चित्तमात्मेत्यभेदेनाध्यवसेदित्यर्थः । वाक्कायाभ्यां तु पुनर्वियोजयेत् पृथक्कुर्यात् वाक्काययोरात्माभेदाध्यवसायं
न कुर्यादित्यर्थः । एतच्च कुर्वाणो व्यवहारं तु प्रतिपाद्यप्रतिपादकभावलक्षणं प्रवृत्तिनिवृत्तिरूपं वा ।
वाक्काययोजितं वाक्कायाभ्यां योजितं सम्पादितं । केन सह ? मनसा सह मनस्यारोपितं व्यवहारं मनसा
त्यजेत् चित्तेन न चिन्तयेत् ।।४८।।
evo artha chhe – ane vANI tathA kAyathI tene (AtmAne) viyukta kare – pRuthak kare, arthAt vANI ane kAyAmAn AtmAno abhedarUp adhyavasAy kare nahi – evo artha chhe; ane tem karanAr, vAk – kAyayojit arthAt vANI – kAyadvArA yojit arthAt sampAdit ‘pratipAdya’ pratipAdakabhAvarUp (shiShTa – guru sambandharUp) pravRutti – nivRuttirUp vyavahArane, konI sAthe (yojit)? man sAthe arthAt manamAn Aropit vyavahArane, manathI taje arthAt manamAn chintave nahi.
bhAvArtha : antarAtmA bhAvamanane vANI ane dehanI kriyA taraphathI (pravRuttithI) viyukta karIne – alag karIne AtmasvarUpamAn lagADe arthAt tenI sAthe abhed kare – tallIn kare ane vANI tathA kAy – dvArA yojit pravRutti – nivRuttirUp vyavahArane manamAnthI taje arthAt teno vichAr chhoDI de.
vANI – kAyanI pravRutti te jaDanI kriyA chhe, AtmA te karI shakato nathI. antarAtmAne bhedagnAn chhe, tethI te potAnA upayogane vANI – kAyanI kriyA taraphathI haThAvI potAnA AtmasvarUpamAn roke chhe.
jyAn sudhI jIv vachan – kAyathI kriyA sAthe ekatAbuddhi kare – tene AtmAnI kriyA samaje, tyAn sudhI teno upayog tyAnthI chhUTI svasanmukh vaLe nahi ane AtmasvarUpamAn sthir thAy nahi.
upayogadvArA svanun grahaN karavAmAn ja samasta paradravyono ane parabhAvono svayam tyAg thaI jAy chhe.
nIchalI bhUmikAmAn gnAnIno upayog kadAchit asthiratAne lIdhe vANI kAyanI kriyAdvArA par sAthenA vyavahAramAn joDAy chhe, paN temAn tene kartRutvabuddhino abhAv chhe – abhiprAyamAn teno niShedh chhe. jem rogIne kaDavI davA pratye aruchi hoy chhe, tem tene te pratye udAsInatA hoy chhe; tethI gnAnIno upayog sharIrAdinI kriyAmAn joDAyelo dekhAy, chhatAn te nahi joDAyelA samAn chhe.
sharIr – vANInI kriyA viShe ekatA buddhino – Atmabuddhino tyAg ane shuddhAtmasvarUpanun grahaN te antarAtmAnAn antarang tyAg grahaN chhe.