कायवाक्चेतांसि भिन्नानीति भेदाभ्यासे भेदभावनायां तु पुनर्निर्वृत्तिः मुक्तिः ।।६२।। paṇ e kāy – vāṇī – mananā bhedano abhyās thatān arthāt ātmāthī kāy – vāṇī – man bhinna chhe. evo bhedano abhyās thatān eṭale bhedabhāvanā thatān nirvr̥utti eṭale mukti thāy chhe.
bhāvārtha : — jyān sudhī jīvane man – vachan – kāyamān ātmabuddhi rahe chhe, tene ātmānā aṅg samaje chhe eṭale ke tenī sāthe abhedabuddhi – ekatābuddhi kare chhe, tyān sudhī te sansāramān paribhramaṇ karato rahe chhe, parantu jyāre tene man – vachan – kāyamān ātmabuddhino bhram ṭaḷī jāy chhe, arthāt te traṇe ‘ātmāthī bhinna chhe’ evo nishchayapūrvak anubhavano abhyās thāy chhe, tyāre te sansāranā bandhanathī mukti pāme chhe.
jyān sharīrādi par padārthomān ātmabuddhi chhe tyān ekatābuddhi chhe. jyān ekatābuddhi hoy chhe, tyān kartā – bhoktābuddhi avashya hoy chhe ane jyān kartā – buddhi chhe, tyān sansāranā kāraṇabhūt rāgādi bhāv anivāryapaṇe hoy chhe. e rīte sharīrādi par padārthomān ātma – buddhi te ja sansāranun kāraṇ chhe ane ātmā tathā sharīrādino bhed – vignānapūrvak draḍh abhyās te muktinun kāraṇ chhe.
man – vachan – kāyanī pravr̥utti e sansāranun kāraṇ nathī, kāraṇ ke te jaḍanī kriyā chhe, parantu temān ātmabuddhi – ekatābuddhi karavī te sansāranun kāraṇ chhe. prastut shlokamān ‘स्वबुद्ध्या’ shabdathī ā vāt sūchit thāy chhe.
‘‘karmabandh karanārun kāraṇ nathī, bahu karmayogya pudgalothī bharelo lok, nathī chalan svarūp karma (arthāt kāy – vachan – mananī kriyārūp yog), nathī anek prakāranān kāraṇo ke nathī chetan – achetanano ghāt. ‘upayogabhū’ arthāt ātmā rāgādik sāthe je aikya pāme chhe te ja ek ( – mātra rāgādik sāthe ekapaṇun pāmavun te ja) kharekhar puruṣhone bandhanun kāraṇ chhe.’’1
māṭe sharīrādinī kriyāmān ātmabuddhi arthāt te kriyāo hun karun chhun evī mānyatā te sansāranun kāraṇ chhe ane te kriyāomān ātmabuddhi arthāt kartābuddhino abhāv te mokṣhanun kāraṇ chhe. 62. 1. juo – shrī samayasār kalash 164 ane gā. 237 thī 241.