कायवाक्चेतांसि भिन्नानीति भेदाभ्यासे भेदभावनायां तु पुनर्निर्वृत्तिः मुक्तिः ।।६२।। paN e kAy – vANI – mananA bhedano abhyAs thatAn arthAt AtmAthI kAy – vANI – man bhinna chhe. evo bhedano abhyAs thatAn eTale bhedabhAvanA thatAn nirvRutti eTale mukti thAy chhe.
bhAvArtha : — jyAn sudhI jIvane man – vachan – kAyamAn Atmabuddhi rahe chhe, tene AtmAnA ang samaje chhe eTale ke tenI sAthe abhedabuddhi – ekatAbuddhi kare chhe, tyAn sudhI te sansAramAn paribhramaN karato rahe chhe, parantu jyAre tene man – vachan – kAyamAn Atmabuddhino bhram TaLI jAy chhe, arthAt te traNe ‘AtmAthI bhinna chhe’ evo nishchayapUrvak anubhavano abhyAs thAy chhe, tyAre te sansAranA bandhanathI mukti pAme chhe.
jyAn sharIrAdi par padArthomAn Atmabuddhi chhe tyAn ekatAbuddhi chhe. jyAn ekatAbuddhi hoy chhe, tyAn kartA – bhoktAbuddhi avashya hoy chhe ane jyAn kartA – buddhi chhe, tyAn sansAranA kAraNabhUt rAgAdi bhAv anivAryapaNe hoy chhe. e rIte sharIrAdi par padArthomAn Atma – buddhi te ja sansAranun kAraN chhe ane AtmA tathA sharIrAdino bhed – vignAnapUrvak draDh abhyAs te muktinun kAraN chhe.
man – vachan – kAyanI pravRutti e sansAranun kAraN nathI, kAraN ke te jaDanI kriyA chhe, parantu temAn Atmabuddhi – ekatAbuddhi karavI te sansAranun kAraN chhe. prastut shlokamAn ‘स्वबुद्ध्या’ shabdathI A vAt sUchit thAy chhe.
‘‘karmabandh karanArun kAraN nathI, bahu karmayogya pudgalothI bharelo lok, nathI chalan svarUp karma (arthAt kAy – vachan – mananI kriyArUp yog), nathI anek prakAranAn kAraNo ke nathI chetan – achetanano ghAt. ‘upayogabhU’ arthAt AtmA rAgAdik sAthe je aikya pAme chhe te ja ek ( – mAtra rAgAdik sAthe ekapaNun pAmavun te ja) kharekhar puruShone bandhanun kAraN chhe.’’1
mATe sharIrAdinI kriyAmAn Atmabuddhi arthAt te kriyAo hun karun chhun evI mAnyatA te sansAranun kAraN chhe ane te kriyAomAn Atmabuddhi arthAt kartAbuddhino abhAv te mokShanun kAraN chhe. 62. 1. juo – shrI samayasAr kalash 164 ane gA. 237 thI 241.