Samaysar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 262-277 ; Kalash: 171-173.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 34

 

Page 390 of 642
PDF/HTML Page 421 of 673
single page version

धारणीयम् । न च पुण्यपापत्वेन द्वित्वाद्बन्धस्य तद्धेत्वन्तरमन्वेष्टव्यं; एकेनैवानेनाध्यवसायेन दुःखयामि मारयामि इति, सुखयामि जीवयामीति च द्विधा शुभाशुभाहङ्काररसनिर्भरतया द्वयोरपि पुण्यपापयोर्बन्धहेतुत्वस्याविरोधात् ।

एवं हि हिंसाध्यवसाय एव हिंसेत्यायातम् ।
अज्झवसिदेण बंधो सत्ते मारेउ मा व मारेउ ।
एसो बंधसमासो जीवाणं णिच्छयणयस्स ।।२६२।।
अध्यवसितेन बन्धः सत्त्वान् मारयतु मा वा मारयतु ।
एष बन्धसमासो जीवानां निश्चयनयस्य ।।२६२।।

kAraN chhe em barAbar nakkI karavun. ane puNya-pApapaNe (puNya-pAparUpe) bandhanun be-paNun hovAthI bandhanA kAraNano bhed na shodhavo (arthAt em na mAnavun ke puNyabandhanun kAraN bIjun chhe ane pApabandhanun kAraN koI bIjun chhe); kAraN ke ek ja A adhyavasAy ‘dukhI karun chhun, mArun chhun’ em ane ‘sukhI karun chhun, jivADun chhun’ em be prakAre shubh-ashubh ahankArarasathI bharelApaNA vaDe puNya ane pAp — bannenA bandhanun kAraN hovAmAn avirodh chhe (arthAt ek ja adhyavasAyathI puNya ane pAp — banneno bandh thavAmAn koI virodh nathI).

bhAvArtha — A agnAnamay adhyavasAy ja bandhanun kAraN chhe. temAn, ‘jivADun chhun, sukhI karun chhun’ evA shubh ahankArathI bharelo te shubh adhyavasAy chhe ane ‘mArun chhun, dukhI karun chhun’ evA ashubh ahankArathI bharelo te ashubh adhyavasAy chhe. ahankArarUp mithyAbhAv to bannemAn chhe; tethI agnAnamayapaNe banne adhyavasAy ek ja chhe. mATe em na mAnavun ke puNyanun kAraN bIjun chhe ane pApanun kAraN bIjun chhe. agnAnamay adhyavasAy ja bannenun kAraN chhe.

‘A rIte kharekhar hinsAno adhyavasAy ja hinsA chhe em phalit thayun’ — em have kahe chhe —

mAro — na mAro jIvane, chhe bandh adhyavasAnathI,
— A jIv kerA bandhano sankShep nishchayanay thakI. 262.

gAthArtha — [सत्त्वान्] jIvone [मारयतु] mAro [वा मा मारयतु] athavA na mAro — [बन्धः] karmabandh [अध्यवसितेन] adhyavasAnathI ja thAy chhe. [एषः] A, [निश्चयनयस्य] nishchayanaye, [जीवानां] jIvonA [बन्धसमासः] bandhano sankShep chhe.

Page 391 of 642
PDF/HTML Page 422 of 673
single page version

परजीवानां स्वकर्मोदयवैचित्र्यवशेन प्राणव्यपरोपः कदाचिद्भवतु, कदाचिन्मा भवतु, य एव हिनस्मीत्यहङ्काररसनिर्भरो हिंसायामध्यवसायः स एव निश्चयतस्तस्य बन्धहेतुः, निश्चयेन परभावस्य प्राणव्यपरोपस्य परेण कर्तुमशक्यत्वात् ।

अथाध्यवसायं पापपुण्ययोर्बन्धहेतुत्वेन दर्शयति —

एवमलिए अदत्ते अबंभचेरे परिग्गहे चेव ।
कीरदि अज्झवसाणं जं तेण दु बज्झदे पावं ।।२६३।।
तह वि य सच्चे दत्ते बंभे अप्परिग्गहत्तणे चेव ।
कीरदि अज्झवसाणं जं तेण दु बज्झदे पुण्णं ।।२६४।।

TIkA — par jIvone potAnA karmanA udayanI vichitratAnA vashe prANono vyaparop ( – uchchhed, viyog) kadAchit thAo, kadAchit na thAo, — ‘hun haNun chhun’ evo je ahankArarasathI bharelo hinsAmAn adhyavasAy (arthAt hinsAno adhyavasAy) te ja nishchayathI tene ( hinsAno adhyavasAy karanArA jIvane) bandhanun kAraN chhe, kem ke nishchayathI parano bhAv evo je prANono vyaparop te parathI karAvo ashakya chhe (arthAt te parathI karI shakAto nathI).

bhAvArtha — nishchayanaye bIjAnA prANono viyog bIjAthI karI shakAto nathI; tenA potAnA karmanA udayanI vichitratAvash kadAchit thAy chhe, kadAchit nathI thato. mATe je em mAne chhe — ahankAr kare chhe ke ‘hun par jIvane mArun chhun’, teno te ahankArarUp adhyavasAy agnAnamay chhe. te adhyavasAy ja hinsA chhe — potAnA vishuddha chaitanyaprANano ghAt chhe, ane te ja bandhanun kAraN chhe. A nishchayanayano mat chhe.

ahIn vyavahAranayane gauN karIne kahyun chhe em jANavun. mATe te kathan kathanchit (arthAt apekShApUrvak) chhe em samajavun; sarvathA ekAntapakSha to mithyAtva chhe.

have, (hinsA-ahinsAnI jem sarva kAryomAn) adhyavasAyane ja pAp-puNyanA bandhanA kAraNapaNe darshAve chhe —

em alIkamAnhI, adattamAn, abrahma ne parigrah viShe
je thAy adhyavasAn tethI pApabandhan thAy chhe. 263.
e rIt satye, dattamAn, vaLI brahma ne aparigrahe
je thAy adhyavasAn tethI puNyabandhan thAy chhe. 264.

Page 392 of 642
PDF/HTML Page 423 of 673
single page version

एवमलीकेऽदत्तेऽब्रह्मचर्ये परिग्रहे चैव ।
क्रियतेऽध्यवसानं यत्तेन तु बध्यते पापम् ।।२६३।।
तथापि च सत्ये दत्ते ब्रह्मणि अपरिग्रहत्वे चैव ।
क्रियतेऽध्यवसानं यत्तेन तु बध्यते पुण्यम् ।।२६४।।

एवमयमज्ञानात् यो यथा हिंसायां विधीयतेऽध्यवसायः, तथा असत्यादत्ताब्रह्म- परिग्रहेषु यश्च विधीयते स सर्वोऽपि केवल एव पापबन्धहेतुः । यस्तु अहिंसायां यथा विधीयते अध्यवसायः, तथा यश्च सत्यदत्तब्रह्मापरिग्रहेषु विधीयते स सर्वोऽपि केवल एव पुण्यबन्धहेतुः ।

gAthArtha — [एवम्] e rIte (arthAt pUrve hinsAnA adhyavasAy viShe kahyun tem) [अलीके] asatyamAn, [अदत्ते] adattamAn, [अब्रह्मचर्ये] abrahmacharyamAn [च एव] ane [परिग्रहे] parigrahamAn [यत्] je [अध्यवसानं] adhyavasAn [क्रियते] karavAmAn Ave [तेन तु] tenAthI [पापं बध्यते] pApano bandh thAy chhe; [तथापि च] ane tevI ja rIte [सत्ये] satyamAn, [दत्ते] dattamAn, [ब्रह्मणि] brahmacharyamAn [च एव] ane [अपरिग्रहत्वे] aparigrahamAn [यत्] je [अध्यवसानं] adhyavasAn [क्रियते] karavAmAn Ave [तेन तु] tenAthI [पुण्यं बध्यते] puNyano bandh thAy chhe.

TIkA — e rIte ( – pUrvokta rIte) agnAnathI A je hinsAmAn adhyavasAy karavAmAn Ave chhe tem asatya, adatta, abrahmacharya ane parigrahamAn paN je (adhyavasAy) karavAmAn Ave, te badhoy pApanA bandhanun ekamAtra ( – ekanun ek) kAraN chhe; ane je ahinsAmAn adhyavasAy karavAmAn Ave chhe tem je satya, datta, brahmacharya ane aparigrahamAn paN (adhyavasAy) karavAmAn Ave, te badhoy puNyanA bandhanun ekamAtra kAraN chhe.

bhAvArtha — jem hinsAmAn adhyavasAy te pApabandhanun kAraN kahyun chhe tem asatya, adatta ( – vagar dIdhelun levun te, chorI), abrahmacharya ane parigrah — temanAmAn adhyavasAy te paN pApabandhanun kAraN chhe. vaLI jem ahinsAmAn adhyavasAy te puNyabandhanun kAraN chhe tem satya, datta ( – dIdhelun levun te), brahmacharya ane aparigrah — temanAmAn adhyavasAy te paN puNyabandhanun kAraN chhe. A rIte, pAnch pApomAn (avratomAn) adhyavasAy karavAmAn Ave te pApabandhanun kAraN chhe ane pAnch (ekadesh ke sarvadesh) vratomAn adhyavasAy karavAmAn Ave te puNyabandhanun kAraN chhe. pAp ane puNya bannenA bandhanamAn, adhyavasAy ja ekamAtra bandh-kAraN chhe.

Page 393 of 642
PDF/HTML Page 424 of 673
single page version

न च बाह्यवस्तु द्वितीयोऽपि बन्धहेतुरिति शङ्कयम् —

वत्थुं पडुच्च जं पुण अज्झवसाणं तु होदि जीवाणं ।
ण य वत्थुदो दु बंधो अज्झवसाणेण बंधोत्थि ।।२६५।।
वस्तु प्रतीत्य यत्पुनरध्यवसानं तु भवति जीवानाम् ।
न च वस्तुतस्तु बन्धोऽध्यवसानेन बन्धोऽस्ति ।।२६५।।

अध्यवसानमेव बन्धहेतुः, न तु बाह्यवस्तु, तस्य बन्धहेतोरध्यवसानस्य हेतुत्वेनैव चरितार्थत्वात् । तर्हि किमर्थो बाह्यवस्तुप्रतिषेधः ? अध्यवसानप्रतिषेधार्थः । अध्यवसानस्य हि बाह्यवस्तु आश्रयभूतं; न हि बाह्यवस्त्वनाश्रित्य अध्यवसानमात्मानं लभते । यदि बाह्यवस्त्वनाश्रित्यापि अध्यवसानं जायेत तदा, यथा वीरसूसुतस्याश्रयभूतस्य सद्भावे

vaLI ‘bAhyavastu te bIjun paN bandhanun kAraN hashe’ evI shankA na karavI. (‘adhyavasAy te bandhanun ek kAraN hashe ane bAhyavastu te bandhanun bIjun kAraN hashe’ evI paN shankA karavI yogya nathI; adhyavasAy ja ekanun ek bandhanun kAraN chhe, bAhyavastu bandhanun kAraN nathI.) AvA arthanI gAthA have kahe chhe —

je thAy adhyavasAn jIvane, vastu-Ashrit te bane,
paN vastuthI nathI bandh, adhyavasAnamAtrathI bandh chhe. 265.

gAthArtha — [पुनः] vaLI, [जीवानाम्] jIvone [यत्] je [अध्यवसानं तु] adhyavasAn [भवति] thAy chhe te [वस्तु] vastune [प्रतीत्य] avalambIne thAy chhe [च तु] topaN [वस्तुतः] vastuthI [न बन्धः] bandh nathI, [अध्यवसानेन] adhyavasAnathI ja [बन्धः अस्ति] bandh chhe.

TIkA — adhyavasAn ja bandhanun kAraN chhe; bAhyavastu bandhanun kAraN nathI, kem ke bandhanun kAraN je adhyavasAn tenA kAraNapaNAthI ja bAhyavastune charitArthapaNun chhe (arthAt bandhanun kAraN je adhyavasAn tenun kAraN thavAmAn ja bAhyavastunun kAryakShetra pUrun thAy chhe, te kAI bandhanun kAraN thatI nathI). ahIn prashna thAy chhe ke — jo bAhyavastu bandhanun kAraN nathI to (‘bAhyavastuno prasang na karo, tyAg karo’ em) bAhyavastuno pratiShedh (niShedh) shA mATe karavAmAn Ave chhe? tenun samAdhAna — adhyavasAnanA pratiShedh arthe bAhyavastuno pratiShedh karavAmAn Ave chhe. adhyavasAnane bAhyavastu AshrayabhUt chhe; bAhyavastuno Ashray karyA vinA adhyavasAn potAnA svarUpane pAmatun nathI arthAt Upajatun nathI. jo bAhyavastuno Ashray karyA vinA paN adhyavasAn

50

Page 394 of 642
PDF/HTML Page 425 of 673
single page version

वीरसूसुतं हिनस्मीत्यध्यवसायो जायते, तथा वन्ध्यासुतस्याश्रयभूतस्यासद्भावेऽपि वन्ध्यासुतं हिनस्मीत्यध्यवसायो जायेत । न च जायते । ततो निराश्रयं नास्त्यध्यवसानमिति नियमः । तत एव चाध्यवसानाश्रयभूतस्य बाह्यवस्तुनोऽत्यन्तप्रतिषेधः, हेतुप्रतिषेधेनैव हेतुमत्प्रतिषेधात् । न च बन्धहेतुहेतुत्वे सत्यपि बाह्यवस्तु बन्धहेतुः स्यात्, ईर्यासमितिपरिणतयतीन्द्रपदव्यापाद्यमान- वेगापतत्कालचोदितकुलिङ्गवत्, बाह्यवस्तुनो बन्धहेतुहेतोरबन्धहेतुत्वेन बन्धहेतुत्वस्यानैकान्तिक- त्वात् । अतो न बाह्यवस्तु जीवस्यातद्भावो बन्धहेतुः, अध्यवसानमेव तस्य तद्भावो बन्धहेतुः ।

Upajatun hoy to, jem AshrayabhUt evA *vIrajananInA putranA sadbhAvamAn (koIne) evo adhyavasAy Upaje chhe ke ‘hun vIrajananInA putrane haNun chhun’ tem AshrayabhUt evA vandhyAputranA asadbhAvamAn paN (koIne) evo adhyavasAy Upaje ( – Upajavo joIe) ke ‘hun vandhyAputrane (vAnjhaNInA putrane) haNun chhun’. parantu evo adhyavasAy to (koIne) Upajato nathI. (jyAn vandhyAno putra ja nathI tyAn mAravAno adhyavasAy kyAthi Upaje?) mATe evo niyam chhe ke (bAhyavasturUp) Ashray vinA adhyavasAn hotun nathI. ane tethI ja adhyavasAnane AshrayabhUt evI je bAhyavastu teno atyant pratiShedh chhe, kem ke kAraNanA pratiShedhathI ja kAryano pratiShedh thAy chhe. (bAhyavastu adhyavasAnanun kAraN chhe tethI tenA pratiShedhathI adhyavasAnano pratiShedh thAy chhe). parantu, joke bAhyavastu bandhanA kAraNanun (arthAt

adhyavasAnanun) kAraN chhe topaN te

(bAhyavastu) bandhanun kAraN nathI; kem ke iryAsamitimAn pariNamelA munIndranA pag vaDe haNAi jatA evA koI jhaDapathI AvI paDatA kALaprerit UDatA jIvaDAnI mAphak, bAhyavastu — ke je bandhanA kAraNanun kAraN chhe te — bandhanun kAraN nahi thatI hovAthI, bAhyavastune bandhanun kAraNapaNun mAnavAmAn anaikAntik hetvAbhAsapaNun chhe — vyabhichAr Ave chhe. (Am nishchayathI bAhyavastune bandhanun kAraNapaNun nirbAdh rIte siddha thatun nathI.) mATe bAhyavastu ke je jIvane atadbhAvarUp chhe te bandhanun kAraN nathI; adhyavasAn ke je jIvane tadbhAvarUp chhe te ja bandhanun kAraN chhe.

bhAvArtha — bandhanun kAraN nishchayathI adhyavasAn ja chhe; ane je bAhyavastuo chhe te adhyavasAnanun Alamban chhe — temane AlambIne adhyavasAn Upaje chhe, tethI temane adhyavasAnanun kAraN kahevAmAn Ave chhe. bAhyavastu vinA nirAshrayapaNe adhyavasAn UpajatAn nathI tethI bAhyavastuono tyAg karAvavAmAn Ave chhe. jo bandhanun kAraN bAhyavastu kahevAmAn Ave to temAn vyabhichAr Ave chhe. (kAraN hovA chhatAn koI sthaLe kArya dekhAy ane koI sthaLe kArya na dekhAy tene vyabhichAr kahe chhe ane evA kAraNane vyabhichArI — anaikAntik — kAraNAbhAs kahe chhe.) * vIrajananI = shUravIrane janma ApanArI; shUravIranI mAtA.

Page 395 of 642
PDF/HTML Page 426 of 673
single page version

एवं बन्धहेतुत्वेन निर्धारितस्याध्यवसानस्य स्वार्थक्रियाकारित्वाभावेन मिथ्यात्वं दर्शयति —

दुक्खिदसुहिदे जीवे करेमि बंधेमि तह विमोचेमि ।
जा एसा मूढमदी णिरत्थया सा हु दे मिच्छा ।।२६६।।
दुःखितसुखितान् जीवान् करोमि बन्धयामि तथा विमोचयामि ।
या एषा मूढमतिः निरर्थिका सा खलु ते मिथ्या ।।२६६।।

परान् जीवान् दुःखयामि सुखयामीत्यादि, बन्धयामि मोचयामीत्यादि वा, यदेतदध्यवसानं तत्सर्वमपि, परभावस्य परस्मिन्नव्याप्रियमाणत्वेन स्वार्थक्रियाकारित्वाभावात्, खकुसुमं

koI muni IryAsamitipUrvak yatnathI gaman karatA hoy temanA pag taLe koI UDatun jIvaDun vegathI AvI paDIne marI gayun to tenI hinsA munine lAgatI nathI. ahIn bAhya draShTithI jovAmAn Ave to hinsA thaI, parantu munine hinsAno adhyavasAy nahi hovAthI temane bandh thato nathI. jem te pag nIche marI jatun jIvaDun munine bandhanun kAraN nathI tem anya bAhyavastuo viShe paN samajavun. A rIte bAhyavastune bandhanun kAraN mAnavAmAn vyabhichAr Avato hovAthI bAhyavastu bandhanun kAraN nathI em siddha thayun. vaLI bAhyavastu vinA nirAshraye adhyavasAn thatAn nathI tethI bAhyavastuno niShedh paN chhe ja.

A rIte bandhanA kAraNapaNe ( – kAraN tarIke) nakkI karavAmAn Avelun je adhyavasAn te potAnI arthakriyA karanArun nahi hovAthI mithyA chhe — em have darshAve chhe —

karun chhun dukhI-sukhI jIvane, vaLI baddha-mukta karun are!
A mUDh mati tuj chhe nirarthak, tethI chhe mithyA khare. 266.

gAthArtha — he bhAI! ‘[जीवान्] hun jIvone [दुःखितसुखितान्] dukhI-sukhI [करोमि] karun chhun, [बन्धयामि] bandhAvun chhun [तथा विमोचयामि] tathA mukAvun chhun, [या एषा ते मूढमतिः] evI je A tArI mUDh mati ( – mohit buddhi) chhe [सा] te [निरर्थिका] nirarthak hovAthI [खलु] kharekhar [मिथ्या] mithyA ( – khoTI) chhe.

TIkA — hun par jIvone dukhI karun chhun, sukhI karun chhun ityAdi tathA bandhAvun chhun, mukAvun chhun ityAdi je A adhyavasAn chhe te badhuy, parabhAvano paramAn vyApAr nahi hovAne lIdhe

Page 396 of 642
PDF/HTML Page 427 of 673
single page version

लुनामीत्यध्यवसानवन्मिथ्यारूपं, केवलमात्मनोऽनर्थायैव ।

कुतो नाध्यवसानं स्वार्थक्रियाकारीति चेत् —

अज्झवसाणणिमित्तं जीवा बज्झंति कम्मणा जदि हि ।
मुच्चंति मोक्खमग्गे ठिदा य ता किं करेसि तुमं ।।२६७।।
अध्यवसाननिमित्तं जीवा बध्यन्ते कर्मणा यदि हि ।
मुच्यन्ते मोक्षमार्गे स्थिताश्च तत् किं करोषि त्वम् ।।२६७।।

यत्किल बन्धयामि मोचयामीत्यध्यवसानं तस्य हि स्वार्थक्रिया यद्बन्धनं मोचनं जीवानाम् । जीवस्त्वस्याध्यवसायस्य सद्भावेऽपि सरागवीतरागयोः स्वपरिणामयोः अभावान्न बध्यते,

potAnI arthakriyA karanArun nahi hovAthI, ‘hun AkAshanA phUlane chUnTun chhun’ evA adhyavasAnanI mAphak mithyArUp chhe, kevaL potAnA anarthane mATe ja chhe (arthAt mAtra potAne ja nukasAnanun kAraN thAy chhe, parane to kAI karI shakatun nathI).

bhAvArtha — je potAnI arthakriyA ( – prayojanabhUt kriyA) karI shakatun nathI te nirarthak chhe, athavA jeno viShay nathI te nirarthak chhe. jIv par jIvone dukhI-sukhI Adi karavAnI buddhi kare chhe, parantu par jIvo to potAnA karyA dukhI-sukhI thatA nathI; tethI te buddhi nirarthak chhe ane nirarthak hovAthI mithyA chhe — khoTI chhe.

have pUchhe chhe ke adhyavasAy potAnI arthakriyA karanArun kaI rIte nathI? teno uttar kahe chhe —

sau jIv adhyavasAnakAraN karmathI bandhAy jyAn
ne mokShamArge sthit jIvo mukAy, tun shun kare bhalA? 267.

gAthArtha — he bhAI! [यदि हि] jo kharekhar [अध्यवसाननिमित्तं] adhyavasAnanA nimitte [जीवाः] jIvo [कर्मणा बध्यन्ते] karmathI bandhAy chhe [च] ane [मोक्षमार्गे स्थिताः] mokShamArgamAn sthit [मुच्यन्ते] mukAy chhe, [तद्] to [त्वम् किं करोषि] tun shun kare chhe? (tAro to bAndhavA-chhoDavAno abhiprAy viphaL gayo.)

TIkA — ‘hun bandhAvun chhun, mukAvun chhun’ evun je adhyavasAn chhe tenI potAnI arthakriyA jIvone bAndhavA, mUkavA ( – mukta karavA, chhoDavA) te chhe. parantu jIv to, A adhyavasAyano sadbhAv hovA chhatAn paN, potAnA sarAg-vItarAg pariNAmanA abhAvathI nathI bandhAto, nathI mukAto; ane

Page 397 of 642
PDF/HTML Page 428 of 673
single page version

न मुच्यते; सरागवीतरागयोः स्वपरिणामयोः सद्भावात्तस्याध्यवसायस्याभावेऽपि बध्यते, मुच्यते च । ततः परत्राकिञ्चित्करत्वान्नेदमध्यवसानं स्वार्थक्रियाकारि; ततश्च मिथ्यैवेति भावः ।

(अनुष्टुभ्)
अनेनाध्यवसायेन निष्फलेन विमोहितः ।
तत्किञ्चनापि नैवास्ति नात्मात्मानं करोति यत् ।।१७१।।
सव्वे करेदि जीवो अज्झवसाणेण तिरियणेरइए ।
देवमणुए य सव्वे पुण्णं पावं च णेयविहं ।।२६८।।

potAnA sarAg-vItarAg pariNAmanA sadbhAvathI, te adhyavasAyano abhAv hovA chhatAn paN, bandhAy chhe, mukAy chhe. mATe paramAn akinchitkar hovAthI (arthAt kAI nahi karI shakatun hovAthI ) A adhyavasAn potAnI arthakriyA karanArun nathI; ane tethI mithyA ja chhe. — Avo bhAv (Ashay) chhe.

bhAvArtha — je hetu kAI paN na kare te akinchitkar kahevAy chhe. A bAndhavA-chhoDavAnun adhyavasAn paN paramAn kAI karatun nathI; kAraN ke te adhyavasAn na hoy topaN jIv potAnA sarAg-vItarAg pariNAmathI bandh-mokShane pAme chhe, ane te adhyavasAn hoy topaN potAnA sarAg-vItarAg pariNAmanA abhAvathI bandh-mokShane nathI pAmato. A rIte adhyavasAn paramAn akinchitkar hovAthI sva-arthakriyA karanArun nathI ane tethI mithyA chhe.

have A arthanA kaLasharUpe ane AgaLanA kathananI sUchanikArUpe shlok kahe chhe —

shlokArtha — [अनेन निष्फलेन अध्यवसायेन मोहितः] A niShphaL (nirarthak) adhyavasAyathI mohit thayo thako [आत्मा] AtmA [तत् किञ्चन अपि न एव अस्ति यत् आत्मानं न करोति] potAne sarvarUp kare chhe, — evun kAI paN nathI ke je-rUp potAne na karato hoy.

bhAvArtha — A AtmA mithyA abhiprAyathI bhUlyo thako chaturgati-sansAramAn jeTalI avasthAo chhe, jeTalA padArtho chhe te sarvarUp potAne thayelo mAne chhe; potAnA shuddha svarUpane nathI oLakhato. 171.

have A arthane spaShTa rIte gAthAmAn kahe chhe —

tiryanch, nArak, dev, mAnav, puNya-pAp vividh je,
te sarvarUp nijane kare chhe jIv adhyavasAnathI. 268.

Page 398 of 642
PDF/HTML Page 429 of 673
single page version

धम्माधम्मं च तहा जीवाजीवे अलोगलोगं च ।
सव्वे करेदि जीवो अज्झवसाणेण अप्पाणं ।।२६९।।
सर्वान् करोति जीवोऽध्यवसानेन तिर्यङ्नैरयिकान् ।
देवमनुजांश्च सर्वान् पुण्यं पापं च नैकविधम् ।।२६८।।
धर्माधर्मं च तथा जीवाजीवौ अलोकलोकं च ।
सर्वान् करोति जीवः अध्यवसानेन आत्मानम् ।।२६९।।

यथायमेवं क्रियागर्भहिंसाध्यवसानेन हिंसकं, इतराध्यवसानैरितरं च आत्मात्मानं कुर्यात्, तथा विपच्यमाननारकाध्यवसानेन नारकं, विपच्यमानतिर्यगध्यवसानेन तिर्यञ्चं, विपच्यमान- मनुष्याध्यवसानेन मनुष्यं, विपच्यमानदेवाध्यवसानेन देवं, विपच्यमानसुखादिपुण्याध्यवसानेन

vaLI em dharma-adharma, jIv-ajIv, lok-alok je,
te sarvarUp nijane kare chhe jIv adhyavasAnathI. 269.

gAthArtha — [जीवः] jIv [अध्यवसानेन] adhyavasAnathI [तिर्यङ्नैरयिकान्] tiryanch, nArak, [देवमनुजान् च] dev ane manuShya [सर्वान्] e sarva paryAyo, [च] tathA [नैकविधम्] anek prakAranAn [पुण्यं पापं] puNya ane pAp — [सर्वान्] e badhArUp [करोति] potAne kare chhe. [तथा च] vaLI tevI rIte [जीवः] jIv [अध्यवसानेन] adhyavasAnathI [धर्माधर्मं ] dharma-adharma, [जीवाजीवौ] jIv- ajIv [च] ane [अलोकलोकं] lok-alok — [सर्वान्] e badhArUp [आत्मानम् करोति] potAne kare chhe.

TIkA — jevI rIte A AtmA pUrvokta prakAre *kriyA jeno garbha chhe evA hinsAnA adhyavasAnathI potAne hinsak kare chhe, (ahinsAnA adhyavasAnathI potAne ahinsak kare chhe) ane anya adhyavasAnothI potAne anya kare chhe, tevI ja rIte udayamAn AvatA nArakanA adhyavasAnathI potAne nArak ( – nArakI) kare chhe, udayamAn AvatA tiryanchanA adhyavasAnathI potAne tiryanch kare chhe, udayamAn AvatA manuShyanA adhyavasAnathI potAne manuShya kare chhe, udayamAn AvatA devanA adhyavasAnathI potAne dev kare chhe, udayamAn AvatA sukh Adi puNyanA adhyavasAnathI potAne * hinsA AdinAn adhyavasAno rAgadveShanA udayamay evI haNavA AdinI kriyAothI bharelAn chhe, arthAt

te kriyAo sAthe AtmAnun tanmayapaNun hovAnI mAnyatArUp chhe.

Page 399 of 642
PDF/HTML Page 430 of 673
single page version

पुण्यं, विपच्यमानदुःखादिपापाध्यवसानेन पापमात्मानं कुर्यात् । तथैव च ज्ञायमानधर्माध्यवसानेन धर्मं, ज्ञायमानाधर्माध्यवसानेनाधर्मं, ज्ञायमानजीवान्तराध्यवसानेन जीवान्तरं, ज्ञायमानपुद्गलाध्यव- सानेन पुद्गलं, ज्ञायमानलोकाकाशाध्यवसानेन लोकाकाशं, ज्ञायमानालोकाकाशाध्यवसानेना- लोकाकाशमात्मानं कुर्यात् ।

(इन्द्रवज्रा)
विश्वाद्विभक्तोऽपि हि यत्प्रभावा-
दात्मानमात्मा विदधाति विश्वम् ।
मोहैककन्दोऽध्यवसाय एष
नास्तीह येषां यतयस्त एव ।।१७२।।

puNyarUp kare chhe ane udayamAn AvatA dukh Adi pApanA adhyavasAnathI potAne pAparUp kare chhe; vaLI tevI ja rIte jANavAmAn Avato je dharma (arthAt dharmAstikAy) tenA adhyavasAnathI potAne dharmarUp kare chhe, jANavAmAn AvatA adharmanA (arthAt adharmAstikAyanA) adhyavasAnathI potAne adharmarUp kare chhe, jANavAmAn AvatA anya jIvanA adhyavasAnathI potAne anyajIvarUp kare chhe, jANavAmAn AvatA pudgalanA adhyavasAnathI potAne pudgalarUp kare chhe, jANavAmAn AvatA lokAkAshanA adhyavasAnathI potAne lokAkAsharUp kare chhe ane jANavAmAn AvatA alokAkAshanA adhyavasAnathI potAne alokAkAsharUp kare chhe. (A rIte AtmA adhyavasAnathI potAne sarvarUp kare chhe.)

bhAvArtha — A adhyavasAn agnAnarUp chhe tethI tene potAnun paramArtha svarUp na jANavun. te adhyavasAnathI ja AtmA potAne anek avasthArUp kare chhe arthAt temanAmAn potApaNun mAnI pravarte chhe.

have A arthanA kaLasharUpe tathA AgaLanA kathananI sUchanikArUpe kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [विश्वात् विभक्तः अपि हि] vishvathI (samasta dravyothI) bhinna hovA chhatAn [आत्मा] AtmA [यत्-प्रभावात् आत्मानम् विश्वम् विदधाति] jenA prabhAvathI potAne vishvarUp kare chhe [एषः अध्यवसायः] evo A adhyavasAy — [मोह-एक-कन्दः] ke jenun moh ja ek mUL chhe te — [येषां इह नास्ति] jemane nathI [ते एव यतयः] te ja munio chhe. 172.

A adhyavasAy jemane nathI te munio karmathI lepAtA nathI — em have gAthAmAn kahe chhe —

Page 400 of 642
PDF/HTML Page 431 of 673
single page version

एदाणि णत्थि जेसिं अज्झवसाणाणि एवमादीणि ।
ते असुहेण सुहेण व कम्मेण मुणी ण लिप्पंति ।।२७०।।
एतानि न सन्ति येषामध्यवसानान्येवमादीनि ।
ते अशुभेन शुभेन वा कर्मणा मुनयो न लिप्यन्ते ।।२७०।।

एतानि किल यानि त्रिविधान्यध्यवसानानि तानि समस्तान्यपि शुभाशुभ- कर्मबन्धनिमित्तानि, स्वयमज्ञानादिरूपत्वात् । तथाहि — यदिदं हिनस्मीत्याद्यध्यवसानं तत्, ज्ञानमयत्वेनात्मनः सदहेतुकज्ञप्त्येकक्रियस्य रागद्वेषविपाकमयीनां हननादिक्रियाणां च विशेषाज्ञानेन विविक्तात्माज्ञानात्, अस्ति तावदज्ञानं, विविक्तात्मादर्शनादस्ति च मिथ्यादर्शनं,

e Adi adhyavasAn vidhavidh vartatAn nahi jemane,
te munivaro lepAy nahi shubh ke ashubh karmo vaDe. 270.

gAthArtha — [एतानि] A (pUrve kahelAn) [एवमादीनि] tathA AvAn bIjAn paN [अध्यवसानानि] adhyavasAn [येषाम्] jemane [न सन्ति] nathI, [ते मुनयः] te munio [अशुभेन] ashubh [वा शुभेन] ke shubh [कर्मणा] karmathI [न लिप्यन्ते] lepAtA nathI.

TIkA — A je traN prakAranAn adhyavasAno chhe te badhay pote agnAnAdirUp (arthAt agnAn, mithyAdarshan ane achAritrarUp) hovAthI shubhAshubh karmabandhanAn nimitta chhe. te visheSh samajAvavAmAn Ave chhe — ‘hun (par jIvone) haNun chhun’ ityAdi je A adhyavasAn chhe te adhyavasAnavALA jIvane, gnAnamayapaNAne lIdhe 1satrUp 2ahetuk 3gnapti ja jenI ek kriyA chhe evA AtmAno ane rAgadveShanA udayamay evI 4hanan Adi kriyAono 5visheSh nahi jANavAne lIdhe bhinna AtmAnun agnAn hovAthI, te adhyavasAn pratham to agnAn chhe, bhinna 1. satrUp = sattAsvarUp; astitvasvarUp. (AtmA gnAnamay chhe tethI satrUp ahetuk gnapti ja tenI ek

kriyA chhe.) 2. ahetuk = jenun koI kAraN nathI evI; akAraN; svayamsiddha; sahaj. 3. gnapti = jANavun te; jANanakriyA. (gnaptikriyA sat

rUp chhe, ane satrUp hovAthI ahetuk chhe.)

4. hanan = haNavun te; haNavArUp kriyA. (haNavun vagere kriyAo rAgadveShanA udayamay chhe.) 5. visheSh = taphAvat; bhinna lakShaN.

Page 401 of 642
PDF/HTML Page 432 of 673
single page version

विविक्तात्मानाचरणादस्ति चाचारित्रम् । [यत्पुनः नारकोऽहमित्याद्यध्यवसानं तदपि, ज्ञानमय- त्वेनात्मनः सदहेतुकज्ञायकैकभावस्य कर्मोदयजनितानां नारकादिभावानां च विशेषाज्ञानेन विविक्तात्माज्ञानादस्ति तावदज्ञानं, विविक्तात्मादर्शनादस्ति च मिथ्यादर्शनं, विविक्तात्माना- चरणादस्ति चाचारित्रम् ।] यत्पुनरेष धर्मो ज्ञायत इत्याद्यध्यवसानं तदपि, ज्ञानमयत्वेनात्मनः सदहेतुकज्ञानैकरूपस्य ज्ञेयमयानां धर्मादिरूपाणां च विशेषाज्ञानेन विविक्तात्माज्ञानात्, अस्ति तावदज्ञानं, विविक्तात्मादर्शनादस्ति च मिथ्यादर्शनं, विविक्तात्मानाचरणादस्ति चाचारित्रम् । ततो बन्धनिमित्तान्येवैतानि समस्तान्यध्यवसानानि । येषामेवैतानि न विद्यन्ते त एव मुनिकुञ्जराः केचन, सदहेतुकज्ञप्त्येकक्रियं, सदहेतुकज्ञायकैकभावं, सदहेतुकज्ञानैकरूपं च विविक्तमात्मानं जानन्तः, सम्यक्पश्यन्तोऽनुचरन्तश्च, स्वच्छस्वच्छन्दोद्यदमन्दान्तर्ज्योतिषोऽत्यन्तमज्ञानादिरूपत्वा-

AtmAnun adarshan (ashraddhAn) hovAthI (te adhyavasAn) mithyAdarshan chhe ane bhinna AtmAnun anAcharaN hovAthI (te adhyavasAn) achAritra chhe. [ vaLI ‘hun nArak chhun’ ityAdi je adhyavasAn chhe te adhyavasAnavALA jIvane paN, gnAnamayapaNAne lIdhe satrUp ahetuk gnAyak ja jeno ek bhAv chhe evA AtmAno ane karmodayajanit nArak Adi bhAvono visheSh nahi jANavAne lIdhe bhinna AtmAnun agnAn hovAthI, te adhyavasAn pratham to agnAn chhe, bhinna AtmAnun adarshan hovAthI (te adhyavasAn) mithyAdarshan chhe ane bhinna AtmAnun anAcharaN hovAthI (te adhyavasAn) achAritra chhe.] vaLI ‘A dharmadravya jaNAy chhe’ ityAdi je adhyavasAn chhe te adhyavasAnavALA jIvane paN, *gnAnamayapaNAne lIdhe satrUp ahetuk gnAn ja jenun ek rUp chhe evA AtmAno ane gneyamay evAn dharmAdik rUpono visheSh nahi jANavAne lIdhe bhinna AtmAnun agnAn hovAthI, te adhyavasAn pratham to agnAn chhe, bhinna AtmAnun adarshan hovAthI (te adhyavasAn) mithyAdarshan chhe ane bhinna AtmAnun anAcharaN hovAthI (te adhyavasAn) achAritra chhe. mATe A samasta adhyavasAno bandhanAn ja nimitta chhe.

mAtra jemane A adhyavasAno vidyamAn nathI te ja koIk ( viral) munikunjaro (munivaro), satrUp ahetuk gnapti ja jenI ek kriyA chhe, satrUp ahetuk gnAyak ja jeno ek bhAv chhe ane satrUp ahetuk gnAn ja jenun ek rUp chhe evA bhinna AtmAne ( – sarva anyadravyabhAvothI judA AtmAne) jANatA thakA, samyak prakAre dekhatA (shraddhatA) thakA ane anucharatA thakA, svachchha ane svachchhandapaNe udayamAn (arthAt svAdhInapaNe prakAshamAn) evI amand antarjyotine agnAnAdirUpapaNAno atyant abhAv hovAthI (arthAt antarangamAn * AtmA gnAnamay chhe tethI satrUp ahetuk gnAn ja tenun ek rUp chhe.

51

Page 402 of 642
PDF/HTML Page 433 of 673
single page version

भावात्, शुभेनाशुभेन वा कर्मणा न खलु लिप्येरन् ।

किमेतदध्यवसानं नामेति चेत् —
बुद्धी ववसाओ वि य अज्झवसाणं मदी य विण्णाणं ।
एक्कट्ठमेव सव्वं चित्तं भावो य परिणामो ।।२७१।।
बुद्धिर्व्यवसायोऽपि च अध्यवसानं मतिश्च विज्ञानम् ।
एकार्थमेव सर्वं चित्तं भावश्च परिणामः ।।२७१।।

prakAshatI gnAnajyoti jarA paN agnAnarUp, mithyAdarshanarUp ane achAritrarUp nahi thatI hovAthI) shubh ke ashubh karmathI kharekhar lepAtA nathI.

bhAvArtha — A je adhyavasAno chhe te ‘hun parane haNun chhun’ e prakAranAn chhe, ‘hun nArak chhun’ e prakAranAn chhe tathA ‘hun paradravyane jANun chhun’ e prakAranAn chhe. teo, jyAn sudhI AtmAno ne rAgAdikano, AtmAno ne nArakAdi karmodayajanit bhAvono tathA AtmAno ne gneyarUp anyadravyono bhed na jANyo hoy, tyAn sudhI pravarte chhe. teo bhedagnAnanA abhAvane lIdhe mithyAgnAnarUp chhe, mithyAdarshanarUp chhe ane mithyAchAritrarUp chhe; em traN prakAre pravarte chhe. te adhyavasAno jemane nathI te munikunjaro chhe. teo AtmAne samyak jANe chhe, samyak shraddhe chhe ane samyak Achare chhe, tethI agnAnanA abhAvathI samyagdarshanagnAnachAritrarUp thayA thakA karmothI lepAtA nathI.

‘‘adhyavasAn shabda vAramvAr kahetA AvyA chho, te adhyavasAn shun chhe? tenun svarUp barAbar samajavAmAn nathI Avyun.’’ Am pUchhavAmAn AvatAn, have adhyavasAnanun svarUp gAthAmAn kahe chhe —

buddhi, mati, vyavasAy, adhyavasAn, vaLI vignAn ne
pariNAm, chitta ne bhAv — shabdo sarva A ekArtha chhe. 271.

gAthArtha — [बुद्धिः] buddhi, [व्यवसायः अपि च] vyavasAy, [अध्यवसानं] adhyavasAn, [मतिः च] mati, [विज्ञानम् ] vignAn, [चित्तं] chitta, [भावः] bhAv [च] ane [परिणामः] pariNAm — [सर्वं ] e badhA [एकार्थम् एव] ekArtha ja chhe ( – nAm judAn chhe, artha judA nathI).

Page 403 of 642
PDF/HTML Page 434 of 673
single page version

स्वपरयोरविवेके सति जीवस्याध्यवसितिमात्रमध्यवसानं; तदेव च बोधनमात्रत्वाद्बुद्धिः, व्यवसानमात्रत्वाद्वयवसायः, मननमात्रत्वान्मतिः, विज्ञप्तिमात्रत्वाद्विज्ञानं, चेतनामात्रत्वाच्चित्तं, चितो भवनमात्रत्वाद्भावः, चितः परिणमनमात्रत्वात्परिणामः ।

(शार्दूलविक्रीडित)
सर्वत्राध्यवसानमेवमखिलं त्याज्यं यदुक्तं जिनै-
स्तन्मन्ये व्यवहार एव निखिलोऽप्यन्याश्रयस्त्याजितः ।
सम्यङ्निश्चयमेकमेव तदमी निष्कम्पमाक्रम्य किं
शुद्धज्ञानघने महिम्नि न निजे बध्नन्ति सन्तो धृतिम् ।।१७३।।

TIkA — sva-parano avivek hoy (arthAt sva-paranun bhedagnAn na hoy) tyAre jIvanI 1adhyavasitimAtra te adhyavasAn chhe; ane te ja (arthAt jene adhyavasAn kahyun te ja) bodhan- mAtrapaNAthI buddhi chhe, 2vyavasAnamAtrapaNAthI vyavasAy chhe, 3mananamAtrapaNAthI mati chhe, vignapti- mAtrapaNAthI vignAn chhe, chetanAmAtrapaNAthI chitta chhe, chetananA bhavanamAtrapaNAthI bhAv chhe, chetananA pariNamanamAtrapaNAthI pariNAm chhe. (A rIte A badhAy shabdo ekArtha chhe.)

bhAvArtha — A je buddhi Adi ATh nAmothI kahyA te badhAy chetan AtmAnA pariNAm chhe. jyAn sudhI svaparanun bhedagnAn na hoy tyAn sudhI jIvane je potAnA ne paranA ekapaNAnA nishchayarUp pariNati varte chhe tene buddhi Adi ATh nAmothI kahevAmAn Ave chhe.

‘adhyavasAn tyAgavAyogya kahyAn chhe tethI em samajAy chhe ke vyavahArano tyAg karAvyo chhe ane nishchayanun grahaN karAvyun chhe’ — evA arthanun, AgaLanA kathananI sUchanArUp kAvya have kahe chhe —

shlokArtha — AchAryadev kahe chhe ke — [सर्वत्र यद् अध्यवसानम्] sarva vastuomAn je adhyavasAn thAy chhe [अखिलं] te badhay (adhyavasAn) [जिनैः] jin bhagavAnoe [एवम्] pUrvokta rIte [त्याज्यं उक्तं] tyAgavAyogya kahyAn chhe [तत्] tethI [मन्ये] ame em mAnIe chhIe ke [अन्य-आश्रयः व्यवहारः एव निखिलः अपि त्याजितः] ‘par jeno Ashray chhe evo vyavahAr 1. adhyavasiti = (ekamAn bIjAnI mAnyatApUrvak) pariNati; (mithyA) nishchiti; (khoTo) nishchay

hovo te. 2. vyavasAn = kAmamAn lAgyA rahevun te; udyamI hovun te; nishchay hovo te. 3. manan = mAnavun te; jANavun te.

Page 404 of 642
PDF/HTML Page 435 of 673
single page version

एवं ववहारणओ पडिसिद्धो जाण णिच्छयणएण ।
णिच्छयणयासिदा पुण मुणिणो पावंति णिव्वाणं ।।२७२।।
एवं व्यवहारनयः प्रतिषिद्धो जानीहि निश्चयनयेन ।
निश्चयनयाश्रिताः पुनर्मुनयः प्राप्नुवन्ति निर्वाणम् ।।२७२।।

आत्माश्रितो निश्चयनयः, पराश्रितो व्यवहारनयः । तत्रैवं निश्चयनयेन पराश्रितं समस्तमध्यवसानं बन्धहेतुत्वेन मुमुक्षोः प्रतिषेधयता व्यवहारनय एव किल प्रतिषिद्धः, तस्यापि

ja saghaLoy chhoDAvyo chhe’. [तत्] to pachhI, [अमी सन्तः] A satpuruSho [एकम् सम्यक् निश्चयम् एव निष्कम्पम् आक्रम्य] ek samyak nishchayane ja niShkampapaNe angIkAr karIne [शुद्धज्ञानघने निजे महिम्नि] shuddhagnAnaghanasvarUp nij mahimAmAn ( – AtmasvarUpamAn) [धृतिम् किं न बध्नन्ति] sthiratA kem dharatA nathI?

bhAvArtha — jineshvaradeve anya padArthomAn AtmabuddhirUp adhyavasAn chhoDAvyAn chhe tethI A parAshrit vyavahAr ja badhoy chhoDAvyo chhe em jANavun. mATe ‘shuddhagnAnasvarUp potAnA AtmAmAn sthiratA rAkho’ evo shuddhanishchayanA grahaNano upadesh AchAryadeve karyo chhe. vaLI, ‘‘jo bhagavAne adhyavasAn chhoDAvyAn chhe to have satpuruSho nishchayane niShkampapaNe angIkAr karI svarUpamAn kem nathI TharatA — e amane acharaj chhe’’ em kahIne AchAryadeve Ashcharya batAvyun chhe. 173.

have A arthane gAthAmAn kahe chhe —

vyavahAranay e rIt jAN niShiddha nishchayanay thakI;
nishchayanayAshrit munivaro prApti kare nirvANanI. 272.

gAthArtha — [एवं] e rIte (pUrvokta rIte) [व्यवहारनयः] (parAshrit evo) vyavahAranay [निश्चयनयेन] nishchayanay vaDe [प्रतिषिद्धः जानीहि] niShiddha jAN; [पुनः निश्चयनयाश्रिताः] nishchayanayane Ashrit [मुनयः] munio [निर्वाणम्] nirvANane [प्राप्नुवन्ति] pAme chhe.

TIkA — AtmAshrit (arthAt sva-Ashrit) nishchayanay chhe, parAshrit (arthAt parane Ashrit) vyavahAranay chhe. tyAn, pUrvokta rIte parAshrit samasta adhyavasAn (arthAt potAnA ne paranA ekapaNAnI mAnyatApUrvak pariNaman) bandhanun kAraN hovAne lIdhe mumukShune teno ( – adhyavasAnano) niShedh karatA evA nishchayanay vaDe kharekhar vyavahAranayano ja niShedh karAyo

Page 405 of 642
PDF/HTML Page 436 of 673
single page version

पराश्रितत्वाविशेषात् । प्रतिषेध्य एव चायं, आत्माश्रितनिश्चयनयाश्रितानामेव मुच्यमानत्वात्, पराश्रितव्यवहारनयस्यैकान्तेनामुच्यमानेनाभव्येनाप्याश्रीयमाणत्वाच्च ।

कथमभव्येनाप्याश्रीयते व्यवहारनयः इति चेत् —

वदसमिदीगुत्तीओ सीलतवं जिणवरेहि पण्णत्तं ।
कुव्वंतो वि अभव्वो अण्णाणी मिच्छदिट्ठी दु ।।२७३।।
व्रतसमितिगुप्तयः शीलतपो जिनवरैः प्रज्ञप्तम् ।
कुर्वन्नप्यभव्योऽज्ञानी मिथ्याद्रष्टिस्तु ।।२७३।।

chhe, kAraN ke vyavahAranayane paN parAshritapaNun samAn ja chhe ( – jem adhyavasAn parAshrit chhe tem vyavahAranay paN parAshrit chhe, temAn taphAvat nathI). ane A vyavahAranay e rIte niShedhavA- yogya ja chhe; kAraN ke AtmAshrit nishchayanayano Ashray karanArAo ja (karmathI) mukta thAy chhe ane parAshrit vyavahAranayano Ashray to ekAnte nahi mukta thato evo abhavya paN kare chhe.

bhAvArtha — AtmAne paranA nimittathI je anek bhAvo thAy chhe te badhA vyavahAranayanA viShay hovAthI vyavahAranay to parAshrit chhe, ane je ek potAno svAbhAvik bhAv chhe te ja nishchayanayano viShay hovAthI nishchayanay AtmAshrit chhe. adhyavasAn paN vyavahAranayano ja viShay chhe tethI adhyavasAnano tyAg te vyavahAranayano ja tyAg chhe, ane pahelAnI gAthAomAn adhyavasAnanA tyAgano upadesh chhe te vyavahAranayanA ja tyAgano upadesh chhe. A pramANe nishchayanayane pradhAn karIne vyavahAranayanA tyAgano upadesh karyo chhe tenun kAraN e chhe ke — jeo nishchayanA Ashraye pravarte chhe teo ja karmathI chhUTe chhe ane jeo ekAnte vyavahAranayanA ja Ashraye pravarte chhe teo karmathI kadI chhUTatA nathI.

have pUchhe chhe ke abhavya jIv paN vyavahAranayano kaI rIte Ashray kare chhe? teno uttar kahe chhe —

jinavarakahelAn vrat, samiti, gupti vaLI tap-shIlane
karatAn chhatAy abhavya jIv agnAnI mithyAdraShTi chhe. 273.

gAthArtha — [जिनवरैः] jinavaroe [प्रज्ञप्तम्] kahelAn [व्रतसमितिगुप्तयः] vrat, samiti, gupti, [शीलतपः] shIl, tap [कुर्वन् अपि] karatAn chhatAn paN [अभव्यः] abhavya jIv

Page 406 of 642
PDF/HTML Page 437 of 673
single page version

शीलतपःपरिपूर्णं त्रिगुप्तिपंचसमितिपरिकलितमहिंसादिपञ्चमहाव्रतरूपं व्यवहारचारित्रं अभव्योऽपि कुर्यात्, तथापि च निश्चारित्रोऽज्ञानी मिथ्याद्रष्टिरेव, निश्चयचारित्रहेतुभूतज्ञानश्रद्धान- शून्यत्वात् ।

तस्यैकादशाङ्गज्ञानमस्ति इति चेत् —

मोक्खं असद्दहंतो अभवियसत्तो दु जो अधीएज्ज ।
पाठो ण करेदि गुणं असद्दहंतस्स णाणं तु ।।२७४।।
मोक्षमश्रद्दधानोऽभव्यसत्त्वस्तु योऽधीयीत ।
पाठो न करोति गुणमश्रद्दधानस्य ज्ञानं तु ।।२७४।।

मोक्षं हि न तावदभव्यः श्रद्धत्ते, शुद्धज्ञानमयात्मज्ञानशून्यत्वात् । ततो ज्ञानमपि नासौ [अज्ञानी] agnAnI [मिथ्याद्रष्टिः तु] ane mithyAdraShTi chhe.

TIkA — shIl ane tapathI paripUrNa, traN gupti ane pAnch samiti pratye sAvadhAnI – bharelun, ahinsAdi pAnch mahAvratarUp vyavahArachAritra abhavya paN kare chhe arthAt pALe chhe; topaN te (abhavya) nishchAritra ( – chAritrarahit), agnAnI ane mithyAdraShTi ja chhe kAraN ke nishchayachAritranA kAraNarUp gnAn-shraddhAnathI shUnya chhe.

bhAvArtha — abhavya jIv mahAvrat-samiti-guptirUp vyavahAr chAritra pALe topaN nishchay samyaggnAnashraddhAn vinA te chAritra ‘samyakchAritra’ nAm pAmatun nathI; mATe te agnAnI, mithyAdraShTi ane nishchAritra ja chhe.

have shiShya pUchhe chhe ke — tene agiyAr anganun gnAn to hoy chhe; chhatAn tene agnAnI kem kahyo? teno uttar kahe chhe —

mukti taNI shraddhArahit abhavya jIv shAstro bhaNe,
paN gnAnanI shraddhArahitane paThan e nahi guN kare. 274.

gAthArtha — [मोक्षम् अश्रद्दधानः] mokShane nahi shraddhato evo [यः अभव्यसत्त्वः] je abhavyajIv chhe te [तु अधीयीत] shAstro to bhaNe chhe, [तु] parantu [ज्ञानं अश्रद्दधानस्य] gnAnane nahi shraddhatA evA tene [पाठः] shAstrapaThan [गुणम् न करोति] guN karatun nathI.

TIkA — pratham to mokShane ja abhavya jIv, (pote) shuddhagnAnamay AtmAnA gnAnathI

Page 407 of 642
PDF/HTML Page 438 of 673
single page version

श्रद्धत्ते । ज्ञानमश्रद्दधानश्चाचाराद्येकादशाङ्गं श्रुतमधीयानोऽपि श्रुताध्ययनगुणाभावान्न ज्ञानी स्यात् । स किल गुणः श्रुताध्ययनस्य यद्विविक्तवस्तुभूतज्ञानमयात्मज्ञानं; तच्च विविक्तवस्तुभूतं ज्ञानम- श्रद्दधानस्याभव्यस्य श्रुताध्ययनेन न विधातुं शक्येत । ततस्तस्य तद्गुणाभावः । ततश्च ज्ञानश्रद्धानाभावात् सोऽज्ञानीति प्रतिनियतः ।

तस्य धर्मश्रद्धानमस्तीति चेत् —

सद्दहदि य पत्तेदि य रोचेदि य तह पुणो य फासेदि ।
धम्मं भोगणिमित्तं ण दु सो कम्मक्खयणिमित्तं ।।२७५।।
श्रद्दधाति च प्रत्येति च रोचयति च तथा पुनश्च स्पृशति ।
धर्मं भोगनिमित्तं न तु स कर्मक्षयनिमित्तम् ।।२७५।।

shUnya hovAne lIdhe, nathI shraddhato. tethI gnAnane paN te nathI shraddhato. ane gnAnane nahi shraddhato te, AchArAng Adi agiyAr angarUp shrutane (shAstrane) bhaNato hovA chhatAn, shAstra bhaNavAno je guN tenA abhAvane lIdhe gnAnI nathI. je bhinnavastubhUt gnAnamay AtmAnun gnAn te shAstra bhaNavAno guN chhe; ane te to (arthAt evun shuddhAtmagnAn to), bhinnavastubhUt gnAnane nahi shraddhatA evA abhavyane shAstra-bhaNatar vaDe karI shakAtun nathI (arthAt shAstra-bhaNatar tene shuddhAtmagnAn karI shakatun nathI); mATe tene shAstra bhaNavAnA guNano abhAv chhe; ane tethI gnAn- shraddhAnanA abhAvane lIdhe te agnAnI Tharyo — nakkI thayo.

bhAvArtha — abhavya jIv agiyAr ang bhaNe topaN tene shuddha AtmAnun gnAn-shraddhAn thatun nathI; tethI tene shAstranA bhaNatare guN na karyo; ane tethI te agnAnI ja chhe.

pharI shiShya pUchhe chhe ke — abhavyane dharmanun shraddhAn to hoy chhe; chhatAn ‘tene shraddhAn nathI’ em kem kahyun? teno uttar have kahe chhe —

te dharmane shraddhe, pratIt, ruchi ane sparshan kare,
te bhogahetu dharmane, nahi karmakShayanA hetune. 275.

gAthArtha — [सः] te (abhavya jIv) [ भोगनिमित्तं धर्मं ] bhoganA nimittarUp dharmane ja [श्रद्दधाति च] shraddhe chhe, [प्रत्येति च] tenI ja pratIt kare chhe, [रोचयति च] tenI ja ruchi kare chhe [तथा पुनः स्पृशति च] ane tene ja sparshe chhe, [न तु कर्मक्षयनिमित्तम्] parantu

Page 408 of 642
PDF/HTML Page 439 of 673
single page version

अभव्यो हि नित्यकर्मफलचेतनारूपं वस्तु श्रद्धत्ते, नित्यज्ञानचेतनामात्रं न तु श्रद्धत्ते, नित्यमेव भेदविज्ञानानर्हत्वात् । ततः स कर्ममोक्षनिमित्तं ज्ञानमात्रं भूतार्थं धर्मं न श्रद्धत्ते, भोग- निमित्तं शुभकर्ममात्रमभूतार्थमेव श्रद्धत्ते । तत एवासौ अभूतार्थधर्मश्रद्धानप्रत्ययनरोचनस्पर्शनै- रुपरितनग्रैवेयकभोगमात्रमास्कन्देत्, न पुनः कदाचनापि विमुच्येत । ततोऽस्य भूतार्थधर्म- श्रद्धानाभावात् श्रद्धानमपि नास्ति । एवं सति तु निश्चयनयस्य व्यवहारनयप्रतिषेधो युज्यत एव ।

karmakShayanA nimittarUp dharmane nahi. (karmakShayanA nimittarUp dharmane nathI shraddhato, nathI tenI pratIt karato, nathI tenI ruchi karato ane nathI tene sparshato.)

TIkA — abhavya jIv nityakarmaphaLachetanArUp vastune shraddhe chhe parantu nityagnAnachetanA- mAtra vastune nathI shraddhato kAraN ke te (abhavya) sadAy (svaparanA) bhedavignAnane ayogya chhe. mATe te (abhavya jIv) karmathI chhUTavAnA nimittarUp, gnAnamAtra, bhUtArtha (satyArtha) dharmane nathI shraddhato, bhoganA nimittarUp, shubhakarmamAtra, abhUtArtha dharmane ja shraddhe chhe; tethI ja te abhUtArtha dharmanAn shraddhAn, pratIt, ruchi ane sparshanathI uparanA graiveyak sudhInA bhogamAtrane pAme chhe parantu kadApi karmathI chhUTato nathI. tethI tene bhUtArtha dharmanA shraddhAnanA abhAvane lIdhe (sAchun) shraddhAn paN nathI.

Am hovAthI nishchayanay vaDe vyavahAranayano niShedh yogya ja chhe.

bhAvArtha — abhavya jIvane bhedagnAn thavAnI yogyatA nahi hovAthI te karmaphaLachetanAne jANe chhe parantu gnAnachetanAne jANato nathI; tethI shuddha Atmik dharmanun shraddhAn tene nathI. te shubh karmane ja dharma samajI shraddhAn kare chhe tethI tenA phaL tarIke graiveyak sudhInA bhogane pAme chhe parantu karmano kShay thato nathI. A rIte satyArtha dharmanun shraddhAn nahi hovAthI tene shraddhAn ja kahI shakAtun nathI.

A pramANe vyavahAranayane Ashrit abhavya jIvane gnAn-shraddhAn nahi hovAthI nishchayanay vaDe karavAmAn Avato vyavahArano niShedh yogya ja chhe.

ahIn eTalun visheSh jANavun ke — A hetuvAdarUp anubhavapradhAn granth chhe tethI temAn bhavya -abhavyano anubhavanI apekShAe nirNay chhe. have jo Ane ahetuvAd Agam sAthe meLavIe to — abhavyane vyavahAranayanA pakShano sUkShma, kevaLIgamya Ashay rahI jAy chhe ke je chhadmasthane anubhavagochar nathI paN hoto, mAtra sarvagnadev jANe chhe; e rIte kevaL vyavahArano pakSha rahevAthI tene sarvathA ekAntarUp mithyAtva rahe chhe. abhavyane A vyavahAranayanA pakShano Ashay sarvathA kadI paN maTato ja nathI.

Page 409 of 642
PDF/HTML Page 440 of 673
single page version

कीदृशौ प्रतिषेध्यप्रतिषेधकौ व्यवहारनिश्चयनयाविति चेत् —
आयारादी णाणं जीवादी दंसणं च विण्णेयं ।
छज्जीवणिकं च तहा भणदि चरित्तं तु ववहारो ।।२७६।।
आदा खु मज्झ णाणं आदा मे दंसणं चरित्तं च ।
आदा पच्चक्खाणं आदा मे संवरो जोगो ।।२७७।।
आचारादि ज्ञानं जीवादि दर्शनं च विज्ञेयम् ।
षड्जीवनिकायं च तथा भणति चरित्रं तु व्यवहारः ।।२७६।।
आत्मा खलु मम ज्ञानमात्मा मे दर्शनं चरित्रं च ।
आत्मा प्रत्याख्यानमात्मा मे संवरो योगः ।।२७७।।

आचारादिशब्दश्रुतं ज्ञानस्याश्रयत्वाज्ज्ञानं, जीवादयो नवपदार्था दर्शनस्याश्रय-

have pUchhe chhe ke ‘‘nishchayanay vaDe niShedhya (arthAt niShedhAvAyogya) je vyavahAranay, ane vyavahAranayano niShedhak je nishchayanay — te banne nayo kevA chhe?’’ evun pUchhavAmAn AvatAn vyavahAr ane nishchayanun svarUp kahe chhe —

‘AchAr’ Adi gnAn chhe, jIvAdi darshan jANavun,
ShaTjIvanikAy charit chhe, — e kathan nay vyavahAranun. 276.
muj Atma nishchay gnAn chhe, muj Atma darshan-charit chhe,
muj Atma pratyAkhyAn ne muj Atma samvar-yog chhe. 277.

gAthArtha — [आचारादि] AchArAng Adi shAstro te [ज्ञानं] gnAn chhe, [जीवादि] jIv Adi tattvo te [दर्शनं विज्ञेयम् च] darshan jANavun [च] ane [षड्जीवनिकायं] chha jIv-nikAy te [चरित्रं] chAritra chhe — [तथा तु] em to [व्यवहारः भणति] vyavahAranay kahe chhe.

[खलु] nishchayathI [मम आत्मा] mAro AtmA ja [ज्ञानम्] gnAn chhe, [मे आत्मा] mAro AtmA ja [दर्शनं चरित्रं च] darshan ane chAritra chhe, [आत्मा] mAro AtmA ja [प्रत्याख्यानम्] pratyAkhyAn chhe, [मे आत्मा] mAro AtmA ja [संवरः योगः] samvar ane yog ( – samAdhi, dhyAn) chhe.

TIkA — AchArAng Adi shabdashrut te gnAn chhe kAraN ke te (shabdashrut) gnAnano

52