bhAvArtha : — indriyonA viShayomAn evo koI paN viShay nathI ke je AtmAne hitakArI hoy, tem chhatAn agnAnI bahirAtmA, anAdikALanA avidyAnA sanskArane lIdhe, temAn rati kare chhe – Asakta rahe chhe.
indriy – viShayonun sukh te sukh nathI. vAstavamAn te dukh chhe, kAraN ke te parAdhIn chhe, AkuLatAvALun chhe, asthir chhe, kShaNabhangur chhe, vichchhinna chhe, pariNAme dusah chhe ane bandhanun kAraN chhe;1 tem chhatAn anAdi mithyAtvanA sanskAravash agnAnI tenI ruchi kare chhe ane tenI prApti mATe chintA karI rAtadin tenI pAchhaL lAgyo rahe chhe.
viShayo hitakArI ke sukhadAyI nathI. teo ‘akinchitkar’ chhe. ‘‘sansAramAn ke mokShamAn AtmA potAnI meLe ja sukharUp pariName chhe; temAn viShayo ‘akinchitkar’ chhe arthAt kAI karatA nathI. agnAnIo viShayone sukhanAn kAraN mAnIne nakAmA temane avalambe chhe.’’2
‘‘jemane viShayomAn rati chhe, temane dukh svAbhAvik jANo; kAraN ke jo dukh (temano) svabhAv na hoy to viShayArthe vyApAr na hoy.’’3
‘‘agnAnI bAhya indriyonA viShayomAn sukh mAne chhe, tenA grahaNanI nirantar ichchhAthI sadA AkulavyAkul rahe chhe. A AkuLatAnun dukh tene keTalIk vakhat eTalun asahya lAge chhe ke viShay grahaN karavAnA prayatnamAn kadAch mRutyune bheTavun paDe to paN tenI darakAr karato nathI. e batAve chhe ke mRutyunA dukh karatAn AkuLatAnun dukh vadhAre chhe.’’4
e rIte indriyonA viShayomAn vAstavik sukh nahi hovA chhatAn, anAdi avidyAnA sanskArane lIdhe agnAnI temAn rat rahe chhe. 55. 1. juo – shrI pravachanasAr gAthA – 76 ane TIkA – bhAvArtha (gu. AvRutti)
je indriyothI labdha te sukh e rIte dukh ja khare. (76)
2. shrI pravachanasAr – gA. 6no bhAvArtha. 3. viShayo viShe rati jemane, dukh chhe svabhAvik temane;
4. juo mokShamArga prakAshak – gu. AvRutti pRu. 51.