Page 110 of 642
PDF/HTML Page 141 of 673
single page version

ननु वर्णादयो यद्यमी न सन्ति जीवस्य तदा तन्त्रान्तरे कथं सन्तीति प्रज्ञाप्यन्ते इति चेत् —

इह हि व्यवहारनयः किल पर्यायाश्रितत्वाज्जीवस्य पुद्गलसंयोगवशादनादिप्रसिद्ध- बन्धपर्यायस्य कुसुम्भरक्तस्य कार्पासिकवासस इवौपाधिकं भावमवलम्ब्योत्प्लवमानः परभावं परस्य दृष्टाः स्युः] e badhA dekhAtA nathI, [ एकं परं दृष्टं स्यात् ] mAtra ek sarvoparI

bhAvArtha — paramArthanay abhed ja chhe tethI te draShTithI jotAn bhed nathI dekhAto; te nayanI draShTimAn puruSh chaitanyamAtra ja dekhAy chhe. mATe te badhAy varNAdik tathA rAgAdik bhAvo puruShathI bhinna ja chhe.

A varNathI mAnDIne guNasthAn paryant je bhAvo chhe temanun svarUp visheShatAthI jANavun hoy to gommaTasAr Adi granthomAnthI jANI levun. 37.

have shiShya pUchhe chhe ke jo A varNAdik bhAvo jIvanA nathI to anya siddhAntagranthomAn ‘te jIvanA chhe’ em kem kahyun chhe? teno uttar gAthAmAn kahe chhe —

gAthArtha — [एते] A [वर्णाद्याः गुणस्थानान्ताः भावाः] varNathI mAnDIne guNasthAn paryanta bhAvo kahevAmAn AvyA te [व्यवहारेण तु] vyavahAranayathI to [जीवस्य भवन्ति] jIvanA chhe (mATe sUtramAn kahyA chhe), [तु] parantu [निश्चयनयस्य] nishchayanayanA matamAn [केचित् न] temanAmAnA koI paN jIvanA nathI.

TIkA — ahIn, vyavahAranay paryAyAshrit hovAthI, saphed rUnun banelun vastra je kasumbA vaDe rangAyelun chhe evA vastranA aupAdhik bhAv( – lAl rang)nI jem, pudgalanA sanyogavashe anAdi

Page 111 of 642
PDF/HTML Page 142 of 673
single page version

विदधाति; निश्चयनयस्तु द्रव्याश्रितत्वात्केवलस्य जीवस्य स्वाभाविकं भावमवलम्ब्योत्प्लवमानः परभावं परस्य सर्वमेव प्रतिषेधयति । ततो व्यवहारेण वर्णादयो गुणस्थानान्ता भावा जीवस्य सन्ति, निश्चयेन तु न सन्तीति युक्ता प्रज्ञप्तिः ।

यथा खलु सलिलमिश्रितस्य क्षीरस्य सलिलेन सह परस्परावगाहलक्षणे सम्बन्धे सत्यपि स्वलक्षणभूतक्षीरत्वगुणव्याप्यतया सलिलादधिकत्वेन प्रतीयमानत्वादग्नेरुष्णगुणेनेव सह

have vaLI pUchhe chhe ke varNAdik nishchayathI jIvanA kem nathI tenun kAraN kaho. te prashnano uttar kahe chhe —

gAthArtha — [एतैः च सम्बन्धः] A varNAdik bhAvo sAthe jIvano sambandh [क्षीरोदकं यथा एव] jaLane ane dUdhane ekakShetrAvagAharUp sanyogasambandh chhe tevo [ज्ञातव्यः] jANavo [च] ane [तानि] teo [तस्य तु न भवन्ति] te jIvanA nathI [यस्मात्] kAraN ke jIv [उपयोगगुणाधिकः] temanAthI upayogaguNe adhik chhe (-upayogaguN vaDe judo jaNAy chhe).

TIkA — jem — jaLamishrit dUdhano, jaL sAthe paraspar avagAhasvarUp sambandh hovA chhatAn, svalakShaNabhUt je dUdhapaNun-guN te vaDe vyApta hovAne lIdhe dUdh jaLathI adhikapaNe pratIt

Page 112 of 642
PDF/HTML Page 143 of 673
single page version

तादात्म्यलक्षणसम्बन्धाभावात् न निश्चयेन सलिलमस्ति; तथा वर्णादिपुद्गलद्रव्यपरिणाममिश्रित- स्यास्यात्मनः पुद्गलद्रव्येण सह परस्परावगाहलक्षणे सम्बन्धे सत्यपि स्वलक्षणभूतोपयोग- गुणव्याप्यतया सर्वद्रव्येभ्योऽधिकत्वेन प्रतीयमानत्वादग्नेरुष्णगुणेनेव सह तादात्म्यलक्षणसम्बन्धा- भावात् न निश्चयेन वर्णादिपुद्गलपरिणामाः सन्ति ।

thAy chhe; tethI, jevo agnino uShNatA sAthe tAdAtmyasvarUp sambandh chhe tevo jaL sAthe dUdhano sambandh nahi hovAthI, nishchayathI jaL dUdhanun nathI; tevI rIte — varNAdik pudgaladravyanA pariNAmo sAthe mishrit A AtmAno, pudgaladravya sAthe paraspar avagAhasvarUp sambandh hovA chhatAn, svalakShaNabhUt upayogaguN vaDe vyApta hovAne lIdhe AtmA sarva dravyothI adhikapaNe pratIt thAy chhe; tethI, jevo agnino uShNatA sAthe tAdAtmyasvarUp sambandh chhe tevo varNAdik sAthe AtmAno sambandh nahi hovAthI, nishchayathI varNAdik pudgalapariNAmo AtmAnA nathI.

have vaLI pUchhe chhe ke A rIte to vyavahAranay ane nishchayanayane virodh Ave chhe; avirodh kaI rIte kahevAmAn Ave chhe? teno uttar draShTAnt dvArA traN gAthAomAn kahe chhe —

Page 113 of 642
PDF/HTML Page 144 of 673
single page version

यथा पथि प्रस्थितं कञ्चित्सार्थं मुष्यमाणमवलोक्य तात्स्थ्यात्तदुपचारेण मुष्यत एष पन्था इति व्यवहारिणां व्यपदेशेऽपि न निश्चयतो विशिष्टाकाशदेशलक्षणः कश्चिदपि पन्था मुष्यते, तथा जीवे बन्धपर्यायेणावस्थितकर्मणो नोकर्मणो वा वर्णमुत्प्रेक्ष्य तात्स्थ्यात्तदुपचारेण जीवस्यैष वर्ण इति व्यवहारतोऽर्हद्देवानां प्रज्ञापनेऽपि न निश्चयतो नित्यमेवामूर्तस्वभावस्योपयोगगुणाधिकस्य जीवस्य कश्चिदपि वर्णोऽस्ति । एवं गन्धरसस्पर्शरूपशरीरसंस्थानसंहननरागद्वेषमोहप्रत्ययकर्मनोकर्म-

gAthArtha — [पथि मुष्यमाणं] jem mArgamAn chAlanArane lUnTAto [दृष्टवा] dekhIne ‘[एषः पन्था] A mArga [मुष्यते] lUnTAy chhe’ em [व्यवहारिणः] vyavahArI [लोकाः] loko [भणन्ति] kahe chhe; tyAn paramArthathI vichAravAmAn Ave to [कश्चित् पन्था] koI mArga to [न च मुष्यते] nathI lUnTAto, mArgamAn chAlanAr mANas ja lUnTAy chhe; [तथा] tevI rIte [जीवे] jIvamAn [कर्मणां नोकर्मणां च] karmono ane nokarmono [वर्णम्] varNa [दृष्टवा] dekhIne ‘[जीवस्य] jIvano [एषः वर्णः] A varNa chhe’ em [जिनैः] jinadevoe [व्यवहारतः] vyavahArathI [उक्तः] kahyun chhe. [गन्धरसस्पर्शरूपाणि] e pramANe gandh, ras, sparsha, rUp, [देहः संस्थानादयः] deh, sansthAn Adi [ये च सर्वे] je sarva chhe, [व्यवहारस्य] te sarva vyavahArathI [निश्चयद्रष्टारः] nishchayanA dekhanArA [व्यपदिशन्ति] kahe chhe.

TIkA — jem vyavahArI loko, mArge nIkaLelA koI sArthane (sanghane) lUnTAto dekhIne, sArthanI mArgamAn sthiti hovAthI teno upachAr karIne, ‘A mArga lUnTAy chhe’ em kahe chhe, topaN nishchayathI jovAmAn Ave to, je AkAshanA amuk bhAgasvarUp chhe evo mArga to koI lUnTAto nathI; tevI rIte bhagavAn arhantadevo, jIvamAn bandhaparyAyathI sthiti pAmelAn (rahelAn) karmano ane nokarmano varNa dekhIne, karma-nokarmanI (bandhaparyAyathI) jIvamAn sthiti hovAthI teno upachAr karIne, ‘jIvano A varNa chhe’ em vyavahArathI jaNAve chhe, topaN nishchayathI, sadAy jeno amUrta svabhAv chhe ane je upayogaguN vaDe anyadravyothI adhik chhe evA

Page 114 of 642
PDF/HTML Page 145 of 673
single page version

वर्गवर्गणास्पर्धकाध्यात्मस्थानानुभागस्थानयोगस्थानबन्धस्थानोदयस्थानमार्गणास्थानस्थितिबन्धस्थान- संक्लेशस्थानविशुद्धिस्थानसंयमलब्धिस्थानजीवस्थानगुणस्थानान्यपि व्यवहारतोऽर्हद्देवानां प्रज्ञापनेऽपि निश्चयतो नित्यमेवामूर्तस्वभावस्योपयोगगुणेनाधिकस्य जीवस्य सर्वाण्यपि न सन्ति, तादात्म्य- लक्षणसम्बन्धाभावात्

jIvano koI paN varNa nathI. e pramANe gandh, ras, sparsha, rUp, sharIr, sansthAn, sanhanan, rAg, dveSh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaNA, spardhak, adhyAtmasthAn, anubhAgasthAn, yogasthAn, bandhasthAn, udayasthAn, mArgaNAsthAn, sthitibandhasthAn, sankleshasthAn, vishuddhisthAn, sanyamalabdhisthAn, jIvasthAn ane guNasthAn — e badhAy (bhAvo) vyavahArathI arhantadevo jIvanA kahe chhe, topaN nishchayathI, sadAy jeno amUrta svabhAv chhe ane je upayogaguNavaDe anyathI adhik chhe evA jIvanA te sarva nathI, kAraN ke e varNAdi bhAvone ane jIvane tAdAtmyalakShaN sambandhano abhAv chhe.

bhAvArtha — A varNathI mAnDIne guNasthAn paryant bhAvo siddhAntamAn jIvanA kahyA chhe te vyavahAranayathI kahyA chhe; nishchayanayathI teo jIvanA nathI kAraN ke jIv to paramArthe upayogasvarUp chhe.

ahIn em jANavun ke — pahelAn vyavahAranayane asatyArtha kahyo hato tyAn em na samajavun ke te sarvathA asatyArtha chhe, kathanchit asatyArtha jANavo; kAraN ke jyAre ek dravyane judun, paryAyothI abhedarUp, tenA asAdhAraN guNamAtrane pradhAn karIne kahevAmAn Ave tyAre paraspar dravyono nimittanaimittikabhAv tathA nimittathI thatA paryAyo — te sarva gauN thaI jAy chhe, ek abhedadravyanI draShTimAn teo pratibhAsatA nathI. mATe te sarva te dravyamAn nathI em kathanchit niShedh karavAmAn Ave chhe. jo te bhAvone te dravyamAn kahevAmAn Ave to te vyavahAranayathI kahI shakAy chhe. Avo nayavibhAg chhe.

ahIn shuddhanayanI draShTithI kathan chhe tethI em siddha karyun chhe ke A sarva bhAvone siddhAntamAn jIvanA kahyA chhe te vyavahArathI kahyA chhe. jo nimittanaimittikabhAvanI draShTithI jovAmAn Ave to te vyavahAr kathanchit satyArtha paN kahI shakAy chhe. jo sarvathA asatyArtha ja kahevAmAn Ave to sarva vyavahArano lop thAy ane sarva vyavahArano lop thatAn paramArthano paN lop thAy. mATe jinadevano upadesh syAdvAdarUp samajye ja samyaggnAn chhe, sarvathA ekAnt te mithyAtva chhe.

Page 115 of 642
PDF/HTML Page 146 of 673
single page version

यत्किल सर्वास्वप्यवस्थासु यदात्मकत्वेन व्याप्तं भवति तदात्मकत्वव्याप्तिशून्यं न भवति, तस्य तैः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः स्यात् । ततः सर्वास्वप्यवस्थासु वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तस्य भवतो वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तिशून्यस्याभवतश्च पुद्गलस्य वर्णादिभिः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः स्यात्; संसारावस्थायां कथञ्चिद्वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तस्य भवतो वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्ति- शून्यस्याभवतश्चापि मोक्षावस्थायां सर्वथा वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तिशून्यस्य भवतो वर्णाद्यात्म-

have pUchhe chhe ke varNAdik sAthe jIvano tAdAtmyalakShaN sambandh kem nathI? teno uttar kahe chhe —

gAthArtha — [वर्णादयः] varNAdik chhe te [संसारस्थानां] sansAramAn sthit [जीवानां] jIvone [तत्र भवे] te sansAramAn [भवन्ति] hoy chhe ane [संसारप्रमुक्तानां] sansArathI mukta thayelA jIvone [खलु] nishchayathI [ वर्णादयः केचित् ] varNAdik koI paN (bhAvo) [न सन्ति] nathI; (mATe tAdAtmyasambandh nathI).

TIkA — je nishchayathI badhIye avasthAomAn yad-AtmakapaNAthI arthAt je-svarUp- paNAthI vyApta hoy ane tad-AtmakapaNAnI arthAt te-svarUpapaNAnI vyAptithI rahit na hoy, teno temanI sAthe tAdAtmyalakShaN sambandh hoy chhe. (je vastu sarva avasthAomAn je bhAvosvarUp hoy ane koI avasthAmAn te bhAvosvarUpapaNun chhoDe nahi, te vastuno te bhAvonI sAthe tAdAtmyasambandh hoy chhe.) mATe badhIye avasthAomAn je varNAdisvarUpapaNAthI vyApta hoy chhe ane varNAdisvarUpapaNAnI vyAptithI rahit hotun nathI evA pudgalano varNAdibhAvonI sAthe tAdAtmyalakShaN sambandh chhe; ane joke sansAr-avasthAmAn kathanchit varNAdisvarUpapaNAthI vyApta

Page 116 of 642
PDF/HTML Page 147 of 673
single page version

क त्वव्याप्तस्याभवतश्च जीवस्य वर्णादिभिः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धो न कथञ्चनापि स्यात् ।

यथा वर्णादयो भावाः क्रमेण भाविताविर्भावतिरोभावाभिस्ताभिस्ताभिर्व्यक्तिभिः hoy chhe ane varNAdisvarUpapaNAnI vyAptithI rahit hoto nathI topaN mokSha-avasthAmAn je sarvathA varNAdisvarUpapaNAnI vyAptithI rahit hoy chhe ane varNAdisvarUpapaNAthI vyApta hoto nathI evA jIvano varNAdibhAvonI sAthe tAdAtmyalakShaN sambandh koI paN prakAre nathI.

bhAvArtha — dravyanI sarva avasthAone viShe dravyamAn je bhAvo vyApe te bhAvo sAthe dravyano tAdAtmyasambandh kahevAy chhe. pudgalanI sarva avasthAone viShe pudgalamAn varNAdibhAvo vyApe chhe tethI varNAdibhAvo sAthe pudgalano tAdAtmyasambandh chhe. sansAr-avasthAne viShe jIvamAn varNAdibhAvo koI prakAre kahI shakAy chhe paN mokSha-avasthAne viShe jIvamAn varNAdibhAvo sarvathA nathI tethI varNAdibhAvo sAthe jIvano tAdAtmyasambandh nathI e nyAy chhe.

have, jIvanun varNAdik sAthe tAdAtmya chhe evo mithyA abhiprAy koI kare to temAn A doSh Ave chhe em gAthAmAn batAve chhe —

gAthArtha — varNAdikanI sAthe jIvanun tAdAtmya mAnanArane kahe chhe ke he mithyA abhiprAyavALA! [यदि हि च] jo tun [इति मन्यसे] em mAne ke [एते सर्वे भावाः] A varNAdik sarva bhAvo [जीवः एव हि] jIv ja chhe, [तु] to [ते] tArA matamAn [जीवस्य च अजीवस्य] jIv ane ajIvano [ कश्चित् ] kAI [विशेषः] bhed [नास्ति] raheto nathI.

TIkA — jem varNAdik bhAvo, krame AvirbhAv (pragaT thavun, Upajavun) ane tirobhAv (DhankAvun, nAsh thavun) pAmatI evI te te vyaktio vaDe (arthAt paryAyo vaDe) pudgaladravyanI

Page 117 of 642
PDF/HTML Page 148 of 673
single page version

पुद्गलद्रव्यमनुगच्छन्तः पुद्गलस्य वर्णादितादात्म्यं प्रथयन्ति, तथा वर्णादयो भावाः क्रमेण भाविताविर्भावतिरोभावाभिस्ताभिस्ताभिर्व्यक्तिभिर्जीवमनुगच्छन्तो जीवस्य वर्णादितादात्म्यं प्रथयन्तीति यस्याभिनिवेशः तस्य शेषद्रव्यासाधारणस्य वर्णाद्यात्मकत्वस्य पुद्गललक्षणस्य जीवेन स्वीकरणा- ज्जीवपुद्गलयोरविशेषप्रसक्तौ सत्यां पुद्गलेभ्यो भिन्नस्य जीवद्रव्यस्याभावाद्भवत्येव जीवाभावः ।

sAthe sAthe rahetA thakA, pudgalanun varNAdi sAthe tAdAtmya jAher kare chhe — vistAre chhe, tevI rIte varNAdik bhAvo, krame AvirbhAv ane tirobhAv pAmatI evI te te vyaktio vaDe jIvanI sAthe sAthe rahetA thakA, jIvanun varNAdi sAthe tAdAtmya jAher kare chhe, vistAre chhe — em jeno abhiprAy chhe tenA matamAn, anya bAkInAn dravyothI asAdhAraN evun varNAdisvarUpapaNun — ke je pudgaladravyanun lakShaN chhe — teno jIv vaDe angIkAr karavAmAn Avato hovAthI, jIv-pudgalanA avisheShano prasang Ave chhe, ane em thatAn, pudgalothI bhinna evun koI jIvadravya nahi rahevAthI, jIvano jarUr abhAv thAy chhe.

bhAvArtha — jem varNAdik bhAvo pudgaladravya sAthe tAdAtmyasvarUpe chhe tem jIv sAthe paN tAdAtmyasvarUpe hoy to jIv-pudgalamAn kAI paN bhed na rahe ane tethI jIvano ja abhAv thAy e moTo doSh Ave.

have, ‘mAtra sansAr-avasthAmAn ja jIvane varNAdik sAthe tAdAtmya chhe’ evA abhiprAyamAn paN A ja doSh Ave chhe em kahe chhe —

Page 118 of 642
PDF/HTML Page 149 of 673
single page version

यस्य तु संसारावस्थायां जीवस्य वर्णादितादात्म्यमस्तीत्यभिनिवेशस्तस्य तदानीं स जीवो रूपित्वमवश्यमवाप्नोति । रूपित्वं च शेषद्रव्यासाधारणं कस्यचिद्द्रव्यस्य लक्षणमस्ति । ततो रूपित्वेन लक्ष्यमाणं यत्किञ्चिद्भवति स जीवो भवति । रूपित्वेन लक्ष्यमाणं पुद्गलद्रव्यमेव भवति । एवं पुद्गलद्रव्यमेव स्वयं जीवो भवति, न पुनरितरः कतरोऽपि । तथा च सति, मोक्षावस्थायामपि नित्यस्वलक्षणलक्षितस्य द्रव्यस्य सर्वास्वप्यवस्थास्वनपायित्वादनादिनिधनत्वेन पुद्गलद्रव्यमेव स्वयं जीवो भवति, न पुनरितरः कतरोऽपि । तथा च सति, तस्यापि पुद्गलेभ्यो भिन्नस्य

gAthArtha — [अथ] athavA jo [तव] tAro mat em hoy ke [ संसारस्थानां जीवानां ] sansAramAn sthit jIvone ja [वर्णादयः] varNAdik (tAdAtmyasvarUpe) [भवन्ति] chhe, [ तस्मात् ] to te kAraNe [संसारस्थाः जीवाः] sansAramAn sthit jIvo [रूपित्वम् आपन्नाः] rUpIpaNAne pAmyA; [एवं] em thatAn, [तथालक्षणेन] tevun lakShaN to (arthAt rUpIpaNun lakShaN to) pudgaladravyanun hovAthI, [मूढमते] he mUDhabuddhi! [पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravya te ja [जीवः] jIv Tharyun [च] ane (mAtra sansAr- avasthAmAn ja nahi paN) [निर्वाणम् उपगतः अपि] nirvAN pAmye paN [पुद्गलः] pudgal ja [जीवत्वं] jIvapaNAne [प्राप्तः] pAmyun!

TIkA — vaLI, sansAr-avasthAmAn jIvane varNAdibhAvo sAthe tAdAtmyasambandh chhe evo jeno abhiprAy chhe, tenA matamAn sansAr-avasthA vakhate te jIv avashya rUpIpaNAne pAme chhe; ane rUpIpaNun to koI dravyanun, bAkInAn dravyothI asAdhAraN evun lakShaN chhe. mATe rUpIpaNA(lakShaN)thI lakShit (lakShyarUp thatun, oLakhAtun) je kAI hoy te jIv chhe. rUpIpaNAthI lakShit to pudgaladravya ja chhe. e rIte pudgaladravya ja pote jIv chhe, paN te sivAy bIjo koI jIv nathI. Am thatAn, mokSha-avasthAmAn paN pudgaladravya ja pote jIv (Thare) chhe, paN te sivAy bIjo koI jIv (Tharato) nathI; kAraN ke sadAy potAnA svalakShaNathI lakShit evun dravya badhIye avasthAomAn hAni athavA ghasAro nahi pAmatun hovAthI anAdi- anant hoy chhe. Am thavAthI, tenA matamAn paN (arthAt sansAr-avasthAmAn ja jIvanun varNAdi sAthe tAdAtmya mAnanAranA matamAn paN); pudgalothI bhinna evun koI jIvadravya nahi

Page 119 of 642
PDF/HTML Page 150 of 673
single page version

जीवद्रव्यस्याभावाद्भवत्येव जीवाभावः ।

rahevAthI, jIvano jarUr abhAv thAy chhe.

bhAvArtha — jo em mAnavAmAn Ave ke sansAr-avasthAmAn jIvano varNAdik sAthe tAdAtmyasambandh chhe to jIv mUrtik thayo; ane mUrtikapaNun to pudgaladravyanun lakShaN chhe; mATe pudgaladravya te ja jIvadravya Tharyun, te sivAy koI chaitanyarUp jIvadravya na rahyun. vaLI mokSha thatAn paN te pudgalono ja mokSha thayo; tethI mokShamAn paN pudgalo ja jIv TharyAn, anya koI chaitanyarUp jIv na rahyo. A rIte sansAr tem ja mokShamAn pudgalathI bhinna evun koI chaitanyarUp jIvadravya nahi rahevAthI jIvano ja abhAv thayo. mATe mAtra sansAr-avasthAmAn ja varNAdibhAvo jIvanA chhe em mAnavAthI paN jIvano abhAv ja thAy chhe.

A rIte e siddha thayun ke varNAdik bhAvo jIv nathI, em have kahe chhe —

gAthArtha — [एकं वा] ekendriy, [द्वे] dvIndriy, [त्रीणि च] trIndriy, [चत्वारि च]

Page 120 of 642
PDF/HTML Page 151 of 673
single page version

निश्चयतः कर्मकरणयोरभिन्नत्वात् यद्येन क्रियते तत्तदेवेति कृत्वा, यथा कनकपत्रं कनकेन क्रियमाणं कनकमेव, न त्वन्यत्, तथा जीवस्थानानि बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रिय- पर्याप्तापर्याप्ताभिधानाभिः पुद्गलमयीभिः नामकर्मप्रकृतिभिः क्रियमाणानि पुद्गल एव, न तु जीवः । नामकर्मप्रकृतीनां पुद्गलमयत्वं चागमप्रसिद्धं दृश्यमानशरीरादिमूर्तकार्यानुमेयं च । एवं गन्धरसस्पर्शरूपशरीरसंस्थानसंहननान्यपि पुद्गलमयनामकर्मप्रकृतिनिर्वृत्तत्वे सति तदव्यतिरेका- ज्जीवस्थानैरेवोक्तानि । ततो न वर्णादयो जीव इति निश्चयसिद्धान्तः ।

chaturindriy, [पञ्चेन्द्रियाणि] panchendriy, [बादरपर्याप्तेतराः] bAdar, sUkShma, paryApta ane aparyApta [जीवाः] jIv — e [नामकर्मणः] nAmakarmanI [प्रकृतयः] prakRitio chhe; [एताभिः च] A [प्रकृतिभिः] prakRitio [पुद्गलमयीभिः ताभिः] ke jeo pudgalamay tarIke prasiddha chhe temanA vaDe [करणभूताभिः] karaNasvarUp thaIne [निर्वृत्तानि] rachAyelAn [जीवस्थानानि] je jIvasthAno (jIvasamAs) chhe teo [जीवः] jIv [कथं] kem [भण्यते] kahevAy?

TIkA — nishchayanaye karma ane karaNanun abhinnapaNun hovAthI, je jenA vaDe karAy chhe (-thAy chhe) te te ja chhe — em samajIne (nishchay karIne), jem suvarNanun pAnun suvarNa vaDe karAtun ( – thatun) hovAthI suvarNa ja chhe, bIjun kAI nathI, tem jIvasthAno bAdar, sUkShma, ekendriy, dvIndriy, trIndriy, chaturindriy, panchendriy, paryApta ane aparyApta nAmanI pudgalamayI nAmakarmanI prakRitio vaDe karAtAn ( – thatAn) hovAthI pudgal ja chhe, jIv nathI. ane nAmakarmanI prakRitionun pudgalamayapaNun to AgamathI prasiddha chhe tathA anumAnathI paN jANI shakAy chhe kAraN ke pratyakSha dekhavAmAn AvatA sharIr Adi je mUrtik bhAvo chhe te karmaprakRitionAn kArya hovAthI karmaprakRitio pudgalamay chhe em anumAn thaI shake chhe.

evI rIte gandh, ras, sparsha, rUp, sharIr, sansthAn ane sanhanan — teo paN pudgalamay nAmakarmanI prakRitio vaDe rachAyAn (-banyAn) hovAthI pudgalathI abhinna chhe; tethI, mAtra jIvasthAnone pudgalamay kahetAn, A badhAn paN pudgalamay kahyAn samajavAn.

mATe varNAdik jIv nathI em nishchayanayano siddhAnt chhe. ahIn A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [येन] je vastuthI [अत्र यद् किञ्चित् निर्वर्त्यते] je bhAv bane, [ तत् ] te bhAv [तद् एव स्यात्] te vastu ja chhe [कथञ्चन] koI rIte [अन्यत् न] anya vastu nathI;

Page 121 of 642
PDF/HTML Page 152 of 673
single page version

[इह] jem jagatamAn [रुक्मेण निर्वृत्तम् असिकोशं] sonAthI banelA myAnane [रुक्मं पश्यन्ति] loko sonun ja dekhe chhe, [कथञ्चन] koI rIte [न असिम्] (tene) taravAr dekhatA nathI.

bhAvArtha — varNAdik pudgalathI bane chhe tethI pudgal ja chhe, jIv nathI. 38.

vaLI bIjo kaLash kahe chhe —

shlokArtha — aho gnAnI jano! [इदं वर्णादिसामग्रयम्] A varNAdik guNasthAnaparyant bhAvo chhe te badhAy [एकस्य पुद्गलस्य हि निर्माणम्] ek pudgalanI rachanA [विदन्तु] jANo; [ततः] mATe [इदं] A bhAvo [पुद्गलः एव अस्तु] pudgal ja ho, [न आत्मा] AtmA na ho; [यतः] kAraN ke [सः विज्ञानघनः] AtmA to vignAnaghan chhe, gnAnano punj chhe, [ततः] tethI [अन्यः] A varNAdik bhAvothI anya ja chhe. 39.

have, A gnAnaghan AtmA sivAy je kAI chhe tene jIv kahevun te sarva vyavahAramAtra chhe em kahe chhe —

gAthArtha — [ये] je [पर्याप्तापर्याप्ताः] paryApta, aparyApta, [सूक्ष्माः बादराः च] sUkShma ane

Page 122 of 642
PDF/HTML Page 153 of 673
single page version

यत्किल बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियपर्याप्तापर्याप्ता इति शरीरस्य संज्ञाः सूत्रे जीवसंज्ञात्वेनोक्ताः अप्रयोजनार्थः परप्रसिद्धया घृतघटवद्वयवहारः । यथा हि कस्यचिदाजन्म- प्रसिद्धैकघृतकुम्भस्य तदितरकुम्भानभिज्ञस्य प्रबोधनाय योऽयं घृतकुम्भः स मृण्मयो, न घृतमय इति तत्प्रसिद्धया कुम्भे घृतकुम्भव्यवहारः, तथास्याज्ञानिनो लोकस्यासंसारप्रसिद्धाशुद्धजीवस्य शुद्धजीवानभिज्ञस्य प्रबोधनाय योऽयं वर्णादिमान् जीवः स ज्ञानमयो, न वर्णादिमय इति तत्प्रसिद्धया जीवे वर्णादिमद्वयवहारः ।

bAdar Adi [ये च एव] jeTalI [देहस्य] dehane [जीवसंज्ञाः] jIvasangnA kahI chhe te badhI [सूत्रे] sUtramAn [व्यवहारतः] vyavahArathI [उक्ताः] kahI chhe.

TIkA — bAdar, sUkShma, ekendriy, dvIndriy, trIndriy, chaturindriy, panchendriy, paryApta, aparyApta — e dehanI sangnAone (nAmone) sUtramAn jIvasangnApaNe kahI chhe, te, paranI prasiddhine lIdhe, ‘ghInA ghaDA’nI jem vyavahAr chhe — ke je vyavahAr aprayojanArtha chhe (arthAt temAn prayojanabhUt vastu nathI). te vAtane spaShTa kahe chhe —

jem koI puruShane janmathI mAnDIne mAtra ‘ghIno ghaDo’ ja prasiddha (jANIto) hoy, te sivAyanA bIjA ghaDAne te jANato na hoy, tene samajAvavA ‘‘je A ‘ghIno ghaDo’ chhe te mATImay chhe, ghImay nathI’’ em (samajAvanAr vaDe) ghaDAmAn ‘ghInA ghaDA’no vyavahAr karavAmAn Ave chhe, kAraN ke pelA puruShane ‘ghIno ghaDo’ ja prasiddha (jANIto) chhe; tevI rIte A agnAnI lokane anAdi sansArathI mAnDIne ‘ashuddha jIv’ ja prasiddha chhe, shuddha jIvane te jANato nathI, tene samajAvavA ( – shuddha jIvanun gnAn karAvavA) ‘‘je A ‘varNAdimAn (varNAdivALo) jIv’ chhe te gnAnamay chhe, varNAdimay nathI’’ em (sUtra viShe) jIvamAn varNAdimAnapaNAno vyavahAr karavAmAn Avyo chhe, kAraN ke te agnAnI lokane ‘varNAdimAn jIv’ ja prasiddha chhe.

have A ja arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe —

shlokArtha — [चेत्] jo [घृतकुम्भाभिधाने अपि] ‘ghIno ghaDo’ em kahetAn paN [कुम्भः घृतमयः न] ghaDo chhe te ghImay nathI ( – mATImay ja chhe), [वर्णादिमत्-जीव-जल्पने अपि] to tevI rIte ‘varNAdivALo jIv’ em kahetAn paN [जीवः न तन्मयः] jIv chhe te varNAdimay nathI ( – gnAnaghan ja chhe).

Page 123 of 642
PDF/HTML Page 154 of 673
single page version

मिथ्यादृष्टयादीनि गुणस्थानानि हि पौद्गलिकमोहकर्मप्रकृतिविपाकपूर्वकत्वे सति, नित्यमचेतनत्वात्, कारणानुविधायीनि कार्याणीति कृत्वा, यवपूर्वका यवा यवा एवेति न्यायेन, पुद्गल एव, न तु जीवः । गुणस्थानानां नित्यमचेतनत्वं चागमाच्चैतन्यस्वभावव्याप्तस्यात्मनो-

bhAvArtha — ghIthI bharelA ghaDAne vyavahArathI ‘ghIno ghaDo’ kahevAmAn Ave chhe chhatAn nishchayathI ghaDo ghI-svarUp nathI; ghI ghI-svarUp chhe, ghaDo mATI-svarUp chhe; tevI rIte varNa, paryApti, indriyo ityAdi sAthe ekakShetrAvagAharUp sambandhavALA jIvane sUtramAn vyavahArathI ‘panchendriy jIv, paryApta jIv, bAdar jIv, dev jIv, manuShya jIv’ ityAdi kahevAmAn Avyo chhe chhatAn nishchayathI jIv te-svarUp nathI; varNa, paryApti, indriyo ityAdi pudgalasvarUp chhe, jIv gnAnasvarUp chhe. 40.

have kahe chhe ke (jem varNAdi bhAvo jIv nathI e siddha thayun tem) e paN siddha thayun ke rAgAdi bhAvo paN jIv nathI —

gAthArtha — [यानि इमानि] je A [गुणस्थानानि] guNasthAno chhe te [मोहनकर्मणः उदयात् तु] mohakarmanA udayathI thAy chhe [वर्णितानि] em (sarvagnanAn AgamamAn) varNavavAmAn Avyun chhe; [तानि] teo [जीवाः] jIv [कथं] kem [भवन्ति] hoI shake [यानि] ke jeo [नित्यं] sadA [अचेतनानि] achetan [उक्तानि] kahevAmAn AvyAn chhe?

TIkA — A mithyAdraShTi Adi guNasthAno paudgalik mohakarmanI prakRitinA udayapUrvak thatAn hoIne, sadAy achetan hovAthI, kAraNanA jevAn ja kAryo hoy chhe em karIne (samajIne, nishchay karIne), javapUrvak je jav thAy chhe te jav ja hoy chhe e nyAye, pudgal ja chhe — jIv nathI. ane guNasthAnonun sadAy achetanapaNun to AgamathI siddha thAy chhe tem ja chaitanyasvabhAvathI vyApta je AtmA tenAthI bhinnapaNe te guNasthAno bhedagnAnIo vaDe svayam

Page 124 of 642
PDF/HTML Page 155 of 673
single page version

ऽतिरिक्तत्वेन विवेचकैः स्वयमुपलभ्यमानत्वाच्च प्रसाध्यम् ।

एवं रागद्वेषमोहप्रत्ययकर्मनोकर्मवर्गवर्गणास्पर्धकाध्यात्मस्थानानुभागस्थानयोगस्थानबन्ध- स्थानोदयस्थानमार्गणास्थानस्थितिबन्धस्थानसंक्लेशस्थानविशुद्धिस्थानसंयमलब्धिस्थानान्यपि पुद्गल- कर्मपूर्वकत्वे सति, नित्यमचेतनत्वात्, पुद्गल एव, न तु जीव इति स्वयमायातम् । ततो रागादयो भावा न जीव इति सिद्धम् ।

upalabhyamAn hovAthI paN temanun sadAy achetanapaNun siddha thAy chhe.

evI rIte rAg, dveSh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaNA, spardhak, adhyAtmasthAn, anubhAgasthAn, yogasthAn, bandhasthAn, udayasthAn, mArgaNAsthAn, sthitibandhasthAn, sanklesh- sthAn, vishuddhisthAn, sanyamalabdhisthAn — teo paN pudgalakarmapUrvak thatAn hoIne, sadAy achetan hovAthI, pudgal ja chhe — jIv nathI em ApoAp Avyun ( – phalit thayun, siddha thayun).

mATe rAgAdi bhAvo jIv nathI em siddha thayun.

bhAvArtha — shuddhadravyArthik nayanI draShTimAn chaitanya abhed chhe ane enA pariNAm paN svAbhAvik shuddha gnAn-darshan chhe. paranimittathI thatA chaitanyanA vikAro, joke chaitanya jevA dekhAy chhe topaN, chaitanyanI sarva avasthAomAn vyApak nahi hovAthI chaitanyashUnya chhe — jaD chhe. vaLI AgamamAn paN temane achetan kahyA chhe. bhedagnAnIo paN temane chaitanyathI bhinnapaNe anubhave chhe tethI paN teo achetan chhe, chetan nathI.

prashna — jo teo chetan nathI to teo koN chhe? pudgal chhe? ke anya kAI chhe? uttar — pudgalakarmapUrvak thatAn hovAthI teo nishchayathI pudgal ja chhe kem ke kAraN jevun ja kArya thAy chhe.

A rIte em siddha karyun ke pudgalakarmanA udayanA nimittathI thatA chaitanyanA vikAro paN jIv nathI, pudgal chhe.

have pUchhe chhe ke varNAdik ane rAgAdik jIv nathI to jIv koN chhe? tenA uttararUp shlok kahe chhe —

shlokArtha — [अनादि] je anAdi chhe arthAt koI kALe utpanna thayun nathI, [अनन्तम्] je

Page 125 of 642
PDF/HTML Page 156 of 673
single page version

anant chhe arthAt koI kALe jeno vinAsh nathI, [अचलं] je achaL chhe arthAt je kadI chaitanyapaNAthI anyarUp – chaLAchaL – thatun nathI, [स्वसंवेद्यम्] je svasamvedya chhe arthAt je pote potAthI ja jaNAy chhe [तु] ane [स्फु टम्] je pragaT chhe arthAt chhUpun nathI — evun je [इदं चैतन्यम्] A chaitanya [उच्चैः] atyantapaNe [चकचकायते] chakachakAT prakAshI rahyun chhe, [स्वयं जीवः] te pote ja jIv chhe.

bhAvArtha — varNAdi ane rAgAdi bhAvo jIv nathI paN upar kahyo tevo chaitanyabhAv te ja jIv chhe. 41.

have, chetanapaNun ja jIvanun yogya lakShaN chhe em kAvya dvArA samajAve chhe —

shlokArtha — [यतः अजीवः अस्ति द्वेधा] ajIv be prakAre chhe — [वर्णाद्यैः सहितः] varNAdisahit [तथा विरहितः] ane varNAdirahit; [ततः] mATe [अमूर्तत्वम् उपास्य] amUrtapaNAno Ashray karIne paN (arthAt amUrtapaNAne jIvanun lakShaN mAnIne paN) [जीवस्य तत्त्वं] jIvanA yathArtha svarUpane [जगत् न पश्यति] jagat dekhI shakatun nathI; — [इति आलोच्य] Am parIkShA karIne [विवेचकैः] bhedagnAnI puruShoe [न अव्यापि अतिव्यापि वा] avyApti ane ativyApti dUShaNothI rahit [चैतन्यम्] chetanapaNAne jIvanun lakShaN kahyun chhe [समुचितं] te yogya chhe. [व्यक्तं] te chaitanyalakShaN pragaT chhe, [व्यञ्जित-जीव-तत्त्वम्] teNe jIvanA yathArtha svarUpane pragaT karyun chhe ane [अचलं] te achaL chhe — chaLAchaLatA rahit, sadA mojUd chhe. [आलम्ब्यताम्] jagat tenun ja avalamban karo! (tenAthI yathArtha jIvanun grahaN thAy chhe.)

bhAvArtha — nishchayathI varNAdibhAvo — varNAdibhAvomAn rAgAdibhAvo AvI gayA — jIvamAn kadI vyApatA nathI tethI teo nishchayathI jIvanAn lakShaN chhe ja nahi; vyavahArathI temane jIvanAn lakShaN mAnatAn paN avyApti nAmano doSh Ave chhe kAraN ke siddha jIvomAn te bhAvo vyavahArathI paN vyApatA nathI. mATe varNAdibhAvono Ashray karavAthI jIvanun yathArtha svarUp oLakhAtun ja nathI.

amUrtapaNun joke sarva jIvomAn vyApe chhe topaN tene jIvanun lakShaN mAnatAn ativyApti nAmano doSh Ave chhe, kAraN ke pAnch ajIv dravyomAnnA ek pudgaladravya sivAy dharma, adharma, AkAsh ane kAL — e chAr dravyo amUrta hovAthI, amUrtapaNun jIvamAn vyApe chhe tem ja chAr

Page 126 of 642
PDF/HTML Page 157 of 673
single page version

ajIv dravyomAn paN vyApe chhe; e rIte ativyApti doSh Ave chhe. mATe amUrtapaNAno Ashray karavAthI paN jIvanun yathArtha svarUp grahaN thatun nathI.

chaitanyalakShaN sarva jIvomAn vyApatun hovAthI avyAptidoShathI rahit chhe, ane jIv sivAy koI dravyamAn nahi vyApatun hovAthI ativyAptidoShathI rahit chhe; vaLI te pragaT chhe; tethI teno ja Ashray karavAthI jIvanA yathArtha svarUpanun grahaN thaI shake chhe. 42.

have, ‘jo AvA lakShaN vaDe jIv pragaT chhe topaN agnAnI lokone tenun agnAn kem rahe chhe?’ — em AchArya Ashcharya tathA khed batAve chhe —

shlokArtha — [इति लक्षणतः] Am pUrvokta judAn lakShaNane lIdhe [जीवात् अजीवम् विभिन्नं] jIvathI ajIv bhinna chhe [स्वयम् उल्लसन्तम्] tene (ajIvane) tenI meLe ja ( – svatantrapaNe, jIvathI bhinnapaNe) vilasatun — pariNamatun [ज्ञानी जनः] gnAnI puruSh [अनुभवति] anubhave chhe, [तत्] topaN [अज्ञानिनः] agnAnIne [निरवधि-प्रविजृम्भितः अयं मोहः तु] amaryAdapaNe phelAyelo A moh (arthAt svaparanA ekapaNAnI bhrAnti) [कथम् नानटीति] kem nAche chhe — [अहो बत] e amane mahA Ashcharya ane khed chhe! 43.

vaLI pharI mohano pratiShedh kare chhe ane kahe chhe ke ‘jo moh nAche chhe to nAcho! topaN Am ja chhe’ —

shlokArtha — [अस्मिन् अनादिनि महति अविवेक-नाटये] A anAdi kALanA moTA

Page 127 of 642
PDF/HTML Page 158 of 673
single page version

avivekanA nATakamAn athavA nAchamAn [वर्णादिमान् पुद्गलः एव नटति] varNAdimAn pudgal ja nAche chhe, [न अन्यः] anya koI nahi; (abhed gnAnamAn pudgal ja anek prakAranun dekhAy chhe, jIv to anek prakArano chhe nahi;) [च] ane [अयं जीवः] A jIv to [रागादि-पुद्गल-विकार-विरुद्ध- शुद्ध-चैतन्यधातुमय-मूर्तिः] rAgAdik pudgalavikArothI vilakShaN, shuddha chaitanyadhAtumay mUrti chhe.

bhAvArtha — rAgAdi chiddavikArane ( – chaitanyavikArone) dekhI evo bhram na karavo ke e paN chaitanya ja chhe, kAraN ke chaitanyanI sarva avasthAomAn vyApe to chaitanyanA kahevAy. rAgAdi vikAro to sarva avasthAomAn vyApatA nathI — mokSha-avasthAmAn temano abhAv chhe. vaLI temano anubhav paN AkuLatAmay dukharUp chhe. mATe teo chetan nathI, jaD chhe. chaitanyano anubhav nirAkuL chhe, te ja jIvano svabhAv chhe em jANavun. 44.

have, bhedagnAnanI pravRutti dvArA A gnAtAdravya pote pragaT thAy chhe em kaLashamAn mahimA karI adhikAr pUrNa kare chhe —

shlokArtha — [इत्थं] A pramANe [ज्ञान-क्रकच-कलना-पाटनं] gnAnarUpI karavatano je vAramvAr abhyAs tene [नाटयित्वा] nachAvIne [यावत्] jyAn [जीवाजीवौ] jIv ane ajIv banne [स्फु ट-विघटनं न एव प्रयातः] pragaTapaNe judA na thayA, [ तावत् ] tyAn to [ज्ञातृद्रव्य] gnAtAdravya, [प्रसभ-विकसत्-व्यक्त-चिन्मात्रशक्त्या] atyant vikAsarUp thatI potAnI pragaT chinmAtrashakti vaDe [विश्वं व्याप्य] vishvane vyApIne, [स्वयम्] potAnI meLe ja [ अतिरसात् ] ati vegathI [उच्चैः] ugrapaNe arthAt atyantapaNe [चकाशे] prakAshI nIkaLyun.

bhAvArtha — A kaLashano Ashay be rIte chhe —

upar kahelA gnAnano abhyAs karatAn karatAn jyAn jIv ane ajIv banne spaShTa bhinna samajAyA ke turat ja AtmAno nirvikalpa anubhav thayo — samyagdarshan thayun. (samyagdraShTi AtmA shrutagnAn vaDe vishvanA samasta bhAvone sankShepathI athavA vistArathI jANe chhe ane nishchayathI vishvane pratyakSha jANavAno teno svabhAv chhe; mATe te vishvane jANe chhe em kahyun.) ek Ashay to e pramANe chhe.

Page 128 of 642
PDF/HTML Page 159 of 673
single page version

इति जीवाजीवौ पृथग्भूत्वा निष्क्रान्तौ ।

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ जीवाजीवप्ररूपकः प्रथमोऽङ्कः ।।

bIjo Ashay A pramANe chhe jIv-ajIvano anAdi je sanyog te kevaL judo paDyA pahelAn arthAt jIvano mokSha thayA pahelAn, bhedagnAn bhAvatAn bhAvatAn amuk dashA thatAn nirvikalpa dhArA jAmI — jemAn kevaL AtmAno anubhav rahyo; ane te shreNi atyant vegathI AgaL vadhatAn vadhatAn kevaLagnAn pragaT thayun. pachhI aghAtIkarmano nAsh thatAn jIvadravya ajIvathI kevaL bhinna thayun. jIv-ajIvanA bhinna thavAnI A rIt chhe. 45.

TIkA — A pramANe jIv ane ajIv judA judA thaIne (rangabhUmimAnthI) bahAr nIkaLI gayA.

bhAvArtha — samayasAranI A ‘AtmakhyAti’ TIkAnA prArambhamAn pahelAn rangabhUmisthaL kahIne tyAr pachhI TIkAkAr AchArye em kahyun hatun ke nRityanA akhADAmAn jIv-ajIv banne ek thaIne pravesh kare chhe ane bannee ekapaNAno svAng rachyo chhe. tyAn, bhedagnAnI samyagdraShTi puruShe samyaggnAn vaDe te jIv-ajIv bannenI temanA lakShaNabhedathI parIkShA karIne bannene judA jANyA tethI svAng pUro thayo ane banne judA judA thaIne akhADAnI bahAr nIkaLI gayA. Am alankAr karIne varNan karyun.

Am shrI samayasAranI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamanI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI TIkAmAn jIv-ajIvno prarUpak pahelo ank samApta thayo.

Page 129 of 642
PDF/HTML Page 160 of 673
single page version

pratham TIkAkAr kahe chhe ke ‘have jIv-ajIv ja ek kartAkarmanA veshe pravesh kare chhe’. jem be puruSho mAnhomAnhe koI ek svAng karI nRityanA akhADAmAn pravesh kare tem jIv-ajIv banne ek kartAkarmano svAng karI pravesh kare chhe em ahIn TIkAkAre alankAr karyo chhe.

have pratham, te svAngane gnAn yathArtha jANI le chhe te gnAnanA mahimAnun kAvya kahe chhe —

shlokArtha — ‘[ इह ] A lokamAn [ अहम् चिद् ] hun chaitanyasvarUp AtmA to [ एकः कर्ता ] ek kartA chhun ane [ अमी कोपादयः ] A krodhAdi bhAvo [ मे कर्म ] mArAn karma chhe’ [ इति अज्ञानां कर्तृकर्मप्रवृत्तिम् ] evI agnAnIone je kartAkarmanI pravRutti chhe tene [ अभितः शमयत् ] badhI taraphathI shamAvatI (-maTADatI) [ ज्ञानज्योतिः ] gnAnajyoti [ स्फु रति ] sphurAyamAn thAy chhe. kevI chhe te gnAnajyoti? [ परम-उदात्तम् ] je param udAtta chhe arthAt koIne AdhIn nathI, [ अत्यन्तधीरं ] je atyant dhIr chhe arthAt koI prakAre AkuLatArUp nathI ane [ निरुपधि-पृथग्द्रव्य- निर्भासि ] paranI sahAy vinA judAn judAn dravyone prakAshavAno jeno svabhAv hovAthI [ विश्वम् साक्षात् कुर्वत् ] je samasta lokAlokane sAkShAt kare chhe — pratyakSha jANe chhe.