कियत्कालमसौ न तु सर्वदा । पश्चात् तद्रूपविनाशादित्याह – अचलस्थितिः अनंतांतधीशक्ति- स्वभावेनाचलास्थितिर्यस्य सः । यैः पुनर्योगसांख्यैर्मुक्तौ तत्प्रच्युतिरात्मनोऽभ्युपगता ते प्रमेयकमलमार्तण्डे न्यायकुमुदचन्द्रे च मोक्षविचारे विस्तरतः प्रत्याख्याताः ।।९।। (AtmAnI) achaL sthiti chhe, kAraN ke anantAnant dhIshaktinA svabhAvanA kAraNe te achal sthitivALo chhe. je yog ane sAnkhyamatavALAoe, muktinA viShayamAn AtmAnI tenAthI (muktithI) prachyutino (patanano) sambhav mAnyo chhe, tenA sambandhI (khanDanarUpe) prameyakamalamArtaNDa ane nyAyakumudachandramAn mokShavichAr – prasange vistArathI kahevAmAn Avyun chhe.
bhAvArtha : naranArakAdi je paryAyone jIv dhAraN kare chhe te paryAyorUp agnAnI potAne mAne chhe. vAstavamAn jIv te paryAyorUp nathI, paN te svAnubhavagamya, shAshvat ane anantAnantagnAn – vIryamay chhe. mukta – avasthAmAn (mokShamAn) tenI sthiti achal chhe; tyAnthI (muktithI) tenun kadI paN patan thatun nathI – arthAt jIv mukta thayA pachhI kadI pharIthI sansAramAn Avato nathI. yog ane sAnkhyamatavALAnI mAnyatA tenAthI viparIt chhe.
bahirAtmA naranArakAdi paryAyone ja potAnI sAchI avasthA mAne chhe. AtmAnun vAstavik svarUp tenAthI bhinna, karmopAdhirahit, shuddha, chaitanyamay, TankotkIrNa ek gnAtA – draShTA chhe, abhedya chhe, anantagnAn tathA anantavIryathI yukta chhe ane achalasthitirUp chhe – Avun bhedagnAn (vivekagnAn) tene hotun nathI, tethI te sansAranA par padArthomAn tathA manuShyAdi paryAyomAn Atmabuddhi kare chhe – tene AtmA mAne chhe.
jIv je je gatimAn jAy chhe te te gatine anurUp judo judo svAng (veSh) dhAraN kare chhe. A svAng achetan chhe, jaD chhe ane kShaNik chhe. te veShane dhAraN karanAr jIv, tenAthI bhinna, shAshvat, gnAnasvarUp chetan dravya chhe. agnAnIne potAnA vAstavik svarUpanun bhAn nathI, tethI te bAhya veShane ja jIv mAnI te pramANe vartAv kare chhe.
‘‘.......amUrtik pradeshono punj prasiddha gnAnAdi guNono dhArak anAdinidhan vastu pote (AtmA) chhe, tathA mUrtik pudgal dravyono pinD prasiddha gnAnAdirahit navIn ja jeno sanyog thayo chhe evAn sharIrAdi pudgal ke je potAnAthI par chhe – e bannenA sanyogarUp nAnA prakAranA manuShya – tiryanchAdi paryAyo hoy chhe te paryAyomAn A mUDh jIv ahambuddhi dhArI rahyo chhe, svaparano bhed karI shakato nathI. je paryAy pAmyo hoy tenej potApaNe mAne chhe; tathA e paryAyamAn paN je gnAnAdi guNo chhe te to potAnA guN chhe ane rAgAdik chhe te potAne