50samAdhitantra
टीका — येनात्मना चैतन्यस्वरूपेण इत्थंभावे तृतीया । अहमनुभूये । केन कर्त्रा ? आत्मनैव अनन्येन । केन करणभूतेन ? आत्मना स्वसंवेदस्वभावेन । क्व ? आत्मनि स्वस्वरूपे । सोऽहं इत्थंभूतस्वरूपोऽहं । न तत् न नपुंसकं । न सा न स्त्री । नासौ न पुमान् अहं । तथा नैको न द्वौ न वा बहुरहं । स्त्रीत्वादिधर्माणां कर्मोत्पादितदेहस्वरूपत्वात् ।।२३।। AtmAne pote (अनुभूये) anubhavun chhun. (सः) te – shuddhAtmasvarUp (अहं) hun (न तत्) na to napunsak chhun, (न सा) na strI chhun, (न असौ) na puruSh chhun; (न एकः) na ek chhun (न द्वै) na be chhun, (वा) athavA (न बहुः) na bahu chhun.
TIkA : je AtmA vaDe – chaitanya svarUp vaDe hun anubhavamAn Avun chhun – konAthI? AtmAthI ja – bIjA koIthI nahi, kayA karaN (sAdhan) dvArA? AtmAdvArA – svasamvedan svabhAv dvArA, kyAn? AtmAmAn – svasvarUpamAn, te hun chhun – evA svarUpavALo chhun. na to hun napunsak chhun, na strI chhun, na puruSh chhun; tathA na hun ek chhun, na be chhun ke na hun bahu chhun; kAraN ke strItvAdi dharmo chhe te to karmopAdit deh – svarUpavALA chhe.
bhAvArtha : hun svasamvedanagnAnadvArA pote ja mArA AtmasvarUpane mArA AtmAmAn anubhavun chhun – arthAt hun chaitanyasvarUp svasamvedanagamya chhun. temAn strI – puruShAdi lingano tathA ek, be, vagere sankhyAnA vikalpono abhAv chhe.
antarAtmA vichAre chhe ke jIvamAn strI – puruShAdino vyavahAr kevaL sharIrane lIdhe chhe. ek, be ane bahuvachanano vyavahAr paN sharIrAshrit chhe. jyAre sharIr mArun rUp ja nathI ane mArun shuddhasvarUp nirvikalpa chhe, tyAre mArAmAn ling – bhed ane vachan – bhedanA vikalpo kevI rIte ghaTI shake? A strItvAdi dharmo to karmopAdit dehanun svarUp chhe, mArun svarUp nathI. mArun chaitanyasvarUp to te badhAnthI par chhe.
AtmA shuddha AnandasvabhAvI chhe, ek chhe – evo rAgamishrit vichAr paN svabhAvamAn nathI. guN – guNI tarIke be chhe ne gnAn – darshananA upayoge be chhe – evo bhed svarUpamAn nathI.
AtmAnun shuddha svarUp abhed, guN – guNInA bhed vinAnun chhe. temAn lingabhed, vachan bhed, vikalpabhedAdi kaI nathI.
ahIn AchAryanun lakSha abhed – akhanD AtmAnA svarUp upar chhe; tethI temaNe kahyun chhe ke, vAstavamAn AtmAne strI, puruSh, napunsakAdi avasthAo nathI, guNonA bhedarUp ane kArakonA bhedarUp kalpanA nathI.