सुलोचनोऽहं स्थूलोऽहंमित्याद्यभेदरूपतया आत्मन्यध्यारोप्य जडो बहिरात्मा असुखं सुखं वा यथा भवत्येवमास्ते । विद्वानन्तरात्मा पुनः प्राप्नोति किं ? तत्परमं पदं मोक्ष । किं कृत्वा ? त्यक्त्वा । कं ? आरोपं शरीरादिनामात्मन्यध्यवसायम् ।।१०४।।
कथमसौ तं त्यजतीत्याह – अथवा स्वकृतग्रन्थार्थमुपसंहृत्य फलमुपदर्शयन्मुक्त्वेत्याह — (sharīrādine ātmā kalpī) – arthāt hun goro, hun sundar āṅkhavāḷo, hun jāḍo ityādi abhedarūpapaṇe (ekatābuddhie) ātmāmān āropīne, jaḍ – bahirātmā jem asukh – sukh thāy tem varte chhe, parantu vidvān – antarātmā prāpta kare chhe. shun? te paramapadane – mokṣhane. shun karīne? tyajīne, shun (tyajīne)? sharīrādino ātmā viṣhe je ārop chhe – adhyavasāy chhe tene (tyajīne).
bhāvārtha : — hun goro, hun sundar, hun jāḍo ityādirūp, sharīrādimān ātmānī abhed kalpanā karī (ātmabuddhi karī) agnānī bahirātmā sukh – duḥkh māne chhe, parantu gnānī antarātmā ātmāmān sharīrādino mithyā abhed – adhyavasāyano tyāg karī paramapadane – mokṣhane prāpta kare chhe.
anādithī sharīr ane ātmāne sanyogasambandh chhe. ā sambandhane līdhe sharīranā aṅgopāṅganī kriyā joī agnānīne bhram thāy chhe ke e badhī kriyāo ātmānī chhe, paṇ vāstavamān ātmā ane sharīr lakṣhaṇe ekabījāthī taddan bhinna chhe. ek chetan ane arūpī chhe ane bījun achetan – jaḍ ane rūpī chhe. banne vachche mātra nimitta – naimittik sambandh chhe, paṇ agnānī bhramathī nimitta – naimittik sambandhane badale kartā – karma sambandh samajī potāne sukhī – duḥkhī kalpe chhe.
gnānīne sharīr ane ātmānun bhedagnān chhe. te sharīranī kriyāone ātmānī kriyā mānato nathī. tene sharīramān ātmabuddhi – ekatābuddhi nathī, tethī sharīranī kriyāmān tene kartā – buddhi nathī. sharīrādimān kartā – buddhi nahi hovāthī tene harṣha – shok ke rāg – dveṣh paṇ nathī. tenā abhāvamān gnānīne karmano navo bandh thato nathī. bhedavignānanā baḷe jem jem vītarāgatā vadhatī jāy chhe, tem tem jūnān karma paṇ udayamān āvī nirjarī jāy chhe. ante karmono sampūrṇapaṇe abhāv thatān param vītarāgapadanī prāpti thāy chhe. 104.
te tene kevī rīte tyaje chhe te kahe chhe – athavā potānā rachelā granthanā arthano upasanhār karīne phal darshāvatān. ‘muktvā’ em kahīne, kahe chheḥ —