देहेऽस्मिन् अस्मिन्कर्मवशाद्गृहीते देहे । विदेहनिष्पत्तेः विदेहस्य सर्वथा देहत्यागस्य निष्पत्तेर्मुक्तिप्राप्तेः पुनर्बीजं स्वात्मन्येवात्मभावना ।।७४।।
तर्हि मुक्तिप्राप्तिहेतुः क श्चिद्गुरुर्भविष्यतीति वदन्तं प्रत्याह – kAraN. kyun? AtmabhAvanA. shAmAn? A dehamAn eTale karmavash grahelA A dehamAn. videhaniShpattinun – videhanI arthAt sarvathA dehatyAganI niShpattinun eTale mukti prAptinun bIj potAnA AtmamAn ja AtmabhAvanA (karavI te) chhe.
bhAvArtha : sharIramAn Atmabuddhi karavAthI eTale sharIrane ja AtmA mAnavAthI anya bhavamAn paN sharIranI ja prApti thAy chhe ane potAnA AtmAmAn ja – nij svarUpamAn ja Atmabuddhi karavAthI arthAt AtmAne ja AtmA mAnavAthI mukti thAy chhe – dehano sambandh sarvathA chhUTI jAy chhe.
mATe pharIthI sharIranI prApti na thAy — punarbhav karavo na paDe te mATe gnAnIe sharIramAn Atmabuddhino tyAg karIne potAnA AtmAmAn ja Atma-bhAvanA karavI e ja yogya chhe.
‘‘jyAn sudhI dehapradhAn viShayomAn mamatva chhoDato nathI, tyAn sudhI karmathI malin AtmA pharI pharIne anya anya prANo dhAraN kare chhe.’’1
‘‘je indriyAdino vijayI thaIne upayogamAtra AtmAne dhyAve chhe te karmo vaDe ranjit thato nathI; tene prANo kaI rIte anusare? (arthAt tene prANono sambandh thato nathI.)’’2
‘‘je agnAnI jIv (sharIrAdik) pudgal dravyane abhinande chhe — arthAt tene potAnun mAne chhe – temAn AtmIy bhAv kare chhe, te jIvanI sAthe sanyog-sambandh chAre gatiomAn te pudgal dravya chhoDatun nathI.’’3 74
to mukti-prAptino hetu koI guru hashe — evun bolanAr prati kahe chhe. 1. karme malin jIv tyAn lagI prANo dhare chhe pharI pharI,
2. karI indriyAdik-vijay, dhyAve Atmane-upayogane,
3. ‘iShTopadesh’ – shlok 46