26samAdhitantra

टीका — नरस्य देहो नरदेहः तत्र तिष्ठतीति नरदेहस्थस्तमात्मानं नरं मन्यते । कोऽसौ ? अविद्वान् बहिरात्मा । तिर्यंचमात्मानं मन्यते । कथंभूतं ? तिर्यगङ्गस्थं तिरश्चामङ्गं तिर्यगङ्गं तत्र तिष्ठतीति तियङ्गस्थस्तं । सुराङ्गस्थं आत्मानं सुरं तथा मन्यते ।।८।। नारकमात्मानं मन्यते । किं विशिष्टं ? नारकाङ्गस्थं । न स्वयं तथा नरादिरूप आत्मा स्वयं कर्मोपाधिमंतरेण न भवति । कथं ? तत्त्वतः परमार्थतो न भवति । व्यवहारेण तु यदा भवति तदा भवतु । कर्मोपाधिकृता हि जीवस्य मनुष्यादिपर्यायास्तन्निवृतौ निवर्तमानत्वात् न पुनः वास्तवा इत्यर्थः । परमार्थतस्तर्हिकीदृशोऽसावित्याहअनन्तानन्तधीशक्तिः धीश्च शक्तिश्च धीशक्ति अनन्तानन्ते धीशक्ति यस्य । तथाभूतोऽसौकुतः परिच्छेद्य इत्याह – स्वसंवेद्यो निरुपाधिकं हि रूपं वस्तुनः स्वभावोऽभिधीयते । कर्माद्यपाये चानन्तान्तधीशक्तिपरिणत आत्मा स्वसंवेदनेनैव वेद्यः । तद्विपरीतपरिणत्यनुभवस्य संसारावस्थायां कर्मोपाधिनिर्मितत्वात् । अस्तु नाम तथा स्वसंवेद्यः

TIkA : narano deh te naradeh. temAn rahe chhe tethI naradehastha. te (naranA dehamAn rahenAr) AtmAne nar mAne chhe. koN te (Avun mAne chhe)? avidvAn – bahirAtmA (evun mAne chhe); tiryanchane AtmA mAne chhe, kevA (tiryanch)ne? tiryanchonA sharIramAn rahenArane – tiryanchonun sharIr te tiryanchasharIr – temAn rahe chhe tethI tiryangastha – tene (AtmA mAne chhe). tevI rIte devonA sharIramAn rahenAr (AtmA)ne dev mAne chhe.

nArakane AtmA mAne chhe. kevA (nArakane)? nArakInA sharIramAn rahenArane. AtmA svayam narAdirUp nathI; karmopAdhi vinA te svayam thato nathI. kevI rIte? tattvata eTale paramArthe te (tevo) nathI, paN vyavahAre te hoy to bhale hoy. jIvanI manuShyAdi paryAyo karmopAdhithI thayelI chhe. te (karmopAdhi) nivRutta thatAn (maTatAn) te (paryAy) nivRutta thatI hovAthI vAstavamAn (te paryAyo jIvanI) nathI – em artha chhe.

tyAre paramArthe te (AtmA) kevo chhe? te kahe chhe. te anantAnant dhIshakti – arthAt anantAnant gnAn ane shakti – vALo chhe. tevo te kevI rIte jANI shakAy (anubhavI shakAy)? te kahe chhe. te svasamvedya chhe. nirupAdhik rUp ja vastuno svabhAv kahevAy chhe. karmAdino vinAsh thatAn, anantAnant gnAn – shaktirUpe pariNat AtmA svasamvedanathI ja vedI shakAy chhe. sansAr – avasthAmAn te karmopAdhithI nirmit (nirmAyelo) hovAthI tenAthI viparIt pariNatino anubhav thAy chhe.

tevo svasamvedya (AtmA) bhale ho, paN te keTalo kAl? sarvadA to nahi hoy, kAraN ke pAchhaLathI tenA rUpano nAsh thAy chhe. (AvI shankAno parihAr karatAn) kahe chhe ke – tenI