Samaysar-Gujarati (English transliteration). Kalash: 164-170 ; Gatha: 58,242-257,259-261.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 34

 

Page 370 of 642
PDF/HTML Page 401 of 673
single page version

यथा नाम कोऽपि पुरुषः स्नेहाभ्यक्तस्तु रेणुबहुले ।
स्थाने स्थित्वा च करोति शस्त्रैर्व्यायामम् ।।२३७।।
छिनत्ति भिनत्ति च तथा तालीतलकदलीवंशपिण्डीः ।
सचित्ताचित्तानां करोति द्रव्याणामुपघातम् ।।२३८।।
उपघातं कुर्वतस्तस्य नानाविधैः करणैः ।
निश्चयतश्चिन्त्यतां खलु किम्प्रत्ययिकस्तु रजोबन्धः ।।२३९।।
यः स तु स्नेहभावस्तस्मिन्नरे तेन तस्य रजोबन्धः ।
निश्चयतो विज्ञेयं न कायचेष्टाभिः शेषाभिः ।।२४०।।
एवं मिथ्याद्रष्टिर्वर्तमानो बहुविधासु चेष्टासु ।
रागादीनुपयोगे कुर्वाणो लिप्यते रजसा ।।२४१।।
इह खलु यथा कश्चित् पुरुषः स्नेहाभ्यक्तः, स्वभावत एव रजोबहुलायां

gAthArtha — [यथा नाम] jevI rIte — [कः अपि पुरुषः] koI puruSh [स्नेहाभ्यक्तः तु] (potAnA par arthAt potAnA sharIr par) tel Adi snigdha padArtha lagAvIne [च] ane [रेणुबहुले] bahu rajavALI (dhULavALI) [स्थाने] jagyAmAn [स्थित्वा] rahIne [शस्त्रैः] shastro vaDe [व्यायामम् करोति] vyAyAm kare chhe, [तथा] ane [तालीतलकदलीवंशपिण्डीः] tAD, tamAl, keL, vAns, ashok vagere vRukShone [छिनत्ति] chhede chhe, [भिनत्ति च] bhede chhe, [सचित्ताचित्तानां] sachitta tathA achitta [द्रव्याणाम्] dravyono [उपघातम्] upaghAt (nAsh) [करोति] kare chhe; [नानाविधैः करणैः] e rIte nAnA prakAranAn karaNo vaDe [उपघातं कुर्वतः] upaghAt karatA [तस्य] te puruShane [रजोबन्धः तु] rajano bandh (dhULanun chonTavun) [खलु] kharekhar [किम्प्रत्ययिकः] kayA kAraNe thAy chhe [निश्चयतः] te nishchayathI [चिन्त्यताम्] vichAro. [तस्मिन् नरे] te puruShamAn [यः सः स्नेहभावः तु] je tel Adino chIkAshabhAv chhe [तेन] tenAthI [तस्य] tene [रजोबन्धः] rajano bandh thAy chhe [निश्चयतः विज्ञेयं] em nishchayathI jANavun, [शेषाभिः कायचेष्टाभिः] sheSh kAyAnI cheShTAothI [न] nathI thato. [एवं] evI rIte — [बहुविधासु चेष्टासु] bahu prakAranI cheShTAomAn [वर्तमानः] vartato [मिथ्याद्रष्टिः] mithyAdraShTi [उपयोगे] (potAnA) upayogamAn [रागादीन् कुर्वाणः] rAgAdi bhAvone karato thako [रजसा] karmarUpI rajathI [लिप्यते] lepAy — bandhAy chhe.

TIkA — jevI rIte — A jagatamAn kharekhar koI puruSh snehanA (arthAt tel

Page 371 of 642
PDF/HTML Page 402 of 673
single page version

भूमौ स्थितः, शस्त्रव्यायामकर्म कुर्वाणः, अनेकप्रकारकरणैः सचिताचित्तवस्तूनि निघ्नन्, रजसा बध्यते । तस्य कतमो बन्धहेतुः? न तावत्स्वभावत एव रजोबहुला भूमिः, स्नेहानभ्यक्तानामपि तत्रस्थानां तत्प्रसङ्गात् । न शस्त्रव्यायामकर्म, स्नेहानभ्यक्तानामपि तस्मात् तत्प्रसङ्गात् । नानेकप्रकारकरणानि, स्नेहानभ्यक्तानामपि तैस्तत्प्रसङ्गात् । न सचित्ता- चित्तवस्तूपघातः, स्नेहानभ्यक्तानामपि तस्मिंस्तत्प्रसङ्गात् । ततो न्यायबलेनैवैतदायातं, यत्तस्मिन् पुरुषे स्नेहाभ्यङ्गकरणं स बन्धहेतुः । एवं मिथ्याद्रष्टिः आत्मनि रागादीन् कुर्वाणः, स्वभावत एव कर्मयोग्यपुद्गलबहुले लोके कायवाङ्मनःकर्म कुर्वाणः, अनेकप्रकारकरणैः सचित्ता- चित्तवस्तूनि निघ्नन्, कर्मरजसा बध्यते । तस्य कतमो बन्धहेतुः ? न तावत्स्वभावत एव

Adi chIkaNA padArthanA) mardanayukta thayelo, svabhAvathI ja je bahu rajathI bharelI chhe (arthAt bahu rajavALI chhe) evI bhUmimAn rahelo, shastronA vyAyAmarUpI karma (arthAt shastronA abhyAsarUpI kriyA) karato, anek prakAranAn karaNo vaDe sachitta tathA achitta vastuono ghAt karato, (te bhUminI) rajathI bandhAy chhe — lepAy chhe. (tyAn vichAro ke) temAnthI te puruShane bandhanun kAraN kayun chhe? pratham, svabhAvathI ja je bahu rajathI bharelI chhe evI bhUmi rajabandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to jemaNe tel Adinun mardan nathI karyun evA puruSho ke jeo te bhUmimAn rahelA hoy temane paN rajabandhano prasang Ave. shastronA vyAyAmarUpI karma paN rajabandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to jemaNe tel Adinun mardan nathI karyun temane paN shastravyAyAmarUpI kriyA karavAthI rajabandhano prasang Ave. anek prakAranAn karaNo paN rajabandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to jemaNe tel Adinun mardan nathI karyun temane paN anek prakAranAn karaNothI rajabandhano prasang Ave. sachitta tathA achitta vastuono ghAt paN rajabandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to jemaNe tel Adinun mardan nathI karyun temane paN sachitta tathA achitta vastuono ghAt karavAthI rajabandhano prasang Ave. mATe nyAyanA baLathI ja A phalit thayun ( – siddha thayun) ke, je te puruShamAn snehamardanakaraN (arthAt

te puruShamAn je tel AdinA mardananun

karavun), te bandhanun kAraN chhe. tevI rIte — mithyAdraShTi potAmAn rAgAdik ( – rAgAdibhAvo – ) karato, svabhAvathI ja je bahu karmayogya pudgalothI bharelo chhe evA lokamAn kAy-vachan- mananun karma (arthAt kAy-vachan-mananI kriyA) karato, anek prakAranAn karaNo vaDe sachitta tathA achitta vastuono ghAt karato, karmarUpI rajathI bandhAy chhe. (tyAn vichAro ke) temAnthI te puruShane bandhanun kAraN kayun chhe? pratham, svabhAvathI ja je bahu karmayogya pudgalothI bharelo

Page 372 of 642
PDF/HTML Page 403 of 673
single page version

कर्मयोग्यपुद्गलबहुलो लोकः, सिद्धानामपि तत्रस्थानां तत्प्रसङ्गात् । न कायवाङ्मनःकर्म, यथाख्यातसंयतानामपि तत्प्रसङ्गात् । नानेकप्रकारकरणानि, केवलज्ञानिनामपि तत्प्रसङ्गात् । न सचित्ताचित्तवस्तूपघातः, समितितत्पराणामपि तत्प्रसङ्गात् । ततो न्यायबलेनैवैतदायातं, यदुपयोगे रागादिकरणं स बन्धहेतुः ।

chhe evo lok bandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to siddho ke jeo lokamAn rahelA chhe temane paN bandhano prasang Ave. kAy-vachan-mananun karma (arthAt kAy-vachan-mananI kriyAsvarUp yog) paN bandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to yathAkhyAt- sanyamIone paN (kAy-vachan-mananI kriyA hovAthI) bandhano prasang Ave. anek prakAranAn karaNo paN bandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to kevaLagnAnIone paN (te karaNothI) bandhano prasang Ave. sachitta tathA achitta vastuono ghAt paN bandhanun kAraN nathI; kAraN ke jo em hoy to jeo samitimAn tatpar chhe temane (arthAt

jeo

yatnapUrvak pravarte chhe evA sAdhuone) paN (sachitta tathA achitta vastuonA ghAtathI) bandhano prasang Ave. mATe nyAyabaLathI ja A phalit thayun ke, je upayogamAn rAgAdikaraN (arthAt upayogamAn je rAgAdikanun karavun), te bandhanun kAraN chhe.

bhAvArtha — ahIn nishchayanay pradhAn karIne kathan chhe. jyAn nirbAdh hetuthI siddhi thAy te ja nishchay chhe. bandhanun kAraN vichAratAn nirbAdhapaNe e ja siddha thayun ke — mithyAdraShTi puruSh je rAgadveShamohabhAvone potAnA upayogamAn kare chhe te rAgAdik ja bandhanun kAraN chhe. te sivAy bIjAn — bahu karmayogya pudgalothI bharelo lok, man-vachan-kAyanA yog, anek karaNo tathA chetan-achetanano ghAt — bandhanAn kAraN nathI; jo temanAthI bandh thato hoy to siddhone, yathAkhyAt chAritravALAone, kevaLagnAnIone ane samitirUpe pravartanArA munione bandhano prasang Ave chhe. parantu temane to bandh thato nathI. tethI A hetuomAn ( – kAraNomAn) vyabhichAr Avyo. mATe bandhanun kAraN rAgAdik ja chhe e nishchay chhe.

ahIn samitirUpe pravartanArA munionun nAm lIdhun ane avirat, deshaviratanun nAm na lIdhun tenun kAraN e chhe ke — avirat tathA deshaviratane bAhyasamitirUp pravRutti nathI tethI chAritramoh sambandhI rAgathI kinchit bandh thAy chhe; mATe sarvathA bandhanA abhAvanI apekShAmAn temanun nAm na lIdhun. bAkI antaranganI apekShAe to teo paN nirbandh ja jANavA.

Page 373 of 642
PDF/HTML Page 404 of 673
single page version

(पृथ्वी)
न कर्मबहुलं जगन्न चलनात्मकं कर्म वा
न नैककरणानि वा न चिदचिद्वधो बन्धकृत् ।
यदैक्यमुपयोगभूः समुपयाति रागादिभिः
स एव किल केवलं भवति बन्धहेतुर्नृणाम् ।।१६४।।
जह पुण सो चेव णरो णेहे सव्वम्हि अवणिदे संते ।
रेणुबहुलम्मि ठाणे करेदि सत्थेहिं वायामं ।।२४२।।
छिंददि भिंददि य तहा तालीतलकयलिवंसपिंडीओ ।
सच्चित्ताचित्ताणं करेदि दव्वाणमुवघादं ।।२४३।।

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [बन्धकृत्] karmabandh karanArun kAraN, [न कर्मबहुलं जगत् ] nathI bahu karmayogya pudgalothI bharelo lok, [न चलनात्मकं कर्म वा] nathI chalanasvarUp karma (arthAt kAy-vachan-mananI kriyArUp yog), [न नैककरणानि] nathI anek prakAranAn karaNo [वा न चिद्- अचिद्-वधः] ke nathI chetan-achetanano ghAt. [उपयोगभूः रागादिभिः यद्-ऐक्यम् समुपयाति] ‘upayogabhU’ arthAt AtmA rAgAdik sAthe je aikya pAme chhe [सः एव केवलं] te ja ek ( – mAtra rAgAdik sAthe ekapaNun pAmavun te ja – ) [किल] kharekhar [नृणाम् बन्धहेतुः भवति] puruShone bandhanun kAraN chhe.

bhAvArtha — ahIn nishchayanayathI ek rAgAdikane ja bandhanun kAraN kahyun chhe. 164.

samyagdraShTi upayogamAn rAgAdik karato nathI, upayogano ane rAgAdikano bhed jANI rAgAdikano svAmI thato nathI, tethI tene pUrvokta cheShTAthI bandh thato nathI — em have kahe chhe —

jevI rIte vaLI te ja nar te tel sarva dUre karI,
vyAyAm karato shastrathI bahu rajabharyA sthAne rahI; 242.
vaLI tAD, kadaLI, vAns Adi chhinnabhinna kare ane
upaghAt teh sachitta tem achitta dravya taNo kare. 243.

Page 374 of 642
PDF/HTML Page 405 of 673
single page version

उवघादं कुव्वंतस्स तस्स णाणाविहेहिं करणेहिं ।
णिच्छयदो चिंतेज्ज हु किंपच्चयगो ण रयबंधो ।।२४४।।
जो सो दु णेहभावो तम्हि णरे तेण तस्स रयबंधो ।
णिच्छयदो विण्णेयं ण कायचेट्ठाहिं सेसाहिं ।।२४५।।
एवं सम्मादिट्ठी वट्टंतो बहुविहेसु जोगेसु ।
अकरंतो उवओगे रागादी ण लिप्पदि रएण ।।२४६।।
यथा पुनः स चैव नरः स्नेहे सर्वस्मिन्नपनीते सति ।
रेणुबहुले स्थाने करोति शस्त्रैर्व्यायामम् ।।२४२।।
छिनत्ति भिनत्ति च तथा तालीतलकदलीवंश पिण्डीः ।
सचित्ताचित्तानां करोति द्रव्याणामुपघातम् ।।२४३।।
उपघातं कुर्वतस्तस्य नानाविधैः करणैः ।
निश्चयतश्चिन्त्यतां खलु किम्प्रत्ययिको न रजोबन्धः ।।२४४।।
यः स तु स्नेहभावस्तस्मिन्नरे तेन तस्य रजोबन्धः ।
निश्चयतो विज्ञेयं न कायचेष्टाभिः शेषाभिः ।।२४५।।
एवं सम्यग्द्रष्टिर्वर्तमानो बहुविधेषु योगेषु ।
अकुर्वन्नुपयोगे रागादीन् न लिप्यते रजसा ।।२४६।।
bahu jAtanAn karaNo vaDe upaghAt karatA tehane,
nishchay thakI chintan karo, rajabandh nahi shun kAraNe? 244.
em jANavun nishchay thakI — chIkaNAI je te nar viShe
rajabandhakAraN te ja chhe, nahi kAyacheShTA sheSh je. 245.
yogo vividhamAn vartato e rIt samyagdraShTi je,
rAgAdi upayoge na karato rajathI nav lepAy te. 246.

gAthArtha — [यथा पुनः] vaLI jevI rIte — [सः च एव नरः] te ja puruSh, [सर्वस्मिन् स्नेहे] samasta tel Adi snigdha padArthane [अपनीते सति] dUr karavAmAn AvatAn, [रेणुबहुले]

Page 375 of 642
PDF/HTML Page 406 of 673
single page version

यथा स एव पुरुषः, स्नेहे सर्वस्मिन्नपनीते सति, तस्यामेव स्वभावत एव रजोबहुलायां भूमौ तदेव शस्त्रव्यायामकर्म कुर्वाणः, तैरेवानेकप्रकारकरणैस्तान्येव सचित्ताचित्तवस्तूनि निघ्नन्, रजसा न बध्यते, स्नेहाभ्यङ्गस्य बन्धहेतोरभावात्; तथा सम्यग्द्रष्टिः, आत्मनि रागादीनकुर्वाणः सन्, तस्मिन्नेव स्वभावत एव कर्मयोग्यपुद्गलबहुले लोके तदेव कायवाङ्मनःकर्म कुर्वाणः, तैरेवानेकप्रकारकरणैस्तान्येव सचित्ताचित्तवस्तूनि निघ्नन्, कर्मरजसा न बध्यते, रागयोगस्य बन्धहेतोरभावात् ।

bahu rajavALI [स्थाने] jagyAmAn [शस्त्रैः] shastro vaDe [व्यायामम् करोति] vyAyAm kare chhe, [तथा] ane [तालीतलकदलीवंशपिण्डीः] tAD, tamAl, keL, vAns, ashok vagere vRukShone [छिनत्ति] chhede chhe, [भिनत्ति च] bhede chhe, [सचित्ताचित्तानां] sachitta tathA achitta [द्रव्याणाम्] dravyono [उपघातम्] upaghAt [करोति] kare chhe; [नानाविधैः करणैः] e rIte nAnA prakAranAn karaNo vaDe [उपघातं कुर्वतः] upaghAt karatA [तस्य] te puruShane [रजोबन्धः] rajano bandh [खलु] kharekhar [किम्प्रत्ययिकः] kayA kAraNe [न] nathI thato [निश्चयतः] te nishchayathI [चिन्त्यताम्] vichAro. [तस्मिन् नरे] te puruShamAn [यः सः स्नेहभावः तु] je tel Adino chIkAshabhAv hoy [तेन] tenAthI [तस्य] tene [रजोबन्धः] rajano bandh thAy chhe [निश्चयतः विज्ञेयं] em nishchayathI jANavun, [शेषाभिः कायचेष्टाभिः] sheSh kAyAnI cheShTAothI [न] nathI thato. (mATe te puruShamAn chIkAshanA abhAvanA kAraNe ja tene raj chonTatI nathI.) [एवं] evI rIte — [बहुविधेसु योगेषु] bahu prakAranA yogomAn [वर्तमानः] vartato [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [उपयोगे] upayogamAn [रागादीन् अकुर्वन्] rAgAdikane nahi karato thako [रजसा] karmarajathI [न लिप्यते] lepAto nathI.

TIkA — jevI rIte te ja puruSh, samasta snehane (arthAt sarva chIkAshane — tel Adine) dUr karavAmAn AvatAn, te ja svabhAvathI ja bahu rajathI bharelI bhUmimAn (arthAt svabhAvathI ja bahu rajathI bharelI te ja bhUmimAn) te ja shastravyAyAmarUpI karma (kriyA) karato, te ja anek prakAranAn karaNo vaDe te ja sachitta-achitta vastuono ghAt karato, rajathI bandhAto – lepAto nathI, kAraN ke tene rajabandhanun kAraN je tel Adinun mardan teno abhAv chhe; tevI rIte samyagdraShTi, potAmAn rAgAdikane nahi karato thako, te ja svabhAvathI ja bahu karmayogya pudgalothI bharelA lokamAn te ja kAy-vachan-mananun karma (arthAt kAy-vachan-mananI kriyA) karato, te ja anek prakAranAn karaNo vaDe te ja sachitta-achitta vastuono ghAt karato, karmarUpI rajathI bandhAto nathI, kAraN ke tene bandhanun kAraN je rAgano yog ( – rAgamAn joDAN) teno abhAv chhe.

bhAvArtha — samyagdraShTine pUrvokta sarva sambandho hovA chhatAn paN rAganA sambandhano

Page 376 of 642
PDF/HTML Page 407 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
लोकः कर्मततोऽस्तु सोऽस्तु च परिस्पन्दात्मकं कर्म तत्
तान्यस्मिन्करणानि सन्तु चिदचिद्वयापादनं चास्तु तत् ।
रागादीनुपयोगभूमिमनयन् ज्ञानं भवन्केवलं
बन्धं नैव कुतोऽप्युपैत्ययमहो सम्यग्द्रगात्मा ध्रुवम् ।।१६५।।

abhAv hovAthI karmabandh thato nathI. AnA samarthanamAn pUrve kahevAI gayun chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [कर्मततः लोकः सः अस्तु] mATe te (pUrvokta) bahu karmathI (karmayogya pudgalothI) bharelo lok chhe te bhale ho, [परिस्पन्दात्मकं कर्म तत् च अस्तु] te man-vachan -kAyAnA chalanasvarUp karma (arthAt yog) chhe te paN bhale ho, [तानि करणानि अस्मिन् सन्तु] te (pUrvokta) karaNo paN tene bhale ho [च] ane [तत् चिद्-अचिद्-व्यापादनं अस्तु] te chetan-achetanano ghAt paN bhale ho, parantu [अहो] aho! [अयम् सम्यग्द्रग्-आत्मा] A samyagdraShTi AtmA, [रागादिन् उपयोगभूमिम् अनयन्] rAgAdikane upayogabhUmimAn nahi lAvato thako, [केवलं ज्ञानं भवन्] kevaL (ek) gnAnarUpe thato – pariNamato thako, [कुतः अपि बन्धम् ध्रुवम् न एव उपैति] koI paN kAraNathI bandhane chokkas nathI ja pAmato. (aho! dekho! A samyagdarshanano adbhut mahimA chhe.)

bhAvArtha — ahIn samyagdraShTinun adbhut mAhAtmya kahyun chhe ane lok, yog, karaN, chaitanya-achaitanyano ghAt — e bandhanAn kAraN nathI em kahyun chhe. AthI em na samajavun ke parajIvanI hinsAthI bandh kahyo nathI mATe svachchhandI thaI hinsA karavI. ahIn to em Ashay chhe ke abuddhipUrvak kadAchit parajIvano ghAt paN thaI jAy to tenAthI bandh thato nathI. parantu jyAn buddhipUrvak jIv mAravAnA bhAv thashe tyAn to potAnA upayogamAn rAgAdikano sadbhAv Avashe ane tethI tyAn hinsAthI bandh thashe ja. jyAn jIvane jivADavAno abhiprAy hoy tyAn paN arthAt te abhiprAyane paN nishchayanayamAn mithyAtva kahyun chhe to mAravAno abhiprAy mithyAtva kem na hoy? hoy ja. mATe kathanane nayavibhAgathI yathArtha samajI shraddhAn karavun. sarvathA ekAnt mAnavun te to mithyAtva chhe. 165.

Page 377 of 642
PDF/HTML Page 408 of 673
single page version

(पृथ्वी)
तथापि न निरर्गलं चरितुमिष्यते ज्ञानिनां
तदायतनमेव सा किल निरर्गला व्यापृतिः ।
अकामकृतकर्म तन्मतमकारणं ज्ञानिनां
द्वयं न हि विरुध्यते किमु करोति जानाति च ।।१६६।।
(वसन्ततिलका)
जानाति यः स न करोति करोति यस्तु
जानात्ययं न खलु तत्किल कर्मरागः ।
रागं त्वबोधमयमध्यवसायमाहु-
र्मिथ्याद्रशः स नियतं स च बन्धहेतुः ।।१६७।।

have uparanA bhAvArthamAn kahelo Ashay pragaT karavAne, kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [तथापि] tathApi (arthAt lok Adi kAraNothI bandh kahyo nathI ane rAgAdikathI ja bandh kahyo chhe topaN) [ज्ञानिनां निरर्गलं चरितुम् न इष्यते] gnAnIone nirargal ( – maryAdArahit, svachchhandapaNe) pravartavun yogya nathI kahyun, [सा निरर्गला व्यापृतिः किल तद्-आयतनम् एव] kAraN ke te nirargal pravartan kharekhar bandhanun ja ThekANun chhe. [ज्ञानिनां अकाम-कृत-कर्म तत् अकारणम् मतम्] gnAnIone vAnchhA vinA karma (kArya) hoy chhe te bandhanun kAraN kahyun nathI, kem ke [जानाति च करोति] jANe paN chhe ane (karmane ) kare paN chhe — [द्वयं किमु न हि विरुध्यते] e banne kriyA shun virodharUp nathI? (karavun ane jANavun nishchayathI virodharUp ja chhe.)

bhAvArtha — pahelA kAvyamAn lok Adine bandhanAn kAraN na kahyAn tyAn em na samajavun ke bAhyavyavahArapravRuttine bandhanAn kAraNomAn sarvathA ja niShedhI chhe; bAhyavyavahArapravRutti rAgAdi pariNAmane — bandhanA kAraNane — nimittabhUt chhe, te nimittapaNAno ahIn niShedh na samajavo. gnAnIone abuddhipUrvak — vAnchhA vinA — pravRutti thAy chhe tethI bandh kahyo nathI, temane kAI svachchhande pravartavAnun kahyun nathI; kAraN ke maryAdA rahit (ankush vinA) pravartavun te to bandhanun ja ThekANun chhe. jANavAmAn ane karavAmAn to paraspar virodh chhe; gnAtA raheshe to bandh nahi thAy, kartA thashe to avashya bandh thashe. 166.

‘‘je jANe chhe te karato nathI ane je kare chhe te jANato nathI; karavun te to karmano rAg chhe, rAg chhe te agnAn chhe ane agnAn chhe te bandhanun kAraN chhe.’’ AvA arthanun kAvya have kahe chhe —

48

Page 378 of 642
PDF/HTML Page 409 of 673
single page version

जो मण्णदि हिंसामि य हिंसिज्जामि य परेहिं सत्तेहिं ।
सो मूढो अण्णाणी णाणी एत्तो दु विवरीदो ।।२४७।।
यो मन्यते हिनस्मि च हिंस्ये च परैः सत्त्वैः ।
स मूढोऽज्ञानी ज्ञान्यतस्तु विपरीतः ।।२४७।।

परजीवानहं हिनस्मि, परजीवैर्हिंस्ये चाहमित्यध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् । स तु यस्याास्ति सोऽज्ञानित्वान्मिथ्यादृष्टिः, यस्य तु नास्ति स ज्ञानित्वात्सम्यग्द्रष्टिः ।

shlokArtha — [यः जानाति सः न करोति] je jANe chhe te karato nathI [तु] ane [यः करोति अयं खलु जानाति न] je kare chhe te jANato nathI. [तत् किल कर्मरागः] je karavun te to kharekhar karmarAg chhe [तु] ane [रागं अबोधमयम् अध्यवसायम् आहुः] rAgane (munioe) agnAnamay adhyavasAy kahyo chhe; [सः नियतं मिथ्यादृशः] te (agnAnamay adhyavasAy) niyamathI mithyAdraShTine hoy chhe [च] ane [सः बन्धहेतुः] te bandhanun kAraN chhe. 167.

have mithyAdraShTinA Ashayane gAthAmAn spaShTa rIte kahe chhe —

je mAnato — hun mArun ne par jIv mAre mujane,
te mUDh chhe, agnAnI chhe, viparIt ethI gnAnI chhe. 247.

gAthArtha — [यः] je [मन्यते] em mAne chhe ke [हिनस्मि च] ‘hun par jIvone mArun chhun ( – haNun chhun) [परैः सत्त्वैः हिंस्ये च] ane par jIvo mane mAre chhe’, [सः] te [मूढः] mUDh ( – mohI) chhe, [अज्ञानी] agnAnI chhe, [तु] ane [अतः विपरीतः] AnAthI viparIt (arthAt Avun nathI mAnato) te [ज्ञानी] gnAnI chhe.

TIkA — ‘par jIvone hun haNun chhun ane par jIvo mane haNe chhe’ — evo adhyavasAy dhruvapaNe ( – nishchitapaNe, niyamathI) agnAn chhe. te adhyavasAy jene chhe te agnAnIpaNAne lIdhe mithyAdraShTi chhe; ane jene te adhyavasAy nathI te gnAnIpaNAne lIdhe samyagdraShTi chhe.

bhAvArtha — ‘par jIvone hun mArun chhun ane par mane mAre chhe’ evo Ashay agnAn chhe tethI jene evo Ashay chhe te agnAnI chhe — mithyAdraShTi chhe ane jene evo Ashay nathI te gnAnI chhe — samyagdraShTi chhe.

nishchayanaye kartAnun svarUp e chhe ke — pote svAdhInapaNe je bhAvarUpe pariName te

Page 379 of 642
PDF/HTML Page 410 of 673
single page version

कथमयमध्यवसायोऽज्ञानमिति चेत् —

आउक्खयेण मरणं जीवाणं जिणवरेहिं पण्णत्तं ।
आउं ण हरेसि तुमं कह ते मरणं कदं तेसिं ।।२४८।।
आउक्खयेण मरणं जीवाणं जिणवरेहिं पण्णत्तं ।
आउं ण हरंति तुहं कह ते मरणं कदं तेहिं ।।२४९।।
आयुःक्षयेण मरणं जीवानां जिनवरैः प्रज्ञप्तम् ।
आयुर्न हरसि त्वं कथं त्वया मरणं कृतं तेषाम् ।।२४८।।
आयुःक्षयेण मरणं जीवानां जिनवरैः प्रज्ञप्तम् ।
आयुर्न हरन्ति तव कथं ते मरणं कृतं तैः ।।२४९।।

bhAvano pote kartA kahevAy chhe. mATe paramArthe koI koInun maraN karatun nathI. je parathI paranun maraN mAne chhe, te agnAnI chhe. nimittanaimittikabhAvathI kartA kahevo te vyavahAranayanun vachan chhe; tene yathArtha rIte (apekShA samajIne) mAnavun te samyaggnAn chhe.

have pUchhe chhe ke A adhyavasAy agnAn kaI rIte chhe? tenA uttararUpe gAthA kahe chhe —

chhe AyukShayathI maraN jIvanun em jinadeve kahyun,
tun Ayu to harato nathI, ten maraN kyam tenun karyun? 248.
chhe AyukShayathI maraN jIvanun em jinadeve kahyun,
te Ayu tuj haratA nathI, to maraN kyam tArun karyun? 249.

gAthArtha — (he bhAI! ‘hun par jIvone mArun chhun’ em je tun mAne chhe, te tArun agnAn chhe.) [जीवानां] jIvonun [मरणं] maraN [आयुःक्षयेण] AyukarmanA kShayathI thAy chhe em [जिनवरैः] jinavaroe [प्रज्ञप्तम्] kahyun chhe; [त्वं] tun [आयुः] par jIvonun Ayukarma to [न हरसि] harato nathI, [त्वया] to ten [तेषाम् मरणं] temanun maraN [कथं] kaI rIte [कृतं] karyun?

(he bhAI! ‘par jIvo mane mAre chhe’ em je tun mAne chhe, te tArun agnAn chhe.) [जीवानां] jIvonun [मरणं] maraN [आयुःक्षयेण] AyukarmanA kShayathI thAy chhe em

Page 380 of 642
PDF/HTML Page 411 of 673
single page version

मरणं हि तावज्जीवानां स्वायुःकर्मक्षयेणैव, तदभावे तस्य भावयितुमशक्यत्वात्; स्वायुःकर्म च नान्येनान्यस्य हर्तुं शक्यं, तस्य स्वोपभोगेनैव क्षीयमाणत्वात्; ततो न कथञ्चनापि अन्योऽन्यस्य मरणं कुर्यात् । ततो हिनस्मि, हिंस्ये चेत्यध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् ।

जीवनाध्यवसायस्य तद्विपक्षस्य का वार्तेति चेत् — [जिनवरैः] jinavaroe [प्रज्ञप्तम्] kahyun chhe; par jIvo [तव आयुः] tArun Ayukarma to [न हरन्ति] haratA nathI, [तैः] to temaNe [ते मरणं] tArun maraN [कथं] kaI rIte [कृतं] karyun?

TIkA — pratham to, jIvone maraN kharekhar sva-AyukarmanA (potAnA AyukarmanA) kShayathI ja thAy chhe, kAraN ke sva-AyukarmanA kShayanA abhAvamAn (arthAt potAnA Ayukarmano kShay na hoy to) maraN karAvun ( – thavun) ashakya chhe; vaLI sva-Ayukarma bIjAthI bIjAnun harI shakAtun nathI, kAraN ke te (potAnun Ayukarma) potAnA upabhogathI ja kShay pAme chhe; mATe koI paN rIte bIjo bIjAnun maraN karI shake nahi. tethI ‘hun par jIvone mArun chhun ane par jIvo mane mAre chhe’ evo adhyavasAy dhruvapaNe ( – nishchitapaNe) agnAn chhe.

bhAvArtha — jIvanI je mAnyatA hoy te mAnyatA pramANe jagatamAn banatun na hoy, to te mAnyatA agnAn chhe. potAthI paranun maraN karI shakAtun nathI ane parathI potAnun maraN karI shakAtun nathI, chhatAn A prANI vRuthA evun mAne chhe te agnAn chhe. A kathan nishchayanayanI pradhAnatAthI chhe.

vyavahAr A pramANe chhe — paraspar nimittanaimittikabhAvathI paryAyanA utpAd-vyay thAy tene janma-maraN kahevAmAn Ave chhe; tyAn jenA nimittathI maraN ( – paryAyano vyay) thAy tenA viShe em kahevAmAn Ave chhe ke ‘ANe Ane mAryo’, te vyavahAr chhe.

ahIn em na samajavun ke vyavahArano sarvathA niShedh chhe. jeo nishchayane nathI jANatA, temanun agnAn maTADavA ahIn kathan karyun chhe, te jANyA pachhI banne nayone avirodhapaNe jANI yathAyogya nayo mAnavA.

pharI pUchhe chhe ke ‘‘(maraNano adhyavasAy agnAn chhe em kahyun te jANyun; have) maraNanA adhyavasAyano pratipakShI je jIvanano adhyavasAy tenI shI hakIkat chhe?’’ teno uttar kahe chhe —

Page 381 of 642
PDF/HTML Page 412 of 673
single page version

जो मण्णदि जीवेमि य जीविज्जामि य परेहिं सत्तेहिं ।
सो मूढो अण्णाणी णाणी एत्तो दु विवरीदो ।।२५०।।
यो मन्यते जीवयामि च जीव्ये च परैः सत्त्वैः ।
स मूढोऽज्ञानी ज्ञान्यतस्तु विपरीतः ।।२५०।।

परजीवानहं जीवयामि, परजीवैर्जीव्ये चाहमित्यध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् । स तु यस्यास्ति सोऽज्ञानित्वान्मिथ्याद्रष्टिः, यस्य तु नास्ति स ज्ञानित्वात् सम्यग्द्रष्टिः ।

कथमयमध्यवसायोऽज्ञानमिति चेत् —

आऊदयेण जीवदि जीवो एवं भणंति सव्वण्हू ।
आउं च ण देसि तुमं कहं तए जीविदं कदं तेसिं ।।२५१।।
je mAnato — hun jivADun ne par jIv jivADe mujane,
te mUDh chhe, agnAnI chhe, viparIt ethI gnAnI chhe. 250.

gAthArtha — [यः] je jIv [मन्यते] em mAne chhe ke [जीवयामि] hun par jIvone jivADun chhun [च] ane [परैः सत्त्वैः] par jIvo [जीव्ये च] mane jivADe chhe, [सः] te [मूढः] mUDh ( – mohI) chhe, [अज्ञानी] agnAnI chhe, [तु] ane [अतः विपरीतः] AnAthI viparIt (arthAt je Avun nathI mAnato, AnAthI UlaTun mAne chhe) te [ज्ञानी] gnAnI chhe.

TIkA — ‘par jIvone hun jivADun chhun ane par jIvo mane jivADe chhe’ evo adhyavasAy dhruvapaNe ( – atyant chokkas) agnAn chhe. te adhyavasAy jene chhe te jIv agnAnIpaNAne lIdhe mithyAdraShTi chhe; ane jene te adhyavasAy nathI te jIv gnAnIpaNAne lIdhe samyagdraShTi chhe.

bhAvArtha — ‘par mane jivADe chhe ane hun parane jivADun chhun’ em mAnavun te agnAn chhe. jene e agnAn chhe te mithyAdraShTi chhe; jene e agnAn nathI te samyagdraShTi chhe.

have pUchhe chhe ke A (jIvanano) adhyavasAy agnAn kaI rIte chhe? teno uttar kahe chhe —

chhe Ayu-udaye jIvan jIvanun em sarvagne kahyun,
tun Ayu to deto nathI, ten jIvan kyam tenun karyun? 251.

Page 382 of 642
PDF/HTML Page 413 of 673
single page version

आऊदयेण जीवदि जीवो एवं भणंति सव्वण्हू ।
आउं च ण दिंति तुहं कहं णु ते जीविदं कदं तेहिं ।।२५२।।
आयुरुदयेन जीवति जीव एवं भणन्ति सर्वज्ञाः ।
आयुश्च न ददासि त्वं कथं त्वया जीवितं कृतं तेषाम् ।।२५१।।
आयुरुदयेन जीवति जीव एवं भणन्ति सर्वज्ञाः ।
आयुश्च न ददति तव कथं नु ते जीवितं कृतं तैः ।।२५२।।

जीवितं हि तावज्जीवानां स्वायुःकर्मोदयेनैव, तदभावे तस्य भावयितुमशक्यत्वात्; स्वायुःकर्म च नान्येनान्यस्य दातुं शक्यं, तस्य स्वपरिणामेनैव उपार्ज्यमाणत्वात्; ततो न कथञ्चनापि अन्योऽन्यस्य जीवितं कुर्यात् । अतो जीवयामि, जीव्ये चेत्यध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् ।

chhe Ayu-udaye jIvan jIvanun em sarvagne kahyun,
te Ayu tuj detA nathI, to jIvan kyam tArun karyun? 252.

gAthArtha — [जीवः] jIv [आयुरुदयेन] AyukarmanA udayathI [जीवति] jIve chhe [एवं] em [सर्वज्ञाः] sarvagnadevo [भणन्ति] kahe chhe; [त्वं] tun [आयुः च] par jIvone Ayukarma to [न ददासि] deto nathI [त्वया] to (he bhAI!) ten [तेषाम् जीवितं] temanun jIvit (jIvatar) [कथं कृतं] kaI rIte karyun?

[जीवः] jIv [आयुरुदयेन] AyukarmanA udayathI [जीवति] jIve chhe [एवं] em [सर्वज्ञाः] sarvagnadevo [भणन्ति] kahe chhe; par jIvo [तव] tane [आयुः च] Ayukarma to [न ददति] detA nathI [तैः] to (he bhAI!) temaNe [ते जीवितं] tArun jIvit [कथं नु कृतं] kaI rIte karyun?

TIkA — pratham to, jIvone jIvit kharekhar potAnA AyukarmanA udayathI ja chhe, kAraN ke potAnA AyukarmanA udayanA abhAvamAn jIvit karAvun ( – thavun) ashakya chhe; vaLI potAnun Ayukarma bIjAthI bIjAne dai shakAtun nathI, kAraN ke te (potAnun Ayukarma) potAnA pariNAmathI ja upArjit thAy chhe ( – meLavAy chhe); mATe koI paN rIte bIjo bIjAnun jIvit karI shake nahi. tethI ‘hun parane jivADun chhun ane par mane jivADe chhe’ evo adhyavasAy dhruvapaNe ( – niyatapaNe) agnAn chhe.

bhAvArtha — pUrve maraNanA adhyavasAy viShe kahyun hatun te pramANe ahIn paN jANavun.

Page 383 of 642
PDF/HTML Page 414 of 673
single page version

दुःखसुखकरणाध्यवसायस्यापि एषैव गतिः —

जो अप्पणा दु मण्णदि दुक्खिदसुहिदे करेमि सत्ते त्ति ।
सो मूढो अण्णाणी णाणी एत्तो दु विवरीदो ।।२५३।।
य आत्मना तु मन्यते दुःखितसुखितान् करोमि सत्त्वानिति ।
स मूढोऽज्ञानी ज्ञान्यतस्तु विपरीतः ।।२५३।।

परजीवानहं दुःखितान् सुखितांश्च करोमि, परजीवैर्दुःखितः सुखितश्च क्रियेऽहमित्य- ध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् । स तु यस्यास्ति सोऽज्ञानित्वान्मिथ्याद्रष्टिः, यस्य तु नास्ति स ज्ञानित्वात् सम्यग्द्रष्टिः ।

कथमयमध्यवसायोऽज्ञानमिति चेत् —

dukh-sukh karavAnA adhyavasAyanI paN A ja gati chhe em have kahe chhe —

je mAnato — mujathI dukhIsukhI hun karun par jIvane,
te mUDh chhe, agnAnI chhe, viparIt ethI gnAnI chhe. 253.

gAthArtha — [यः] je [इति मन्यते] em mAne chhe ke [आत्मना तु] mArA potAthI [सत्त्वान्] hun (par) jIvone [दुःखितसुखितान्] dukhI-sukhI [करोमि] karun chhun, [सः] te [मूढः] mUDh ( – mohI) chhe, [अज्ञानी] agnAnI chhe, [तु] ane [अतः विपरीतः] AnAthI viparIt te [ज्ञानी] gnAnI chhe.

TIkA — ‘par jIvone hun dukhI tathA sukhI karun chhun ane par jIvo mane dukhI tathA sukhI kare chhe’ evo adhyavasAy dhruvapaNe agnAn chhe. te adhyavasAy jene chhe te jIv agnAnIpaNAne lIdhe mithyAdraShTi chhe; ane jene te adhyavasAy nathI te jIv gnAnIpaNAne lIdhe samyagdraShTi chhe.

bhAvArtha — ‘hun par jIvone sukhI-dukhI karun chhun ane par jIvo mane sukhI-dukhI kare chhe’ em mAnavun te agnAn chhe. jene e agnAn chhe te mithyAdraShTi chhe; jene e agnAn nathI te gnAnI chhe — samyagdraShTi chhe.

have pUchhe chhe ke A adhyavasAy agnAn kaI rIte chhe? teno uttar kahe chhe —

Page 384 of 642
PDF/HTML Page 415 of 673
single page version

कम्मोदएण जीवा दुक्खिदसुहिदा हवंति जदि सव्वे ।
कम्मं च ण देसि तुमं दुक्खिदसुहिदा कह कया ते ।।२५४।।
कम्मोदएण जीवा दुक्खिदसुहिदा हवंति जदि सव्वे ।
कम्म च ण दिंति तुहं कदोसि कहं दुक्खिदो तेहिं ।।२५५।।
कम्मोदएण जीवा दुक्खिदसुहिदा हवंति जदि सव्वे ।
कम्मं च ण दिंति तुहं कह तं सुहिदो कदो तेहिं ।।२५६।।
कर्मोदयेन जीवा दुःखितसुखिता भवन्ति यदि सर्वे ।
कर्म च न ददासि त्वं दुःखितसुखिताः कथं कृतास्ते ।।२५४।।
कर्मोदयेन जीवा दुःखितसुखिता भवन्ति यदि सर्वे ।
कर्म च न ददति तव कृतोऽसि कथं दुःखितस्तैः ।।२५५।।
कर्मोदयेन जीवा दुःखितसुखिता भवन्ति यदि सर्वे ।
कर्म च न ददति तव कथं त्वं सुखितः कृतस्तैः ।।२५६।।
jyAn karma-udaye jIv sarve dukhit tem sukhI thatA,
tun karma to deto nathI, ten kem dukhit-sukhI karyA? 254.
jyAn karma-udaye jIv sarve dukhit tem sukhI bane,
te karma tuj detA nathI, to dukhit kem karyo tane? 255.
jyAn karma-udaye jIv sarve dukhit tem sukhI bane,
te karma tuj detA nathI, to sukhit kem karyo tane? 256.

gAthArtha — [यदि] jo [सर्वे जीवाः] sarva jIvo [कर्मोदयेन] karmanA udayathI [दुःखितसुखिताः] dukhI-sukhI [भवन्ति] thAy chhe, [च] ane [त्वं] tun [कर्म] temane karma to [न ददासि] deto nathI, to (he bhAI!) ten [ते] temane [दुःखितसुखिताः] dukhI-sukhI [कथं कृताः] kaI rIte karyA?

[यदि] jo [सर्वे जीवाः] sarva jIvo [कर्मोदयेन] karmanA udayathI [दुःखितसुखिताः] dukhI – sukhI [भवन्ति] thAy chhe, [च] ane teo [तव] tane [कर्म] karma to [न ददति] detA nathI,

Page 385 of 642
PDF/HTML Page 416 of 673
single page version

सुखदुःखे हि तावज्जीवानां स्वकर्मोदयेनैव, तदभावे तयोर्भवितुमशक्यत्वात्; स्वकर्म च नान्ये- नान्यस्य दातुं शक्यं, तस्य स्वपरिणामेनैवोपार्ज्यमाणत्वात्; ततो न कथञ्चनापि अन्योऽन्यस्य सुख- दुःखे कुर्यात् । अतः सुखितदुःखितान् करोमि, सुखितदुःखितः क्रिये चेत्यध्यवसायो ध्रुवमज्ञानम् ।

(वसन्ततिलका)
सर्वं सदैव नियतं भवति स्वकीय-
कर्मोदयान्मरणजीवितदुःखसौख्यम् ।
अज्ञानमेतदिह यत्तु परः परस्य
कुर्यात्पुमान्मरणजीवितदुःखसौख्यम् ।।१६८।।

to (he bhAI!) [तैः] temaNe [दुःखितः] tane dukhI [कथं कृतः असि] kaI rIte karyo?

[यदि] jo [सर्वे जीवाः] sarva jIvo [कर्मोदयेन] karmanA udayathI [दुःखितसुखिताः] dukhI -sukhI [भवन्ति] thAy chhe, [च] ane teo [तव] tane [कर्म] karma to [न ददति] detA nathI, to (he bhAI!) [तैः] temaNe [त्वं] tane [सुःखितः] sukhI [कथं कृतः] kaI rIte karyo?

TIkA — pratham to, jIvone sukh-dukh kharekhar potAnA karmanA udayathI ja thAy chhe, kAraN ke potAnA karmanA udayanA abhAvamAn sukh-dukh thavAn ashakya chhe; vaLI potAnun karma bIjAthI bIjAne dai shakAtun nathI, kAraN ke te (potAnun karma) potAnA pariNAmathI ja upArjit thAy chhe; mATe koI paN rIte bIjo bIjAne sukh-dukh karI shake nahi. tethI ‘hun par jIvone sukhI-dukhI karun chhun ane par jIvo mane sukhI-dukhI kare chhe’ evo adhyavasAy dhruvapaNe agnAn chhe.

bhAvArtha — jIvano jevo Ashay hoy te Ashay pramANe jagatamAn kAryo banatAn na hoy to te Ashay agnAn chhe. mATe, sarva jIvo potapotAnA karmanA udayathI sukhI-dukhI thAy chhe tyAn em mAnavun ke ‘hun parane sukhI-dukhI karun chhun ane par mane sukhI-dukhI kare chhe’, te agnAn chhe. nimittanaimittikabhAvanA Ashraye (koIne koInAn) sukh-dukhano karanAr kahevo te vyavahAr chhe; te nishchayanI draShTimAn gauN chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [इह] A jagatamAn [मरण-जीवित-दुःख-सौख्यम्] jIvone maraN, jIvit, dukh, sukh — [सर्वं सदैव नियतं स्वकीय-कर्मोदयात् भवति] badhuy sadaiv niyamathI ( – chokkas) potAnA karmanA udayathI thAy chhe; [परः पुमान् परस्य मरण-जीवित-दुःख-सौख्यम् कुर्यात्] ‘bIjo puruSh bIjAnAn maraN, jIvan, dukh, sukh kare chhe’ [यत् तु] Am je mAnavun

49

Page 386 of 642
PDF/HTML Page 417 of 673
single page version

(वसन्ततिलका)
अज्ञानमेतदधिगम्य परात्परस्य
पश्यन्ति ये मरणजीवितदुःखसौख्यम् ।
कर्माण्यहंकृतिरसेन चिकीर्षवस्ते
मिथ्याद्रशो नियतमात्महनो भवन्ति ।।१६९।।
जो मरदि जो य दुहिदो जायदि कम्मोदएण सो सव्वो ।
तम्हा दु मारिदो दे दुहाविदो चेदि ण हु मिच्छा ।।२५७।।
जो ण मरदि ण य दुहिदो सो वि य कम्मोदएण चेव खलु ।
तम्हा ण मारिदो णो दुहाविदो चेदि ण हु मिच्छा ।।२५८।।

[एतत् अज्ञानम्] te to agnAn chhe. 168.

pharI A ja arthane draDh karatun ane AgaLanA kathananI sUchanArUp kAvya have kahe chhe —

shlokArtha — [एतत् अज्ञानम् अधिगम्य] A (pUrve kahelI mAnyatArUp) agnAnane pAmIne [ये परात् परस्य मरण-जीवित-दुःख-सौख्यम् पश्यन्ति] je puruSho parathI paranAn maraN, jIvan, dukh, sukh dekhe chhe arthAt mAne chhe, [ते] te puruSho — [अहंकृतिरसेन क र्माणि चिकीर्षवः] ke jeo e rIte ahankAr-rasathI karmo karavAnA ichchhak chhe (arthAt ‘hun A karmone karun chhun’ evA ahankArarUpI rasathI jeo karma karavAnI — mAravA-jivADavAnI, sukhI-dukhI karavAnI — vAnchhA karanArA chhe) teo — [नियतम्] niyamathI [मिथ्याद्रशः आत्महनः भवन्ति] mithyAdraShTi chhe, potAnA AtmAno ghAt karanArA chhe.

bhAvArtha — jeo parane mAravA-jivADavAno tathA sukh-dukh karavAno abhiprAy kare chhe teo mithyAdraShTi chhe. teo potAnA svarUpathI chyut thayA thakA rAgI, dveShI, mohI thaIne potAthI ja potAno ghAt kare chhe, tethI hinsak chhe. 169.

have A arthane gAthA dvArA kahe chhe —

marato ane je dukhI thato — sau karmanA udaye bane,
tethI ‘haNyo men, dukhI karyo’ — tuj mat shun nahi mithyA khare? 257.
vaLI nav mare, nav dukhI bane, te karmanA udaye khare,
‘men nav haNyo, nav dukhI karyo’ — tuj mat shun nahi mithyA khare? 258.

Page 387 of 642
PDF/HTML Page 418 of 673
single page version

यो म्रियते यश्च दुःखितो जायते कर्मोदयेन स सर्वः ।
तस्मात्तु मारितस्ते दुःखितश्चेति न खलु मिथ्या ।।२५७।।
यो न म्रियते न च दुःखितः सोऽपि च कर्मोदयेन चैव खलु ।
तस्मान्न मारितो नो दुःखितश्चेति न खलु मिथ्या ।।२५८।।

यो हि म्रियते जीवति वा, दुःखितो भवति सुखितो भवति वा, स खलु स्वकर्मोदयेनैव, तदभावे तस्य तथा भवितुमशक्यत्वात् । ततः मयायं मारितः, अयं जीवितः, अयं दुःखितः कृतः, अयं सुखितः कृतः इति पश्यन् मिथ्याद्रष्टिः ।

(अनुष्टुभ्)
मिथ्याद्रष्टेः स एवास्य बन्धहेतुर्विपर्ययात् ।
य एवाध्यवसायोऽयमज्ञानात्माऽस्य द्रश्यते ।।१७०।।

gAthArtha — [यः म्रियते] je mare chhe [च] ane [यः दुःखितः जायते] je dukhI thAy chhe [सः सर्वः] te sau [कर्मोदयेन] karmanA udayathI thAy chhe; [तस्मात् तु] tethI [मारितः च दुःखितः] ‘men mAryo, men dukhI karyo’ [इति] evo [ते] tAro abhiprAy [न खलु मिथ्या] shun kharekhar mithyA nathI?

[च] vaLI [यः न म्रियते] je nathI marato [च] ane [न दुःखितः] nathI dukhI thato [सः अपि] te paN [खलु] kharekhar [कर्मोदयेन च एव] karmanA udayathI ja thAy chhe; [तस्मात्] tethI [न मारितः च न दुःखितः] ‘men na mAryo, men na dukhI karyo’ [इति] evo tAro abhiprAy [न खलु मिथ्या] shun kharekhar mithyA nathI?

TIkA — je mare chhe athavA jIve chhe, dukhI thAy chhe athavA sukhI thAy chhe, te kharekhar potAnA karmanA udayathI ja thAy chhe, kAraN ke potAnA karmanA udayanA abhAvamAn tenun te pramANe thavun (arthAt maravun, jIvavun, dukhI thavun ke sukhI thavun) ashakya chhe. mATe ‘men Ane mAryo, Ane jivADyo, Ane dukhI karyo, Ane sukhI karyo’ evun dekhanAr arthAt mAnanAr mithyAdraShTi chhe.

bhAvArtha — koI koInun mAryun maratun nathI, jivADyun jIvatun nathI, sukhI-dukhI karyun sukhI -dukhI thatun nathI; tethI je mAravA, jivADavA Adino abhiprAy kare te to mithyAdraShTi ja hoy — em nishchayanun vachan chhe. ahIn vyavahAranay gauN chhe.

have AgaLanA kathananI sUchanArUp shlok kahe chhe —

shlokArtha — [अस्य मिथ्याद्रष्टेः] mithyAdraShTine [यः एव अयम् अज्ञानात्मा अध्यवसायः द्रश्यते]

Page 388 of 642
PDF/HTML Page 419 of 673
single page version

एसा दु जा मदी दे दुक्खिदसुहिदे करेमि सत्ते त्ति ।
एसा दे मूढमदी सुहासुहं बंधदे कम्मं ।।२५९।।
एषा तु या मतिस्ते दुःखितसुखितान् करोमि सत्त्वानिति ।
एषा ते मूढमतिः शुभाशुभं बध्नाति कर्म ।।२५९।।

परजीवानहं हिनस्मि, न हिनस्मि, दुःखयामि, सुखयामि इति य एवायमज्ञानमयो- ऽध्यवसायो मिथ्याद्रष्टेः, स एव स्वयं रागादिरूपत्वात्तस्य शुभाशुभबन्धहेतुः ।

अथाध्यवसायं बन्धहेतुत्वेनावधारयति — je A agnAnasvarUp *adhyavasAy jovAmAn Ave chhe [सः एव] te adhyavasAy ja, [विपर्ययात्] viparyayasvarUp ( – viparIt, mithyA) hovAthI, [अस्य बन्धहेतुः] te mithyAdraShTine bandhanun kAraN chhe.

bhAvArtha — jUTho abhiprAy te ja mithyAtva, te ja bandhanun kAraN — em jANavun. 170.

have, A agnAnamay adhyavasAy ja bandhanun kAraN chhe em gAthAmAn kahe chhe —

A buddhi je tuj — ‘dukhit tem sukhI karun chhun jIvane’,
te mUDh mati tArI are! shubh ashubh bAndhe karmane. 259.

gAthArtha — [ते] tArI [या एषा मतिः तु] je A buddhi chhe ke hun [सत्त्वान्] jIvone [दुःखितसुखितान्] dukhI-sukhI [करोमि इति] karun chhun, [एषा ते मूढमतिः] te A tArI mUDh buddhi ja (mohasvarUp buddhi ja) [शुभाशुभं कर्म] shubhAshubh karmane [बध्नाति] bAndhe chhe.

TIkA — ‘par jIvone hun haNun chhun, nathI haNato, dukhI karun chhun, sukhI karun chhun’ evo je A agnAnamay adhyavasAy mithyAdraShTine chhe, te ja (arthAt te adhyavasAy ja) pote rAgAdirUp hovAthI tene ( – mithyAdraShTine) shubhAshubh bandhanun kAraN chhe.

bhAvArtha — mithyA adhyavasAy bandhanun kAraN chhe.

have, adhyavasAyane bandhanA kAraN tarIke barAbar nakkI kare chhe — TharAve chhe (arthAt * je pariNAm mithyA abhiprAy sahit hoy ( – svaparanA ekatvanA abhiprAy sahit hoy) athavA

vaibhAvik hoy te pariNAm mATe adhyavasAy shabda vaparAy chhe. (mithyA) nishchay, (mithyA) abhiprAy
— evA arthamAn paN te shabda vaparAy chhe.

Page 389 of 642
PDF/HTML Page 420 of 673
single page version

दुक्खिदसुहिदे सत्ते करेमि जं एवमज्झवसिदं ते ।
तं पावबंधगं वा पुण्णस्स व बंधगं होदि ।।२६०।।
मारिमि जीवावेमि य सत्ते जं एवमज्झवसिदं ते ।
तं पावबंधगं वा पुण्णस्स व बंधगं होदि ।।२६१।।
दुःखितसुखितान् सत्त्वान् करोमि यदेवमध्यवसितं ते ।
तत्पापबन्धकं वा पुण्यस्य वा बन्धकं भवति ।।२६०।।
मारयामि जीवयामि च सत्त्वान् यदेवमध्यवसितं ते ।
तत्पापबन्धकं वा पुण्यस्य वा बन्धकं भवति ।।२६१।।

य एवायं मिथ्याद्रष्टेरज्ञानजन्मा रागमयोऽध्यवसायः स एव बन्धहेतुः इत्यव- mithyA adhyavasAy ja bandhanun kAraN chhe em niyamathI kahe chhe) —

karato tun adhyavasAn — ‘dukhit-sukhI karun chhun jIvane’,
te pApanun bandhak agar to puNyanun bandhak bane. 260.
karato tun adhyavasAn — ‘mArun jivADun chhun par jIvane’,
te pApanun bandhak agar to puNyanun bandhak bane. 261.

gAthArtha — ‘[सत्त्वान्] hun jIvone [दुःखितसुखितान्] dukhI-sukhI [करोमि] karun chhun’ [एवम्] Avun [यत् ते अध्यवसितं] je tArun *adhyavasAn, [तत्] te ja [पापबन्धकं वा] pApanun bandhak [ पुण्यस्य बन्धकं वा] athavA puNyanun bandhak [भवति] thAy chhe.

‘[ सत्त्वान् ] hun jIvone [मारयामि च जीवयामि] mArun chhun ane jivADun chhun’ [एवम्] Avun [यत् ते अध्यवसितं] je tArun adhyavasAn, [तत्] te ja [पापबन्धकं वा] pApanun bandhak [पुण्यस्य बन्धकं वा] athavA puNyanun bandhak [भवति] thAy chhe.

TIkA — mithyAdraShTine je A agnAnathI janmato rAgamay adhyavasAy chhe te ja bandhanun * je pariNaman mithyA abhiprAy sahit hoy ( – svaparanA ekatvanA abhiprAy sahit hoy) athavA

vaibhAvik hoy te pariNaman mATe adhyavasAn shabda vaparAy chhe. (mithyA) nishchay karavo, (mithyA)
abhiprAy karavo — evA arthamAn paN te shabda vaparAy chhe.