNe tenun (bAhya vastunun) grahaN kare chhe; parantu Atmavid eTale antarAtmA AtmAmAn ja arthAt AtmasvarUp vishe ja tyAg grahaN kare chhe. tyAn tyAg to rAg – dveShAdino ke antarjalparUp vikalpAdino ane svIkAr (grahaN) chidAnandAdino hoy chhe.
je niShThitAtmA arthAt kRutakRutya AtmA chhe tene antarAtmA ke bAhyamAn (kAI) grahaN nathI tathA antaramAn ke bAhyamAn (kAI) tyAg nathI.
bhAvArtha : bahirAtmA, je padArtha iShTa lAge chhe tene grahaN karavA ichchhe chhe ane je padArtha aniShTa lAge chhe teno tyAg karavA ichchhe chhe. vAstavamAn1 koI gnAnI ke agnAnI bAhya padArthonA grahaN – tyAg karI shakato ja nathI, chhatAn bahirAtmA tenA grahaN – tyAg karavAnun mAne chhe, e tenI mUDhatA chhe.
antarAtmA AtmasvarUpamAn ja grahaN – tyAg kare chhe, arthAt te bAhya padArthothI chittavRutti haThAvI svasanmukh thaI potAnA shuddha chaitanyasvarUpanun grahaN kare chhe; tem karatAn rAg – dveShAdino ke vikalpAdino svayam tyAg thaI jAy chhe. rAgAdinI anutpatti te ja tyAg chhe.
shuddhasvarUpamAn sthit AtmA (niShThitAtmA) kRutakRutya hovAthI tene bAhya yA antarang koI paN viShayamAn grahaN – tyAganI pravRutti hotI nathI. te to potAnA chidAnandasvarUpamAn sadA sthir rahe chhe. 1. juo – shrI samayasAr, gu. AvRutti gAthA 406 ane ‘samAdhitantra’ shlok 20no ‘visheSh’ pRu. 38