18samAdhitantra
टीका — शरीरादौ शरीरे आदिशब्दाद्वाङ्मनसोरेव ग्रहणं तत्र जाता आत्मेतिभ्रान्तिर्यस्य स बहिरात्मा भवति । आन्तरः अन्तर्भवः । तत्र भव इत्यणष्टेर्भमात्रे टि लोपमित्यस्याऽनित्यत्वं येषां च विरोधः शाश्वतिक इति निर्देशात् अन्तरे वा भव आन्तरोऽन्तरात्मा । स कथं भूतो भवति ? चित्तदोषात्मविभ्रान्तिः चित्तं च विकल्पो, दोषाश्च रागादयः, आत्मा च शुद्धं चेतनाद्रव्यं तेषु विगता विनष्टा भ्रान्तिर्यस्य । चित्तं चित्तत्वेन बुध्यते दोषाश्च दोषत्वेन आत्मा आत्मत्वेनेत्यर्थः । चित्तदोषेषु वा विगता आत्मेति भ्रान्तिर्यस्य । परमात्मा भवति किं विशिष्टः ? अतिनिर्मलः प्रक्षीणाशेषकर्ममलः ।।५।। utpanna thaI chhe te ‘bahirAtmA’ chhe; (चित्तदोषात्मविभ्रातिः अन्तरः) chitta (vikalpo), rAgAdi doSho ane AtmA (shuddha chetanAdravya)nA viShayamAn jene bhrAnti nathI (arthAt je chittane chittarUpe, doShone doSharUpe ane AtmAne AtmArUpe jANe chhe) te ‘antarAtmA’ chhe; (अतिनिर्मलः परमात्मा) je sarva karmamalathI rahit atyant nirmaL chhe te ‘paramAtmA’ chhe.
TIkA : sharIr AdimAn – sharIramAn ane ‘Adi’ shabdathI vANI ane mananun ja grahaN samajavun, temAn jene ‘AtmA’ evI bhrAnti utpanna thaI chhe te bahirAtmA chhe. antarbhav athavA antare bhav te Antar arthAt antarAtmA. te (antarAtmA) kevo chhe? te chitta, doSh ane AtmA sambandhI bhrAnti vinAno chhe – chitta eTale vikalpa, doSh eTale rAgAdi ane AtmA eTale shuddha chetanA dravya – temAn jenI bhrAnti nAsh pAmI chhe te – arthAt je chittane chittarUpe, doShane doSharUpe ane AtmAne AtmArUpe jANe chhe te antarAtmA chhe, athavA chitta ane doShomAn ‘AtmA’ mAnavArUp bhrAnti jene jatI rahI chhe te (antarAtmA) chhe.
paramAtmA kevA hoy chhe? ati nirmaL chhe arthAt jeno asheSh (samasta) karmamal nAsh pAmyo chhe te (paramAtmA) chhe. (5)
bhAvArtha : je sharIrAdi bAhya padArthomAn AtmAnI bhrAnti kare chhe – tene ja AtmA mAne chhe – te ‘bahirAtmA’ chhe; vikalpo, rAgAdi doSho ane chaitanyasvarUp AtmAnA viShayamAn jene bhrAnti nathI, arthAt je vikArane vikArarUpe ane AtmAne AtmArUpe – ekabIjAthI bhinna samaje chhe te ‘antarAtmA’ chhe; je rAgAdi doShothI sarvathA rahit chhe – atyant nirmaL chhe ane sarvagna chhe te ‘paramAtmA’ chhe.
je sharIrAdi (sharIr, vANI, man vagere) ajIv chhe temAn jIvanI kalpanA kare chhe