50samādhitantra
टीका — येनात्मना चैतन्यस्वरूपेण इत्थंभावे तृतीया । अहमनुभूये । केन कर्त्रा ? आत्मनैव अनन्येन । केन करणभूतेन ? आत्मना स्वसंवेदस्वभावेन । क्व ? आत्मनि स्वस्वरूपे । सोऽहं इत्थंभूतस्वरूपोऽहं । न तत् न नपुंसकं । न सा न स्त्री । नासौ न पुमान् अहं । तथा नैको न द्वौ न वा बहुरहं । स्त्रीत्वादिधर्माणां कर्मोत्पादितदेहस्वरूपत्वात् ।।२३।। ātmāne pote (अनुभूये) anubhavun chhun. (सः) te – shuddhātmasvarūp (अहं) hun (न तत्) na to napunsak chhun, (न सा) na strī chhun, (न असौ) na puruṣh chhun; (न एकः) na ek chhun (न द्वै) na be chhun, (वा) athavā (न बहुः) na bahu chhun.
ṭīkā : je ātmā vaḍe – chaitanya svarūp vaḍe hun anubhavamān āvun chhun – konāthī? ātmāthī ja – bījā koīthī nahi, kayā karaṇ (sādhan) dvārā? ātmādvārā – svasamvedan svabhāv dvārā, kyān? ātmāmān – svasvarūpamān, te hun chhun – evā svarūpavāḷo chhun. na to hun napunsak chhun, na strī chhun, na puruṣh chhun; tathā na hun ek chhun, na be chhun ke na hun bahu chhun; kāraṇ ke strītvādi dharmo chhe te to karmopādit deh – svarūpavāḷā chhe.
bhāvārtha : hun svasamvedanagnānadvārā pote ja mārā ātmasvarūpane mārā ātmāmān anubhavun chhun – arthāt hun chaitanyasvarūp svasamvedanagamya chhun. temān strī – puruṣhādi liṅgano tathā ek, be, vagere saṅkhyānā vikalpono abhāv chhe.
antarātmā vichāre chhe ke jīvamān strī – puruṣhādino vyavahār kevaḷ sharīrane līdhe chhe. ek, be ane bahuvachanano vyavahār paṇ sharīrāshrit chhe. jyāre sharīr mārun rūp ja nathī ane mārun shuddhasvarūp nirvikalpa chhe, tyāre mārāmān liṅg – bhed ane vachan – bhedanā vikalpo kevī rīte ghaṭī shake? ā strītvādi dharmo to karmopādit dehanun svarūp chhe, mārun svarūp nathī. mārun chaitanyasvarūp to te badhānthī par chhe.
ātmā shuddha ānandasvabhāvī chhe, ek chhe – evo rāgamishrit vichār paṇ svabhāvamān nathī. guṇ – guṇī tarīke be chhe ne gnān – darshananā upayoge be chhe – evo bhed svarūpamān nathī.
ātmānun shuddha svarūp abhed, guṇ – guṇīnā bhed vinānun chhe. temān liṅgabhed, vachan bhed, vikalpabhedādi kāī nathī.
ahīn āchāryanun lakṣha abhed – akhaṇḍ ātmānā svarūp upar chhe; tethī temaṇe kahyun chhe ke, vāstavamān ātmāne strī, puruṣh, napunsakādi avasthāo nathī, guṇonā bhedarūp ane kārakonā bhedarūp kalpanā nathī.