Samaysar-Gujarati (English transliteration). Kalash: 207-214 ; Gatha: 345-365.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 27 of 34

 

Page 490 of 642
PDF/HTML Page 521 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
वृत्त्यंशभेदतोऽत्यन्तं वृत्तिमन्नाशकल्पनात् ।
अन्यः करोति भुंक्तेऽन्य इत्येकान्तश्चकास्तु मा ।।२०७।।

एव स्वयम्] A chaitanyachamatkAr ja pote [नित्य-अमृत-ओघैः] nityatArUp amRutanA ogh ( – samUho) vaDe [अभिषिञ्चन्] abhisinchan karato thako, [अपहरति] dUr kare chhe.

bhAvArtha — kShaNikavAdI kartA-bhoktAmAn bhed mAne chhe, arthAt pahelI kShaNe je AtmA hato te bIjI kShaNe nathI — em mAne chhe. AchAryadev kahe chhe ke — ame tene shun samajAvIe? A chaitanya ja tenun agnAn dUr karashe — ke je (chaitanya) anubhavagochar nitya chhe. pahelI kShaNe je AtmA hato te ja bIjI kShaNe kahe chhe ke ‘hun pahelAn hato te ja chhun’; Avun smaraNapUrvak pratyabhignAn AtmAnI nityatA batAve chhe. ahIn bauddhamatI kahe chhe ke — ‘je pahelI kShaNe hato te ja hun bIjI kShaNe chhun’ evun mAnavun te to anAdi avidyAthI bhram chhe; e bhram maTe tyAre tattva siddha thAy, samasta klesh maTe. teno uttar ApavAmAn Ave chhe ke — ‘‘he bauddha! tun A je dalIl kare chhe te AkhI dalIl karanAr ek ja AtmA chhe ke anek AtmAo chhe? vaLI tArI AkhI dalIl ek ja AtmA sAmbhaLe chhe em mAnIne tun dalIl kare chhe ke AkhI dalIl pUrI thatAn sudhImAn anek AtmAo palaTAI jAy chhe em mAnIne dalIl kare chhe? jo anek AtmAo palaTAI jatA hoy to tArI AkhI dalIl to koI AtmA sAmbhaLato nathI; to pachhI dalIl karavAnun prayojan shun?* Am anek rIte vichArI jotAn tane jaNAshe ke AtmAne kShaNik mAnIne pratyabhignAnane bhram kahI devo te yathArtha nathI. mATe em samajavun ke — AtmAne ekAnte nitya ke ekAnte anitya mAnavo te banne bhram chhe, vastusvarUp nathI; ame (jaino) kathanchit nityAnityAtmak vastusvarUp kahIe chhIe te ja satyArtha chhe’’. 206.

pharI, kShaNikavAdane yukti vaDe niShedhatun, AgaLanI gAthAonI sUchanArUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [वृत्ति-अंश-भेदतः] vRuttyanshonA arthAt paryAyonA bhedane lIdhe [अत्यन्तं वृत्तिमत्-नाश-कल्पनात्] ‘vRuttimAn arthAt dravya atyant (sarvathA) nAsh pAme chhe’ evI kalpanA dvArA [अन्यः करोति] ‘anya kare chhe ane [अन्यः भुंक्ते] anya bhogave chhe’ [इति एकान्तः मा चकास्तु] evo ekAnt na prakAsho. * jo em kahevAmAn Ave ke ‘AtmA to nAsh pAme chhe paN te sanskAr mUkato jAy chhe’ to te paN yathArtha

nathI; AtmA nAsh pAme to AdhAr vinA sanskAr kem rahI shake? vaLI kadApi ek AtmA sanskAr mUkato
jAy, topaN te AtmAnA sanskAr bIjA AtmAmAn pesI jAy evo niyam nyAyasangat nathI.

Page 491 of 642
PDF/HTML Page 522 of 673
single page version

केहिंचि दु पज्जएहिं विणस्सए णेव केहिंचि दु जीवो ।
जम्हा तम्हा कुव्वदि सो वा अण्णो व णेयंतो ।।३४५।।
केहिंचि दु पज्जएहिं विणस्सए णेव केहिंचि दु जीवो ।
जम्हा तम्हा वेददि सो वा अण्णो व णेयंतो ।।३४६।।
जो चेव कुणदि सो चिय ण वेदए जस्स एस सिद्धंतो ।
सो जीवो णादव्वो मिच्छादिट्ठी अणारिहदो ।।३४७।।
अण्णो करेदि अण्णो परिभुंजदि जस्स एस सिद्धंतो ।
सो जीवो णादव्वो मिच्छादिट्ठी अणारिहदो ।।३४८।।
कैश्चित्तु पर्यायैर्विनश्यति नैव कैश्चित्तु जीवः ।
यस्मात्तस्मात्करोति स वा अन्यो वा नैकान्तः ।।३४५।।

bhAvArtha — dravyanI avasthAo kShaNe kShaNe nAsh pAmatI hovAthI bauddhamatI em mAne chhe ke ‘dravya ja sarvathA nAsh pAme chhe’. AvI ekAnt mAnyatA mithyA chhe. jo avasthAvAn padArthano nAsh thAy to avasthA konA Ashraye thAy? e rIte bannenA nAshano prasang AvavAthI shUnyano prasang Ave chhe. 207.

have gAthAomAn anekAntane pragaT karIne kShaNikavAdane spaShTa rIte niShedhe chhe —

paryAy kaIkathiI viNase jIv, kaIkathiI nahi viNase,
tethI kare chhe te ja ke bIjo — nahIn ekAnt chhe. 345.
paryAy kaIkathiI viNase jIv, kaIkathiI nahi viNase,
jIv tethI vede te ja ke bIjo — nahIn ekAnt chhe. 346.
jIv je kare te bhogave nahi — jehano siddhAnt e,
te jIv mithyAdraShTi chhe, arhantanA matano nathI. 347.
jIv anya karato, anya vede — jehano siddhAnt e,
te jIv mithyAdraShTi chhe, arhantanA matano nathI. 348.

gAthArtha — [यस्मात्] kAraN ke [जीवः] jIv [कैश्चित् पर्यायैः तु] keTalAk paryAyothI

Page 492 of 642
PDF/HTML Page 523 of 673
single page version

कैश्चित्तु पर्यायैर्विनश्यति नैव कैश्चित्तु जीवः ।
यस्मात्तस्माद्वेदयते स वा अन्यो वा नैकान्तः ।।३४६।।
यश्चैव करोति स चैव न वेदयते यस्य एष सिद्धान्तः ।
स जीवो ज्ञातव्यो मिथ्याद्रष्टिरनार्हतः ।।३४७।।
अन्यः करोत्यन्यः परिभुंक्ते यस्य एष सिद्धान्तः ।
स जीवो ज्ञातव्यो मिथ्याद्रष्टिरनार्हतः ।।३४८।।

यतो हि प्रतिसमयं सम्भवदगुरुलघुगुणपरिणामद्वारेण क्षणिकत्वादचलितचैतन्यान्वय- गुणद्वारेण नित्यत्वाच्च जीवः कैश्चित्पर्यायैर्विनश्यति, कैश्चित्तु न विनश्यतीति द्विस्वभावो जीवस्वभावः । ततो य एव करोति स एवान्यो वा वेदयते, य एव वेदयते, स एवान्यो वा [विनश्यति] nAsh pAme chhe [तु] ane [कैश्चित्] keTalAk paryAyothI [न एव] nathI nAsh pAmato, [तस्मात्] tethI [सः वा करोति] ‘(je bhogave chhe) te ja kare chhe’ [अन्यः वा] athavA ‘bIjo

ja kare chhe’ [न एकान्तः] evo ekAnt nathI ( – syAdvAd chhe).

[यस्मात्] kAraN ke [जीवः] jIv [कैश्चित् पर्यायैः तु] keTalAk paryAyothI [विनश्यति] nAsh pAme chhe [तु] ane [कैश्चित्] keTalAk paryAyothI [न एव] nathI nAsh pAmato, [तस्मात्] tethI [सः वा वेदयते] ‘(je kare chhe) te ja bhogave chhe’ [अन्यः वा] athavA ‘bIjo ja bhogave chhe’ [न एकान्तः] evo ekAnt nathI ( – syAdvAd chhe).

‘[यः च एव करोति] je kare chhe [सः च एव न वेदयते] te ja nathI bhogavato’ [एषः यस्य सिद्धान्तः] evo jeno siddhAnt chhe, [सः जीवः] te jIv [मिथ्याद्रष्टिः] mithyAdraShTi, [अनार्हतः] anArhat ( – arhatnA matane nahi mAnanAro) [ज्ञातव्यः] jANavo.

‘[अन्यः करोति] bIjo kare chhe [अन्यः परिभुंक्ते] ane bIjo bhogave chhe’ [एषः यस्य सिद्धान्तः] evo jeno siddhAnt chhe, [सः जीवः] te jIv [मिथ्याद्रष्टिः] mithyAdraShTi, [अनार्हतः] anArhat ( – ajain) [ज्ञातव्यः] jANavo.

TIkA — jIv, pratisamaye sambhavatA ( – darek samaye thatA) agurulaghuguNanA pariNAm dvArA kShaNik hovAthI ane achalit chaitanyanA anvayarUp guN dvArA nitya hovAthI, keTalAk paryAyothI vinAsh pAme chhe ane keTalAk paryAyothI nathI vinAsh pAmato — em be svabhAvavALo jIvasvabhAv chhe; tethI ‘je kare chhe te ja bhogave chhe’ athavA ‘bIjo ja bhogave chhe’, ‘je bhogave

Page 493 of 642
PDF/HTML Page 524 of 673
single page version

करोतीति नास्त्येकान्तः । एवमनेकान्तेऽपि यस्तत्क्षणवर्तमानस्यैव परमार्थसत्त्वेन वस्तुत्वमिति वस्त्वंशेऽपि वस्तुत्वमध्यास्य शुद्धनयलोभाद्रजुसूत्रैकान्ते स्थित्वा य एव करोति स एव न वेदयते, अन्यः करोति अन्यो वेदयते इति पश्यति स मिथ्याद्रष्टिरेव द्रष्टव्यः, क्षणिकत्वेऽपि वृत्त्यंशानां वृत्तिमतश्चैतन्यचमत्कारस्य टङ्कोत्कीर्णस्यैवान्तःप्रतिभासमानत्वात् ।

chhe te ja kare chhe’ athavA ‘bIjo ja kare chhe’ — evo ekAnt nathI. Am anekAnt hovA chhatAn, ‘je (paryAy) te kShaNe varte chhe, tene ja paramArtha satpaNun hovAthI, te ja vastu chhe’ em vastunA anshamAn vastupaNAno adhyAs karIne shuddhanayanA lobhathI RUjusUtranayanA ekAntamAn rahIne je em dekhe – mAne chhe ke ‘‘je kare chhe te ja nathI bhogavato, bIjo kare chhe ane bIjo bhogave chhe’’, te jIv mithyAdraShTi ja dekhavo – mAnavo; kAraN ke, vRuttyanshonun (paryAyonun) kShaNikapaNun hovA chhatAn, vRuttimAn (paryAyI) je chaitanyachamatkAr (AtmA) te to TankotkIrNa (nitya) ja antarangamAn pratibhAse chhe.

bhAvArtha — vastuno svabhAv jinavANImAn dravyaparyAyasvarUp kahyo chhe; mATe syAdvAdathI evo anekAnt siddha thAy chhe ke paryAy-apekShAe to vastu kShaNik chhe ane dravya- apekShAe nitya chhe. jIv paN vastu hovAthI dravyaparyAyasvarUp chhe. tethI, paryAyadraShTie jovAmAn Ave to kAryane kare chhe ek paryAy, ane bhogave chhe anya paryAy; jem ke — manuShyaparyAye shubhAshubh karma karyAn ane tenun phaL devAdiparyAye bhogavyun. dravyadraShTie jovAmAn Ave to, je kare chhe te ja bhogave chhe; jem ke — manuShyaparyAyamAn je jIvadravye shubhAshubh karma karyAn, te ja jIvadravye devAdi paryAyamAn pote karelAn karmanun phaL bhogavyun.

A rIte vastunun svarUp anekAntarUp siddha hovA chhatAn, je jIv shuddhanayane samajyA vinA shuddhanayanA lobhathI vastunA ek anshane ( – vartamAn kALamAn vartatA paryAyane) ja vastu mAnI RUjusUtranayanA viShayano ekAnt pakaDI em mAne chhe ke ‘je kare chhe te ja bhogavato nathI — anya bhogave chhe, ane je bhogave chhe te ja karato nathI — anya kare chhe’, te jIv mithyAdraShTi chhe, arhantanA matano nathI; kAraN ke, paryAyonun kShaNikapaNun hovA chhatAn, dravyarUp chaitanyachamatkAr to anubhavagochar nitya chhe; pratyabhignAnathI jaNAy chhe ke ‘bALak avasthAmAn je hun hato te ja hun taruN avasthAmAn hato ane te ja hun vRuddha avasthAmAn chhun’. A rIte je kathanchit nityarUpe anubhavagochar chhe — svasamvedanamAn Ave chhe ane jene jinavANI paN evo ja gAy chhe, tene je na mAne te mithyAdraShTi chhe em jANavun.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

Page 494 of 642
PDF/HTML Page 525 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
आत्मानं परिशुद्धमीप्सुभिरतिव्याप्तिं प्रपद्यान्धकैः
कालोपाधिबलादशुद्धिमधिकां तत्रापि मत्वा परैः ।
चैतन्यं क्षणिकं प्रकल्प्य पृथुकैः शुद्धर्जुसूत्रे रतै-
रात्मा व्युज्झित एष हारवदहो निःसूत्रमुक्तेक्षिभिः ।।२०८।।

shlokArtha — [आत्मानं परिशुद्धम् ईप्सुभिः परैः अन्धकैः] AtmAne samastapaNe shuddha ichchhanArA bIjA koI andhoe — [पृथुकैः] bAlish janoe (bauddhoe) — [काल-उपाधि-बलात् अपि तत्र अधिकाम् अशुद्धिम् मत्वा] kALanI upAdhinA kAraNe paN AtmAmAn adhik ashuddhi mAnIne [अतिव्याप्तिं प्रपद्य] ativyAptine pAmIne, [शुद्ध-ऋजुसूत्रे रतैः] shuddha RUjusUtranayamAn rat thayA thakA [चैतन्यं क्षणिकं प्रकल्प्य] chaitanyane kShaNik kalpIne, [अहो एषः आत्मा व्युज्झितः] A AtmAne chhoDI dIdho; [निःसूत्र-मुक्ता-ईक्षिभिः हारवत्] jem hAramAnno doro nahi jotAn kevaL motIne ja jonArAo hArane chhoDI de chhe tem.

bhAvArtha — AtmAne samastapaNe shuddha mAnavAnA ichchhak evA bauddhoe vichAryun ke — ‘‘AtmAne nitya mAnavAmAn Ave to nityamAn kALanI apekShA Ave chhe tethI upAdhi lAgI jashe; em kALanI upAdhi lAgavAthI AtmAne moTI ashuddhatA Avashe ane tethI ativyApti doSh lAgashe.’’ A doShanA bhayathI teoe shuddha RUjusUtranayano viShay je vartamAn samay teTalo ja mAtra ( – kShaNik ja – ) AtmAne mAnyo ane nityAnityasvarUp AtmAne na mAnyo. Am AtmAne sarvathA kShaNik mAnavAthI temane nityAnityasvarUp – dravyaparyAyasvarUp satyArtha AtmAnI prApti na thaI; mAtra kShaNik paryAyamAn AtmAnI kalpanA thaI; parantu te AtmA satyArtha nathI.

motInA hAramAn, dorAmAn anek motI parovelAn hoy chhe; je mANas te hAr nAmanI vastune motI tem ja dorA sahit dekhato nathI — mAtra motIne ja jue chhe, te chhUTA chhUTA motIne ja grahaN kare chhe, hArane chhoDI de chhe; arthAt tene hAranI prApti thatI nathI. tevI rIte je jIvo AtmAnA ek chaitanyabhAvane grahaN karatA nathI ane samaye samaye vartanApariNAmarUp upayoganI pravRuttine dekhI AtmAne anitya kalpIne, RUjusUtranayano viShay je vartamAn-samayamAtra kShaNikapaNun teTalo ja mAtra AtmAne mAne chhe (arthAt je jIvo AtmAne dravyaparyAyasvarUp mAnatA nathI — mAtra kShaNik paryAyarUp ja mAne chhe), teo AtmAne chhoDI de chhe; arthAt temane AtmAnI prApti thatI nathI. 208.

havenA kAvyamAn AtmAno anubhav karavAnun kahe chhe —

Page 495 of 642
PDF/HTML Page 526 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
कर्तृर्वेदयितुश्च युक्तिवशतो भेदोऽस्त्वभेदोऽपि वा
कर्ता वेदयिता च मा भवतु वा वस्त्वेव सञ्चिन्त्यताम् ।
प्रोता सूत्र इवात्मनीह निपुणैर्भेत्तुं न शक्या क्वचि-
च्चिच्चिन्तामणिमालिकेयमभितोऽप्येका चकास्त्वेव नः ।।२०९।।
(रथोद्धता)
व्यावहारिकद्रशैव केवलं
कर्तृ कर्म च विभिन्नमिष्यते ।
निश्चयेन यदि वस्तु चिन्त्यते
कर्तृ कर्म च सदैकमिष्यते ।।२१०।।

shlokArtha — [कर्तुः च वेदयितुः युक्तिवशतः भेदः अस्तु वा अभेदः अपि] kartAno ane bhoktAno yuktinA vashe bhed ho athavA abhed ho, [वा कर्ता च वेदयिता मा भवतु] athavA kartA ane bhoktA banne na ho; [वस्तु एव सञ्चिन्त्यताम्] vastune ja anubhavo. [निपुणैः सूत्रे इव इह आत्मनि प्रोता चित्-चिन्तामणि-मालिका क्वचित् भेत्तुं न शक्या] jem chatur puruShoe dorAmAn parovelI maNionI mALA bhedI shakAtI nathI, tem AtmAmAn parovelI chaitanyarUp chintAmaNinI mALA paN kadI koIthI bhedI shakAtI nathI; [इयम् एका] evI A AtmArUpI mALA ek ja, [नः अभितः अपि चकास्तु एव] amane samastapaNe prakAshamAn ho (arthAt nityatva, anityatva AdinA vikalpo chhUTI AtmAno nirvikalpa anubhav amane ho).

bhAvArtha — AtmA vastu hovAthI dravyaparyAyAtmak chhe; tethI temAn chaitanyanA pariNamanarUp paryAyanA bhedonI apekShAe to kartA-bhoktAno bhed chhe ane chinmAtra dravyanI apekShAe bhed nathI; em bhed-abhed ho. athavA chinmAtra anubhavanamAn bhed-abhed shA mATe kahevo? (AtmAne) kartA-bhoktA ja na kahevo, vastumAtra anubhav karavo. jem maNionI mALAmAn maNionI ane dorAnI vivakShAthI bhed-abhed chhe parantu mALAmAtra grahaN karatAn bhedAbhed-vikalpa nathI, tem AtmAmAn paryAyonI ane dravyanI vivakShAthI bhed-abhed chhe parantu AtmavastumAtra anubhav karatAn vikalpa nathI. AchArya mahArAj kahe chhe ke — evo nirvikalpa AtmAno anubhav amane prakAshamAn ho. 209.

have AgaLanI gAthAonI sUchanArUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [केवलं व्यावहारिकद्रशा एव कर्तृ च कर्म विभिन्नम् इष्यते] kevaL vyAvahArik draShTithI ja kartA ane karma bhinna gaNavAmAn Ave chhe; [निश्चयेन यदि वस्तु चिन्त्यते] nishchayathI

Page 496 of 642
PDF/HTML Page 527 of 673
single page version

जह सिप्पिओ दु कम्मं कुव्वदि ण य सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो वि य कम्मं कुव्वदि ण य तम्मओ होदि ।।३४९।।
जह सिप्पिओ दु करणेहिं कुव्वदि ण सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो करणेहिं कुव्वदि ण य तम्मओ होदि ।।३५०।।
जह सिप्पिओ दु करणाणि गिण्हदि ण सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो करणाणि दु गिण्हदि ण य तम्मओ होदि ।।३५१।।
जह सिप्पि दु कम्मफलं भुंजदि ण य सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो कम्मफलं भुंजदि ण य तम्मओ होदि ।।३५२।।
एवं ववहारस्स दु वत्तव्वं दरिसणं समासेण ।
सुणु णिच्छयस्स वयणं परिणामक दं तु जं होदि ।।३५३।।

jo vastune vichAravAmAn Ave, [कर्तृ च कर्म सदा एकम् इष्यते] to kartA ane karma sadA ek gaNavAmAn Ave chhe.

bhAvArtha — kevaL vyavahAr-draShTithI ja bhinna dravyomAn kartA-karmapaNun gaNavAmAn Ave chhe; nishchay-draShTithI to ek ja dravyamAn kartA-karmapaNun ghaTe chhe. 210.

have A kathanane draShTAnt dvArA gAthAmAn kahe chhe —

jyam shilpI karma kare parantu te nahIn tanmay bane,
tyam jIv paN karmo kare paN te nahIn tanmay bane. 349.
jyam shilpI karaN vaDe kare paN te nahIn tanmay bane,
tyam jIv karaN vaDe kare paN te nahIn tanmay bane. 350.
jyam shilpI karaN grahe parantu te nahIn tanmay bane,
tyam jIv paN karaNo grahe paN te nahIn tanmay bane. 351.
shilpI karamaphaL bhogave paN te nahIn tanmay bane,
tyam jIv karamaphaL bhogave paN te nahIn tanmay bane. 352.
— e rIt mat vyavahArano sankShepathI vaktavya chhe;
sAmbhaL vachan nishchay taNun pariNAmaviShayak jeh chhe. 353.

Page 497 of 642
PDF/HTML Page 528 of 673
single page version

जह सिप्पिओ दु चेट्ठं कुव्वदि हवदि य तहा अणण्णो से ।
तह जीवो वि य कम्मं कुवदि हवदि य अणण्णो से ।।३५४।।
जह चेट्ठं कुव्वंतो दु सिप्पिओ णिच्चदुक्खिओ होदि ।
तत्तो सिया अणण्णो तह चेट्ठंतो दुही जीवो ।।३५५।।
यथा शिल्पिकस्तु कर्म करोति न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवोऽपि च कर्म करोति न च तन्मयो भवति ।।३४९।।
यथा शिल्पिकस्तु करणैः करोति न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः करणैः करोति न च तन्मयो भवति ।।३५०।।
यथा शिल्पिकस्तु करणानि गृह्णाति न स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः करणानि तु गृह्णाति न च तन्मयो भवति ।।३५१।।
shilpI kare cheShTA ane tenAthI teh ananya chhe,
tyam jIv karma kare ane tenAthI teh ananya chhe. 354.
cheShTA karato shilpI jem dukhit thAy nirantare.
ne dukhathI teh ananya, tyam jIv cheShTamAn dukhI bane. 355.

gAthArtha — [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpI ( – sonI Adi kArIgar) [कर्म] kunDaL Adi karma [करोति] kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (te-may, kunDaLAdimay) thato nathI, [तथा] tem [जीवः अपि च] jIv paN [कर्म] puNyapAp Adi pudgalakarma [करोति] kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (pudgalakarmamay) thato nathI. [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpI [करणैः] hathoDA Adi karaNo vaDe [करोति] (karma) kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (hathoDA Adi karaNomay) thato nathI, [तथा] tem [जीवः] jIv [करणैः] (man-vachan-kAyarUp) karaNo vaDe [करोति] (karma) kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (man-vachan-kAyarUp karaNomay) thato nathI. [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpI [करणानि] karaNone [गृह्णाति] grahaN kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न भवति] tanmay thato nathI, [तथा] tem [जीवः] jIv [करणानि तु] karaNone [गृह्णाति] grahaN kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay

63

Page 498 of 642
PDF/HTML Page 529 of 673
single page version

यथा शिल्पी तु कर्मफलं भुंक्ते न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः कर्मफलं भुंक्ते न च तन्मयो भवति ।।३५२।।
एवं व्यवहारस्य तु वक्तव्यं दर्शनं समासेन ।
शृणु निश्चयस्य वचनं परिणामकृतं तु यद्भवति ।।३५३।।
यथा शिल्पिकस्तु चेष्टां करोति भवति च तथानन्यस्तस्याः ।
तथा जीवोऽपि च कर्म करोति भवति चानन्यस्तस्मात् ।।३५४।।
यथा चेष्टां कुर्वाणस्तु शिल्पिको नित्यदुःखितो भवति ।
तस्माच्च स्यादनन्यस्तथा चेष्टमानो दुःखी जीवः ।।३५५।।

यथा खलु शिल्पी सुवर्णकारादिः कुण्डलादिपरद्रव्यपरिणामात्मकं कर्म करोति, (karaNomay) thato nathI. [यथा] jem [शिल्पी तु] shilpI [कर्मफलं] kunDaL Adi karmanA phaLane (khAnapAn Adine) [भुंक्ते] bhogave chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (khAnapAnAdimay) thato nathI, [तथा] tem [जीवः] jIv [कर्मफलं] puNyapApAdi pudgalakarmanA phaLane (pudgalapariNAmarUp sukhadukhAdine) [भुंक्ते] bhogave chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (pudgalapariNAmarUp sukhadukhAdimay) thato nathI.

[एवं तु] e rIte to [व्यवहारस्य दर्शनं] vyavahArano mat [समासेन] sankShepathI [वक्तव्यम्] kahevAyogya chhe. [निश्चयस्य वचनं] (have) nishchayanun vachan [शृणु] sAmbhaL [यत्] ke je [परिणामकृतं तु भवति] pariNAmaviShayak chhe.

[यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpI [चेष्टां करोति] cheShTArUp karmane (potAnA pariNAmarUp karmane) kare chhe [तथा च] ane [तस्याः अनन्यः भवति] tenAthI ananya chhe, [तथा] tem [जीवः अपि च] jIv paN [क र्म क रोति] (potAnA pariNAmarUp) karmane kare chhe [च] ane [तस्मात् अनन्यः भवति] tenAthI ananya chhe. [यथा] jem [चेष्टां कुर्वाणः] cheShTArUp karma karato [शिल्पिकः तु] shilpI [नित्यदुःखितः भवति] nitya dukhI thAy chhe [तस्मात् च] ane tenAthI (dukhathI) [अनन्यः स्यात्] ananya chhe, [तथा] tem [चेष्टमानः] cheShTA karato (potAnA pariNAmarUp karmane karato) [जीवः] jIv [दुःखी] dukhI thAy chhe (ane dukhathI ananya chhe).

TIkA — jevI rIte — shilpI arthAt sonI Adi kArIgar kunDaL Adi je paradravya- pariNAmAtmak ( – paradravyanA pariNAmasvarUp) karma tene kare chhe, hathoDA Adi je paradravya-

Page 499 of 642
PDF/HTML Page 530 of 673
single page version

हस्तकुट्टकादिभिः परद्रव्यपरिणामात्मकैः करणैः करोति, हस्तकुट्टकादीनि परद्रव्यपरिणामात्मकानि करणानि गृह्णाति, ग्रामादिपरद्रव्यपरिणामात्मकं कुण्डलादिकर्मफलं भुंक्ते च, न त्वनेकद्रव्यत्वेन ततोऽन्यत्वे सति तन्मयो भवति; ततो निमित्तनैमित्तिकभावमात्रेणैव तत्र कर्तृकर्मभोक्तृ- भोग्यत्वव्यवहारः । तथात्मापि पुण्यपापादिपुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकं कर्म करोति, कायवाङ्मनोभिः पुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकैः करणैः करोति, कायवाङ्मनांसि पुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकानि करणानि गृह्णाति, सुखदुःखादिपुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकं पुण्यपापादिकर्मफलं भुंक्ते च, न त्वनेकद्रव्यत्वेन ततोऽन्यत्वे सति तन्मयो भवति; ततो निमित्तनैमित्तिकभावमात्रेणैव तत्र कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वव्यवहारः । यथा च स एव शिल्पी चिकीर्षुश्चेष्टारूपमात्मपरिणामात्मकं कर्म करोति, दुःखलक्षणमात्मपरिणामात्मकं चेष्टारूपकर्मफलं भुंक्ते च, एकद्रव्यत्वेन ततोऽनन्यत्वे सति तन्मयश्च भवति; ततः परिणामपरिणामिभावेन तत्रैव कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वनिश्चयः । तथात्मापि चिकीर्षुश्चेष्टारूपमात्मपरिणामात्मकं कर्म करोति, दुःखलक्षणमात्मपरिणामात्मकं चेष्टारूपकर्मफलं

pariNAmAtmak karaNo temanA vaDe kare chhe, hathoDA Adi je paradravyapariNAmAtmak karaNo temane grahaN kare chhe ane kunDaL Adi karmanun je gAm Adi paradravyapariNAmAtmak phaL tene bhogave chhe, parantu anekadravyapaNAne lIdhe temanAthI (karma, karaN AdithI) anya hovAthI tanmay (karmakaraNAdimay) thato nathI; mATe nimittanaimittikabhAvamAtrathI ja tyAn kartA-karmapaNAno ane bhoktA-bhogyapaNAno vyavahAr chhe; tevI rIte — AtmA paN puNyapAp Adi je pudgaladravya- pariNAmAtmak ( – pudgaladravyanA pariNAmasvarUp) karma tene kare chhe, kAy-vachan-man evAn je pudgaladravyapariNAmAtmak karaNo temanA vaDe kare chhe, kAy-vachan-man evAn je pudgal- pariNAmAtmak karaNo temane grahaN kare chhe ane puNyapAp Adi karmanun je sukhadukh Adi pudgaladravyapariNAmAtmak phaL tene bhogave chhe, parantu anekadravyapaNAne lIdhe temanAthI anya hovAthI tanmay (te-may) thato nathI; mATe nimitta-naimittikabhAvamAtrathI ja tyAn kartA-karmapaNAno ane bhoktA-bhogyapaNAno vyavahAr chhe.

vaLI jevI rIte — te ja shilpI, karavAno ichchhak vartato thako, cheShTArUp (arthAt kunDaL Adi karavAnA potAnA pariNAmarUp ane hasta AdinA vyApArarUp) evun je svapariNAmAtmak karma tene kare chhe tathA dukhasvarUp evun je cheShTArUp karmanun svapariNAmAtmak phaL tene bhogave chhe, ane ekadravyapaNAne lIdhe temanAthI (karma ane karmaphaLathI) ananya hovAthI tanmay (karmamay ne karmaphaLamay) chhe; mATe pariNAmapariNAmIbhAvathI tyAn ja kartA-karmapaNAno ane bhoktA -bhogyapaNAno nishchay chhe; tevI rIte — AtmA paN, karavAno ichchhak vartato thako, cheShTArUp

Page 500 of 642
PDF/HTML Page 531 of 673
single page version

भुंक्ते च, एकद्रव्यत्वेन ततोऽनन्यत्वे सति तन्मयश्च भवति; ततः परिणामपरिणामिभावेन तत्रैव कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वनिश्चयः ।

(नर्दटक)
ननु परिणाम एव किल कर्म विनिश्चयतः
स भवति नापरस्य परिणामिन एव भवेत् ।
न भवति कर्तृशून्यमिह कर्म न चैकतया
स्थितिरिह वस्तुनो भवतु कर्तृ तदेव ततः ।।२११।।
(पृथ्वी)
बहिर्लुठति यद्यपि स्फु टदनन्तशक्तिः स्वयं
तथाप्यपरवस्तुनो विशति नान्यवस्त्वन्तरम् ।
स्वभावनियतं यतः सकलमेव वस्त्विष्यते
स्वभावचलनाकुलः किमिह मोहितः क्लिश्यते ।।२१२।।

( – rAgAdipariNAmarUp ane pradeshonA vyApArarUp) evun je AtmapariNAmAtmak karma tene kare chhe tathA dukhasvarUp evun je cheShTArUp karmanun AtmapariNAmAtmak phaL tene bhogave chhe, ane ekadravyapaNAne lIdhe temanAthI ananya hovAthI tanmay (te-may) chhe; mATe pariNAm -pariNAmIbhAvathI tyAn ja kartA-karmapaNAno ane bhoktA-bhogyapaNAno nishchay chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [ननु परिणामः एव किल विनिश्चयतः कर्म] kharekhar pariNAm chhe te ja nishchayathI karma chhe, ane [सः परिणामिनः एव भवेत्, अपरस्य न भवति] pariNAm potAnA AshrayabhUt pariNAmInun ja hoy chhe, anyanun nahi (kAraN ke pariNAmo potapotAnA dravyanA Ashraye chhe, anyanA pariNAmano anya Ashray nathI hoto); [इह कर्म कर्तृशून्यम् न भवति] vaLI karma kartA vinA hotun nathI, [च वस्तुनः एकतया स्थितिः इह न] tem ja vastunI ekarUpe sthiti (arthAt kUTastha sthiti) hotI nathI (kAraN ke vastu dravyaparyAyasvarUp hovAthI sarvathA nityapaNun bAdhAsahit chhe); [ततः तद् एव कर्तृ भवतु] mATe vastu pote ja potAnA pariNAmarUp karmanI kartA chhe ( – e nishchay-siddhAnt chhe). 211.

have AgaLanI gAthAonI sUchanArUpe kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [स्वयं स्फु टत्-अनन्त-शक्तिः] jene potAne anant shakti prakAshamAn chhe

Page 501 of 642
PDF/HTML Page 532 of 673
single page version

(रथोद्धता)
वस्तु चैकमिह नान्यवस्तुनो
येन तेन खलु वस्तु वस्तु तत् ।
निश्चयोऽयमपरोऽपरस्य कः
किं करोति हि बहिर्लुठन्नपि ।।२१३।।

evI vastu [बहिः यद्यपि लुठति] anya vastunI bahAr joke loTe chhe [तथापि अन्य-वस्तु अपरवस्तुनः अन्तरम् न विशति] topaN anya vastu anya vastunI andar praveshatI nathI, [यतः सकलम् एव वस्तु स्वभाव-नियतम् इष्यते] kAraN ke samasta vastuo potapotAnA svabhAvamAn nishchit chhe em mAnavAmAn Ave chhe. (AchAryadev kahe chhe ke – ) [इह] Am hovA chhatAn, [मोहितः] mohit jIv, [स्वभाव-चलन-आकुलः] potAnA svabhAvathI chalit thaine AkuL thato thako, [किम् क्लिश्यते] shA mATe kalesh pAme chhe?

bhAvArtha — vastusvabhAv to niyamarUpe evo chhe ke koI vastumAn koI vastu maLe nahi. Am hovA chhatAn, A mohI prANI, ‘paragneyo sAthe potAne pAramArthik sambandh chhe’ em mAnIne, klesh pAme chhe, te moTun agnAn chhe. 212.

pharI AgaLanI gAthAonI sUchanArUpe bIjun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [इह च] A lokamAn [येन एकम् वस्तु अन्यवस्तुनः न] ek vastu anya vastunI nathI, [तेन खलु वस्तु तत् वस्तु] tethI kharekhar vastu chhe te vastu ja chhe — [अयम् निश्चयः] e nishchay chhe. [कः अपरः] Am hovAthI koI anya vastu [अपरस्य बहिः लुठन् अपि हि] anya vastunI bahAr loTatAn chhatAn [किं करोति] tene shun karI shake?

bhAvArtha — vastuno svabhAv to evo chhe ke ek vastu anya vastune palaTAvI na shake. jo em na hoy to vastunun vastupaNun ja na Thare. Am jyAn ek vastu anyane pariNamAvI shakatI nathI tyAn ek vastue anyane shun karyun? kAI na karyun. chetan-vastu sAthe ekakShetrAvagAharUpe pudgalo rahelAn chhe topaN chetanane jaD karIne potArUpe to pariNamAvI shakyAn nahi; to pachhI pudgale chetanane shun karyun? kAI na karyun.

A uparathI em samajavun ke — vyavahAre paradravyone ane AtmAne gneyagnAyak sambandh hovA chhatAn paradravyo gnAyakane kAI karatAn nathI ane gnAyak paradravyone kAI karato nathI. 213.

have, e ja arthane draDh karatun trIjun kAvya kahe chhe —

Page 502 of 642
PDF/HTML Page 533 of 673
single page version

(रथोद्धता)
यत्तु वस्तु कुरुतेऽन्यवस्तुनः
किञ्चनापि परिणामिनः स्वयम् ।
व्यावहारिकद्रशैव तन्मतं
नान्यदस्ति किमपीह निश्चयात् ।।२१४।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह जाणगो दु ण परस्स जाणगो जाणगो सो दु ।।३५६।।

shlokArtha — [वस्तु] ek vastu [स्वयम् परिणामिनः अन्य-वस्तुनः] svayam pariNamatI anya vastune [किञ्चन अपि कुरुते] kAI paN karI shake chhe — [यत् तु] em je mAnavAmAn Ave chhe, [तत् व्यावहारिक- द्रशा एव मतम्] te vyavahAradraShTithI ja mAnavAmAn Ave chhe. [निश्चयात्] nishchayathI [इह अन्यत् किम् अपि न अस्ति] A lokamAn anya vastune anya vastu kAI paN nathI (arthAt ek vastune anya vastu sAthe kAI paN sambandh nathI).

bhAvArtha — ek dravyanA pariNamanamAn anya dravya nimitta dekhIne em kahevun ke ‘anya dravye A karyun’, te vyavahAranayanI draShTithI ja chhe; nishchayathI to te dravyamAn anya dravye kAI karyun nathI. vastunA paryAyasvabhAvane lIdhe vastunun potAnun ja ek avasthAthI bIjI avasthArUp pariNaman thAy chhe; temAn anya vastu potAnun kAI bheLavI shakatI nathI.

A uparathI em samajavun ke — paradravyarUp gney padArtho temanA bhAve pariName chhe ane gnAyak AtmA potAnA bhAve pariName chhe; teo ekabIjAne paraspar kAI karI shakatA nathI. mATe ‘gnAyak paradravyone jANe chhe’ em vyavahArathI ja mAnavAmAn Ave chhe; nishchayathI gnAyak to bas gnAyak ja chhe. 214.

(‘khaDI to khaDI ja chhe’ — e nishchay chhe; ‘khaDI-svabhAve pariNamatI khaDI bhInt-svabhAve pariNamatI bhIntane saphed kare chhe’ em kahevun te paN vyavahArakathan chhe. tevI rIte ‘gnAyak to gnAyak ja chhe’ — e nishchay chhe; ‘gnAyakasvabhAve pariNamato gnAyak paradravyasvabhAve pariNamatAn evAn paradravyone jANe chhe’ em kahevun te paN vyavahArakathan chhe.) AvA nishchay-vyavahAr kathanane have gAthAomAn draShTAnt dvArA spaShTa kahe chhe —

jyam seTikA nathI par taNI, chhe seTikA bas seTikA,
gnAyak nathI tyam par taNo, gnAyak khare gnAyak tathA; 356.

Page 503 of 642
PDF/HTML Page 534 of 673
single page version

जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह पासगो दु ण परस्स पासगो पासगो सो दु ।।३५७।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सडिया य सा होदि ।
तह संजदो दु ण परस्स संजदो संजदो सो दु ।।३५८।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह दंसणं तु ण परस्स दंसणं दंसणं तं तु ।।३५९।।
एवं तु णिच्छयणयस्स भासिदं णाणदंसणचरित्ते ।
सुणु ववहारणयस्स य वत्तव्वं से समासेण ।।३६०।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं जाणदि णादा वि सएण भावेण ।।३६१।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं पस्सदि जीवो वि सएण भावेण ।।३६२।।
jyam seTikA nathI par taNI, chhe seTikA bas seTikA,
darshak nathI tyam par taNo, darshak khare darshak tathA; 357.
jyam seTikA nathI par taNI, chhe seTikA bas seTikA,
sanyat nathI tyam par taNo, sanyat khare sanyat tathA; 358.
jyam seTikA nathI par taNI, chhe seTikA bas seTikA,
darshan nathI tyam par taNun, darshan khare darshan tathA. 359.
em gnAn-darshan-charitaviShayak kathan nishchayanay taNun;
sAmbhaL kathan sankShepathI enA viShe vyavahAranun. 360.
jyam nij svabhAvathI seTikA paradravyane dhoLun kare,
gnAtAy e rIt jANato nij bhAvathI paradravyane; 361.
jyam nij svabhAvathI seTikA paradravyane dhoLun kare,
AtmAy e rIt dekhato nij bhAvathI paradravyane; 362.

Page 504 of 642
PDF/HTML Page 535 of 673
single page version

जह परदव्वं सेडदि दु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं विजहदि णादा वि सएण भावेण ।।३६३।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं सद्दहदि सम्मदिट्ठी सहावेण ।।३६४।।
एवं ववहारस्स दु विणिच्छओ णाणदंसणचरित्ते ।
भणिदो अण्णेसु वि पज्जएसु एमेव णादव्वो ।।३६५।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा ज्ञायकस्तु न परस्य ज्ञायको ज्ञायकः स तु ।।३५६।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा दर्शकस्तु न परस्य दर्शको दर्शकः स तु ।।३५७।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा संयतस्तु न परस्य संयतः संयतः स तु ।।३५८।।
jyam nij svabhAvathI seTikA paradravyane dhoLun kare,
gnAtAy e rIt tyAgato nij bhAvathI paradravyane; 363.
jyam nij svabhAvathI seTikA paradravyane dhoLun kare,
sudraShTi e rIt shraddhato nij bhAvathI paradravyane. 364.
em gnAn-darshan-charitamAn nirNay kahyo vyavahArano,
ne anya paryAyo viShe paN e ja rIte jANavo. 365.

gAthArtha — (joke vyavahAre paradravyone ane AtmAne gney-gnAyak, drashya-darshak, tyAjya- tyAjak ityAdi sambandh chhe, topaN nishchaye to A pramANe chhe — ) [यथा] jem [सेटिका तु] khaDI [परस्य न] paranI ( – bhInt AdinI) nathI, [सेटिका] khaDI [सा च सेटिका भवति] te to khaDI ja chhe, [तथा] tem [ज्ञायकः तु] gnAyak (jANanAro, AtmA) [परस्य न] parano (paradravyano) nathI, [ज्ञायकः] gnAyak [सः तु ज्ञायकः] te to gnAyak ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaDI [परस्य न] paranI nathI, [सेटिका] khaDI [सा च सेटिका भवति] te to khaDI ja chhe, [तथा] tem [दर्शकः तु] darshak (dekhanAro, AtmA) [परस्य न] parano nathI, [दर्शकः] darshak [सः तु दर्शकः]

Page 505 of 642
PDF/HTML Page 536 of 673
single page version

यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा दर्शनं तु न परस्य दर्शनं दर्शनं तत्तु ।।३५९।।
एवं तु निश्चयनयस्य भाषितं ज्ञानदर्शनचरित्रे ।
शृणु व्यवहारनयस्य च वक्तव्यं तस्य समासेन ।।३६०।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं जानाति ज्ञातापि स्वकेन भावेन ।।३६१।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं पश्यति जीवोऽपि स्वकेन भावेन ।।३६२।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं विजहाति ज्ञातापि स्वकेन भावेन ।।३६३।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं श्रद्धत्ते सम्यग्द्रष्टिः स्वभावेन ।।३६४।।

te to darshak ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaDI [परस्य न] paranI ( – bhInt AdinI) nathI, [सेटिका] khaDI [सा च सेटिका भवति] te to khaDI ja chhe, [तथा] tem [संयतः तु] sanyat (tyAg karanAro, AtmA) [परस्य न] parano ( – paradravyano) nathI, [संयतः] sanyat [सः तु संयतः] te to sanyat ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaDI [परस्य न] paranI nathI, [सेटिका] khaDI [सा च सेटिका भवति] te to khaDI ja chhe, [तथा] tem [दर्शनं तु] darshan arthAt shraddhAn [परस्य न] paranun nathI, [दर्शनं तत् तु दर्शनम्] darshan te to darshan ja chhe arthAt shraddhAn te to shraddhAn ja chhe.

[एवं तु] e pramANe [ज्ञानदर्शनचरित्रे] gnAn-darshan-chAritra viShe [निश्चयनयस्य भाषितम्] nishchayanayanun kathan chhe. [तस्य च] vaLI te viShe [समासेन] sankShepathI [व्यवहारनयस्य वक्तव्यं] vyavahAranayanun kathan [शृणु] sAmbhaL.

[यथा] jem [सेटिका] khaDI [आत्मनः स्वभावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] (bhInt Adi) paradravyane [सेटियति] saphed kare chhe, [तथा] tem [ज्ञाता अपि] gnAtA paN [स्वकेन भावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [जानाति] jANe chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaDI [आत्मनः स्वभावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति] saphed kare chhe, [तथा] tem [जीवः अपि] jIv paN [स्वकेन भावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [पश्यति] dekhe chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaDI [आत्मनः स्वभावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति]

64

Page 506 of 642
PDF/HTML Page 537 of 673
single page version

एवं व्यवहारस्य तु विनिश्चयो ज्ञानदर्शनचरित्रे ।
भणितोऽन्येष्वपि पर्यायेषु एवमेव ज्ञातव्यः ।।३६५।।

सेटिकात्र तावच्छवेतगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण श्वैत्यं कुङ्यादिपरद्रव्यम् । अथात्र कुडयादेः परद्रव्यस्य श्वैत्यस्य श्वेतयित्री सेटिका किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि सेटिका कुडयादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति, यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति सेटिका कुडयादेर्भवन्ती कुडयादिरेव भवेत्; एवं सति सेटिकायाः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति सेटिका कुडयादेः । यदि न भवति सेटिका कुडयादेस्तर्हि कस्य सेटिका भवति ? सेटिकाया एव सेटिका भवति । ननु कतराऽन्या सेटिका सेटिकायाः

saphed kare chhe, [तथा] tem [ज्ञाता अपि] gnAtA paN [स्वकेन भावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [विजहाति] tyAge chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaDI [आत्मनः स्वभावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति] saphed kare chhe, [तथा] tem [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraShTi [स्वभावेन] potAnA svabhAvathI [परद्रव्यं] paradravyane [श्रद्धत्ते] shraddhe chhe. [एवं तु] A pramANe [ज्ञानदर्शनचरित्रे] gnAn-darshan-chAritra viShe [व्यवहारनयस्य विनिश्चयः] vyavahAranayano nirNay [भणितः] kahyo; [अन्येषु पर्यायेषु अपि] bIjA paryAyo viShe paN [एवम् एव ज्ञातव्यः] e rIte ja jANavo.

TIkA — A jagatamAn khaDI chhe te shvetaguNathI bharelA svabhAvavALun dravya chhe. bhInt -Adi paradravya vyavahAre te khaDInun shvaitya chhe (arthAt khaDI vaDe shvet karAvAyogya padArtha chhe). have, ‘shvet karanArI khaDI, shvet karAvAyogya je bhInt-Adi paradravya tenI chhe ke nathI?’ — em te banneno tAttvik (pAramArthik) sambandh ahIn vichAravAmAn Ave chhe — jo khaDI bhInt-Adi paradravyanI hoy to shun thAy te pratham vichArIe ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem AtmAnun gnAn hovAthI gnAn te AtmA ja chhe ( – judun dravya nathI);’ — Avo tAttvik sambandh jIvant (arthAt vidyamAn) hovAthI, khaDI jo bhInt-AdinI hoy to khaDI te bhInt -Adi ja hoy (arthAt khaDI bhInt-AdisvarUp ja hovI joIe, bhInt-AdithI judun dravya na hovun joIe); em hotAn, khaDInA svadravyano uchchhed (nAsh) thAy. parantu dravyano uchchhed to thato nathI, kAraN ke ek dravyanun anya dravyarUpe sankramaN thavAno to pUrve ja niShedh karyo

Page 507 of 642
PDF/HTML Page 538 of 673
single page version

यस्याः सेटिका भवति ? न खल्वन्या सेटिका सेटिकायाः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि सेटिका, सेटिका सेटिकैवेति निश्चयः । यथायं द्रष्टान्तस्तथायं दार्ष्टान्तिक : — चेतयितात्र तावद् ज्ञानगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण ज्ञेयं पुद्गलादिपरद्रव्यम् । अथात्र पुद्गलादेः परद्रव्यस्य ज्ञेयस्य ज्ञायकश्चेतयिता किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्व- सम्बन्धो मीमांस्यते — यदि चेतयिता पुद्गलादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति चेतयिता पुद्गलादेर्भवन् पुद्गलादिरेव भवेत्; एवं सति चेतयितुः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तर- सङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति चेतयिता पुद्गलादेः । यदि न भवति चेतयिता पुद्गलादेस्तर्हि कस्य चेतयिता भवति ? चेतयितुरेव चेतयिता भवति । ननु कतरोऽन्यश्चेतयिता चेतयितुर्यस्य चेतयिता भवति ? न

chhe. mATe (e siddha thayun ke) khaDI bhInt-AdinI nathI. (AgaL vichArIe) jo khaDI bhInt -AdinI nathI, to khaDI konI chhe? khaDInI ja khaDI chhe. (A) khaDIthI judI evI bIjI kaI khaDI chhe ke jenI (A) khaDI chhe? (A) khaDIthI judI anya koI khaDI nathI, parantu teo be sva-svAmIrUp ansho ja chhe. ahIn sva-svAmIrUp anshonA vyavahArathI shun sAdhya chhe? kAI sAdhya nathI. to pachhI khaDI koInI nathI, khaDI khaDI ja chhe — e nishchay chhe. (e pramANe draShTAnt kahyun.) jem A draShTAnt chhe, tem A (nIche pramANe) dArShTAnt chhe — A jagatamAn chetayitA (chetanAro arthAt AtmA) chhe te gnAnaguNathI bharelA svabhAvavALun dravya chhe. pudgalAdi paradravya vyavahAre te chetayitAnun (AtmAnun) gney chhe. have, ‘gnAyak (arthAt jANanAro) chetayitA, gney (arthAt jaNAvAyogya) je pudgalAdi paradravya teno chhe ke nathI?’ — em te banneno tAttvik sambandh ahIn vichAravAmAn Ave chhe — jo chetayitA pudgalAdino hoy to shun thAy te pratham vichArIe ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem AtmAnun gnAn hovAthI gnAn te AtmA ja chhe;’ — Avo tAttvik sambandh jIvant (arthAt chhato) hovAthI, chetayitA jo pudgalAdino hoy to chetayitA te pudgalAdi ja hoy (arthAt chetayitA pudgalAdisvarUp ja hovo joIe, pudgalAdithI judun dravya na hovun joIe); em hotAn, chetayitAnA svadravyano uchchhed thAy. parantu dravyano uchchhed to thato nathI, kAraN ke ek dravyanun anya dravyarUpe sankramaN thavAno to pUrve ja niShedh karyo chhe. mATe (e siddha thayun ke) chetayitA pudgalAdino nathI. (AgaL vichArIe) jo chetayitA pudgalAdino nathI to chetayitA kono chhe? chetayitAno ja chetayitA chhe. (A) chetayitAthI judo evo bIjo kayo chetayitA chhe

Page 508 of 642
PDF/HTML Page 539 of 673
single page version

खल्वन्यश्चेतयिता चेतयितुः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंश- व्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि ज्ञायकः, ज्ञायको ज्ञायक एवेति निश्चयः ।

किञ्च सेटिकात्र तावच्छवेतगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण श्वैत्यं कुडयादिपरद्रव्यम् । अथात्र कुडयादेः परद्रव्यस्य श्वैत्यस्य श्वेतयित्री सेटिका किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि सेटिका कुडयादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति सेटिका कुडयादेर्भवन्ती कुडयादिरेव भवेत्; एवं सति सेटिकायाः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति सेटिका कुडयादेः । यदि न भवति सेटिका कुडयादेस्तर्हि कस्य सेटिका भवति ? सेटिकाया एव सेटिका भवति । ननु कतराऽन्या सेटिका सेटिकायाः यस्याः सेटिका भवति ? न खल्वन्या

ke jeno (A) chetayitA chhe? (A) chetayitAthI judo anya koI chetayitA nathI, parantu teo be sva-svAmIrUp ansho ja chhe. ahIn sva-svAmIrUp anshonA vyavahArathI shun sAdhya chhe? kAI sAdhya nathI. to pachhI gnAyak koIno nathI, gnAyak gnAyak ja chhe — e nishchay chhe.

(A rIte ahIn em batAvyun ke ‘AtmA paradravyane jANe chhe’ — e vyavahArakathan chhe; ‘AtmA potAne jANe chhe’ — em kahevAmAn paN sva-svAmIansharUp vyavahAr chhe; ‘gnAyak gnAyak ja chhe’ — e nishchay chhe.)

vaLI (jevI rIte gnAyak viShe draShTAnt-dArShTAntathI kahyun) evI rIte darshak viShe kahevAmAn Ave chhe — A jagatamAn khaDI chhe te shvetaguNathI bharelA svabhAvavALun dravya chhe. bhInt-Adi paradravya vyavahAre te khaDInun shvaitya chhe (arthAt khaDI vaDe shvet karAvAyogya padArtha chhe). have, ‘shvet karanArI khaDI, shvet karAvAyogya je bhInt-Adi paradravya tenI chhe ke nathI?’ — em te banneno tAttvik sambandh ahIn vichAravAmAn Ave chhe — jo khaDI bhInt-Adi paradravyanI hoy to shun thAy te pratham vichArIe ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem AtmAnun gnAn hovAthI gnAn te AtmA ja chhe;’ — Avo tAttvik sambandh jIvant hovAthI, khaDI jo bhInt-AdinI hoy to khaDI te bhInt-Adi ja hoy (arthAt khaDI bhInt-AdisvarUp ja hovI joIe); em hotAn, khaDInA svadravyano uchchhed thAy. parantu dravyano uchchhed to thato nathI, kAraN ke ek dravyanun anya dravyarUpe sankramaN thavAno to pUrve ja niShedh karyo chhe. mATe (e siddha thayun ke) khaDI bhInt-AdinI nathI. (AgaL vichArIe) jo khaDI bhInt-AdinI nathI to khaDI

Page 509 of 642
PDF/HTML Page 540 of 673
single page version

सेटिका सेटिकायाः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि सेटिका, सेटिका सेटिकैवेति निश्चयः । यथायं द्रष्टान्तस्तथायं दार्ष्टान्तिकः — चेतयितात्र तावद्दर्शनगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण द्रश्यं पुद्गलादिपरद्रव्यम् । अथात्र पुद्गलादेः परद्रव्यस्य द्रश्यस्य दर्शकश्चेतयिता किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि चेतयिता पुद्गलादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति चेतयिता पुद्गलादेर्भवन् पुद्गलादिरेव भवेत्; एवं सति चेतयितुः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति चेतयिता पुद्गलादेः । यदि न भवति चेतयिता पुद्गलादेस्तर्हि कस्य चेतयिता भवति ? चेतयितुरेव चेतयिता भवति । ननु कतरोऽन्यश्चेतयिता चेतयितुर्यस्य चेतयिता भवति ? न खल्वन्यश्चेतयिता चेतयितुः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि ।

konI chhe? khaDInI ja khaDI chhe. (A) khaDIthI judI evI bIjI kaI khaDI chhe ke jenI (A) khaDI chhe? (A) khaDIthI judI anya koI khaDI nathI, parantu teo be sva-svAmIrUp ansho ja chhe. ahIn sva-svAmIrUp anshonA vyavahArathI shun sAdhya chhe? kAI sAdhya nathI. to pachhI khaDI koInI nathI, khaDI khaDI ja chhe — e nishchay chhe. jem A draShTAnt chhe, tem A (nIche pramANe) dArShTAnt chhe — A jagatamAn chetayitA chhe te darshanaguNathI bharelA svabhAvavALun dravya chhe. pudgalAdi paradravya vyavahAre te chetayitAnun drashya chhe. have, ‘darshak (dekhanAro athavA shraddhanAro) chetayitA, drashya (dekhAvAyogya athavA shraddhAvAyogya) je pudgalAdi paradravya teno chhe ke nathI?’ — em te banneno tAttvik sambandh ahIn vichAravAmAn Ave chhe — jo chetayitA pudgalAdino hoy to shun thAy te pratham vichArIe ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem AtmAnun gnAn hovAthI gnAn te AtmA ja chhe;’ — Avo tAttvik sambandh jIvant hovAthI, chetayitA jo pudgalAdino hoy to chetayitA te pudgalAdi ja hoy (arthAt chetayitA pudgalAdisvarUp ja hovo joIe); em hotAn, chetayitAnA svadravyano uchchhed thAy. parantu dravyano uchchhed to thato nathI, kAraN ke ek dravyanun anya dravyarUpe sankramaN thavAno to pUrve ja niShedh karyo chhe. mATe (e siddha thayun ke) chetayitA pudgalAdino nathI. (AgaL vichArIe) jo chetayitA pudgalAdino nathI to chetayitA kono chhe? chetayitAno ja chetayitA chhe. (A) chetayitAthI judo evo bIjo kayo chetayitA chhe ke jeno (A) chetayitA chhe? (A) chetayitAthI judo anya koI chetayitA nathI, parantu teo be sva-svAmIrUp ansho ja