38samAdhitantra
टीका — मत्त आत्मस्वरूपात् । च्युत्वा व्यावृत्य । अहं पतितः अत्यासक्त्या प्रवृत्तः । क्व ? विषयेषु । कैः कृत्वा ? इन्द्रियद्वारैः इन्द्रियमुखैः । ततस्तान् विषयान् प्रपद्य ममोपकारका एते इत्यतिगृह्यानुसृत्य । मां आत्मानं । न वेद न ज्ञातवान् । कथं ? अहमित्युल्लेखेन अहमेवाहं न शरीरादिकमित्येवं तत्त्वतो न ज्ञातवानित्यर्थः । कदा ? पुरा पूर्वं अनादिकाले ।।१६।।
anvayArtha : (अहं) hun (पुरा) anAdikAlathI (मत्तः) AtmasvarUpathI (च्युत्वा) chyut thaIne (इन्द्रियद्वारेः) indriyodvArA (विषयेषु) viShayomAn (पतितः) patit thayo, (ततः) tethI (तान्) te viShayone (प्रपद्य) prApta karI (तत्त्वतः) vAstavamAn (मां) mane – potAne (अहं इति न वेद) hun te ja chhun AtmA chhun em men oLakhyo nahi.
TIkA : mArAthI arthAt AtmasvarUpathI chyut thaI – pAchho haThI, hun patit thayo arthAt ati AsaktithI pravartyo. kyAn (pravartyo)? viShayomAn. konA dvArA? indriyorUp dvArothI – indriy – mukhethI. pachhI te viShayone prApta karIne, te mArA upakArak chhe em samajI tene atipaNe grahI – anusarI men potAne AtmAne – oLakhyo nahi – jANyo nahi. kevA prakAre (na jANyo)? ‘hun’ evA ullekhathI hun ja pote (AtmA) chhun, sharIrAdirUp nathI. em tattvata (vAstavamAn) men jANyun nahi – evo artha chhe. kyAre? pUrve – anAdikAle.
bhAvArtha : antarAtmA vichAr kare chhe ke, ‘hun anAdikAlathI AtmasvarUpane chUkI indriyonA viShayomAn Asakta rahyo; temAn Atmabuddhi karI men mArA AtmAnun vAstavik svarUp jANyun nahi.’
jyAnsudhI jIvane potAnA asalI chaitanyasvarUpanun yathArtha parignAn hotun nathI, tyAnsudhI te potAnA svarUpathI chyut thaI bAhya indriyonA viShayone potAne sukhadAyak – upakArak samajI temAn ati Asakti rahe chhe – temAn Atmabuddhi kare chhe, paN jyAre tene chaitanya ane par jaD padArthonun indriyonA viShayonun bhedavignAn thAy chhe ane potAnAn nirAkul chidAnand – sudhArasano svAd Ave