92samAdhitantra
टीका — चिरं बहुतरं कालं बुद्धौ न धारयेत् । किं तत् ? कार्य । कथम्भूतम् ? परमन्यत् । कस्मात् ? आत्मज्ञानात् । आत्मज्ञानलक्षणमेव कार्यं बुद्धौ चिरं धारयेदित्यर्थः । परमपिकिञ्चिद् भोजनव्याख्यानादिकं वाक्कायाभ्यां कुर्यात् । कस्मात् ? अर्थवशात् स्वपरोपकारलक्षणप्रयोजनवशात् । किं विशिष्टः ? अतत्परस्तदनासक्तः ।।५०।। (चिरं) lAmbA samay sudhI (बुद्धौ) potAnI buddhimAn (न धारयेत्) dhAraN kare nahi. jo (अर्थवशात्) prayojanavashAt (वाक्कायाभ्याम्) vachan – kAyathI (किंचित् कुर्यात्) kaIpaN karavAno vikalpa kare to te (अतत्परः) anAsakta thaI kare.
TIkA : chirakAL sudhI eTale bahu lAmbAkAL sudhI buddhimAn dhAraN na kare. shun te? kArya. kevun (kArya)? par eTale anya. konAthI (anya)? AtmagnAnathI (anya). AtmagnAnarUp kAryane ja buddhimAn lAmbA vakhat sudhI dhArI rAkhe evo artha chhe, parantu bIjun kinchit arthAt bhojan – vyAkhyAnAdikarUp kAryane vachan – kAyadvArA kare. shAthI? prayojanavash arthAt sva – paranA upakArarUp prayojanavash (kare). kevA thaIne (te kare)? atatpar thaIne arthAt temAn anAsakta thaIne kare.
bhAvArtha : gnAnI potAnA bhAvamanane (upayogane) Atma – gnAnanA kAryamAn ja roke chhe; AtmagnAnathI koI anya vyavahArik kAryamAn lAmbA vakhat sudhI rokato nathI. kadAch prayojanavashAt arthAt sva – paranA upakArArthe asthiratAne lIdhe vachan – kAy dvArA AhAr – upadeshAdi kArya karavAno vikalpa Ave, to temAn tene atanmayabhAv varte chhe.
dharmIne Atmasamvedan e ja mukhya kArya chhe. temAn ja te potAnA upayogane lagAve chhe. kadAch lAmbo samay svarUpamAn sthir na rahI shake ane prayojanavashAt AhAr – upadeshAdino vikalpa Ave, to te kArya anAsakti bhAve (atanmay bhAve) thAy chhe. te karavAne tene manamAn utsAh nathI – bhAvanA nathI. kAryane ange sharIr – vANInI je kriyA thAy chhe temAn tene ekatA – buddhi ke kartA – buddhi to nathI ja, paN te kriyA karavAnA vikalpane paN te bhalo mAnato nathI. vikalpane toDI svarUpamAn sthir thaI hun shuddhAtmAne kyAre anubhavun, evI tene nirantar bhAvanA hoy chhe, A bhAvanAnA baLathI teno upayog bahAranI kriyAmAn lAmbo vakhat Takato nathI, tyAnthI haThI turat sva taraph vaLe chhe.
gnAnIne nIchalI bhUmikAmAn asthiratAne lIdhe rAg hoy chhe ane vachan – kAyanI kriyA pratye lakSha jAy chhe, paN potAnA gnAn – svabhAvane bhUle tevI tenAmAn Asakti hotI nathI.