टीका — मूढो बहिरात्मा त्यागोपादाने करोति । क्व ? बहिर्बाह्ये हि वस्तुनि द्वेषोदयादभिलाषाभावान्मूढात्मा त्यागं करोति रागोदयात्तत्राभिलाषोत्पत्तेरुपादामिति । आत्मवित् अन्तरात्मा पुनरध्यात्मनि स्वात्मरूप एव त्यागोपादाने करोति । तत्र हि त्यागोरागद्वेषादेरन्तर्जल्पविकल्पादेर्वा । स्वीकारश्चिदानन्दादेः । यस्तु निष्ठितात्मा कृतकृत्यात्मा तस्य अन्तर्बहिर्वा नोपादानं तथा न त्यागोऽन्तर्बहिर्वा ।।४७।। त्यागादाने करोति) antaraṅg rāg – dveṣhano tyāg ane samyakratnatrayarūp ātmasvarūpanun grahaṇ kare chhe, parantu (निष्ठितात्मनः) shuddhasvarūpamān sthit ātmāne (अन्तः बहिः) antaraṅg ane bahiraṅg koīpaṇ padārthano (न त्यागः) na to tyāg hoy chhe ane (न उपादानं) na to grahaṇ hoy chhe.
ṭīkā : mūḍh bahirātmā tyāg – grahaṇ kare chhe, shāmān (kare chhe)? bahāramān eṭale bāhya vastumān; dveṣhanā udayane līdhe abhilāṣhānā abhāvanā kāraṇe mūḍhātmā (bahirātmā) teno (bāhya vastuno) tyāg kare chhe ane rāgano uday thatān tenī abhilāṣhānī utpattinā kāraṇe tenun (bāhya vastunun) grahaṇ kare chhe; parantu ātmavid eṭale antarātmā ātmāmān ja arthāt ātmasvarūp vishe ja tyāg grahaṇ kare chhe. tyān tyāg to rāg – dveṣhādino ke antarjalparūp vikalpādino ane svīkār (grahaṇ) chidānandādino hoy chhe.
je niṣhṭhitātmā arthāt kr̥utakr̥utya ātmā chhe tene antarātmā ke bāhyamān (kāī) grahaṇ nathī tathā antaramān ke bāhyamān (kāī) tyāg nathī.
bhāvārtha : bahirātmā, je padārtha iṣhṭa lāge chhe tene grahaṇ karavā ichchhe chhe ane je padārtha aniṣhṭa lāge chhe teno tyāg karavā ichchhe chhe. vāstavamān1 koī gnānī ke agnānī bāhya padārthonā grahaṇ – tyāg karī shakato ja nathī, chhatān bahirātmā tenā grahaṇ – tyāg karavānun māne chhe, e tenī mūḍhatā chhe.
antarātmā ātmasvarūpamān ja grahaṇ – tyāg kare chhe, arthāt te bāhya padārthothī chittavr̥utti haṭhāvī svasanmukh thaī potānā shuddha chaitanyasvarūpanun grahaṇ kare chhe; tem karatān rāg – dveṣhādino ke vikalpādino svayam tyāg thaī jāy chhe. rāgādinī anutpatti te ja tyāg chhe.
shuddhasvarūpamān sthit ātmā (niṣhṭhitātmā) kr̥utakr̥utya hovāthī tene bāhya yā antaraṅg koī paṇ viṣhayamān grahaṇ – tyāganī pravr̥utti hotī nathī. te to potānā chidānandasvarūpamān sadā sthir rahe chhe. 1. juo – shrī samayasār, gu. āvr̥utti gāthā 406 ane ‘samādhitantra’ shlok 20no ‘visheṣh’ pr̥u. 38