Page 210 of 642
PDF/HTML Page 241 of 673
single page version
gAthArtha — [ जीवानाम् ] jIvone [ या ] je [ अतत्त्वोपलब्धिः ] tattvanun agnAn (arthAt vastusvarUpanun ayathArtha – viparIt gnAn) chhe [ सः ] te [ अज्ञानस्य ] agnAnano [ उदयः ] uday chhe [ तु ] ane [ जीवस्य ] jIvane [ अश्रद्दधानत्वम् ] je (tattvanun) ashraddhAn chhe te [ मिथ्यात्वस्य ] mithyAtvano [ उदयः ] uday chhe; [ तु ] vaLI [ जीवानां ] jIvone [ यद् ] je [ अविरमणम् ] aviramaN arthAt atyAgabhAv chhe te [ असंयमस्य ] asanyamano [ उदयः ] uday [ भवेत् ] chhe [ तु ] ane [ जीवानां ] jIvone [ यः ] je [ कलुषोपयोगः ] malin (arthAt jANapaNAnI svachchhatA rahit) upayog chhe [ सः ] te [ कषायोदयः ] kaShAyano uday chhe; [ तु ] vaLI [ जीवानां ] jIvone [ यः ] je [ शोभनः अशोभनः वा ] shubh ke ashubh [ कर्तव्यः विरतिभावः वा ] pravRutti ke nivRuttirUp [ चेष्टोत्साहः ] (manavachanakAyA-Ashrit) cheShTAno utsAh chhe [ तं ] te [ योगोदयं ] yogano uday [ जानीहि ] jAN.
[ एतेषु ] A (udayo) [ हेतुभूतेषु ] hetubhUt thatAn [ यत् तु ] je [ कार्मणवर्गणागतं ] kArmaN- vargaNAgat (kArmaNavargaNArUp) pudgaladravya [ ज्ञानावरणादिभावैः अष्टविधं ] gnAnAvaraNAdibhAvorUpe ATh prakAre [ परिणमते ] pariName chhe, [ तत् कार्मणवर्गणागतं ] te kArmaNavargaNAgat pudgaladravya [ यदा ] jyAre [ खलु ] kharekhar [ जीवनिबद्धं ] jIvamAn bandhAy chhe [ तदा तु ] tyAre [ जीवः ] jIv
Page 211 of 642
PDF/HTML Page 242 of 673
single page version
अतत्त्वोपलब्धिरूपेण ज्ञाने स्वदमानो अज्ञानोदयः । मिथ्यात्वासंयमकषाययोगोदयाः कर्महेतवस्तन्मयाश्चत्वारो भावाः । तत्त्वाश्रद्धानरूपेण ज्ञाने स्वदमानो मिथ्यात्वोदयः, अविरमणरूपेण ज्ञाने स्वदमानोऽसंयमोदयः, कलुषोपयोगरूपेण ज्ञाने स्वदमानः कषायोदयः, शुभाशुभप्रवृत्ति- निवृत्तिव्यापाररूपेण ज्ञाने स्वदमानो योगोदयः । अथैतेषु पौद्गलिकेषु मिथ्यात्वाद्युदयेषु हेतुभूतेषु यत्पुद्गलद्रव्यं कर्मवर्गणागतं ज्ञानावरणादिभावैरष्टधा स्वयमेव परिणमते तत्खलु कर्मवर्गणागतं जीवनिबद्धं यदा स्यात्तदा जीवः स्वयमेवाज्ञानात्परात्मनोरेकत्वाध्यासेनाज्ञानमयानां तत्त्वाश्रद्धानादीनां स्वस्य परिणामभावानां हेतुर्भवति । [ परिणामभावानाम् ] (potAnA agnAnamay) pariNAmabhAvono [ हेतुः ] hetu [ भवति ] thAy chhe.
TIkA — tattvanA agnAnarUpe (arthAt vastusvarUpanI anyathA upalabdhirUpe) gnAnamAn svAdarUp thato ( – svAdamAn Avato) agnAnano uday chhe. mithyAtva, asanyam, kaShAy ane yoganA udayo — ke jeo (navAn) karmanA hetuo chhe teo — te-may arthAt agnAnamay chAr bhAvo chhe. tattvanA ashraddhAnarUpe gnAnamAn svAdarUp thato mithyAtvano uday chhe; aviramaNarUpe (atyAgabhAvarUpe) gnAnamAn svAdarUp thato asanyamano uday chhe; kaluSh (malin) upayogarUpe gnAnamAn svAdarUp thato kaShAyano uday chhe; shubhAshubh pravRutti ke nivRuttinA vyApArarUpe gnAnamAn svAdarUp thato yogano uday chhe. A paudgalik mithyAtvAdinA udayo hetubhUt thatAn je kArmaN- vargaNAgat pudgaladravya gnAnAvaraNAdibhAve ATh prakAre svayamev pariName chhe, te kArmaNavargaNAgat pudgaladravya jyAre jIvamAn nibaddha thAy tyAre jIv svayamev agnAnathI svaparanA ekatvanA adhyAsane lIdhe tattva-ashraddhAn Adi potAnA agnAnamay pariNAmabhAvono hetu thAy chhe.
bhAvArtha — agnAnabhAvanA bhedarUp je mithyAtva, avirati, kaShAy ane yoganA udayo te pudgalanA pariNAm chhe ane temano svAd atattvashraddhAnAdirUpe gnAnamAn Ave chhe. te udayo nimittabhUt thatAn, kArmaNavargaNArUp navAn pudgalo svayamev gnAnAvaraNAdi karmarUpe pariName chhe ane jIv sAthe bandhAy chhe; ane te samaye jIv paN svayamev potAnA agnAnabhAvathI atattvashraddhAnAdi bhAvorUpe pariName chhe ane e rIte potAnA agnAnamay bhAvonun kAraN pote ja thAy chhe.
mithyAtvAdino uday thavo, navAn pudgalonun karmarUpe pariNamavun tathA bandhAvun, ane jIvanun potAnA atattvashraddhAnAdi bhAvorUpe pariNamavun — e traNey ek samaye ja thAy chhe; sau svatantrapaNe potAnI meLe ja pariName chhe, koI koIne pariNamAvatun nathI.
Page 212 of 642
PDF/HTML Page 243 of 673
single page version
यदि पुद्गलद्रव्यस्य तन्निमित्तभूतरागाद्यज्ञानपरिणामपरिणतजीवेन सहैव कर्मपरिणामो
jIvathI judun ja pudgaladravyanun pariNAm chhe em have pratipAdan kare chhe —
gAthArtha — [ यदि ] jo [ पुद्गलद्रव्यस्य ] pudgaladravyane [ जीवेन सह चैव ] jIvanI sAthe ja [ कर्मपरिणामः ] karmarUp pariNAm thAy chhe (arthAt banne bheLAn thaIne ja karmarUpe pariName chhe) em mAnavAmAn Ave to [ एवं ] e rIte [ पुद्गलजीवौ द्वौ अपि ] pudgal ane jIv banne [ खलु ] kharekhar [ कर्मत्वम् आपन्नौ ] karmapaNAne pAme. [ तु ] parantu [ कर्मभावेन ] karmabhAve [ परिणामः ] pariNAm to [ पुद्गलद्रव्यस्य एकस्य ] pudgaladravyane ekane ja thAy chhe [ तत् ] tethI [ जीवभावहेतुभिः विना ] jIvabhAvarUp nimittathI rahit ja arthAt judun ja [ कर्मणः ] karmanun [ परिणामः ] pariNAm chhe.
TIkA — jo pudgaladravyane, karmapariNAmanA nimittabhUt evA rAgAdi-agnAnapariNAme pariNamelA jIvanI sAthe ja (arthAt banne bhegAn maLIne ja), karmarUp pariNAm thAy chhe — em
Page 213 of 642
PDF/HTML Page 244 of 673
single page version
भवतीति वितर्कः, तदा पुद्गलद्रव्यजीवयोः सहभूतहरिद्रासुधयोरिव द्वयोरपि कर्मपरिणामापत्तिः । अथ चैकस्यैव पुद्गलद्रव्यस्य भवति कर्मत्वपरिणामः, ततो रागादिजीवाज्ञानपरिणामाद्धेतोः पृथग्भूत एव पुद्गलकर्मणः परिणामः ।
vitarka karavAmAn Ave to, jem bheLAn thayelAn haLadar ane phaTakaDI bannene lAl rangarUp pariNAm thAy chhe tem, pudgaladravya ane jIv bannene karmarUp pariNAm AvI paDe. parantu pudgaladravyane ekane ja karmapaNArUp pariNAm to thAy chhe; tethI jIvanun rAgAdi-agnAnapariNAm ke je karmanun nimitta chhe tenAthI judun ja pudgalakarmanun pariNAm chhe.
bhAvArtha — jo pudgaladravya ane jIv bheLAn thaIne karmarUpe pariName chhe em mAnavAmAn Ave to bannene karmarUp pariNAm Thare. parantu jIv to jaD karmarUpe kadI pariNamI shakato nathI; tethI jIvanun agnAnapariNAm ke je karmane nimitta chhe tenAthI judun ja pudgaladravyanun karmapariNAm chhe.
pudgaladravyathI judun ja jIvanun pariNAm chhe em have pratipAdan kare chhe —
gAthArtha — [ जीवस्य तु ] jo jIvane [ कर्मणा च सह ] karmanI sAthe ja [ रागादयः परिणामाः ] rAgAdi pariNAmo [ खलु भवन्ति ] thAy chhe (arthAt banne bheLAn thaIne rAgAdirUpe
Page 214 of 642
PDF/HTML Page 245 of 673
single page version
यदि जीवस्य तन्निमित्तभूतविपच्यमानपुद्गलकर्मणा सहैव रागाद्यज्ञानपरिणामो भवतीति वितर्कः, तदा जीवपुद्गलकर्मणोः सहभूतसुधाहरिद्रयोरिव द्वयोरपि रागाद्यज्ञानपरिणामापत्तिः । अथ चैकस्यैव जीवस्य भवति रागाद्यज्ञानपरिणामः, ततः पुद्गलकर्मविपाकाद्धेतोः पृथग्भूतो एव जीवस्य परिणामः ।
किमात्मनि बद्धस्पृष्टं किमबद्धस्पृष्टं कर्मेति नयविभागेनाह —
pariName chhe) em mAnavAmAn Ave [ एवं ] to e rIte [ जीवः कर्म च ] jIv ane karma [ द्वे अपि ] banne [ रागादित्वम् आपन्ने ] rAgAdipaNAne pAme. [ तु ] parantu [ रागादिभिः परिणामः ] rAgAdibhAve pariNAm to [ जीवस्य एकस्य ] jIvane ekane ja [ जायते ] thAy chhe [ तत् ] tethI [ कर्मोदयहेतुभिः विना ] karmodayarUp nimittathI rahit ja arthAt judun ja [ जीवस्य ] jIvanun [ परिणामः ] pariNAm chhe.
TIkA — jo jIvane, rAgAdi-agnAnapariNAmanA nimittabhUt evun je udayamAn Avelun pudgalakarma tenI sAthe ja (arthAt banne bhegAn maLIne ja), rAgAdi-agnAnapariNAm thAy chhe — em vitarka karavAmAn Ave to, jem bheLAn thayelAn phaTakaDI ane haLadar bannene lAl rangarUp pariNAm thAy chhe tem, jIv ane pudgalakarma bannene rAgAdi-agnAnapariNAm AvI paDe. parantu jIvane ekane ja rAgAdi-agnAnapariNAm to thAy chhe; tethI pudgalakarmano uday ke je jIvanA rAgAdi-agnAnapariNAmanun nimitta chhe tenAthI judun ja jIvanun pariNAm chhe.
bhAvArtha — jo jIv ane pudgalakarma bheLAn thaIne rAgAdirUpe pariName chhe em mAnavAmAn Ave to bannene rAgAdirUp pariNAm Thare. parantu pudgalakarma to rAgAdirUpe (jIv- rAgAdirUpe) kadI pariNamI shakatun nathI; tethI pudgalakarmano uday ke je rAgAdipariNAmane nimitta chhe tenAthI judun ja jIvanun pariNAm chhe.
‘AtmAnAn karma baddhaspRuShTa chhe ke abaddhaspRuShTa chhe’ — te have nayavibhAgathI kahe chhe —
Page 215 of 642
PDF/HTML Page 246 of 673
single page version
जीवपुद्गलकर्मणोरेकबन्धपर्यायत्वेन तदात्वे व्यतिरेकाभावाज्जीवे बद्धस्पृष्टं कर्मेति व्यवहार- नयपक्षः । जीवपुद्गलकर्मणोरनेकद्रव्यत्वेनात्यन्तव्यतिरेकाज्जीवेऽबद्धस्पृष्टं कर्मेति निश्चयनयपक्षः ।
ततः किम् —
gAthArtha — [ जीवे ] jIvamAn [ कर्म ] karma [ बद्धं ] (tenA pradesho sAthe) bandhAyelun chhe [ च ] tathA [ स्पृष्टं ] sparshAyelun chhe [ इति ] evun [ व्यवहारनयभणितम् ] vyavahAranayanun kathan chhe [ तु ] ane [ जीवे ] jIvamAn [ कर्म ] karma [ अबद्धस्पृष्टं ] aNabandhAyelun, aNasparshAyelun [ भवति ] chhe evun [ शुद्धनयस्य ] shuddhanayanun kathan chhe.
TIkA — jIvanA ane pudgalakarmanA ekabandhaparyAyapaNAthI jotAn temane te kALe bhinnatAno abhAv hovAthI jIvamAn karma baddhaspRuShTa chhe evo vyavahAranayano pakSha chhe. jIvanA ane pudgalakarmanA anekadravyapaNAthI jotAn temane atyant bhinnatA hovAthI jIvamAn karma abaddhaspRuShTa chhe evo nishchayanayano pakSha chhe.
paN tethI shun? je AtmA te banne nayapakShone oLangI gayo chhe te ja samayasAr chhe, — em have gAthAmAn kahe chhe —
gAthArtha — [ जीवे ] jIvamAn [ कर्म ] karma [ बद्धम् ] baddha chhe athavA [ अबद्धं ] abaddha chhe — [ एवं तु ] e prakAre to [ नयपक्षम् ] nayapakSha [ जानीहि ] jAN; [ पुनः ] paN [ यः ] je [ पक्षातिक्रान्तः ] pakShAtikrAnt (arthAt pakShane oLangI gayelo) [ भण्यते ] kahevAy chhe [ सः ] te [ समयसारः ] samayasAr (arthAt nirvikalpa shuddha Atmatattva) chhe.
Page 216 of 642
PDF/HTML Page 247 of 673
single page version
यः किल जीवे बद्धं कर्मेति यश्च जीवेऽबद्धं कर्मेति विकल्पः स द्वितयोऽपि हि नयपक्षः । य एवैनमतिक्रामति स एव सकलविकल्पातिक्रान्तः स्वयं निर्विकल्पैकविज्ञानघनस्वभावो भूत्वा साक्षात्समयसारः सम्भवति । तत्र यस्तावज्जीवे बद्धं कर्मेति विकल्पयति स जीवेऽबद्धं कर्मेति एकं पक्षमतिक्रामन्नपि न विकल्पमतिक्रामति; यस्तु जीवेऽबद्धं कर्मेति विकल्पयति सोऽपि जीवे बद्धं कर्मेत्येकं पक्षमतिक्रामन्नपि न विकल्पमतिक्रामति; यः पुनर्जीवे बद्धमबद्धं च कर्मेति विकल्पयति स तु तं द्वितयमपि पक्षमनतिक्रामन् न विकल्पमतिक्रामति । ततो य एव समस्तनयपक्षमतिक्रामति स एव समस्तं विकल्पमतिक्रामति । य एव समस्तं विकल्पमतिक्रामति स एव समयसारं विन्दति ।
यद्येवं तर्हि को हि नाम नयपक्षसन्न्यासभावनां न नाटयति ?
TIkA — ‘jIvamAn karma baddha chhe’ evo je vikalpa tathA ‘jIvamAn karma abaddha chhe’ evo je vikalpa te banne nayapakSha chhe. je te nayapakShane atikrame chhe ( – oLangI jAy chhe, chhoDe chhe), te ja sakaL vikalpane atikramyo thato pote nirvikalpa, ek vignAnaghanasvabhAvarUp thaIne sAkShAt samayasAr thAy chhe. tyAn (visheSh samajAvavAmAn Ave chhe ke) — je ‘jIvamAn karma baddha chhe’ em vikalpa kare chhe te ‘jIvamAn karma abaddha chhe’ evA ek pakShane atikramato hovA chhatAn vikalpane atikramato nathI; ane je ‘jIvamAn karma abaddha chhe’ em vikalpa kare chhe te paN ‘jIvamAn karma baddha chhe’ evA ek pakShane atikramato hovA chhatAn vikalpane atikramato nathI; vaLI je ‘jIvamAn karma baddha chhe ane abaddha paN chhe’ em vikalpa kare chhe te, te banne pakShane nahi atikramato thako, vikalpane atikramato nathI. tethI je samasta nayapakShane atikrame chhe te ja samasta vikalpane atikrame chhe; je samasta vikalpane atikrame chhe te ja samayasArane prApta kare chhe — anubhave chhe.
bhAvArtha — jIv karmathI ‘bandhAyo chhe’ tathA ‘nathI bandhAyo’ — e banne nayapakSha chhe. temAnthI koIe bandhapakSha pakaDyo, teNe vikalpa ja grahaN karyo; koIe abandhapakSha pakaDyo, teNe paN vikalpa ja grahaN karyo; ane koIe banne pakSha pakaDyA, teNe paN pakSharUp vikalpanun ja grahaN karyun. parantu evA vikalpone chhoDI je koI paN pakSha na pakaDe te ja shuddha padArthanun svarUp jANI te-rUp samayasArane — shuddhAtmAne — pAme chhe. nayapakSha pakaDavo te rAg chhe, tethI samasta nayapakShane chhoDavAthI vItarAg samayasAr thavAy chhe.
have, ‘jo Am chhe to nayapakShanA tyAganI bhAvanAne kharekhar koN na nachAve?’
Page 217 of 642
PDF/HTML Page 248 of 673
single page version
स्वरूपगुप्ता निवसन्ति नित्यम् ।
स्त एव साक्षादमृतं पिबन्ति ।।६९।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७०।।
em kahIne shrImAn amRutachandra AchArya nayapakShanA tyAganI bhAvanAnAn 23 kaLasharUp kAvyo kahe chhe —
shlokArtha — [ ये एव ] jeo [ नयपक्षपातं मुक्त्वा ] nayapakShapAtane chhoDI [ स्वरूपगुप्ताः ] (potAnA) svarUpamAn gupta thaIne [ नित्यम् ] sadA [ निवसन्ति ] rahe chhe [ ते एव ] teo ja, [ विकल्पजालच्युतशान्तचित्ताः ] jemanun chitta vikalpajALathI rahit shAnt thayun chhe evA thayA thakA, [ साक्षात् अमृतं पिबन्ति ] sAkShAt amRutane pIe chhe.
bhAvArtha — jyAn sudhI kAI paN pakShapAt rahe chhe tyAn sudhI chittano kShobh maTato nathI. jyAre nayono sarva pakShapAt maTI jAy tyAre vItarAg dashA thaIne svarUpanI shraddhA nirvikalpa thAy chhe, svarUpamAn pravRutti thAy chhe ane atIndriy sukh anubhavAy chhe. 69.
havenA 20 kaLashamAn nayapakShane visheSh varNave chhe ane kahe chhe ke AvA samasta nayapakShone je chhoDe chhe te tattvavedI (tattvano jANanAr) svarUpane pAme chhe —
shlokArtha — [ बद्धः ] jIv karmathI bandhAyelo chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv karmathI bandhAyelo nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI (vastusvarUpano jANanAr) pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp
Page 218 of 642
PDF/HTML Page 249 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७१।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७२।।
ja chhe (arthAt tene chitsvarUp jIv jevo chhe tevo nirantar anubhavAy chhe).
bhAvArtha — A granthamAn prathamathI ja vyavahAranayane gauN karIne ane shuddhanayane mukhya karIne kathan karavAmAn Avyun chhe. chaitanyanA pariNAm paranimittathI anek thAy chhe te sarvane pahelethI ja AchArya gauN kahetA AvyA chhe ane jIvane shuddha chaitanyamAtra kahyo chhe. e rIte jIv-padArthane shuddha, nitya, abhed chaitanyamAtra sthApIne have kahe chhe ke — A shuddhanayano paN pakShapAt (vikalpa) karashe te paN te shuddha svarUpanA svAdane nahi pAme. ashuddhanayanI to vAt ja shI? paN jo koI shuddhanayano paN pakShapAt karashe to pakShano rAg nahi maTe tethI vItarAgatA nahi thAy. pakShapAtane chhoDI chinmAtra svarUp viShe lIn thaye ja samayasArane pamAy chhe. mATe shuddhanayane jANIne, teno paN pakShapAt chhoDI shuddha svarUpano anubhav karI, svarUp viShe pravRuttirUp chAritra prApta karI, vItarAg dashA prApta karavI yogya chhe. 70.
shlokArtha — [ मूढः ] jIv mUDh (mohI) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv mUDh (mohI) nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe (arthAt tene chitsvarUp jIv jevo chhe tevo nirantar anubhavAy chhe). 71.
shlokArtha — [ रक्तः ] jIv rAgI chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ]
Page 219 of 642
PDF/HTML Page 250 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७३।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७४।।
jIv rAgI nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 72.
shlokArtha — [ दुष्टः ] jIv dveShI chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv dveShI nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 73.
shlokArtha — [ कर्ता ] jIv kartA chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv kartA nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 74.
Page 220 of 642
PDF/HTML Page 251 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७५।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७६।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७७।।
shlokArtha — [ भोक्ता ] jIv bhoktA chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv bhoktA nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 75.
shlokArtha — [ जीवः ] jIv jIv chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv jIv nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 76.
shlokArtha — [ सूक्ष्मः ] jIv sUkShma chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv sUkShma nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु
Page 221 of 642
PDF/HTML Page 252 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७८।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७९।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८०।।
चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 77.
shlokArtha — [ हेतुः ] jIv hetu (kAraN) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv hetu (kAraN) nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 78.
shlokArtha — [ कार्यं ] jIv kArya chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv kArya nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 79.
shlokArtha — [ भावः ] jIv bhAv chhe (arthAt bhAvarUp chhe) [ एकस्य ] evo ek
Page 222 of 642
PDF/HTML Page 253 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८१।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८२।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv bhAv nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 80.
shlokArtha — [ एकः ] jIv ek chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe [ च ] ane [ न तथा ] jIv ek nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 81.
shlokArtha — [ सान्तः ] jIv sAnt ( – ant sahit) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv sAnt nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 82.
shlokArtha — [ नित्यः ] jIv nitya chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न
Page 223 of 642
PDF/HTML Page 254 of 673
single page version
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८३।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८४।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८५।।
तथा ] jIv nitya nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 83.
shlokArtha — [ वाच्यः ] jIv vAchya (arthAt vachanathI kahI shakAy evo) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv vAchya ( – vachanagochar) nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 84.
shlokArtha — [ नाना ] jIv nAnArUp chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv nAnArUp nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 85.
Page 224 of 642
PDF/HTML Page 255 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८६।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८७।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८८।।
shlokArtha — [ चेत्यः ] jIv chetya ( – chetAvAyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv chetya nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 86.
shlokArtha — [ दृश्यः ] jIv drashya ( – dekhAvAyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv drashya nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 87.
shlokArtha — [ वेद्यः ] jIv vedya ( – vedAvAyogya, jaNAvAyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv vedya nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः
Page 225 of 642
PDF/HTML Page 256 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८९।।
मेवं व्यतीत्य महतीं नयपक्षकक्षाम् ।
स्वं भावमेकमुपयात्यनुभूतिमात्रम् ।।९०।।
तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe. 88.
shlokArtha — [ भातः ] jIv ‘bhAt’ (prakAshamAn arthAt vartamAn pratyakSha) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakSha chhe ane [ न तथा ] jIv ‘bhAt’ nathI [ परस्य ] evo bIjA nayano pakSha chhe; [ इति ] Am [ चिति ] chitsvarUp jIv viShe [ द्वयोः ] be nayonA [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakShapAt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedI pakShapAtarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarUp jIv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarUp ja chhe (arthAt tene chitsvarUp jIv jevo chhe tevo nirantar anubhavAy chhe).
bhAvArtha — baddha abaddha, mUDh amUDh, rAgI arAgI, dveShI adveShI, kartA akartA, bhoktA abhoktA, jIv ajIv, sUkShma sthUl, kAraN akAraN, kArya akArya, bhAv abhAv, ek anek, sAnta ananta, nitya anitya, vAchya avAchya, nAnA anAnA, chetya achetya, drashya adrashya, vedya avedya, bhAt abhAt ityAdi nayonA pakShapAt chhe. je puruSh nayonA kathan anusAr yathAyogya vivakShApUrvak tattvano — vastusvarUpano nirNay karIne nayonA pakShapAtane chhoDe chhe te puruShane chitsvarUp jIvano chitsvarUpe anubhav thAy chhe.
jIvamAn anek sAdhAraN dharmo chhe parantu chitsvabhAv teno pragaT anubhavagochar asAdhAraN dharma chhe tethI tene mukhya karIne ahIn jIvane chitsvarUp kahyo chhe. 89.
uparanA 20 kaLashanA kathanane have sameTe chhe —
shlokArtha — [ एवं ] e pramANe [ स्वेच्छा-समुच्छलद्-अनल्प-विकल्प-जालाम् ] jemAn bahu vikalponI jALo ApoAp UThe chhe evI [ महतीं ] moTI [ नयपक्षकक्षाम् ] nayapakShakakShAne
Page 226 of 642
PDF/HTML Page 257 of 673
single page version
पुष्कलोच्चलविकल्पवीचिभिः ।
कृत्स्नमस्यति तदस्मि चिन्महः ।।९१।।
(nayapakShanI bhUmine) [ व्यतीत्य ] oLangI jaIne (tattvavedI) [ अन्तः बहिः ] andar ane bahAr [ समरसैकरसस्वभावं ] samatA-rasarUpI ek ras ja jeno svabhAv chhe evA [ अनुभूतिमात्रम् एकम् स्वं भावम् ] anubhUtimAtra ek potAnA bhAvane ( – svarUpane) [ उपयाति ] pAme chhe. 90.
have nayapakShanA tyAganI bhAvanAnun chhellun kAvya kahe chhe —
shlokArtha — [ पुष्कल-उत्-चल-विकल्प-वीचिभिः उच्छलत् ] puShkaL, moTA, chanchaL vikalparUp tarango vaDe UThatI [ इदम् एवम् कृत्स्नम् इन्द्रजालम् ] A samasta indrajALane [ यस्य विस्फु रणम् एव ] jenun ❋sphuraN mAtra ja [ तत्क्षणं ] tatkShaN [ अस्यति ] bhagADI mUke chhe [ तत् चिन्महः अस्मि ] te chinmAtra tejapunj hun chhun.
bhAvArtha — chaitanyano anubhav thatAn samasta nayonA vikalparUpI indrajAL te kShaNe ja vilay pAme chhe; evo chitprakAsh hun chhun. 91.
‘pakShAtikrAntanun (pakShane oLangI gayelAnun) shun svarUp chhe?’ — e prashnanA uttararUp gAthA have kahe chhe —
gAthArtha — [ नयपक्षपरिहीनः ] nayapakShathI rahit jIv, [ समयप्रतिबद्धः ] samayathI pratibaddha ❋ sphuraN = pharakavun te; dhanuShya-TankAr karavo te.
Page 227 of 642
PDF/HTML Page 258 of 673
single page version
यथा खलु भगवान्केवली श्रुतज्ञानावयवभूतयोर्व्यवहारनिश्चयनयपक्षयोः विश्वसाक्षितया केवलं स्वरूपमेव जानाति, न तु सततमुल्लसितसहजविमलसकलकेवलज्ञानतया नित्यं स्वयमेव विज्ञानघनभूतत्वात् श्रुतज्ञानभूमिकातिक्रान्ततया समस्तनयपक्षपरिग्रहदूरीभूतत्वात् कञ्चनापि नयपक्षं परिगृह्णाति, तथा किल यः श्रुतज्ञानावयवभूतयोर्व्यवहारनिश्चयनयपक्षयोः क्षयोपशम- विजृम्भितश्रुतज्ञानात्मकविकल्पप्रत्युद्गमनेऽपि परपरिग्रहप्रतिनिवृत्तौत्सुक्यतया स्वरूपमेव केवलं जानाति, न तु खरतरदृष्टिगृहीतसुनिस्तुषनित्योदितचिन्मयसमयप्रतिबद्धतया तदात्वे स्वयमेव विज्ञानघनभूतत्वात् श्रुतज्ञानात्मकसमस्तान्तर्बहिर्जल्परूपविकल्पभूमिकातिक्रान्ततया समस्तनय- पक्षपरिग्रहदूरीभूतत्वात् कञ्चनापि नयपक्षं परिगृह्णाति, स खलु निखिलविकल्पेभ्यः परतरः परमात्मा ज्ञानात्मा प्रत्यग्ज्योतिरात्मख्यातिरूपोऽनुभूतिमात्रः समयसारः
thayo thako (arthAt chitsvarUp AtmAne anubhavato thako), [ द्वयोः अपि ] banne [ नययोः ] nayonA [ भणितं ] kathanane [ केवलं तु ] kevaL [ जानाति ] jANe ja chhe [ तु ] parantu [ नयपक्षं ] nayapakShane [ किञ्चित् अपि ] jarA paN [ न गृह्णाति ] grahaN karato nathI.
TIkA — jevI rIte kevaLI bhagavAn, vishvanA sAkShIpaNAne lIdhe, shrutagnAnanA avayavabhUt evA je vyavahAranishchayanayapakSho temanA svarUpane ja kevaL jANe chhe parantu, nirantar prakAshamAn, sahaj, vimaL, sakaL kevaLagnAn vaDe sadA pote ja vignAnaghan thayA hoIne, shrutagnAnanI bhUmikAnA atikrAntapaNA vaDe (arthAt shrutagnAnanI bhUmikAne oLangI gayA hovAne lIdhe) samasta nayapakShanA grahaNathI dUr thayA hovAthI, koI paN nayapakShane grahatA nathI, tevI rIte je (shrutagnAnI AtmA), kShayopashamathI jemanun Upajavun thAy chhe evA shrutagnAnAtmak vikalpo utpanna thatA hovA chhatAn paranun grahaN karavA prati utsAh nivRutta thayo hovAne lIdhe, shrutagnAnanA avayavabhUt vyavahAranishchayanayapakShonA svarUpane ja kevaL jANe chhe parantu, ati tIkShNa gnAnadraShTithI grahavAmAn AvelA, nirmaL, nitya-udit; chinmay samayathI pratibaddhapaNA vaDe (arthAt chaitanyamay AtmAnA anubhavan vaDe) te vakhate (anubhav vakhate) pote ja vignAnaghan thayo hoIne, shrutagnAnAtmak samasta antarjalparUp tathA bahirjalparUp vikalponI bhUmikAnA atikrAntapaNA vaDe samasta nayapakShanA grahaNathI dUr thayo hovAthI, koI paN nayapakShane grahato nathI, te (AtmA) kharekhar samasta vikalpothI ati par, paramAtmA, gnAnAtmA, pratyagjyoti, AtmakhyAtirUp, anubhUtimAtra samayasAr chhe.
bhAvArtha — jem kevaLI bhagavAn sadA nayapakShanA svarUpanA sAkShI (gnAtAdraShTA) chhe tem shrutagnAnI paN jyAre samasta nayapakShothI rahit thaI shuddha chaitanyamAtra bhAvanun anubhavan kare chhe
Page 228 of 642
PDF/HTML Page 259 of 673
single page version
भावभावपरमार्थतयैकम् ।
चेतये समयसारमपारम् ।।९२।।
tyAre nayapakShanA svarUpano gnAtA ja chhe. ek nayano sarvathA pakSha grahaN kare to mithyAtva sAthe maLelo rAg thAy; prayojananA vashe ek nayane pradhAn karI tenun grahaN kare to mithyAtva sivAy mAtra chAritramohano rAg rahe; ane jyAre nayapakShane chhoDI vastusvarUpane kevaL jANe ja tyAre te vakhate shrutagnAnI paN kevaLInI mAphak vItarAg jevo ja hoy chhe em jANavun.
te AtmA Avo anubhav kare chhe em kaLashamAn kahe chhe —
shlokArtha — [ चित्स्वभाव-भर-भावित-भाव-अभाव-भाव-परमार्थतया एकम् ] chitsvabhAvanA punj vaDe ja potAnAn utpAd, vyay ane dhrauvya bhavAy chhe ( – karAy chhe) — evun jenun paramArtha svarUp hovAthI je ek chhe evA [ अपारम् समयसारम् ] apAr samayasArane hun, [ समस्तां बन्धपद्धतिम् ] samasta bandhapaddhatine [ अपास्य ] dUr karIne arthAt karmanA udayathI thatA sarva bhAvone chhoDIne, [ चेतये ] anubhavun chhun.
bhAvArtha — nirvikalpa anubhav thatAn, jenA kevaLagnAnAdi guNono pAr nathI evA samayasArarUpI paramAtmAno anubhav ja varte chhe, ‘hun anubhavun chhun’ evo paN vikalpa hoto nathI — em jANavun. 92.
pakShAtikrAnt ja samayasAr chhe em niyamathI Thare chhe — em have kahe chhe —
gAthArtha — [ यः ] je [ सर्वनयपक्षरहितः ] sarva nayapakShothI rahit [ भणितः ] kahevAmAn
Page 229 of 642
PDF/HTML Page 260 of 673
single page version
अयमेक एव केवलं सम्यग्दर्शनज्ञानव्यपदेशं किल लभते । यः खल्वखिलनय-पक्षाक्षुण्णतया विश्रान्तसमस्तविकल्पव्यापारः स समयसारः । यतः प्रथमतः श्रुतज्ञानावष्टम्भेन ज्ञानस्वभावमात्मानं निश्चित्य, ततः खल्वात्मख्यातये, परख्यातिहेतूनखिला एवेन्द्रियानिन्द्रिय-बुद्धीरवधार्य आत्माभिमुखीकृतमतिज्ञानतत्त्वः, तथा नानाविधनयपक्षालम्बनेनानेक-विकल्पैराकुलयन्तीः श्रुतज्ञानबुद्धीरप्यवधार्य श्रुतज्ञानतत्त्वमप्यात्माभिमुखीकुर्वन्नत्यन्तमविकल्पो भूत्वा झगित्येव स्वरसत एव व्यक्तीभवन्तमादिमध्यान्तविमुक्तमनाकुलमेकं केवलमखिलस्यापि विश्वस्योपरि तरन्तमिवाखण्ड- प्रतिभासमयमनन्तं विज्ञानघनं परमात्मानं समयसारं विन्दन्नेवात्मा सम्यग्दृश्यते ज्ञायते च; ततः सम्यग्दर्शनं ज्ञानं च समयसार एव
Avyo chhe [ सः ] te [ समयसारः ] samayasAr chhe; [ एषः ] Ane ja ( – samayasArane ja) [ केवलं ] kevaL [ सम्यग्दर्शनज्ञानम् ] samyagdarshan ane samyaggnAn [ इति ] evI [ व्यपदेशम् ] sangnA (nAm) [ लभते ] maLe chhe. (nAm judAn hovA chhatAn vastu ek ja chhe.)
TIkA — je kharekhar samasta nayapakSho vaDe khanDit nahi thato hovAthI jeno samasta vikalpono vyApAr aTakI gayo chhe evo chhe, te samayasAr chhe; kharekhar A ekane ja kevaL samyagdarshan ane samyaggnAnanun nAm maLe chhe. (samyagdarshan ane samyaggnAn samayasArathI judAn nathI, ek ja chhe.)
pratham, shrutagnAnanA avalambanathI gnAnasvabhAv AtmAno nishchay karIne, pachhI AtmAnI pragaT prasiddhine mATe, par padArthanI prasiddhinAn kAraNo je indriy dvArA ane man dvArA pravartatI buddhio te badhIne maryAdAmAn lAvIne jeNe matignAn-tattvane ( – matignAnanA svarUpane) Atmasammukh karyun chhe evo, tathA nAnA prakAranA nayapakShonA AlambanathI thatA anek vikalpo vaDe AkuLatA utpanna karanArI shrutagnAnanI buddhione paN maryAdAmAn lAvIne shrutagnAn-tattvane paN Atmasammukh karato, atyant vikalparahit thaIne, tatkAL nij rasathI ja pragaT thatA, Adi-madhya-ant rahit, anAkuL, kevaL ek, AkhAy vishvanA upar jANe ke tarato hoy tem akhanD pratibhAsamay, anant, vignAnaghan, paramAtmArUp samayasArane jyAre AtmA anubhave chhe te vakhate ja AtmA samyakpaNe dekhAy chhe (arthAt shraddhAy chhe) ane jaNAy chhe tethI samayasAr ja samyagdarshan ane samyaggnAn chhe.
bhAvArtha — AtmAne pahelAn AgamagnAnathI gnAnasvarUp nishchay karIne pachhI indriy- buddhirUp matignAnane gnAnamAtramAn ja meLavI daIne, tathA shrutagnAnarUpI nayonA vikalpone maTADI shrutagnAnane paN nirvikalpa karIne, ek akhanD pratibhAsano anubhav karavo te ja ‘samyagdarshan’