Page 250 of 642
PDF/HTML Page 281 of 673
single page version
यः खलु परमार्थमोक्षहेतोरतिरिक्तो व्रततपःप्रभृतिशुभकर्मात्मा केषाञ्चिन्मोक्षहेतुः स
सर्वोऽपि प्रतिषिद्धः, तस्य द्रव्यान्तरस्वभावत्वात् तत्स्वभावेन ज्ञानभवनस्याभवनात्; परमार्थमोक्ष- हेतोरेवैकद्रव्यस्वभावत्वात् तत्स्वभावेन ज्ञानभवनस्य भवनात् ।
ja chhe — em kahevAmAn kAI paN virodh nathI. mATe TIkAmAn keTalek sthaLe AchAryadeve gnAnasvarUp AtmAne ‘gnAn’shabdathI kahyo chhe.
have, paramArtha mokShakAraNathI anya je karma teno niShedh kare chhe —
gAthArtha — [ निश्चयार्थं ] nishchayanayanA viShayane [ मुक्त्वा ] chhoDIne [ विद्वांसः ] vidvAno [ व्यवहारेण ] vyavahAr vaDe [ प्रवर्तन्ते ] pravarte chhe; [ तु ] parantu [ परमार्थम् आश्रितानां ] paramArthane ( – AtmasvarUpane) Ashrit [ यतीनां ] yatIshvarone ja [ कर्मक्षयः ] karmano nAsh [ विहितः ] AgamamAn kahyo chhe. (kevaL vyavahAramAn pravartanArA panDitone karmakShay thato nathI.)
TIkA — paramArtha mokShahetuthI judo, je vrat, tap vagere shubhakarmasvarUp mokShahetu keTalAk loko mAne chhe, te Akhoy niShedhavAmAn Avyo chhe; kAraN ke te (mokShahetu) anya dravyanA svabhAvavALo (arthAt pudgalasvabhAvI) hovAthI tenA sva-bhAv vaDe gnAnanun bhavan thatun nathI, — mAtra paramArtha mokShahetu ja ek dravyanA svabhAvavALo (arthAt jIvasvabhAvI) hovAthI tenA svabhAv vaDe gnAnanun bhavan thAy chhe.
bhAvArtha — mokSha AtmAno thAy chhe to tenun kAraN paN AtmasvabhAvI ja hovun joIe. je anya dravyanA svabhAvavALun hoy tenAthI AtmAno mokSha kem thAy? shubh karma pudgalasvabhAvI chhe tethI tenA bhavanathI paramArtha AtmAnun bhavan na thaI shake; mATe te AtmAnA
Page 251 of 642
PDF/HTML Page 282 of 673
single page version
अथ कर्मणो मोक्षहेतुतिरोधानकरणं साधयति — mokShanun kAraN thatun nathI. gnAn AtmasvabhAvI chhe tethI tenA bhavanathI AtmAnun bhavan thAy chhe; mATe te AtmAnA mokShanun kAraN thAy chhe. A rIte gnAn ja vAstavik mokShahetu chhe.
shlokArtha — [ एकद्रव्यस्वभावत्वात् ] gnAn ekadravyasvabhAvI ( – jIvasvabhAvI – ) hovAthI [ ज्ञानस्वभावेन ] gnAnanA svabhAvathI [ सदा ] hammeshAn [ ज्ञानस्य भवनं वृत्तं ] gnAnanun bhavan thAy chhe; [ तत् ] mATe [ तद् एव मोक्षहेतुः ] gnAn ja mokShanun kAraN chhe. 106.
shlokArtha — [ द्रव्यान्तरस्वभाववात् ] karma anyadravyasvabhAvI ( – pudgalasvabhAvI – ) hovAthI [ कर्मस्वभावेन ] karmanA svabhAvathI [ ज्ञानस्य भवनं न हि वृत्तं ] gnAnanun bhavan thatun nathI; [ तत् ] mATe [ कर्म मोक्षहेतुः न ] karma mokShanun kAraN nathI. 107.
have AgaLanA kathananI sUchanAno shlok kahe chhe —
shlokArtha — [ मोक्षहेतुतिरोधानात् ] karma mokShanA kAraNanun tirodhAn karanArun hovAthI, [ स्वयम् एव बन्धत्वात् ] te pote ja bandhasvarUp hovAthI [ च ] ane [ मोक्षहेतुतिरोधायिभावत्वात् ] te mokShanA kAraNanA ❋tirodhAyibhAvasvarUp hovAthI [ तत् निषिध्यते ] tene niShedhavAmAn Ave chhe. 108.
have pratham, karma mokShanA kAraNanun tirodhAn karanArun chhe em siddha kare chhe — ❋ tirodhAyi = tirodhAn karanAr
Page 252 of 642
PDF/HTML Page 283 of 673
single page version
gAthArtha — [ यथा ] jem [ वस्त्रस्य ] vastrano [ श्वेतभावः ] shvetabhAv [ मलमेलनासक्तः ] melanA maLavAthI kharaDAyo thako [ नश्यति ] nAsh pAme chhe — tirobhUt thAy chhe, [ तथा ] tevI rIte [ मिथ्यात्वमलावच्छन्नं ] mithyAtvarUpI melathI kharaDAyun – vyApta thayun – thakun [ सम्यक्त्वं खलु ] samyaktva kharekhar tirobhUt thAy chhe [ ज्ञातव्यम् ] em jANavun. [ यथा ] jem [ वस्त्रस्य ] vastrano [ श्वेतभावः ] shvetabhAv [ मलमेलनासक्तः ] melanA maLavAthI kharaDAyo thako [ नश्यति ] nAsh pAme chhe — tirobhUt thAy chhe, [ तथा ] tevI rIte [ अज्ञानमलावच्छन्नं ] agnAnarUpI melathI kharaDAyun –
Page 253 of 642
PDF/HTML Page 284 of 673
single page version
ज्ञानस्य सम्यक्त्वं मोक्षहेतुः स्वभावः परभावेन मिथ्यात्वनाम्ना कर्ममलेनावच्छन्नत्वात्ति- रोधीयते, परभावभूतमलावच्छन्नश्वेतवस्त्रस्वभावभूतश्वेतस्वभाववत् । ज्ञानस्य ज्ञानं मोक्षहेतुः स्वभावः परभावेनाज्ञाननाम्ना कर्ममलेनावच्छन्नत्वात्तिरोधीयते, परभावभूतमलावच्छन्नश्वेत- वस्त्रस्वभावभूतश्वेतस्वभाववत् । ज्ञानस्य चारित्रं मोक्षहेतुः स्वभावः परभावेन कषायनाम्ना कर्ममलेनावच्छन्नत्वात्तिरोधीयते, परभावभूतमलावच्छन्नश्वेतवस्त्रस्वभावभूतश्वेतस्वभाववत् । अतो मोक्षहेतुतिरोधानकरणात् कर्म प्रतिषिद्धम् ।
अथ कर्मणः स्वयं बन्धत्वं साधयति — vyApta thayun – thakun [ ज्ञानं भवति ] gnAn tirobhUt thAy chhe [ ज्ञातव्यम् ] em jANavun. [ यथा ] jem [ वस्त्रस्य ] vastrano [ श्वेतभावः ] shvetabhAv [ मलमेलनासक्तः ] melanA maLavAthI kharaDAyo thako [ नश्यति ] nAsh pAme chhe — tirobhUt thAy chhe, [ तथा ] tevI rIte [ कषायमलावच्छन्नं ] kaShAyarUpI melathI kharaDAyun – vyApta thayun – thakun [ चारित्रम् अपि ] chAritra paN tirobhUt thAy chhe [ ज्ञातव्यम् ] em jANavun.
TIkA — gnAnanun samyaktva ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe te, parabhAvasvarUp je mithyAtva nAmano karmarUpI mel tenA vaDe vyApta thavAthI, tirobhUt thAy chhe — jem parabhAvasvarUp melathI vyApta thayelo shvet vastranA svabhAvabhUt shvetasvabhAv tirobhUt thAy chhe tem. gnAnanun gnAn ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe te, parabhAvasvarUp agnAn nAmanA karmamaL vaDe vyApta thavAthI tirobhUt thAy chhe — jem parabhAvasvarUp melathI vyApta thayelo shvet vastranA svabhAvabhUt shvetasvabhAv tirobhUt thAy chhe tem. gnAnanun chAritra ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe te, parabhAvasvarUp kaShAy nAmanA karmamaL vaDe vyApta thavAthI tirobhUt thAy chhe — jem parabhAvasvarUp melathI vyApta thayelo shvet vastranA svabhAvabhUt shvetasvabhAv tirobhUt thAy chhe tem. mATe mokShanA kAraNanun ( – samyagdarshan, gnAn ane chAritranun – ) tirodhAn karatun hovAthI karmane niShedhavAmAn Avyun chhe.
bhAvArtha — samyagdarshan-gnAn-chAritra mokShamArga chhe. gnAnanun samyaktvarUp pariNaman mithyAtvakarmathI tirobhUt thAy chhe; gnAnanun gnAnarUp pariNaman agnAnakarmathI tirobhUt thAy chhe; ane gnAnanun chAritrarUp pariNaman kaShAyakarmathI tirobhUt thAy chhe. A rIte mokShanA kAraNabhAvone karma tirobhUt karatun hovAthI teno niShedh karavAmAn Avyo chhe.
have, karma pote ja bandhasvarUp chhe em siddha kare chhe —
Page 254 of 642
PDF/HTML Page 285 of 673
single page version
यतः स्वयमेव ज्ञानतया विश्वसामान्यविशेषज्ञानशीलमपि ज्ञानमनादिस्वपुरुषापराध- प्रवर्तमानकर्ममलावच्छन्नत्वादेव बन्धावस्थायां सर्वतः सर्वमप्यात्मानमविजानदज्ञानभावेनैवेदमेव- मवतिष्ठते; ततो नियतं स्वयमेव कर्मैव बन्धः । अतः स्वयं बन्धत्वात् कर्म प्रतिषिद्धम् ।
gAthArtha — [ सः ] te AtmA [ सर्वज्ञानदर्शी ] (svabhAvathI) sarvane jANanAro tathA dekhanAro chhe topaN [ निजेन कर्मरजसा ] potAnA karmamaLathI [ अवच्छन्नः ] kharaDAyo – vyApta thayo – thako [ संसारसमापन्नः ] sansArane prApta thayelo te [ सर्वतः ] sarva prakAre [ सर्वम् ] sarvane [ न विजानाति ] jANato nathI.
TIkA — je pote ja gnAn hovAne lIdhe vishvane ( – sarva padArthone) sAmAnya- visheShapaNe jANavAnA svabhAvavALun chhe evun gnAn arthAt Atmadravya, anAdi kALathI potAnA puruShArthanA aparAdhathI pravartatA evA karmamaL vaDe lepAyun – vyApta thayun – hovAthI ja, bandh- avasthAmAn sarva prakAre sampUrNa evA potAne arthAt sarva prakAre sarva gneyone jANanArA evA potAne nahi jANatun thakun, A pramANe pratyakSha agnAnabhAve ( – agnAnadashAmAn) varte chhe; tethI e nakkI thayun ke karma pote ja bandhasvarUp chhe. mATe, pote bandhasvarUp hovAthI karmane niShedhavAmAn Avyun chhe.
bhAvArtha — ahIn paN ‘gnAn’ shabdathI AtmA samajavo. gnAn arthAt Atmadravya svabhAvathI to sarvane dekhanArun tathA jANanArun chhe parantu anAdithI pote aparAdhI hovAthI karma vaDe AchchhAdit chhe, ane tethI potAnA sampUrNa svarUpane jANatun nathI; e rIte agnAnadashAmAn varte chhe. A pramANe kevaLagnAnasvarUp athavA muktasvarUp AtmA karma vaDe lipta hovAthI agnAnarUp athavA baddharUp varte chhe, mATe e nakkI thayun ke karma pote ja bandhasvarUp chhe. tethI karmano niShedh karavAmAn Avyo chhe.
Page 255 of 642
PDF/HTML Page 286 of 673
single page version
अथ कर्मणो मोक्षहेतुतिरोधायिभावत्वं दर्शयति —
have, karma mokShanA kAraNanA tirodhAyibhAvasvarUp (arthAt mithyAtvAdibhAvasvarUp) chhe em batAve chhe —
gAthArtha — [ सम्यक्त्वप्रतिनिबद्धं ] samyaktvane rokanArun [ मिथ्यात्वं ] mithyAtva chhe em [ जिनवरैः ] jinavaroe [ परिकथितम् ] kahyun chhe; [ तस्य उदयेन ] tenA udayathI [ जीवः ] jIv
Page 256 of 642
PDF/HTML Page 287 of 673
single page version
सम्यक्त्वस्य मोक्षहेतोः स्वभावस्य प्रतिबन्धकं किल मिथ्यात्वं, तत्तु स्वयं कर्मैव,
तदुदयादेव ज्ञानस्य मिथ्यादृष्टित्वम् । ज्ञानस्य मोक्षहेतोः स्वभावस्य प्रतिबन्धकं किलाज्ञानं, तत्तु
स्वयं कर्मैव, तदुदयादेव ज्ञानस्याज्ञानित्वम् । चारित्रस्य मोक्षहेतोः स्वभावस्य प्रतिबन्धक : किल
कषायः, स तु स्वयं कर्मैव, तदुदयादेव ज्ञानस्याचारित्रत्वम् । अतः स्वयं मोक्षहेतुतिरोधायि-
भावत्वात्कर्म प्रतिषिद्धम् ।
[ मिथ्यादृष्टिः ] mithyAdraShTi thAy chhe [ इति ज्ञातव्यः ] em jANavun. [ ज्ञानस्य प्रतिनिबद्धं ] gnAnane
rokanArun [ अज्ञानं ] agnAn chhe em [ जिनवरैः ] jinavaroe [ परिकथितम् ] kahyun chhe; [ तस्य उदयेन ] tenA udayathI [ जीवः ] jIv [ अज्ञानी ] agnAnI [ भवति ] thAy chhe [ ज्ञातव्यः ] em jANavun. [ चारित्रप्रतिनिबद्धः ] chAritrane rokanAr [ कषायः ] kaShAy chhe em [ जिनवरैः ] jinavaroe [ परिकथितः ] kahyun chhe; [ तस्य उदयेन ] tenA udayathI [ जीवः ] jIv [ अचारित्रः ] achAritrI [ भवति ] thAy chhe [ ज्ञातव्यः ] em jANavun.
TIkA — samyaktva ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe tene rokanArun mithyAtva chhe; te (mithyAtva) to pote karma ja chhe, tenA udayathI ja gnAnane mithyAdraShTipaNun thAy chhe. gnAn ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe tene rokanArun agnAn chhe; te to pote karma ja chhe, tenA udayathI ja gnAnane agnAnIpaNun thAy chhe. chAritra ke je mokShanA kAraNarUp svabhAv chhe tene rokanAr kaShAy chhe; te to pote karma ja chhe, tenA udayathI ja gnAnane achAritrIpaNun thAy chhe. mATe, (karma) pote mokShanA kAraNanA tirodhAyibhAvasvarUp hovAthI karmane niShedhavAmAn Avyun chhe.
bhAvArtha — samyagdarshan, gnAn ane chAritra mokShanA kAraNarUp bhAvo chhe temanAthI viparIt mithyAtvAdi bhAvo chhe; karma te mithyAtvAdi bhAvo-svarUp chhe. A rIte karma mokShanA kAraNabhUt bhAvothI viparIt bhAvo-svarUp chhe.
pahelAn traN gAthAomAn kahyun hatun ke karma mokShanA kAraNarUp bhAvonun – samyaktvAdinun – ghAtak chhe. pachhInI ek gAthAmAn em kahyun ke karma pote ja bandhasvarUp chhe. A chhellI traN gAthAomAn kahyun ke karma mokShanA kAraNarUp bhAvothI virodhI bhAvosvarUp chhe — mithyAtvAdisvarUp chhe. A pramANe em batAvyun ke karma mokShanA kAraNanun ghAtak chhe, bandhasvarUp chhe ane bandhanA kAraNasvarUp chhe, mATe niShiddha chhe.
ashubh karma to mokShanun kAraN chhe ja nahi, bAdhak ja chhe, tethI niShiddha ja chhe; parantu shubh karma paN karmasAmAnyamAn AvI jatun hovAthI te paN bAdhak ja chhe tethI niShiddha ja chhe em jANavun.
Page 257 of 642
PDF/HTML Page 288 of 673
single page version
संन्यस्ते सति तत्र का किल कथा पुण्यस्य पापस्य वा ।
नैष्कर्म्यप्रतिबद्धमुद्धतरसं ज्ञानं स्वयं धावति ।।१०९।।
कर्मज्ञानसमुच्चयोऽपि विहितस्तावन्न काचित्क्षतिः ।
मोक्षाय स्थितमेकमेव परमं ज्ञानं विमुक्तं स्वतः ।।११०।।
have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —
shlokArtha — [ मोक्षार्थिना इदं समस्तम् अपि तत् कर्म एव संन्यस्तव्यम् ] mokShArthIe A saghaLuy karmamAtra tyAgavA yogya chhe. [ संन्यस्ते सति तत्र पुण्यस्य पापस्य वा किल का कथा ] jyAn samasta karma chhoDavAmAn Ave chhe tyAn pachhI puNya ke pApanI shI vAt? (karmamAtra tyAjya chhe tyAn puNya sArun ane pAp kharAb — evI vAtane kyAn avakAsh chhe? karmasAmAnyamAn banne AvI gayA.) [ सम्यक्त्वादिनिजस्वभावभवनात् मोक्षस्य हेतुः भवन् ] samasta karmano tyAg thatAn, samyaktvAdi je potAno svabhAv te-rUpe thavAthI – pariNamavAthI mokShanA kAraNabhUt thatun, [ नैष्कर्म्यप्रतिबद्धम् उद्धतरसं ] niShkarma avasthA sAthe jeno uddhat ( – utkaT) ras pratibaddha arthAt sankaLAyelo chhe evun [ ज्ञानं ] gnAn [ स्वयं ] ApoAp [ धावति ] doDyun Ave chhe.
bhAvArtha — karmane dUr karIne, potAnA samyaktvAdisvabhAvarUpe pariNamavAthI mokShanA kAraNarUp thatun gnAn ApoAp pragaT thAy chhe, tyAn pachhI tene koN rokI shake? 109.
have AshankA Upaje chhe ke — avirat samyagdraShTi vagerene jyAn sudhI karmano uday rahe tyAn sudhI gnAn mokShanun kAraN kem thaI shake? vaLI karma ane gnAn banne ( – karmanA nimitte thatI shubhAshubh pariNati ane gnAnapariNati banne – ) sAthe kem rahI shake? te AshankAnA samAdhAnanun kAvya kahe chhe —
shlokArtha — [ यावत् ] jyAn sudhI [ ज्ञानस्य कर्मविरतिः ] gnAnanI karmavirati [ सा सम्यक् पाकम् न उपैति ] barAbar paripUrNatA pAmatI nathI [ तावत् ] tyAn sudhI [ कर्मज्ञानसमुच्चयः अपि विहितः, न काचित् क्षतिः ] karma ane gnAnanun ekaThApaNun shAstramAn kahyun chhe; temanA ekaThA rahevAmAn
Page 258 of 642
PDF/HTML Page 289 of 673
single page version
मग्ना ज्ञाननयैषिणोऽपि यदतिस्वच्छन्दमन्दोद्यमाः ।
ये कुर्वन्ति न कर्म जातु न वशं यान्ति प्रमादस्य च ।।१११।।
kAI paN kShati arthAt virodh nathI. [ किन्तु ] parantu [ अत्र अपि ] ahIn eTalun visheSh jANavun ke AtmAmAn [ अवशतः यत् कर्म समुल्लसति ] avashapaNe ( – jabaradastIthI) je karma pragaT thAy chhe arthAt uday thAy chhe [ तत् बन्धाय ] te to bandhanun kAraN thAy chhe, ane [ मोक्षाय ] mokShanun kAraN to, [ एकम् एव परमं ज्ञानं स्थितम् ] je ek param gnAn chhe te ek ja thAy chhe — [ स्वतः विमुक्तं ] ke je gnAn svata vimukta chhe (arthAt traNe kALe paradravya-bhAvothI bhinna chhe).
bhAvArtha — jyAn sudhI yathAkhyAt chAritra thatun nathI tyAn sudhI samyagdraShTine be dhArA rahe chhe — shubhAshubh karmadhArA ane gnAnadhArA. te banne sAthe rahevAmAn kAI paN virodh nathI. (jem mithyAgnAnane ane samyaggnAnane paraspar virodh chhe tem karmasAmAnyane ane gnAnane virodh nathI.) te sthitimAn karma potAnun kArya kare chhe ane gnAn potAnun kArya kare chhe. jeTalA anshe shubhAshubh karmadhArA chhe teTalA anshe karmabandh thAy chhe ane jeTalA anshe gnAnadhArA chhe teTalA anshe karmano nAsh thato jAy chhe. viShay-kaShAyanA vikalpo ke vrataniyamanA vikalpo — shuddha svarUpano vichAr suddhAn — karmabandhanun kAraN chhe; shuddha pariNatirUp gnAnadhArA ja mokShanun kAraN chhe. 110. have karma ane gnAnano nayavibhAg batAve chhe —
shlokArtha — [ कर्मनयावलम्बनपराः मग्नाः ] karmanayanA AlambanamAn tatpar (arthAt karmanayanA pakShapAtI) puruSho DUbelA chhe [ यत् ] kAraN ke [ ज्ञानं न जानन्ति ] teo gnAnane jANatA nathI. [ ज्ञाननय-एषिणः अपि मग्नाः ] gnAnanayanA ichchhak (arthAt pakShapAtI) puruSho paN DUbelA chhe [ यत् ] kAraN ke [ अतिस्वच्छन्दमन्द-उद्यमाः ] teo svachchhandathI ati mand-udyamI chhe (svarUpaprAptino puruShArtha karatA nathI, pramAdI chhe ane viShayakaShAyamAn varte chhe). [ ते विश्वस्य उपरि तरन्ति ] te jIvo vishvanA upar tare chhe ke [ ये स्वयं सततं ज्ञानं भवन्तः कर्म न कुर्वन्ति ] jeo pote nirantar gnAnarUp thatA – pariNamatA thakA karma karatA nathI [ च ] ane [ जातु प्रमादस्य वशं न यान्ति ] kyArey pramAdane vash paN thatA nathI ( – svarUpamAn udyamI rahe chhe).
bhAvArtha — ahIn sarvathA ekAnt abhiprAyano niShedh karyo chhe kAraN ke sarvathA ekAnt abhiprAy ja mithyAtva chhe.
Page 259 of 642
PDF/HTML Page 290 of 673
single page version
मूलोन्मूलं सकलमपि तत्कर्म कृत्वा बलेन ।
ज्ञानज्योतिः कवलिततमः प्रोज्जजृम्भे भरेण ।।११२।।
keTalAk loko paramArthabhUt gnAnasvarUp AtmAne to jANatA nathI ane vyavahAr darshan- gnAnachAritrarUp kriyAkAnDanA ADambarane mokShanun kAraN jANI temAn tatpar rahe chhe — teno pakShapAt kare chhe. AvA karmanayanA pakShapAtI loko — jeo gnAnane to jANatA nathI ane karmanayamAn ja khedakhinna chhe teo — sansAramAn DUbe chhe.
vaLI keTalAk loko AtmasvarUpane yathArtha jANatA nathI ane sarvathA ekAntavAdI mithyAdraShTionA upadeshathI athavA potAnI meLe ja antarangamAn gnAnanun svarUp khoTI rIte kalpI temAn pakShapAt kare chhe. potAnI pariNatimAn jarAy pher paDyA vinA teo potAne sarvathA abandh mAne chhe ane vyavahAr darshanagnAnachAritranA kriyAkAnDane nirarthak jANI chhoDI de chhe. AvA gnAnanayanA pakShapAtI loko jeo svarUpano kAI puruShArtha karatA nathI ane shubh pariNAmone chhoDI svachchhandI thaI viShay-kaShAyamAn varte chhe teo paN sansArasamudramAn DUbe chhe.
mokShamArgI jIvo gnAnarUpe pariNamatA thakA shubhAshubh karmane hey jANe chhe ane shuddha pariNatine ja upAdey jANe chhe. teo mAtra ashubh karmane ja nahi parantu shubh karmane paN chhoDI, svarUpamAn sthir thavAne nirantar udyamavant chhe — sampUrNa svarUpasthiratA thatAn sudhI teno puruShArtha karyA ja kare chhe. jyAn sudhI, puruShArthanI adhUrAshane lIdhe, shubhAshubh pariNAmothI chhUTI svarUpamAn sampUrNapaNe TakI shakAtun nathI tyAn sudhI — joke svarUpasthiratAnun anrta-Alamban (antasAdhan) to shuddha pariNati pote ja chhe topaN — anrta-Alamban lenArane jeo bAhya AlambanarUp kahevAy chhe evA (shuddha svarUpanA vichAr Adi) shubh pariNAmomAn te jIvo heyabuddhie pravarte chhe, parantu shubh karmone nirarthak gaNI chhoDI daIne svachchhandapaNe ashubh karmomAn pravartavAnI buddhi temane kadI hotI nathI. AvA jIvo — jeo ekAnt abhiprAy rahit chhe teo — karmano nAsh karI, sansArathI nivRutta thAy chhe. 111.
have puNya-pAp adhikArane pUrNa karatAn AchAryadev gnAnano mahimA kare chhe —
shlokArtha — [ पीतमोहं ] jeNe moharUpI madirA pIdhI hovAthI [ भ्रम-रस-भरात् भेदोन्मादं नाटयत् ] je bhramanA rasanA bhArathI (atishayapaNAthI) shubhAshubh karmanA bhedarUpI unmAdane (gAnDapaNAne) nachAve chhe [ तत् सकलम् अपि कर्म ] evA samasta karmane [ बलेन ] potAnA baL
Page 260 of 642
PDF/HTML Page 291 of 673
single page version
इति पुण्यपापरूपेण द्विपात्रीभूतमेकपात्रीभूय कर्म निष्क्रान्तम् ।
इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ पुण्यपापप्ररूपकः तृतीयोऽङ्कः ।। vaDe [ मूलोन्मूलं कृत्वा ] mULathI ukheDI nAkhIne [ ज्ञानज्योतिः भरेण प्रोज्जजृम्भे ] gnAnajyoti atyant sAmarthya sahit pragaT thaI. kevI chhe te gnAnajyoti? [ कवलिततमः ] je agnAnarUpI andhakArane koLiyo karI gaI chhe arthAt jeNe agnAnarUpI andhakArano nAsh karyo chhe, [ हेला-उन्मिलत् ] je lIlAmAtrathI ( – sahaj puruShArthathI) UghaDatI – vikasatI jAy chhe ane [ परमकलया सार्धम् आरब्धकेलि ] jeNe param kaLA arthAt kevaLagnAn sAthe krIDA sharU karI chhe evI te gnAnajyoti chhe. (jyAn sudhI samyagdraShTi chhadmastha chhe tyAn sudhI gnAnajyoti kevaLagnAn sAthe shuddhanayanA baLathI parokSha krIDA kare chhe, kevaLagnAn thatAn sAkShAt thAy chhe.)
bhAvArtha — potAne (gnAnajyotine) pratibandhak karma ke je shubh ane ashubh — evA bhedarUp thaIne nAchatun hatun ane gnAnane bhulAvI detun hatun tene potAnI shaktithI ukheDI nAkhI gnAnajyoti sampUrNa sAmarthya sahit prakAshit thaI. A gnAnajyoti athavA gnAnakaLA kevaL- gnAnarUpI paramakaLAno ansh chhe ane kevaLagnAnanA sampUrNa svarUpane te jANe chhe tem ja te taraph pragati kare chhe, tethI em kahyun chhe ke ‘‘gnAnajyotie kevaLagnAn sAthe krIDA mAnDI chhe’’. gnAnakaLA sahajapaNe vikAs pAmatI jAy chhe ane chhevaTe paramakaLA arthAt kevaLagnAn thaI jAy chhe. 112.
TIkA — puNya-pAparUpe be pAtrarUp thayelun karma ek pAtrarUp thaIne (rangabhUmimAnthI) bahAr nIkaLI gayun.
bhAvArtha — karma sAmAnyapaNe ek ja chhe topaN teNe puNya-pAparUpI be pAtrono svAng dhAraN karIne rangabhUmimAn pravesh karyo hato. tene gnAne yathArthapaNe ek jANI lIdhun tyAre te ek pAtrarUp thaIne rangabhUmimAnthI bahAr nIkaLI gayun, nRitya karatun aTakI gayun.
puNya ru pAp shubhAshubhabhAvani bandh bhaye sukhadukhakarA re;
gnAn bhaye doU ek lakhai budh Ashray Adi samAn vichAre,
bandhake kAraN hain doU rUp, inhain taji jinamuni mokSha padhAre.
Am shrI samayasAranI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamanI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn puNya-pApno prarUpak trIjo ank samApta thayo.
Page 261 of 642
PDF/HTML Page 292 of 673
single page version
समररङ्गपरागतमास्रवम् ।
जयति दुर्जयबोधधनुर्धरः ।।११३।।
thayA siddha paramAtamA, namun teh, sukh Ash.
pratham TIkAkAr kahe chhe ke ‘have Asrav pravesh kare chhe’. jem nRityanA akhADAmAn nRitya karanAr mANas svAng dhAraN karIne pravesh kare chhe tem ahIn Asravano svAng chhe. te svAngane yathArtha jANanArun samyaggnAn chhe; tenA mahimArUp mangaL kare chhe —
shlokArtha — [ अथ ] have [ समररङ्गपरागतम् ] samarAngaNamAn AvelA, [ महामदनिर्भरमन्थरं ] mahA madathI bharelA madamAtA [ आस्रवम् ] Asravane [ अयम् दुर्जयबोधधनुर्धरः ] A durjay gnAn -bANAvaLI [ जयति ] jIte chhe — [ उदारगभीरमहोदयः ] ke je gnAnarUpI bANAvaLIno mahAn uday udAr chhe (arthAt Asravane jItavA mATe jeTalo puruShArtha joIe teTalo pUro pADe evo chhe) ane gambhIr chhe (arthAt jeno pAr chhadmastha jIvo pAmI shakatA nathI evo chhe).
bhAvArtha — ahIn nRityanA akhADAmAn Asrave pravesh karyo chhe. nRityamAn anek rasanun varNan hoy chhe tethI ahIn rasavat alankAr vaDe shAnta rasamAn vIr rasane pradhAn karI varNan karyun chhe ke ‘gnAnarUpI bANAvaLI Asravane jIte chhe’. AkhA jagatane jItIne madonmatta thayelo Asrav sangrAmanI bhUmimAn AvIne khaDo thayo; parantu gnAn to tenA karatAn vadhAre baLavAn yoddho chhe tethI te Asravane jItI le chhe arthAt antarmuhUrtamAn karmono nAsh karI kevaLagnAn upajAve chhe. evun gnAnanun sAmarthya chhe. 113.
Page 262 of 642
PDF/HTML Page 293 of 673
single page version
रागद्वेषमोहा आस्रवाः इह हि जीवे स्वपरिणामनिमित्ताः अजडत्वे सति चिदाभासाः ।
have Asravanun svarUp kahe chhe —
gAthArtha — [ मिथ्यात्वम् ] mithyAtva, [ अविरमणं ] aviramaN, [ कषाययोगौ च ] kaShAy ane yog — e Asravo [ संज्ञासंज्ञाः तु ] sangna (arthAt chetananA vikAr) paN chhe ane asangna (arthAt pudgalanA vikAr) paN chhe. [ बहुविधभेदाः ] vividh bhedavALA sangna Asravo — [ जीवे ] ke jeo jIvamAn utpanna thAy chhe teo — [ तस्य एव ] jIvanA ja [ अनन्यपरिणामाः ] ananya pariNAm chhe. [ ते तु ] vaLI asangna Asravo [ ज्ञानावरणाद्यस्य कर्मणः ] gnAnAvaraN Adi karmanun [ कारणं ] kAraN (nimitta) [ भवन्ति ] thAy chhe [ च ] ane [ तेषाम् अपि ] temane paN (arthAt asangna Asravone paN karmabandhanun nimitta thavAmAn) [ रागद्वेषादिभावकरः जीवः ] rAgadveShAdi bhAv karanAro jIv [ भवति ] kAraN (nimitta) thAy chhe.
TIkA — A jIvamAn rAg, dveSh ane moh — e Asravo potAnA pariNAmanA nimitte thAy chhe mATe teo jaD nahi hovAthI chidAbhAs chhe ( – jemAn chaitanyano AbhAs chhe evA chhe, chidvikAr chhe).
Page 263 of 642
PDF/HTML Page 294 of 673
single page version
मिथ्यात्वाविरतिकषाययोगाः पुद्गलपरिणामाः, ज्ञानावरणादिपुद्गलकर्मास्रवणनिमित्तत्वात्, किलास्रवाः । तेषां तु तदास्रवणनिमित्तत्वनिमित्तं अज्ञानमया आत्मपरिणामा रागद्वेषमोहाः । तत आस्रवणनिमित्तत्वनिमित्तत्वात् रागद्वेषमोहा एवास्रवाः । ते चाज्ञानिन एव भवन्तीति अर्थादेवापद्यते ।
mithyAtva, avirati, kaShAy ane yog — e pudgalapariNAmo, gnAnAvaraNAdi pudgal- karmanA AsravaNanAn ( – AvavAnAn) nimitta hovAthI, kharekhar Asravo chhe; ane temane (mithyAtvAdi pudgalapariNAmone) karma-AsravaNanA nimittapaNAnun nimitta rAgadveShamoh chhe — ke jeo agnAnamay AtmapariNAmo chhe. mATe (mithyAtvAdi pudgalapariNAmone) AsravaNanA nimittapaNAnA nimittabhUt hovAthI rAg-dveSh-moh ja Asravo chhe. ane te to ( – rAgadveShamoh to) agnAnIne ja hoy chhe em arthamAnthI ja nIkaLe chhe. (gAthAmAn spaShTa shabdomAn kahyun nathI topaN gAthAnA ja arthamAnthI e Ashay nIkaLe chhe.)
bhAvArtha — gnAnAvaraNAdi karmAenA AsravaNanun ( – Agamananun) kAraN to mithyAtvAdi- karmanA udayarUp pudgalanA pariNAm chhe, mATe te kharekhar Asravo chhe. vaLI temane karma- AsravaNanA nimittabhUt thavAnun nimitta jIvanA rAgadveShamoharUp (agnAnamay) pariNAm chhe mATe rAgadveShamoh ja Asravo chhe. te rAgadveShamohane chidvikAr paN kahevAmAn Ave chhe. te rAgadveShamoh jIvane agnAn-avasthAmAn ja hoy chhe. mithyAtva sahit gnAn ja agnAn kahevAy chhe. mATe mithyAdraShTine arthAt agnAnIne ja rAgadveShamoharUpI Asravo hoy chhe.
have gnAnIne Asravono (bhAvAsravono) abhAv chhe em batAve chhe —
gAthArtha — [ सम्यग्दृष्टेः तु ] samyagdraShTine [ आस्रवबन्धः ] Asrav jenun nimitta chhe evo
Page 264 of 642
PDF/HTML Page 295 of 673
single page version
यतो हि ज्ञानिनो ज्ञानमयैर्भावैरज्ञानमया भावाः परस्परविरोधिनोऽवश्यमेव निरुध्यन्ते;
ततोऽज्ञानमयानां भावानां रागद्वेषमोहानां आस्रवभूतानां निरोधात् ज्ञानिनो भवत्येव आस्रवनिरोधः । अतो ज्ञानी नास्रवनिमित्तानि पुद्गलकर्माणि बघ्नाति, नित्यमेवाकर्तृत्वात् तानि नवानि न बध्नन् सदवस्थानि पूर्वबद्धानि, ज्ञानस्वभावत्वात्, केवलमेव जानाति ।
bandh [ नास्ति ] nathI, [ आस्रवनिरोधः ] (kAraN ke) Asravano (bhAvAsravano) nirodh chhe; [ तानि ] navAn karmone [ अबध्नन् ] nahi bAndhato [ सः ] te, [ सन्ति ] sattAmAn rahelAn [ पूर्वनिबद्धानि ] pUrve bandhAyelAn karmone [ जानाति ] jANe ja chhe.
TIkA — kharekhar gnAnIne gnAnamay bhAvo vaDe agnAnamay bhAvo avashyamev nirodhAy chhe — rokAy chhe — abhAvarUp thAy chhe kAraN ke paraspar virodhI bhAvo sAthe rahI shake nahi; tethI agnAnamay bhAvorUp rAg-dveSh-moh ke jeo AsravabhUt (AsravasvarUp) chhe temano nirodh hovAthI, gnAnIne Asravano nirodh hoy ja chhe. mATe gnAnI, Asravo jemanun nimitta chhe evAn (gnAnAvaraNAdi) pudgalakarmAene bAndhato nathI, — sadAy akartApaNun hovAthI navAn karmAe nahi bAndhato thako sattAmAn rahelAn pUrvabaddha karmAene, pote gnAnasvabhAvavALo hoIne, kevaL jANe ja chhe. (gnAnIno gnAn ja svabhAv chhe, kartApaNun svabhAv nathI; kartApaNun hoy to karma bAndhe, gnAtApaNun hovAthI karma bAndhato nathI.)
bhAvArtha — gnAnIne agnAnamay bhAvo hotA nathI, agnAnamay bhAvo nahi hovAthI (agnAnamay) rAgadveShamoh arthAt Asravo hotA nathI ane Asravo nahi hovAthI navo bandh thato nathI. A rIte gnAnI sadAy akartA hovAthI navAn karma bAndhato nathI ane pUrve bandhAyelAn je karmo sattAmAn rahyAn chhe temano gnAtA ja rahe chhe.
aviratasamyagdraShTine paN agnAnamay rAgadveShamoh hotA nathI. mithyAtva sahit rAgAdik hoy te ja agnAnanA pakShamAn gaNAy chhe, samyaktva sahit rAgAdik agnAnanA pakShamAn nathI. samyagdraShTine nirantar gnAnamay pariNaman ja hoy chhe. tene chAritramohanA udayanI baLajorIthI je rAgAdik thAy chhe tenun svAmIpaNun tene nathI; te rAgAdikane rog samAn jANIne pravarte chhe ane potAnI shakti anusAr temane kApato jAy chhe. mATe gnAnIne je rAgAdik hoy chhe te vidyamAn chhatAn avidyamAn jevA chhe; teo AgAmI sAmAnya sansArano bandh karatA nathI, mAtra alpa sthiti-anubhAgavALo bandh kare chhe. AvA alpa bandhane ahIn gaNavAmAn Avyo nathI.
A rIte gnAnIne Asrav nahi hovAthI bandh thato nathI.
Page 265 of 642
PDF/HTML Page 296 of 673
single page version
इह खलु रागद्वेषमोहसम्पर्कजोऽज्ञानमय एव भावः, अयस्कान्तोपलसम्पर्कज इव कालायससूचीं, कर्म कर्तुमात्मानं चोदयति; तद्विवेकजस्तु ज्ञानमयः, अयस्कान्तोपलविवेकज इव कालायससूचीं, अकर्मकरणोत्सुकमात्मानं स्वभावेनैव स्थापयति । ततो रागादिसङ्कीर्णोऽज्ञानमय एव कर्तृत्वे चोदकत्वाद्बन्धकः । तदसङ्कीर्णस्तु स्वभावोद्भासकत्वात्केवलं ज्ञायक एव, न मनागपि बन्धकः ।
have, rAgadveShamoh ja Asrav chhe evo niyam kare chhe —
gAthArtha — [ जीवेन कृतः ] jIve karelo [ रागादियुतः ] rAgAdiyukta [ भावः तु ] bhAv [ बन्धकः भणितः ] bandhak (arthAt navAn karmano bandh karanAr) kahevAmAn Avyo chhe. [ रागादिविप्रमुक्तः ] rAgAdithI vimukta bhAv [ अबन्धकः ] bandhak nathI, [ केवलम् ज्ञायक : ] kevaL gnAyak ja chhe.
TIkA — kharekhar, jem lohachumbak-pAShAN sAthe sansargathI (lokhanDanI soyamAn) utpanna thayelo bhAv lokhanDanI soyane (gati karavAne) prere chhe tem rAgadveShamoh sAthe bheLaseLapaNAthI (AtmAmAn) utpanna thayelo agnAnamay bhAv ja AtmAne karma karavAne prere chhe, ane jem lohachumbak-pAShAN sAthe asansargathI (lokhanDanI soyamAn) utpanna thayelo bhAv lokhanDanI soyane (gati nahi karavArUp) svabhAvamAn ja sthApe chhe tem rAgadveShamoh sAthe abheLaseLapaNAthI (AtmAmAn) utpanna thayelo gnAnamay bhAv, jene karma karavAnI utsukatA nathI (arthAt karma karavAno jeno svabhAv nathI) evA AtmAne svabhAvamAn ja sthApe chhe; mATe rAgAdi sAthe mishrit ( – maLelo) agnAnamay bhAv ja kartRutvamAn prerato hovAthI bandhak chhe ane 2AgAdi sAthe amishrit bhAv svabhAvano prakAshak ( – pragaT karanAr) hovAthI kevaL gnAyak ja chhe, jarA paN bandhak nathI.
Page 266 of 642
PDF/HTML Page 297 of 673
single page version
यथा खलु पक्वं फलं वृन्तात्सकृद्विश्लिष्टं सत् न पुनर्वृन्तसम्बन्धमुपैति, तथा क र्मोदयजो भावो जीवभावात्सकृ द्विश्लिष्टः सन् न पुनर्जीवभावमुपैति । एवं ज्ञानमयो रागाद्यसङ्कीर्णो भावः सम्भवति ।
bhAvArtha — rAgAdik sAthe maLelo agnAnamay bhAv ja bandhano karanAr chhe, rAgAdik sAthe nahi maLelo gnAnamay bhAv bandhano karanAr nathI — e niyam chhe.
have rAgAdi sAthe nahi maLelA bhAvanI utpatti batAve chhe —
gAthArtha — [ यथा ] jem [ पक्वे फले ] pAkun phaL [ पतिते ] kharI paDatAn [ पुनः ] pharIne [ फलं ] phaL [ वृन्तैः ] DInTA sAthe [ न बध्यते ] joDAtun nathI, tem [ जीवस्य ] jIvane [ कर्मभावे ] karmabhAv [ पतिते ] kharI jatAn (arthAt chhUTo thatAn) [ पुनः ] pharIne [ उदयम् न उपैति ] utpanna thato nathI (arthAt jIv sAthe joDAto nathI).
TIkA — jem pAkun phaL DInTAthI ekavAr chhUTun paDyun thakun pharIne DInTA sAthe sambandh pAmatun nathI, tem karmanA udayathI utpanna thato bhAv jIvabhAvathI ekavAr chhUTo paDyo thako pharIne jIvabhAvane pAmato nathI. A rIte gnAnamay evo, rAgAdik sAthe nahi maLelo bhAv utpanna thAy chhe.
bhAvArtha — jo gnAn ekavAr (apratipAtI bhAve) rAgAdikathI judun pariName to pharIne te kadI rAgAdik sAthe bheLaseL thaI jatun nathI. A rIte utpanna thayelo, rAgAdik sAthe nahi maLelo gnAnamay bhAv sadAkAL rahe chhe. pachhI jIv asthiratArUpe rAgAdikamAn joDAy te nishchayadraShTimAn joDAN chhe ja nahi ane tene je alpa bandh thAy te paN nishchayadraShTimAn bandh chhe ja nahi, kAraN ke abaddhaspRuShTarUpe pariNaman nirantar vartyA ja kare chhe. vaLI tene mithyAtvanI sAthe rahenArI prakRitiono bandh thato nathI ane anya prakRitio sAmAnya sansAranun
Page 267 of 642
PDF/HTML Page 298 of 673
single page version
जीवस्य स्याद् ज्ञाननिर्वृत्त एव ।
एषोऽभावः सर्वभावास्रवाणाम् ।।११४।।
kAraN nathI; mULathI kapAyelA vRukShanAn lIlAn pAndaDAn jevI te prakRitio shIghra sukAvAyogya chhe.
have, ‘je gnAnamay bhAv chhe te ja bhAvAsravano abhAv chhe’ evA arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —
shlokArtha — [ जीवस्य ] jIvane [ यः ] je [ रागद्वेषमोहैः बिना ] rAgadveShamoh vagarano, [ ज्ञाननिर्वृत्तः एव भावः ] gnAnathI ja rachAyelo bhAv [ स्यात् ] chhe ane [ सर्वान् द्रव्यकर्मास्रव-ओघान् रुन्धन् ] je sarva dravyakarmanA AsravanA thokane (arthAt jaththAbandh dravyakarmanA pravAhane) rokanAro chhe, [ एषः सर्व-भावास्रवाणाम् अभावः ] te (gnAnamay) bhAv sarva bhAvAsravanA abhAvasvarUp chhe.
bhAvArtha — mithyAtva rahit bhAv gnAnamay chhe. te gnAnamay bhAv rAgadveShamoh vagarano chhe ane dravyakarmanA pravAhane rodhanAro chhe; tethI te bhAv ja bhAv-AsravanA abhAvasvarUp chhe.
sansAranun kAraN mithyAtva ja chhe; tethI mithyAtvasambandhI rAgAdikano abhAv thatAn, sarva bhAvAsravano abhAv thayo em ahIn kahyun. 114.
have, gnAnIne dravyAsravano abhAv chhe em batAve chhe —
gAthArtha — [ तस्य ज्ञानिनः ] te gnAnIne [ पूर्वनिबद्धाः तु ] pUrve bandhAyelA [ सर्वे अपि ]
Page 268 of 642
PDF/HTML Page 299 of 673
single page version
ये खलु पूर्वमज्ञानेन बद्धा मिथ्यात्वाविरतिकषाययोगा द्रव्यास्रवभूताः प्रत्ययाः, ते ज्ञानिनो द्रव्यान्तरभूता अचेतनपुद्गलपरिणामत्वात् पृथ्वीपिण्डसमानाः । ते तु सर्वेऽपि- स्वभावत एव कार्माणशरीरेणैव सम्बद्धाः, न तु जीवेन । अतः स्वभावसिद्ध एव द्रव्यास्रवाभावो ज्ञानिनः ।
द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एव भिन्नः ।
निरास्रवो ज्ञायक एक एव ।।११५।।
samasta [ प्रत्ययाः ] pratyayo [ पृथ्वीपिण्डसमानाः ] mATInAn DhephAn samAn chhe [ तु ] ane [ ते ] te [ कर्मशरीरेण ] (mAtra) kArmaN sharIr sAthe [ बद्धाः ] bandhAyel chhe.
TIkA — je pUrve agnAn vaDe bandhAyelA mithyAtva, avirati, kaShAy ane yogarUp dravyAsravabhUt pratyayo chhe, te anyadravyasvarUp pratyayo achetan pudgalapariNAmavALA hovAthI gnAnIne mATInAn DhephAn samAn chhe ( – jevA mATI vagere pudgalaskandho chhe tevA ja e pratyayo chhe); te to badhAy, svabhAvathI ja mAtra kArmaN sharIr sAthe bandhAyelA chhe — sambandhavALA chhe, jIv sAthe nahi; mATe gnAnIne dravyAsravano abhAv svabhAvathI ja siddha chhe.
bhAvArtha — gnAnIne je pUrve agnAnadashAmAn bandhAyelA mithyAtvAdi dravyAsravabhUt pratyayo chhe te to mATInAn DhephAnnI mAphak pudgalamay chhe tethI teo svabhAvathI ja amUrtik chaitanyasvarUp jIvathI bhinna chhe. temano bandh athavA sambandh pudgalamay kArmaN sharIr sAthe ja chhe, chinmay jIv sAthe nathI. mATe gnAnIne dravyAsravano abhAv to svabhAvathI ja chhe. (vaLI gnAnIne bhAvAsravano abhAv hovAthI, dravya Asravo navAn karmanA AsravaNanun kAraN thatA nathI tethI te draShTie paN gnAnIne dravya Asravano abhAv chhe.)
have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —
shlokArtha — [ भावास्रव-अभावम् प्रपन्नः ] bhAvAsravonA abhAvane pAmelo ane [ द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः ] dravyAsravothI to svabhAvathI ja bhinna evo [ अयं ज्ञानी ] A gnAnI — [ सदा ज्ञानमय-एक-भावः ] ke je sadA ek gnAnamay bhAvavALo chhe te — [ निरास्रवः ] nirAsrav ja chhe, [ एकः ज्ञायकः एव ] mAtra ek gnAyak ja chhe.
Page 269 of 642
PDF/HTML Page 300 of 673
single page version
ज्ञानी हि तावदास्रवभावभावनाभिप्रायाभावान्निरास्रव एव । यत्तु तस्यापि द्रव्यप्रत्ययाः प्रतिसमयमनेक प्रकारं पुद्गलकर्म बध्नन्ति, तत्र ज्ञानगुणपरिणाम एव हेतुः ।
bhAvArtha — rAgadveShamohasvarUp bhAvAsravano gnAnIne abhAv thayo chhe ane dravyAsravathI to te sadAy svayamev bhinna ja chhe kAraN ke dravyAsrav pudgalapariNAmasvarUp chhe ane gnAnI chaitanyasvarUp chhe. A rIte gnAnIne bhAvAsrav tem ja dravyAsravano abhAv hovAthI te nirAsrav ja chhe. 115.
have pUchhe chhe ke gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe —
gAthArtha — [ यस्मात् ] kAraN ke [ चतुर्विधाः ] chAr prakAranA dravyAsravo [ ज्ञानदर्शन- गुणाभ्याम् ] gnAnadarshanaguNo vaDe [ समये समये ] samaye samaye [ अनेकभेदं ] anek prakAranun karma [ बध्नन्ति ] bAndhe chhe [ तेन ] tethI [ ज्ञानी तु ] gnAnI to [ अबन्धः इति ] abandh chhe.
TIkA — pratham, gnAnI to AsravabhAvanI bhAvanAnA abhiprAyanA abhAvane lIdhe nirAsrav ja chhe; parantu je tene paN dravyapratyayo samay samay prati anek prakAranun pudgalakarma bAndhe chhe, tyAn gnAnaguNanun pariNaman ja kAraN chhe.
have vaLI pUchhe chhe ke gnAnaguNanun pariNaman bandhanun kAraN kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe —