टीका — सन्धत्ते आरोपयति । कं आत्मानम् । क्व ? शरीरे वाचि च । कोऽसौ मूढः ? वाक्शरीरयोर्भ्रान्तो वागात्मा शरीरमात्मेत्येव विपर्यस्तो बहिरात्मा । तयोरभ्रान्तो यथावत्स्वरूपरिच्छेदकोऽन्तरात्मा पुनः एतेषां वाक्शरीरमात्मानं तत्त्वं स्वरूपं पृथक् परस्परभिन्नं निबुद्धयते निश्चिनोति ।।५४।। kāyamān ātmabhrānti nahi karanār antarātmā (एषां तत्त्वं) temanā (ātmā ane vāṇī – kāyanā) svarūpane (पृथक्) ekabījāthī bhinna (निबुध्यते) jāṇe chhe.
ṭīkā : — sandhān kare chhe eṭale ārope chhe. kone? ātmāne. shāmān? sharīr ane vāṇīmān. te mūḍh koṇ chhe? vāṇī ane sharīramān bhrāntivāḷo arthāt vāṇī te ātmā, sharīr te ātmā evī viparīt mānyatāvāḷo bahirātmā chhe; parantu te bannemān jene bhrānti nathī arthāt (te bannenā) svarūpane yathārthapaṇe jāṇe chhe te antarātmā, temanā eṭale vāṇī, sharīr ane ātmānā tattvane eṭale svarūpane pr̥uthak eṭale ekabījāthī bhinna jāṇe chhe nakkī kare chhe.
bhāvārtha : — vāstavamān sharīr ane vāṇī e pudgalanī rachanā chhe, te mūrtik – jaḍ chhe ane ātmasvarūpathī viparīt lakṣhaṇavāḷān chhe, chhatān agnānī bahirātmā temān ātma – buddhi kare chhe, tene ātmā māne chhe. e eno bhram chhe. ā bhrāntine līdhe te sharīrādikanī ja bhāvanā kare chhe, ātmānī bhāvanā karato nathī.
gnānī antarātmāne jaḍ sharīrādik ane chetan ātmānā svarūpanun yathārtha bhedagnān chhe. te ātmāne sharīrādikathī bhinna jāṇe chhe. tene sharīrādikamān ātmapaṇānī bhrānti nathī. te sharīrane sharīr ane ātmāne ātmā ja samaje chhe, ekano bījāmān melāp karato nathī. tene ātmānā alag astitvanun bhān chhe; tethī te nirantar ātmānī ja bhāvanā kare chhe.
‘dehādi par padārtha chhe te par ja chhe. tene potānā mānavāthī duḥkh thāy chhe, kintu ātmā ātmā ja chhe arthāt ātmā padārtha potāno chhe, te kadāchit paṇ dehādirūp thaī shakashe nahi. tenā āshraye ja sukhanī prāpti thāy chhe. māṭe mahāpuruṣho tene māṭe ja udyamashīl hoy chhe.’1
‘hun ek chhun, shuddha chhun, arūpī gnān – darshanamay chhun, bījun kāī – ek paramāṇumātra paṇ mārun nathī,2 em gnānī vichāre chhe.’ 1. juo – iṣhṭopadesh – 45. 2. ‘‘hun ek, shuddha, sadā arūpī, gnānadarshanamay khare;