Samaysar-Gujarati (English transliteration). Kalash: 154-163 ; Gatha: 228-241 ; Bandh Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 20 of 34

 

Page 350 of 642
PDF/HTML Page 381 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
सम्यग्द्रष्टय एव साहसमिदं कर्तुं क्षमन्ते परं
यद्वज्रेऽपि पतत्यमी भयचलत्त्रैलोक्यमुक्ताध्वनि ।
सर्वामेव निसर्गनिर्भयतया शङ्कां विहाय स्वयं
जानन्तः स्वमवध्यबोधवपुषं बोधाच्च्यवन्ते न हि ।।१५४।।
सम्माद्दिट्ठी जीवा णिस्संका होंति णिब्भया तेण ।
सत्तभयविप्पमुक्का जम्हा तम्हा दु णिस्संका ।।२२८।।

ujjvaLatAne jANatA nathI. mithyAdraShTi to bahirAtmA chhe, bahArathI ja bhalun bUrun mAne chhe; antarAtmAnI gati bahirAtmA shun jANe? 153.

have, A ja arthanA samarthanarUpe ane AgaLanI gAthAnI sUchanArUpe kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [ यत् भय-चलत्-त्रैलोक्य-मुक्त-अध्वनि वज्रे पतति अपि ] jenA bhayathI chalAyamAn thatA — khaLabhaLI jatA — traNe lok potAno mArga chhoDI de chhe evo vajrapAt thavA chhatAn, [ अमी ] A samyagdraShTi jIvo, [ निसर्ग-निर्भयतया ] svabhAvathI ja nirbhay hovAne lIdhe, [ सर्वाम् एव शङ्कां विहाय ] samasta shankA chhoDIne, [ स्वयं स्वम् अवध्य-बोध-वपुषं जानन्तः ] pote potAne (arthAt AtmAne) jenun gnAnarUpI sharIr avadhya (arthAt koIthI haNI shakAy nahi evun) chhe evo jANatA thakA, [ बोधात् च्यवन्ते न हि ] gnAnathI chyut thatA nathI. [ इदं परं साहसम् सम्यग्द्रष्टयः एव क र्तुं क्षमन्ते ] Avun param sAhas karavAne mAtra samyagdraShTio ja samartha chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTi nishankitaguN sahit hoy chhe tethI game tevA shubhAshubh karmanA uday vakhate paN teo gnAnarUpe ja pariName chhe. jenA bhayathI traN lokanA jIvo kampI UThe chhe — khaLabhaLI jAy chhe ane potAno mArga chhoDI de chhe evo vajrapAt thavA chhatAn samyagdraShTi jIv potAnA svarUpane gnAnasharIravALun mAnato thako gnAnathI chalAyamAn thato nathI. tene em shankA nathI thatI ke A vajrapAtathI mAro nAsh thaI jashe; paryAyano vinAsh thAy to ThIk ja chhe kAraN ke teno to vinAshik svabhAv ja chhe. 154.

have A arthane gAthA dvArA kahe chhe —

samyaktvavant jIvo nishankit, tethI chhe nirbhay ane
chhe saptabhayapravimukta jethI, tethI te nishank chhe. 228.

Page 351 of 642
PDF/HTML Page 382 of 673
single page version

सम्यग्द्रष्टयो जीवा निश्शङ्का भवन्ति निर्भयास्तेन ।
सप्तभयविप्रमुक्ता यस्मात्तस्मात्तु निश्शङ्काः ।।२२८।।

येन नित्यमेव सम्यग्द्रष्टयः सकलकर्मफलनिरभिलाषाः सन्तोऽत्यन्तकर्मनिरपेक्षतया वर्तन्ते, तेन नूनमेते अत्यन्तनिश्शङ्कदारुणाध्यवसायाः सन्तोऽत्यन्तनिर्भयाः सम्भाव्यन्ते ।

(शार्दूलविक्रीडित)
लोकः शाश्वत एक एष सकलव्यक्तो विविक्तात्मन-
श्चिल्लोकं स्वयमेव केवलमयं यल्लोकयत्येककः ।
लोकोऽयं न तवापरस्तदपरस्तस्यास्ति तद्भीः कुतो
निश्शङ्कः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१५५।।

gAthArtha — [ सम्यग्दृष्टयः जीवाः ] samyagdraShTi jIvo [ निश्शङ्काः भवन्ति ] nishank hoy chhe [ तेन ] tethI [ निर्भयाः ] nirbhay hoy chhe; [ तु ] ane [ यस्मात् ] kAraN ke [ सप्तभयविप्रमुक्ताः ] sapta bhayathI rahit hoy chhe [ तस्मात् ] tethI [ निश्शङ्काः ] nishank hoy chhe ( – aDol hoy chhe).

TIkA — kAraN ke samyagdraShTio sadAy sarva karmonAn phaL pratye nirabhilASh hovAthI karma pratye atyant nirapekShapaNe varte chhe, tethI kharekhar teo atyant nishank dAruN (draDh) nishchayavALA hovAthI atyant nirbhay chhe em sambhAvanA karavAmAn Ave chhe (arthAt em yogyapaNe gaNavAmAn Ave chhe).

have sAt bhayanAn kaLasharUp kAvyo kahevAmAn Ave chhe, temAn pratham A lokanA tathA paralokanA em be bhayanun ek kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [ एषः ] A chitsvarUp lok ja [ विविक्तात्मनः ] bhinna AtmAno (arthAt parathI bhinnapaNe pariNamatA AtmAno) [ शाश्वतः एक : सक ल-व्यक्त : लोक : ] shAshvat, ek ane sakalavyakta ( – sarva kALe pragaT evo) lok chhe; [ यत् ] kAraN ke [ के वलम् चित्- लोकं ] mAtra chitsvarUp lokane [ अयं स्वयमेव एक क : लोक यति ] A gnAnI AtmA svayamev ekalo avaloke chhe — anubhave chhe. A chitsvarUp lok ja tAro chhe, [ तद्-अपरः ] tenAthI bIjo koI lok — [ अयं लोक : अपरः ] A lok ke paralok — [ तव न ] tAro nathI em gnAnI vichAre chhe, jANe chhe, [ तस्य तद्-भीः कु तः अस्ति ] tethI gnAnIne A lokano tathA paralokano

Page 352 of 642
PDF/HTML Page 383 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
एषैकैव हि वेदना यदचलं ज्ञानं स्वयं वेद्यते
निर्भेदोदितवेद्यवेदकबलादेकं सदानाकुलैः ।
नैवान्यागतवेदनैव हि भवेत्तद्भीः कुतो ज्ञानिनो
निश्शङ्कः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१५६।।

bhay kyAthi hoy? [ सः स्वयं सततं निश्शङ्कः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane (potAnA gnAnasvabhAvane) sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — ‘A bhavamAn jIvan paryant anukUL sAmagrI raheshe ke nahi?’ evI chintA rahe te A lokano bhay chhe. ‘parabhavamAn mArun shun thashe?’ evI chintA rahe te paralokano bhay chhe. gnAnI jANe chhe ke — A chaitanya ja mAro ek, nitya lok chhe ke je sarva kALe pragaT chhe. A sivAyano bIjo koI lok mAro nathI. A mAro chaitanyasvarUp lok to koIthI bagADyo bagaDato nathI. Avun jANatA gnAnIne A lokano ke paralokano bhay kyAthi hoy? kadI na hoy. te to potAne svAbhAvik gnAnarUp ja anubhave chhe. 155.

have vedanAbhayanun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [ निर्भेद-उदित-वेद्य-वेदक -बलात् ] abhedasvarUp vartatA vedya-vedakanA baLathI (arthAt vedya ane vedak abhed ja hoy chhe evI vastusthitinA baLathI) [ यद् एकं अचलं ज्ञानं स्वयं अनाकु लैः सदा वेद्यते ] ek achaL gnAn ja svayam nirAkuL puruSho vaDe ( – gnAnIo vaDe) sadA vedAy chhe, [ एषा एका एव हि वेदना ] te A ek ja vedanA (gnAnavedan) gnAnIone chhe. (AtmA vedanAr chhe ane gnAn vedAvAyogya chhe.) [ ज्ञानिनः अन्या आगत-वेदना एव हि न एव भवेत् ] gnAnIne bIjI koI AvelI ( – pudgalathI thayelI) vedanA hotI ja nathI, [ तद्-भीः कु तः ] tethI tene vedanAno bhay kyAthi hoy? [ सः स्वयं सततं निश्शङ्कः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — sukhadukhane bhogavavun te vedanA chhe. gnAnIne potAnA ek gnAnamAtra svarUpano ja bhogavaTo chhe. te pudgalathI thayelI vedanAne vedanA ja jANato nathI. mATe gnAnIne vedanAbhay nathI. te to sadA nirbhay vartato thako gnAnane anubhave chhe. 156.

Page 353 of 642
PDF/HTML Page 384 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
यत्सन्नाशमुपैति तन्न नियतं व्यक्ते ति वस्तुस्थिति-
र्ज्ञानं सत्स्वयमेव तत्किल ततस्त्रातं किमस्यापरैः ।
अस्यात्राणमतो न किञ्चन भवेत्तद्भीः कुतो ज्ञानिनो
निश्शङ्कः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१५७।।
(शार्दूलविक्रीडित)
स्वं रूपं किल वस्तुनोऽस्ति परमा गुप्तिः स्वरूपे न य-
च्छक्त : कोऽपि परः प्रवेष्टुमकृतं ज्ञानं स्वरूपं च नुः ।
अस्यागुप्तिरतो न काचन भवेत्तद्भीः कुतो ज्ञानिनो
निश्शङ्कः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१५८।।

have arakShAbhayanun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [यत् सत् तत् नाशं न उपैति इति वस्तुस्थितिः नियतं व्यक्ता] je sat chhe te nAsh pAmatun nathI evI vastusthiti niyatapaNe pragaT chhe. [तत् ज्ञानं किल स्वयमेव सत् ] A gnAn paN svayamev sat (arthAt satsvarUp vastu) chhe (mATe nAsh pAmatun nathI), [ततः अपरैः अस्य त्रातं किं] tethI vaLI par vaDe tenun rakShaN shun? [अतः अस्य किञ्चन अत्राणं न भवेत् ] A rIte (gnAn potAthI ja rakShit hovAthI) tenun jarA paN arakShaN thaI shakatun nathI [ज्ञानिनः तद्-भी कुतः] mATe (Avun jANatA) gnAnIne arakShAno bhay kyAthi hoy? [सः स्वयं सततं निश्शंकः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — sattAsvarUp vastuno kadI nAsh thato nathI. gnAn paN pote sattAsvarUp vastu chhe; tethI te evun nathI ke jenI bIjAo vaDe rakShA karavAmAn Ave to rahe, nahi to naShTa thaI jAy. gnAnI Am jANato hovAthI tene arakShAno bhay nathI; te to nishank vartato thako pote potAnA svAbhAvik gnAnane sadA anubhave chhe. 157.

have aguptibhayanun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [किल स्वं रूपं वस्तुनः परमा गुप्तिः अस्ति] kharekhar vastunun sva-rUp ja (arthAt nij rUp ja) vastunI param ‘gupti’ chhe [यत् स्वरूपे कः अपि परः प्रवेष्टुम् न शक्त :] kAraN ke svarUpamAn koI bIjun pravesh karI shakatun nathI; [च] ane [अकृतं ज्ञानं नुः स्वरूपं] akRut gnAn ( – je koIthI karavAmAn Avyun nathI evun svAbhAvik gnAn – ) puruShanun arthAt AtmAnun

45

Page 354 of 642
PDF/HTML Page 385 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
प्राणोच्छेदमुदाहरन्ति मरणं प्राणाः किलास्यात्मनो
ज्ञानं तत्स्वयमेव शाश्वततया नोच्छिद्यते जातुचित् ।
तस्यातो मरणं न किञ्चन भवेत्तद्भीः कुतो ज्ञानिनो
निश्शङ्क सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१५९।।

svarUp chhe; (tethI gnAn AtmAnI param gupti chhe.) [अतः अस्य न काचन अगुप्तिः भवेत्] mATe AtmAnun jarA paN aguptapaNun nahi hovAthI [ज्ञानिनः तद्-भीः कुतः] gnAnIne aguptino bhay kyAthi hoy? [सः स्वयं सततं निश्शंकः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — ‘gupti’ eTale jemAn koI chor vagere pravesh na karI shake evo killo, bhonyarun vagere; temAn prANI nirbhayapaNe vasI shake chhe. evo gupta pradesh na hoy paN khullo pradesh hoy to temAn rahenAr prANIne aguptapaNAne lIdhe bhay rahe chhe. gnAnI jANe chhe ke — vastunA nij svarUpamAn koI bIjun pravesh karI shakatun nathI mATe vastunun svarUp ja vastunI param gupti arthAt abhedya killo chhe. puruShanun arthAt AtmAnun svarUp gnAn chhe; te gnAnasvarUpamAn rahelo AtmA gupta chhe kAraN ke gnAnasvarUpamAn bIjun koI praveshI shakatun nathI. Avun jANatA gnAnIne aguptapaNAno bhay kyAthi hoy? te to nishank vartato thako potAnA svAbhAvik gnAnasvarUpane nirantar anubhave chhe. 158.

have maraNabhayanun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [प्राणोच्छेदम् मरणं उदाहरन्ति] prANonA nAshane (loko) maraN kahe chhe. [अस्य आत्मनः प्राणाः किल ज्ञानं] A AtmAnA prAN to nishchayathI gnAn chhe. [तत् स्वयमेव शाश्वततया जातुचित् न उच्छिद्यते] te (gnAn) svayamev shAshvat hovAthI teno kadApi nAsh thato nathI; [अतः तस्य मरणं किञ्चन न भवेत्] mATe AtmAnun maraN bilakul thatun nathI. [ज्ञानिनः तद्-भीः कुतः] tethI (Avun jANatA) gnAnIne maraNano bhay kyAthi hoy? [सः स्वयं सततं निश्शङ्कः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — indriyAdi prANo nAsh pAme tene loko maraN kahe chhe. parantu AtmAne paramArthe indriyAdi prAN nathI, tene to gnAn prAN chhe. gnAn avinAshI chhe — teno nAsh thato nathI; tethI AtmAne maraN nathI. gnAnI Am jANato hovAthI tene maraNano bhay nathI; te

Page 355 of 642
PDF/HTML Page 386 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
एकं ज्ञानमनाद्यनन्तमचलं सिद्धं किलैतत्स्वतो
यावत्तावदिदं सदैव हि भवेन्नात्र द्वितीयोदयः ।
तन्नाकस्मिकमत्र किञ्चन भवेत्तद्भीः कुतो ज्ञानिनो
निश्शङ्कः सततं स्वयं स सहजं ज्ञानं सदा विन्दति ।।१६०।।

to nishank vartato thako potAnA gnAnasvarUpane nirantar anubhave chhe. 159.

have Akasmikabhayanun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [एतत् स्वतः सिद्धं ज्ञानम् किल एकं] A svatasiddha gnAn ek chhe, [अनादि] anAdi chhe, [अनन्तम्] anant chhe, [अचलं] achaL chhe. [इदं यावत् तावत् सदा एव हि भवेत्] te jyAn sudhI chhe tyAn sudhI sadAy te ja chhe, [अत्र द्वितीयोदयः न] temAn bIjAno uday nathI. [तत्] mATe [अत्र आकस्मिकम् किञ्चन न भवेत्] A gnAnamAn Akasmik (aNadhAryun, ekAek) kAI paN thatun nathI. [ज्ञानिनः तद्-भीः कुतः] Avun jANatA gnAnIne akasmAtano bhay kyAthi hoy? [सः स्वयं सततं निश्शङ्कः सहजं ज्ञानं सदा विन्दति] te to pote nirantar nishank vartato thako sahaj gnAnane sadA anubhave chhe.

bhAvArtha — ‘kAI aNadhAryun aniShTa ekAek utpanna thashe to?’ evo bhay rahe te Akasmikabhay chhe. gnAnI jANe chhe ke — AtmAnun gnAn potAthI ja siddha, anAdi, anant, achaL, ek chhe. temAn bIjun kAI utpanna thaI shakatun nathI; mATe temAn aNadhAryun kAI paN kyAthi thAy arthAt akasmAt kyAthi bane? Avun jANatA gnAnIne akasmAtano bhay hoto nathI, te to nishank vartato thako potAnA gnAnabhAvane nirantar anubhave chhe.

A rIte gnAnIne sAt bhay hotA nathI. prashna — aviratasamyagdraShTi Adine paN gnAnI kahyA chhe ane temane to bhayaprakRitino uday hoy chhe tathA tenA nimitte temane bhay thato paN jovAmAn Ave chhe; to pachhI gnAnI nirbhay kaI rIte chhe?

samAdhAna — bhayaprakRitinA udayanA nimittathI gnAnIne bhay Upaje chhe. vaLI antarAyanA prabaL udayathI nirbaL hovAne lIdhe te bhayanI pIDA nahi sahI shakavAthI gnAnI te bhayano ilAj paN kare chhe. parantu tene evo bhay hoto nathI ke jethI jIv svarUpanAn gnAnashraddhAnathI chyut thAy. vaLI je bhay Upaje chhe te mohakarmanI bhay nAmanI prakRitino doSh chhe; teno pote

Page 356 of 642
PDF/HTML Page 387 of 673
single page version

(मन्दाक्रान्ता)
टङ्कोत्कीर्णस्वरसनिचितज्ञानसर्वस्वभाजः ०
सम्यग्दृष्टेर्यदिह सकलं घ्नन्ति लक्ष्माणि कर्म ।
तत्तस्यास्मिन्पुनरपि मनाक्कर्मणो नास्ति बन्धः
पूर्वोपात्तं तदनुभवतो निश्चितं निर्जर्रैव ।।१६१।।
जो चत्तारि वि पाए छिंददि ते कम्मबंधमोहकरे ।
सो णिस्संको चेदा सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२२९।।

svAmI thaIne kartA thato nathI, gnAtA ja rahe chhe. mATe gnAnIne bhay nathI. 160.

have AgaLanI (samyagdraShTinA nishankit Adi chihno viShenI) gAthAonI sUchanArUpe kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [टङ्कोत्कीर्ण-स्वरस-निचित-ज्ञान-सर्वस्व-भाजः सम्यग्दृष्टेः] TankotkIrNa evun je nij rasathI bharapUr gnAn tenA sarvasvane bhogavanAr samyagdraShTine [यद् इह लक्ष्माणि] je nishankit Adi chihno chhe te [सकलं कर्म] samasta karmane [घ्नन्ति] haNe chhe; [तत्] mATe, [अस्मिन्] karmano uday vartatAn chhatAn, [तस्य] samyagdraShTine [पुनः] pharIne [कर्मणः बन्धः] karmano bandh [मनाक् अपि] jarA paN [नास्ति] thato nathI, [पूर्वोपात्तं] parantu je karma pUrve bandhAyun hatun [तद्-अनुभवतः] tenA udayane bhogavatAn tene [निश्चितं] niyamathI [निर्जरा एव] te karmanI nirjarA ja thAy chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTi pUrve bandhAyelI bhay Adi prakRitionA udayane bhogave chhe topaN 1nishankit Adi guNo vartatA hovAthI tene 2shankAdikRut (shankAdinA nimitte thato) bandh thato nathI parantu pUrvakarmanI nirjarA ja thAy chhe. 161.

have A kathanane gAthAo dvArA kahe chhe, temAn pratham nishankit anganI (athavA nishankit guNanI – chihnanI) gAthA kahe chhe —

je karmabandhanamohakartA pAd chAre chhedato,
chinmUrti te shankArahit samakitadraShTi jANavo. 229.

1. nishankit = sandeh athavA bhay rahit 2. shankA = sandeh; kalpit bhay.

Page 357 of 642
PDF/HTML Page 388 of 673
single page version

यश्चतुरोऽपि पादान् छिनत्ति तान् कर्मबन्धमोहकरान् ।
स निश्शङ्कश्चेतयिता सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२२९।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन कर्मबन्धशङ्काकरमिथ्यात्वादि- भावाभावान्निश्शङ्कः, ततोऽस्य शङ्काकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

जो दु ण करेदि कंखं कम्मफलेसु तह सव्वधम्मेसु ।
सो णिक्कंखो चेदा सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३०।।
यस्तु न करोति कांक्षां कर्मफलेषु तथा सर्वधर्मेषु ।
स निष्कांक्षश्चेतयिता सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३०।।

gAthArtha — [यः चेतयिता] je *chetayitA, [कर्मबन्धमोहकरान्] karmabandh sambandhI moh karanArA (arthAt jIv nishchayathI karma vaDe bandhAyo chhe evo bhram karanArA) [तान् चतुरः अपि पादान्] mithyAtvAdi bhAvorUp chAre pAyAne [छिनत्ति] chhede chhe, [सः] te [निश्शङ्कः] nishank [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa evA ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe karmabandh sambandhI shankA karanArA (arthAt jIv nishchayathI karma vaDe bandhAyo chhe evo sandeh athavA bhay karanArA) mithyAtvAdi bhAvono (tene) abhAv hovAthI, nishank chhe tethI tene shankAkRut bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTine je karmano uday Ave chhe teno te, svAmitvanA abhAvane lIdhe, kartA thato nathI. mATe bhayaprakRitino uday AvatAn chhatAn paN samyagdraShTi jIv nishank rahe chhe, svarUpathI chyut thato nathI. Am hovAthI tene shankAkRut bandh thato nathI, karma ras ApIne kharI jAy chhe.

have nikAnkShit guNanI gAthA kahe chhe —

je karmaphaL ne sarva dharma taNI na kAnkShA rAkhato,
chinmUrti te kAnkShArahit samakitadraShTi jANavo. 230.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je chetayitA [कर्मफलेषु] karmonAn phaLo pratye [तथा] tathA * chetayitA = chetanAr; jANanAr-dekhanAr; AtmA.

Page 358 of 642
PDF/HTML Page 389 of 673
single page version

यतो हि सम्यग्दृष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन सर्वेष्वपि कर्मफलेषु सर्वेषु वस्तुधर्मेषु च कांक्षाभावान्निष्कांक्षः, ततोऽस्य कांक्षाकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

जो ण करेदि दुगुंछं चेदा सव्वेसिमेव धम्माणं ।
सो खलु णिव्विदिगिच्छो सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३१।।
यो न करोति जुगुप्सां चेतयिता सर्वेषामेव धर्माणाम् ।
स खलु निर्विचिकित्सः सम्यग्दृष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३१।।

यतो हि सम्यग्दृष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन सर्वेष्वपि वस्तुधर्मेषु जुगुप्सा- [सर्वधर्मेषु] sarva dharmo pratye [कांक्षां] kAnkShA [न तु करोति] karato nathI [सः] te [निष्कांक्षः सम्यग्दृष्टिः] niShkAnkSha samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe badhay karma- phaLo pratye tathA badhA vastudharmo pratye kAnkShAno (tene) abhAv hovAthI, niShkAnkSha (nirvAnchhak) chhe, tethI tene kAnkShAkRut bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTine samasta karmanAn phaLonI vAnchhA nathI; vaLI tene sarva dharmonI vAnchhA nathI, eTale ke kanakapaNun, pAShANapaNun vagere tem ja nindA, prashansA AdinAn vachan vagere vastudharmonI arthAt pudgalasvabhAvonI tene vAnchhA nathI — temanA pratye samabhAv chhe, athavA to anyamatIoe mAnelA anek prakAranA sarvathA ekAntapakShI vyavahAradharmonI tene vAnchhA nathI — te dharmono Adar nathI. A rIte samyagdraShTi vAnchhArahit hovAthI tene vAnchhAthI thato bandh nathI. vartamAn pIDA sahI shakAtI nathI tethI tene maTADavAnA ilAjanI vAnchhA samyagdraShTine chAritramohanA udayane lIdhe hoy chhe, parantu te vAnchhAno kartA pote thato nathI, karmano uday jANI teno gnAtA ja rahe chhe; mATe vAnchhAkRut bandh tene nathI.

have nirvichikitsA guNanI gAthA kahe chhe —

sau koI dharma viShe jugupsAbhAv je nahi dhArato,
chinmUrti nirvichikitsa samakitadraShTi nishchay jANavo. 231.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je chetayitA [सर्वेषाम् एव] badhAy [धर्माणाम्] dharmo (vastunA svabhAvo) pratye [जुगुप्सां] jugupsA (glAni) [न करोति] karato nathI [सः] te [खलु] nishchayathI [निर्विचिकित्सः] nirvichikitsa ( – vichikitsAdoSh rahit) [सम्यग्दृष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

Page 359 of 642
PDF/HTML Page 390 of 673
single page version

भावान्निर्विचिकित्सः, ततोऽस्य विचिकित्साकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

जो हवदि असम्मूढो चेदा सद्दिट्ठि सव्वभावेसु ।
सो खलु अमूढदिट्ठी सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३२।।
यो भवति असम्मूढः चेतयिता सद्दृष्टिः सर्वभावेषु ।
स खलु अमूढद्रष्टिः सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३२।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन सर्वेष्वपि भावेषु मोहाभावादमूढद्रष्टिः, ततोऽस्य मूढद्रष्टिकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe badhAy vastu- dharmo pratye jugupsAno (tene) abhAv hovAthI, nirvichikitsa ( – jugupsA rahit) chhe, tethI tene vichikitsAkRut bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTi vastunA dharmo pratye (arthAt kShudhA, tRuShA, shIt, uShNa Adi bhAvo pratye tathA viShTA Adi malin dravyo pratye) jugupsA karato nathI. jugupsA nAmanI karmaprakRitino uday Ave chhe topaN pote teno kartA thato nathI tethI jugupsAkRut bandh tene thato nathI, parantu prakRiti ras daIne kharI jAy chhe tethI nirjarA ja thAy chhe.

have amUDhadraShTi anganI gAthA kahe chhe —

sammUDh nahi je sarva bhAve, — satya draShTi dhArato,
te mUDhadraShTirahit samakitadraShTi nishchay jANavo. 232.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je chetayitA [सर्वभावेषु] sarva bhAvomAn [असम्मूढः] amUDh chhe — [सद्दृष्टिः] yathArtha draShTivALo [भवति] chhe, [सः] te [खलु] kharekhar [अमूढद्रष्टिः] amUDhadraShTi [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe badhAy bhAvomAn mohano (tene) abhAv hovAthI, amUDhadraShTi chhe, tethI tene mUDhadraShTikRut bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTi sarva padArthonA svarUpane yathArtha jANe chhe; tene rAgadveShamohano abhAv hovAthI tenI koI padArtha par ayathArtha draShTi paDatI nathI. chAritramohanA udayathI iShTAniShTa

Page 360 of 642
PDF/HTML Page 391 of 673
single page version

जो सिद्धभत्तिजुत्तो उवगूहणगो दु सव्वधम्माणं ।
सो उवगूहणकारी सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३३।।
यः सिद्धभक्ति युक्त : उपगूहनकस्तु सर्वधर्माणाम् ।
स उपगूहनकारी सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३३।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन समस्तात्मशक्तीनामुपबृंहणादुप- बृंहकः, ततोऽस्य जीवशक्तिदौर्बल्यकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

bhAvo Upaje topaN tene udayanun baLavAnapaNun jANIne te bhAvono pote kartA thato nathI tethI tene mUDhadraShTikRut bandh thato nathI parantu prakRiti ras daIne kharI jatI hovAthI nirjarA ja thAy chhe.

have upagUhan guNanI gAthA kahe chhe —

je siddhabhaktisahit chhe, upagUhak chhe sau dharmano,
chinmUrti te upagUhanakar samakitadraShTi jANavo. 233.

gAthArtha — [यः] je (chetayitA) [सिद्धभक्ति युक्त :] siddhanI (shuddhAtmAnI) bhakti sahit chhe [तु] ane [सर्वधर्माणाम् उपगूहनकः] par vastunA sarva dharmone gopavanAr chhe (arthAt rAgAdi parabhAvomAn joDAto nathI) [सः] te [उपगूहनकारी] upagUhanakArI [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe samasta AtmashaktionI vRuddhi karato hovAthI, upabRunhak arthAt Atmashaktino vadhAranAr chhe, tethI tene jIvanI shaktinI durbaLatAthI (arthAt mandatAthI) thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTi upagUhanaguN sahit chhe. upagUhan eTale gopavavun te. ahIn nishchayanayane pradhAn karIne kahyun chhe ke samyagdraShTie potAno upayog siddhabhaktimAn joDelo chhe, ane jyAn upayog siddhabhaktimAn joDyo tyAn anya dharmo par draShTi ja na rahI tethI te sarva anya dharmono gopavanAr chhe ane Atmashaktino vadhAranAr chhe.

A guNanun bIjun nAm ‘upabRunhaN’ paN chhe. upabRunhaN eTale vadhAravun te. samyagdraShTie potAno upayog siddhanA svarUpamAn joDelo hovAthI tenA AtmAnI sarva shaktio vadhe chhe — AtmA puShTa thAy chhe mATe te upabRunhaNaguNavALo chhe.

A rIte samyagdraShTine AtmashaktinI vRuddhi thatI hovAthI tene durbaLatAthI je bandh thato

Page 361 of 642
PDF/HTML Page 392 of 673
single page version

उम्मग्गं गच्छंतं सगं पि मग्गे ठवेदि जो चेदा ।
सो ठिदिकरणाजुत्तो सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३४।।
उन्मार्गं गच्छन्तं स्वकमपि मार्गे स्थापयति यश्चेतयिता ।
स स्थितिकरणयुक्त : सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३४।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन मार्गात्प्रच्युतस्यात्मनो मार्गे एव स्थितिकरणात् स्थितिकारी, ततोऽस्य मार्गच्यवनकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

hato te thato nathI, nirjarA ja thAy chhe. joke jyAn sudhI antarAyano uday chhe tyAn sudhI nirbaLatA chhe topaN tenA abhiprAyamAn nirbaLatA nathI, potAnI shakti anusAr karmanA udayane jItavAno mahAn udyam varte chhe.

have sthitikaraN guNanI gAthA kahe chhe —

unmArgagamane svAtmane paN mArgamAn je sthApato,
chinmUrti te sthitikaraNayut samakitadraShTi jANavo. 234.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je chetayitA [उन्मार्गं गच्छन्तं] unmArge jatA [स्वकम् अपि] potAnA AtmAne paN [मार्गे] mArgamAn [स्थापयति] sthApe chhe, [सः] te [स्थितिकरणयुक्त :] sthitikaraNayukta (sthitikaraNaguN sahit) [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe, jo potAno AtmA mArgathI (arthAt samyagdarshan-gnAn-chAritrarUp mokShamArgathI) chyut thAy to tene mArgamAn ja sthit karato hovAthI, sthitikArI chhe, tethI tene mArgathI chyut thavAnA kAraNe thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — je, potAnA svarUparUpI mokShamArgathI chyut thatA potAnA AtmAne mArgamAn (mokShamArgamAn) sthit kare te sthitikaraNaguNayukta chhe. tene mArgathI chyut thavAnA kAraNe thato bandh nathI parantu uday AvelAn karma ras daIne kharI jatAn hovAthI nirjarA ja chhe.

46

Page 362 of 642
PDF/HTML Page 393 of 673
single page version

जो कुणदि वच्छलत्तं तिण्हं साहूण मोक्खमग्गम्हि ।
सो वच्छलभावजुदो सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३५।।
यः करोति वत्सलत्वं त्रयाणां साधूनां मोक्षमार्गे ।
स वत्सलभावयुतः सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३५।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणां स्व- स्मादभेदबुद्धया सम्यग्दर्शनान्मार्गवत्सलः, ततोऽस्य मार्गानुपलम्भकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

have vAtsalya guNanI gAthA kahe chhe —

je mokShamArge ‘sAdhu’trayanun vatsalatva kare aho!
chinmUrti te vAtsalyayut samakitadraShTi jANavo. 235.

gAthArtha — [यः] je (chetayitA) [मोक्षमार्गे] mokShamArgamAn rahelA [त्रयाणां साधूनां] samyagdarshan-gnAn-chAritrarUpI traN sAdhako — sAdhano pratye (athavA vyavahAre AchArya, upAdhyAy ane muni — e traN sAdhuo pratye) [वत्सलत्वं करोति] vAtsalya kare chhe, [सः] te [वत्सलभावयुतः] vatsalabhAvayukta (vatsalabhAv sahit) [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe samyagdarshan- gnAn-chAritrane potAthI abhedabuddhie samyakpaNe dekhato ( – anubhavato) hovAthI, mArga- vatsal arthAt mokShamArga pratye ati prItivALo chhe, tethI tene mArganI *anupalabdhithI thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — vatsalapaNun eTale prItibhAv. je jIv mokShamArgarUpI potAnA svarUp pratye prItivALo – anurAgavALo hoy tene mArganI aprAptithI thato bandh nathI, karma ras daIne kharI jatAn hovAthI nirjarA ja chhe. * anupalabdhi = pratyakSha na hovun te; agnAn; aprApti.

Page 363 of 642
PDF/HTML Page 394 of 673
single page version

विज्जारहमारूढो मणोरहपहेसु भमइ जो चेदा ।
सो जिणणाणपहावी सम्मादिट्ठी मुणेदव्वो ।।२३६।।
विद्यारथमारूढः मनोरथपथेषु भ्रमति यश्चेतयिता ।
स जिनज्ञानप्रभावी सम्यग्द्रष्टिर्ज्ञातव्यः ।।२३६।।

यतो हि सम्यग्द्रष्टिः, टङ्कोत्कीर्णैकज्ञायकभावमयत्वेन ज्ञानस्य समस्तशक्ति प्रबोधेन प्रभावजननात्प्रभावनाकरः, ततोऽस्य ज्ञानप्रभावनाऽप्रकर्षकृतो नास्ति बन्धः, किन्तु निर्जर्रैव ।

have prabhAvanA guNanI gAthA kahe chhe —

chinmUrti man-rathapanthamAn vidyArathArUDh ghUmato,
te jinagnAnaprabhAvakar samakitadraShTi jANavo. 236.

gAthArtha — [यः चेतयिता] je chetayitA [विद्यारथम् आरूढः] vidyArUpI rathamAn ArUDh thayo thako ( – chaDyo thako) [मनोरथपथेषु] manarUpI rath-panthamAn (arthAt gnAnarUpI je rathane chAlavAno mArga temAn) [भ्रमति] bhramaN kare chhe, [सः] te [जिनज्ञानप्रभावी] jineshvaranA gnAnanI prabhAvanA karanAro [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — kAraN ke samyagdraShTi, TankotkIrNa ek gnAyakabhAvamayapaNAne lIdhe gnAnanI samasta shaktine pragaT karavA – vikasAvavA – phelAvavA vaDe prabhAv utpanna karato hovAthI, prabhAvanA karanAr chhe, tethI tene gnAnanI prabhAvanAnA aprakarShathI (arthAt gnAnanI prabhAvanA nahi vadhAravAthI) thato bandh nathI parantu nirjarA ja chhe.

bhAvArtha — prabhAvanA eTale pragaT karavun, udyot karavo vagere; mATe je potAnA gnAnane nirantar abhyAsathI pragaT kare chhe — vadhAre chhe, tene prabhAvanA ang hoy chhe. tene aprabhAvanAkRut karmabandh nathI, karma ras daIne kharI jAy chhe tethI nirjarA ja chhe.

A gAthAmAn nishchayaprabhAvanAnun svarUp kahyun chhe. jem jinabimbane rathamAn sthApIne nagar, van vageremAn pheravI vyavahAraprabhAvanA karavAmAn Ave chhe, tem je vidyArUpI (gnAnarUpI) rathamAn AtmAne sthApI manarUpI (gnAnarUpI) mArgamAn bhramaN kare te gnAnanI prabhAvanAyukta samyagdraShTi chhe, te nishchayaprabhAvanA karanAr chhe.

A pramANe uparanI gAthAomAn samyagdraShTi gnAnIne nishankit Adi ATh

Page 364 of 642
PDF/HTML Page 395 of 673
single page version

(मन्दाक्रान्ता)
रुन्धन् बन्धं नवमिति निजैः सङ्गतोऽष्टाभिरङ्गैः
प्राग्बद्धं तु क्षयमुपनयन् निर्जरोज्जृम्भणेन ।

guNo nirjarAnAn kAraN kahyA. evI ja rIte anya paN samyaktvanA guNo nirjarAnAn kAraN jANavA.

A granthamAn nishchayanayapradhAn kathan hovAthI nishankit Adi guNonun nishchay svarUp (sva-Ashrit svarUp) ahIn batAvavAmAn Avyun chhe. teno sankShep (sArAnsh) A pramANe chhe — je samyagdraShTi AtmA potAnAn gnAn-shraddhAnamAn nishank hoy, bhayanA nimitte svarUpathI Dage nahi athavA sandehayukta na thAy, tene nishankit guN hoy chhe. 1. je karmanAn phaLanI vAnchhA na kare tathA anya vastunA dharmonI vAnchhA na kare, tene nikAnkShit guN hoy chhe. 2. je vastunA dharmo pratye glAni na kare, tene nirvichikitsA guN hoy chhe. 3. je svarUpamAn mUDh na hoy, svarUpane yathArtha jANe, tene amUDhadraShTi guN hoy chhe. 4. je AtmAne shuddha svarUpamAn joDe, AtmAnI shakti vadhAre, anya dharmone gauN kare, tene upabRunhaN athavA upagUhan guN hoy chhe. 5. je svarUpathI chyut thatA AtmAne svarUpamAn sthApe, tene sthitikaraN guN hoy chhe. 6. je potAnA svarUp pratye visheSh anurAg rAkhe, tene vAtsalya guN hoy chhe. 7. je AtmAnA gnAnaguNane prakAshit kare — pragaT kare, tene prabhAvanA guN hoy chhe. 8. A badhAy guNo temanA pratipakShI doSho vaDe je karmabandh thato hato tene thavA detA nathI. vaLI A guNonA sadbhAvamAn, chAritramohanA udayarUp shankAdi pravarte topaN temanI ( – shankAdinI) nirjarA ja thaI jAy chhe, navo bandh thato nathI; kAraN ke bandh to pradhAnatAthI mithyAtvanI hayAtImAn ja kahyo chhe.

siddhAntamAn guNasthAnonI paripATImAn chAritramohanA udayanimitte samyagdraShTine je bandh kahyo chhe te paN nirjarArUp ja ( – nirjarA samAn ja) jANavo kAraN ke samyagdraShTine jem pUrve mithyAtvanA uday vakhate bandhAyelun karma kharI jAy chhe tem navIn bandhAyelun karma paN kharI jAy chhe; tene te karmanA svAmIpaNAno abhAv hovAthI te AgAmI bandharUp nathI, nirjarArUp ja chhe. jevI rIte — koI puruSh parAyun dravya udhAr lAve temAn tene mamatvabuddhi nathI, vartamAnamAn te dravyathI kAI kArya karI levun hoy te karIne karAr pramANe niyat samaye dhaNIne ApI de chhe; niyat samay AvatAn sudhI te dravya potAnA gharamAn paDyun rahe topaN te pratye mamatva nahi hovAthI te puruShane te dravyanun bandhan nathI, dhaNIne daI dIdhA barAbar ja chhe; tevI ja rIte — gnAnI karmadravyane parAyun jANato hovAthI tene te pratye mamatva nathI mATe te mojUd hovA chhatAn nirjarI gayA samAn ja chhe em jANavun.

Page 365 of 642
PDF/HTML Page 396 of 673
single page version

सम्यग्द्रष्टिः स्वयमतिरसादादिमध्यान्तमुक्तं
ज्ञानं भूत्वा नटति गगनाभोगरङ्गं विगाह्य ।।१६२।।

A nishankit Adi ATh guNo vyavahAranaye vyavahAramokShamArga par nIche pramANe lagAvavA — jinavachanamAn sandeh na karavo, bhay Avye vyavahAr darshan-gnAn-chAritrathI Dagavun nahi, te nishankitapaNun chhe. 1. sansAr-deh-bhoganI vAnchhAthI tathA paramatanI vAnchhAthI vyavahAr- mokShamArgathI Dagavun nahi te niShkAnkShitapaNun chhe. 2. apavitra, durgandhavALI – evI evI vastuonA nimitte vyavahAramokShamArganI pravRutti pratye glAni na karavI te nirvichikitsA chhe. 3. dev, guru, shAstra, lokanI pravRutti, anyamatAdikanA tattvArthanun svarUp — ityAdimAn mUDhatA na rAkhavI, yathArtha jANI pravartavun te amUDhadraShTi chhe. 4. dharmAtmAmAn karmanA udayathI doSh AvI jAy to tene gauN karavo ane vyavahAramokShamArganI pravRuttine vadhAravI te upagUhan athavA upabRunhaN chhe. 5. vyavahAramokShamArgathI chyut thatA AtmAne sthit karavo te sthitikaraN chhe. 6. vyavahAr- mokShamArgamAn pravartanAr par visheSh anurAg hovo te vAtsalya chhe. 7. vyavahAramokShamArgano anek upAyo vaDe udyot karavo te prabhAvanA chhe. 8. A pramANe AThe guNonun svarUp vyavahAranayane pradhAn karIne kahyun. ahIn nishchayapradhAn kathanamAn te vyavahArasvarUpanI gauNatA chhe. samyaggnAnarUp pramANadraShTimAn banne pradhAn chhe. syAdvAdamatamAn kAI virodh nathI.

have, nirjarAnun yathArtha svarUp jANanAr ane karmanA navIn bandhane rokI nirjarA karanAr je samyagdraShTi teno mahimA karI nirjarA adhikAr pUrNa kare chhe —

shlokArtha — [इति नवम् बन्धं रुन्धन्] e pramANe navIn bandhane rokato ane [निजैः अष्टाभिः अङ्गैः सङ्गतः निर्जरा-उज्जृम्भणेन प्राग्बद्धं तु क्षयम् उपनयम्] (pote) potAnAn ATh ango sahit hovAnA kAraNe nirjarA pragaTavAthI pUrvabaddha karmone nAsh karI nAkhato [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi jIv [स्वयम्] pote [अतिरसात्] ati rasathI (arthAt nijarasamAn masta thayo thako) [आदि-मध्य-अन्तमुक्तं ज्ञानं भूत्वा] Adi-madhya-ant rahit (sarvavyApak, ekapravAharUp dhArAvAhI) gnAnarUp thaIne [गगन-आभोग-रङ्गं विगाह्य] AkAshanA vistArarUpI rangabhUmimAn avagAhan karIne (arthAt gnAn vaDe samasta gaganamanDaLamAn vyApIne) [नटति] nRitya kare chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTine shankAdikRut navIn bandh to thato nathI ane pote ATh ango sahit hovAne lIdhe nirjarAno uday hovAthI tene pUrva bandhano nAsh thAy chhe. tethI te dhArAvAhI gnAnarUpI rasanun pAn karIne, jem koI puruSh madya pIne magna thayo thako nRityanA akhADAmAn nRitya kare tem, nirmaL AkAsharUpI rangabhUmimAn nRitya kare chhe.

Page 366 of 642
PDF/HTML Page 397 of 673
single page version

इति निर्जरा निष्क्रान्ता ।

prashna — samyagdraShTine nirjarA thAy chhe, bandh thato nathI em tame kahetA AvyA chho. parantu siddhAntamAn guNasthAnonI paripATImAn avirat samyagdraShTi vagerene bandh kahevAmAn Avyo chhe. vaLI ghAtikarmonun kArya AtmAnA guNono ghAt karavAnun chhe tethI darshan, gnAn, sukh, vIrya — e guNono ghAt paN vidyamAn chhe. chAritramohano uday navIn bandh paN kare chhe. jo mohanA udayamAn paN bandh na mAnavAmAn Ave to to mithyAdraShTine mithyAtva -anantAnubandhIno uday hovA chhatAn bandh nathI em paN kem na manAy?

samAdhAna — bandh thavAmAn mukhya kAraN mithyAtva-anantAnubandhIno uday ja chhe; ane samyagdraShTine to temanA udayano abhAv chhe. chAritramohanA udayathI joke sukhaguNano ghAt chhe tathA mithyAtva-anantAnubandhI sivAy ane temanI sAthe rahenArI anya prakRitio sivAy bAkInI ghAtikarmonI prakRitiono alpa sthiti-anubhAgavALo bandh tem ja bAkInI aghAtikarmonI prakRitiono bandh thAy chhe, topaN jevo mithyAtva-anantAnubandhI sahit thAy chhe tevo nathI thato. anant sansAranun kAraN to mithyAtva-anantAnubandhI ja chhe; temano abhAv thayA pachhI temano bandh thato nathI; ane jyAn AtmA gnAnI thayo tyAn anya bandhanI koN gaNatarI kare? vRukShanI jaD kapAyA pachhI lIlAn pAndaDAn rahevAnI avadhi keTalI? mATe A adhyAtmashAstramAn sAmAnyapaNe gnAnI-agnAnI hovA viShe ja pradhAn kathan chhe. gnAnI thayA pachhI je kAI karma rahyAn hoy te sahaj ja maTatAn javAnAn. nIchenA draShTAnt pramANe gnAnInun samajavun. koI puruSh daridra hovAthI jhUmpaDImAn raheto hato. tene bhAgyanA udayathI dhan sahit moTA mahelanI prApti thaI tethI te mahelamAn rahevA gayo. joke te mahelamAn ghaNA divasano kacharo bharyo hato topaN je divase teNe AvIne mahelamAn pravesh karyo te divasathI ja te mahelano dhaNI banI gayo, sampadAvAn thaI gayo. have kacharo jhADavAno chhe te anukrame potAnA baL anusAr jhADe chhe. jyAre badho kacharo jhaDAI jashe ane mahel ujjvaL banI jashe tyAre te paramAnand bhogavashe. AvI ja rIte gnAnInun jANavun. 162.

TIkA — A pramANe nirjarA (rangabhUmimAnthI) bahAr nIkaLI gaI.

bhAvArtha — e rIte, nirjarA ke jeNe rangabhUmimAn pravesh karyo hato te potAnun svarUp pragaT batAvIne bahAr nIkaLI gaI.

Page 367 of 642
PDF/HTML Page 398 of 673
single page version

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ निर्जराप्ररूपकः षष्ठोऽङ्कः ।।

samyakavant mahant sadA samabhAv rahai dukh sankaT Aye,
karma navIn bandhai na tabai ar pUrav bandh jhaDai vin bhAye;
pUraN ang sudarshanarUp dharai nit gnAn baDhai nij pAye,
yon shivamArag sAdhi nirantar AnandarUp nijAtam thAye.

Am shrI samayasAranI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamanI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn nirjarAno prarUpak chhaThTho ank samApta thayo.

❀

Page 368 of 642
PDF/HTML Page 399 of 673
single page version

-7-
bandh adhikAr
अथ प्रविशति बन्धः ।
(शार्दूलविक्रीडित)
रागोद्गारमहारसेन सक लं कृत्वा प्रमत्तं जगत्
क्रीडन्तं रसभावनिर्भरमहानाटयेन बन्धं धुनत् ।
आनन्दामृतनित्यभोजि सहजावस्थां स्फु टं नाटयद्
धीरोदारमनाकुलं निरुपधि ज्ञानं समुन्मज्जति ।।१६३।।
rAgAdikathI karmano, bandh jANI munirAy,
taje teh samabhAvathI, namun sadA tasu pAy.

pratham TIkAkAr kahe chhe ke ‘have bandh pravesh kare chhe’. jem nRityanA akhADAmAn svAng pravesh kare tem rangabhUmimAn bandhatattvano svAng pravesh kare chhe.

tyAn pratham ja, sarva tattvone yathArtha jANanArun je samyaggnAn chhe te bandhane dUr karatun pragaT thAy chhe evA arthanun mangaLarUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [राग-उद्गार-महारसेन सकलं जगत् प्रमत्तं कृत्वा] je (bandh) rAganA udayarUpI mahA ras (dArU) vaDe samasta jagatane pramatta ( – matavAlun, gAphel) karIne, [रस-भाव-निर्भर-महा- नाटयेन क्रीडन्तं बन्धं] rasanA bhAvathI (arthAt rAgarUpI ghelachhAthI) bharelA moTA nRitya vaDe khelI (nAchI) rahyo chhe evA bandhane [धुनत्] uDADI detun — dUr karatun, [ज्ञानं] gnAn [समुन्मज्जति] uday pAme chhe. kevun chhe gnAn? [आनन्द-अमृत-नित्य-भोजि] AnandarUpI amRutanun nitya bhojan karanArun chhe, [सहज-अवस्थां स्फु टं नाटयत्] potAnI jANanakriyArUp sahaj avasthAne pragaT nachAvI rahyun chhe, [धीर-उदारम्] dhIr chhe, udAr (arthAt moTA vistAravALun, nishchaL) chhe, [अनाकुलं] anAkuL (arthAt jemAn kAI AkuLatAnun kAraN nathI evun) chhe, [निरुपधि] nirupadhi (arthAt parigrah rahit, jemAn kAI paradravya sambandhI grahaNatyAg nathI evun) chhe.

Page 369 of 642
PDF/HTML Page 400 of 673
single page version

जह णाम को वि पुरिसो णेहब्भत्तो दु रेणुबहुलम्मि ।

ठाणम्मि ठाइदूण य करेदि सत्थेहिं वायामं ।।२३७।।

छिंददि भिंददि य तहा तालीतलकयलिवंसपिंडीओ ।

सच्चित्ताचित्ताणं करेदि दव्वाणमुवघादं ।।२३८।।

उवघादं कुव्वंतस्स तस्स णाणाविहेहिं करणेहिं ।

णिच्छयदो चिंतेज्ज हु किंपच्चयगो दु रयबंधो ।।२३९।।

जो सो दु णेहभावो तम्हि णरे तेण तस्स रयबंधो ।

णिच्छयदो विण्णेयं ण कायचेट्ठाहिं सेसाहिं ।।२४०।।

एवं मिच्छादिट्ठी वट्टंतो बहुविहासु चिट्ठासु ।

रागादी उवओगे कुव्वंतो लिप्पदि रएण ।।२४१।।

bhAvArtha — bandhatattve rangabhUmimAn pravesh karyo chhe, tene uDAvI daIne je gnAn pote pragaT thaI nRitya karashe te gnAnano mahimA A kAvyamAn pragaT karyo chhe. evA anant gnAnasvarUp je AtmA te sadA pragaT raho. 163.

have bandhatattvanun svarUp vichAre chhe; temAn pratham, bandhanA kAraNane spaShTa rIte kahe chhe —

jevI rIte ko puruSh pote telanun mardan karI,
vyAyAm karato shastrathI bahu rajabharyA sthAne rahI; 237.
vaLI tAD, kadaLI, vAns Adi chhinnabhinna kare ane
upaghAt teh sachitta tem achitta dravya taNo kare. 238.
bahu jAtanAn karaNo vaDe upaghAt karatA tehane,
nishchay thakI chintan karo, rajabandh thAy shun kAraNe? 239.
em jANavun nishchay thakI — chIkaNAI je te nar viShe
rajabandhakAraN te ja chhe, nahi kAyacheShTA sheSh je. 240.
cheShTA vividhamAn vartato e rIt mithyAdraShTi je,
upayogamAn rAgAdi karato raj thakI lepAy te. 241.
47