Page 210 of 642
PDF/HTML Page 241 of 673
single page version
gāthārthaḥ — [ जीवानाम् ] jīvone [ या ] je [ अतत्त्वोपलब्धिः ] tattvanun agnān (arthāt vastusvarūpanun ayathārtha – viparīt gnān) chhe [ सः ] te [ अज्ञानस्य ] agnānano [ उदयः ] uday chhe [ तु ] ane [ जीवस्य ] jīvane [ अश्रद्दधानत्वम् ] je (tattvanun) ashraddhān chhe te [ मिथ्यात्वस्य ] mithyātvano [ उदयः ] uday chhe; [ तु ] vaḷī [ जीवानां ] jīvone [ यद् ] je [ अविरमणम् ] aviramaṇ arthāt atyāgabhāv chhe te [ असंयमस्य ] asanyamano [ उदयः ] uday [ भवेत् ] chhe [ तु ] ane [ जीवानां ] jīvone [ यः ] je [ कलुषोपयोगः ] malin (arthāt jāṇapaṇānī svachchhatā rahit) upayog chhe [ सः ] te [ कषायोदयः ] kaṣhāyano uday chhe; [ तु ] vaḷī [ जीवानां ] jīvone [ यः ] je [ शोभनः अशोभनः वा ] shubh ke ashubh [ कर्तव्यः विरतिभावः वा ] pravr̥utti ke nivr̥uttirūp [ चेष्टोत्साहः ] (manavachanakāyā-āshrit) cheṣhṭāno utsāh chhe [ तं ] te [ योगोदयं ] yogano uday [ जानीहि ] jāṇ.
[ एतेषु ] ā (udayo) [ हेतुभूतेषु ] hetubhūt thatān [ यत् तु ] je [ कार्मणवर्गणागतं ] kārmaṇ- vargaṇāgat (kārmaṇavargaṇārūp) pudgaladravya [ ज्ञानावरणादिभावैः अष्टविधं ] gnānāvaraṇādibhāvorūpe āṭh prakāre [ परिणमते ] pariṇame chhe, [ तत् कार्मणवर्गणागतं ] te kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya [ यदा ] jyāre [ खलु ] kharekhar [ जीवनिबद्धं ] jīvamān bandhāy chhe [ तदा तु ] tyāre [ जीवः ] jīv
Page 211 of 642
PDF/HTML Page 242 of 673
single page version
अतत्त्वोपलब्धिरूपेण ज्ञाने स्वदमानो अज्ञानोदयः । मिथ्यात्वासंयमकषाययोगोदयाः कर्महेतवस्तन्मयाश्चत्वारो भावाः । तत्त्वाश्रद्धानरूपेण ज्ञाने स्वदमानो मिथ्यात्वोदयः, अविरमणरूपेण ज्ञाने स्वदमानोऽसंयमोदयः, कलुषोपयोगरूपेण ज्ञाने स्वदमानः कषायोदयः, शुभाशुभप्रवृत्ति- निवृत्तिव्यापाररूपेण ज्ञाने स्वदमानो योगोदयः । अथैतेषु पौद्गलिकेषु मिथ्यात्वाद्युदयेषु हेतुभूतेषु यत्पुद्गलद्रव्यं कर्मवर्गणागतं ज्ञानावरणादिभावैरष्टधा स्वयमेव परिणमते तत्खलु कर्मवर्गणागतं जीवनिबद्धं यदा स्यात्तदा जीवः स्वयमेवाज्ञानात्परात्मनोरेकत्वाध्यासेनाज्ञानमयानां तत्त्वाश्रद्धानादीनां स्वस्य परिणामभावानां हेतुर्भवति । [ परिणामभावानाम् ] (potānā agnānamay) pariṇāmabhāvono [ हेतुः ] hetu [ भवति ] thāy chhe.
ṭīkāḥ — tattvanā agnānarūpe (arthāt vastusvarūpanī anyathā upalabdhirūpe) gnānamān svādarūp thato ( – svādamān āvato) agnānano uday chhe. mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yoganā udayo — ke jeo (navān) karmanā hetuo chhe teo — te-may arthāt agnānamay chār bhāvo chhe. tattvanā ashraddhānarūpe gnānamān svādarūp thato mithyātvano uday chhe; aviramaṇarūpe (atyāgabhāvarūpe) gnānamān svādarūp thato asanyamano uday chhe; kaluṣh (malin) upayogarūpe gnānamān svādarūp thato kaṣhāyano uday chhe; shubhāshubh pravr̥utti ke nivr̥uttinā vyāpārarūpe gnānamān svādarūp thato yogano uday chhe. ā paudgalik mithyātvādinā udayo hetubhūt thatān je kārmaṇ- vargaṇāgat pudgaladravya gnānāvaraṇādibhāve āṭh prakāre svayamev pariṇame chhe, te kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya jyāre jīvamān nibaddha thāy tyāre jīv svayamev agnānathī svaparanā ekatvanā adhyāsane līdhe tattva-ashraddhān ādi potānā agnānamay pariṇāmabhāvono hetu thāy chhe.
bhāvārthaḥ — agnānabhāvanā bhedarūp je mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yoganā udayo te pudgalanā pariṇām chhe ane temano svād atattvashraddhānādirūpe gnānamān āve chhe. te udayo nimittabhūt thatān, kārmaṇavargaṇārūp navān pudgalo svayamev gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇame chhe ane jīv sāthe bandhāy chhe; ane te samaye jīv paṇ svayamev potānā agnānabhāvathī atattvashraddhānādi bhāvorūpe pariṇame chhe ane e rīte potānā agnānamay bhāvonun kāraṇ pote ja thāy chhe.
mithyātvādino uday thavo, navān pudgalonun karmarūpe pariṇamavun tathā bandhāvun, ane jīvanun potānā atattvashraddhānādi bhāvorūpe pariṇamavun — e traṇey ek samaye ja thāy chhe; sau svatantrapaṇe potānī meḷe ja pariṇame chhe, koī koīne pariṇamāvatun nathī.
Page 212 of 642
PDF/HTML Page 243 of 673
single page version
यदि पुद्गलद्रव्यस्य तन्निमित्तभूतरागाद्यज्ञानपरिणामपरिणतजीवेन सहैव कर्मपरिणामो
jīvathī judun ja pudgaladravyanun pariṇām chhe em have pratipādan kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ यदि ] jo [ पुद्गलद्रव्यस्य ] pudgaladravyane [ जीवेन सह चैव ] jīvanī sāthe ja [ कर्मपरिणामः ] karmarūp pariṇām thāy chhe (arthāt banne bheḷān thaīne ja karmarūpe pariṇame chhe) em mānavāmān āve to [ एवं ] e rīte [ पुद्गलजीवौ द्वौ अपि ] pudgal ane jīv banne [ खलु ] kharekhar [ कर्मत्वम् आपन्नौ ] karmapaṇāne pāme. [ तु ] parantu [ कर्मभावेन ] karmabhāve [ परिणामः ] pariṇām to [ पुद्गलद्रव्यस्य एकस्य ] pudgaladravyane ekane ja thāy chhe [ तत् ] tethī [ जीवभावहेतुभिः विना ] jīvabhāvarūp nimittathī rahit ja arthāt judun ja [ कर्मणः ] karmanun [ परिणामः ] pariṇām chhe.
ṭīkāḥ — jo pudgaladravyane, karmapariṇāmanā nimittabhūt evā rāgādi-agnānapariṇāme pariṇamelā jīvanī sāthe ja (arthāt banne bhegān maḷīne ja), karmarūp pariṇām thāy chhe — em
Page 213 of 642
PDF/HTML Page 244 of 673
single page version
भवतीति वितर्कः, तदा पुद्गलद्रव्यजीवयोः सहभूतहरिद्रासुधयोरिव द्वयोरपि कर्मपरिणामापत्तिः । अथ चैकस्यैव पुद्गलद्रव्यस्य भवति कर्मत्वपरिणामः, ततो रागादिजीवाज्ञानपरिणामाद्धेतोः पृथग्भूत एव पुद्गलकर्मणः परिणामः ।
vitarka karavāmān āve to, jem bheḷān thayelān haḷadar ane phaṭakaḍī bannene lāl raṅgarūp pariṇām thāy chhe tem, pudgaladravya ane jīv bannene karmarūp pariṇām āvī paḍe. parantu pudgaladravyane ekane ja karmapaṇārūp pariṇām to thāy chhe; tethī jīvanun rāgādi-agnānapariṇām ke je karmanun nimitta chhe tenāthī judun ja pudgalakarmanun pariṇām chhe.
bhāvārthaḥ — jo pudgaladravya ane jīv bheḷān thaīne karmarūpe pariṇame chhe em mānavāmān āve to bannene karmarūp pariṇām ṭhare. parantu jīv to jaḍ karmarūpe kadī pariṇamī shakato nathī; tethī jīvanun agnānapariṇām ke je karmane nimitta chhe tenāthī judun ja pudgaladravyanun karmapariṇām chhe.
pudgaladravyathī judun ja jīvanun pariṇām chhe em have pratipādan kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ जीवस्य तु ] jo jīvane [ कर्मणा च सह ] karmanī sāthe ja [ रागादयः परिणामाः ] rāgādi pariṇāmo [ खलु भवन्ति ] thāy chhe (arthāt banne bheḷān thaīne rāgādirūpe
Page 214 of 642
PDF/HTML Page 245 of 673
single page version
यदि जीवस्य तन्निमित्तभूतविपच्यमानपुद्गलकर्मणा सहैव रागाद्यज्ञानपरिणामो भवतीति वितर्कः, तदा जीवपुद्गलकर्मणोः सहभूतसुधाहरिद्रयोरिव द्वयोरपि रागाद्यज्ञानपरिणामापत्तिः । अथ चैकस्यैव जीवस्य भवति रागाद्यज्ञानपरिणामः, ततः पुद्गलकर्मविपाकाद्धेतोः पृथग्भूतो एव जीवस्य परिणामः ।
किमात्मनि बद्धस्पृष्टं किमबद्धस्पृष्टं कर्मेति नयविभागेनाह —
pariṇame chhe) em mānavāmān āve [ एवं ] to e rīte [ जीवः कर्म च ] jīv ane karma [ द्वे अपि ] banne [ रागादित्वम् आपन्ने ] rāgādipaṇāne pāme. [ तु ] parantu [ रागादिभिः परिणामः ] rāgādibhāve pariṇām to [ जीवस्य एकस्य ] jīvane ekane ja [ जायते ] thāy chhe [ तत् ] tethī [ कर्मोदयहेतुभिः विना ] karmodayarūp nimittathī rahit ja arthāt judun ja [ जीवस्य ] jīvanun [ परिणामः ] pariṇām chhe.
ṭīkāḥ — jo jīvane, rāgādi-agnānapariṇāmanā nimittabhūt evun je udayamān āvelun pudgalakarma tenī sāthe ja (arthāt banne bhegān maḷīne ja), rāgādi-agnānapariṇām thāy chhe — em vitarka karavāmān āve to, jem bheḷān thayelān phaṭakaḍī ane haḷadar bannene lāl raṅgarūp pariṇām thāy chhe tem, jīv ane pudgalakarma bannene rāgādi-agnānapariṇām āvī paḍe. parantu jīvane ekane ja rāgādi-agnānapariṇām to thāy chhe; tethī pudgalakarmano uday ke je jīvanā rāgādi-agnānapariṇāmanun nimitta chhe tenāthī judun ja jīvanun pariṇām chhe.
bhāvārthaḥ — jo jīv ane pudgalakarma bheḷān thaīne rāgādirūpe pariṇame chhe em mānavāmān āve to bannene rāgādirūp pariṇām ṭhare. parantu pudgalakarma to rāgādirūpe (jīv- rāgādirūpe) kadī pariṇamī shakatun nathī; tethī pudgalakarmano uday ke je rāgādipariṇāmane nimitta chhe tenāthī judun ja jīvanun pariṇām chhe.
‘ātmānān karma baddhaspr̥uṣhṭa chhe ke abaddhaspr̥uṣhṭa chhe’ — te have nayavibhāgathī kahe chheḥ —
Page 215 of 642
PDF/HTML Page 246 of 673
single page version
जीवपुद्गलकर्मणोरेकबन्धपर्यायत्वेन तदात्वे व्यतिरेकाभावाज्जीवे बद्धस्पृष्टं कर्मेति व्यवहार- नयपक्षः । जीवपुद्गलकर्मणोरनेकद्रव्यत्वेनात्यन्तव्यतिरेकाज्जीवेऽबद्धस्पृष्टं कर्मेति निश्चयनयपक्षः ।
ततः किम् —
gāthārthaḥ — [ जीवे ] jīvamān [ कर्म ] karma [ बद्धं ] (tenā pradesho sāthe) bandhāyelun chhe [ च ] tathā [ स्पृष्टं ] sparshāyelun chhe [ इति ] evun [ व्यवहारनयभणितम् ] vyavahāranayanun kathan chhe [ तु ] ane [ जीवे ] jīvamān [ कर्म ] karma [ अबद्धस्पृष्टं ] aṇabandhāyelun, aṇasparshāyelun [ भवति ] chhe evun [ शुद्धनयस्य ] shuddhanayanun kathan chhe.
ṭīkāḥ — jīvanā ane pudgalakarmanā ekabandhaparyāyapaṇāthī jotān temane te kāḷe bhinnatāno abhāv hovāthī jīvamān karma baddhaspr̥uṣhṭa chhe evo vyavahāranayano pakṣha chhe. jīvanā ane pudgalakarmanā anekadravyapaṇāthī jotān temane atyant bhinnatā hovāthī jīvamān karma abaddhaspr̥uṣhṭa chhe evo nishchayanayano pakṣha chhe.
paṇ tethī shun? je ātmā te banne nayapakṣhone oḷaṅgī gayo chhe te ja samayasār chhe, — em have gāthāmān kahe chheḥ —
gāthārthaḥ — [ जीवे ] jīvamān [ कर्म ] karma [ बद्धम् ] baddha chhe athavā [ अबद्धं ] abaddha chhe — [ एवं तु ] e prakāre to [ नयपक्षम् ] nayapakṣha [ जानीहि ] jāṇ; [ पुनः ] paṇ [ यः ] je [ पक्षातिक्रान्तः ] pakṣhātikrānt (arthāt pakṣhane oḷaṅgī gayelo) [ भण्यते ] kahevāy chhe [ सः ] te [ समयसारः ] samayasār (arthāt nirvikalpa shuddha ātmatattva) chhe.
Page 216 of 642
PDF/HTML Page 247 of 673
single page version
यः किल जीवे बद्धं कर्मेति यश्च जीवेऽबद्धं कर्मेति विकल्पः स द्वितयोऽपि हि नयपक्षः । य एवैनमतिक्रामति स एव सकलविकल्पातिक्रान्तः स्वयं निर्विकल्पैकविज्ञानघनस्वभावो भूत्वा साक्षात्समयसारः सम्भवति । तत्र यस्तावज्जीवे बद्धं कर्मेति विकल्पयति स जीवेऽबद्धं कर्मेति एकं पक्षमतिक्रामन्नपि न विकल्पमतिक्रामति; यस्तु जीवेऽबद्धं कर्मेति विकल्पयति सोऽपि जीवे बद्धं कर्मेत्येकं पक्षमतिक्रामन्नपि न विकल्पमतिक्रामति; यः पुनर्जीवे बद्धमबद्धं च कर्मेति विकल्पयति स तु तं द्वितयमपि पक्षमनतिक्रामन् न विकल्पमतिक्रामति । ततो य एव समस्तनयपक्षमतिक्रामति स एव समस्तं विकल्पमतिक्रामति । य एव समस्तं विकल्पमतिक्रामति स एव समयसारं विन्दति ।
यद्येवं तर्हि को हि नाम नयपक्षसन्न्यासभावनां न नाटयति ?
ṭīkāḥ — ‘jīvamān karma baddha chhe’ evo je vikalpa tathā ‘jīvamān karma abaddha chhe’ evo je vikalpa te banne nayapakṣha chhe. je te nayapakṣhane atikrame chhe ( – oḷaṅgī jāy chhe, chhoḍe chhe), te ja sakaḷ vikalpane atikramyo thato pote nirvikalpa, ek vignānaghanasvabhāvarūp thaīne sākṣhāt samayasār thāy chhe. tyān (visheṣh samajāvavāmān āve chhe ke) — je ‘jīvamān karma baddha chhe’ em vikalpa kare chhe te ‘jīvamān karma abaddha chhe’ evā ek pakṣhane atikramato hovā chhatān vikalpane atikramato nathī; ane je ‘jīvamān karma abaddha chhe’ em vikalpa kare chhe te paṇ ‘jīvamān karma baddha chhe’ evā ek pakṣhane atikramato hovā chhatān vikalpane atikramato nathī; vaḷī je ‘jīvamān karma baddha chhe ane abaddha paṇ chhe’ em vikalpa kare chhe te, te banne pakṣhane nahi atikramato thako, vikalpane atikramato nathī. tethī je samasta nayapakṣhane atikrame chhe te ja samasta vikalpane atikrame chhe; je samasta vikalpane atikrame chhe te ja samayasārane prāpta kare chhe — anubhave chhe.
bhāvārthaḥ — jīv karmathī ‘bandhāyo chhe’ tathā ‘nathī bandhāyo’ — e banne nayapakṣha chhe. temānthī koīe bandhapakṣha pakaḍyo, teṇe vikalpa ja grahaṇ karyo; koīe abandhapakṣha pakaḍyo, teṇe paṇ vikalpa ja grahaṇ karyo; ane koīe banne pakṣha pakaḍyā, teṇe paṇ pakṣharūp vikalpanun ja grahaṇ karyun. parantu evā vikalpone chhoḍī je koī paṇ pakṣha na pakaḍe te ja shuddha padārthanun svarūp jāṇī te-rūp samayasārane — shuddhātmāne — pāme chhe. nayapakṣha pakaḍavo te rāg chhe, tethī samasta nayapakṣhane chhoḍavāthī vītarāg samayasār thavāy chhe.
have, ‘jo ām chhe to nayapakṣhanā tyāganī bhāvanāne kharekhar koṇ na nachāve?’
Page 217 of 642
PDF/HTML Page 248 of 673
single page version
स्वरूपगुप्ता निवसन्ति नित्यम् ।
स्त एव साक्षादमृतं पिबन्ति ।।६९।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७०।।
em kahīne shrīmān amr̥utachandra āchārya nayapakṣhanā tyāganī bhāvanānān 23 kaḷasharūp kāvyo kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ ये एव ] jeo [ नयपक्षपातं मुक्त्वा ] nayapakṣhapātane chhoḍī [ स्वरूपगुप्ताः ] (potānā) svarūpamān gupta thaīne [ नित्यम् ] sadā [ निवसन्ति ] rahe chhe [ ते एव ] teo ja, [ विकल्पजालच्युतशान्तचित्ताः ] jemanun chitta vikalpajāḷathī rahit shānt thayun chhe evā thayā thakā, [ साक्षात् अमृतं पिबन्ति ] sākṣhāt amr̥utane pīe chhe.
bhāvārthaḥ — jyān sudhī kāī paṇ pakṣhapāt rahe chhe tyān sudhī chittano kṣhobh maṭato nathī. jyāre nayono sarva pakṣhapāt maṭī jāy tyāre vītarāg dashā thaīne svarūpanī shraddhā nirvikalpa thāy chhe, svarūpamān pravr̥utti thāy chhe ane atīndriy sukh anubhavāy chhe. 69.
havenā 20 kaḷashamān nayapakṣhane visheṣh varṇave chhe ane kahe chhe ke āvā samasta nayapakṣhone je chhoḍe chhe te tattvavedī (tattvano jāṇanār) svarūpane pāme chheḥ —
shlokārthaḥ — [ बद्धः ] jīv karmathī bandhāyelo chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv karmathī bandhāyelo nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī (vastusvarūpano jāṇanār) pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp
Page 218 of 642
PDF/HTML Page 249 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७१।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७२।।
ja chhe (arthāt tene chitsvarūp jīv jevo chhe tevo nirantar anubhavāy chhe).
bhāvārthaḥ — ā granthamān prathamathī ja vyavahāranayane gauṇ karīne ane shuddhanayane mukhya karīne kathan karavāmān āvyun chhe. chaitanyanā pariṇām paranimittathī anek thāy chhe te sarvane pahelethī ja āchārya gauṇ kahetā āvyā chhe ane jīvane shuddha chaitanyamātra kahyo chhe. e rīte jīv-padārthane shuddha, nitya, abhed chaitanyamātra sthāpīne have kahe chhe ke — ā shuddhanayano paṇ pakṣhapāt (vikalpa) karashe te paṇ te shuddha svarūpanā svādane nahi pāme. ashuddhanayanī to vāt ja shī? paṇ jo koī shuddhanayano paṇ pakṣhapāt karashe to pakṣhano rāg nahi maṭe tethī vītarāgatā nahi thāy. pakṣhapātane chhoḍī chinmātra svarūp viṣhe līn thaye ja samayasārane pamāy chhe. māṭe shuddhanayane jāṇīne, teno paṇ pakṣhapāt chhoḍī shuddha svarūpano anubhav karī, svarūp viṣhe pravr̥uttirūp chāritra prāpta karī, vītarāg dashā prāpta karavī yogya chhe. 70.
shlokārthaḥ — [ मूढः ] jīv mūḍh (mohī) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv mūḍh (mohī) nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe (arthāt tene chitsvarūp jīv jevo chhe tevo nirantar anubhavāy chhe). 71.
shlokārthaḥ — [ रक्तः ] jīv rāgī chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ]
Page 219 of 642
PDF/HTML Page 250 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७३।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७४।।
jīv rāgī nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 72.
shlokārthaḥ — [ दुष्टः ] jīv dveṣhī chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv dveṣhī nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 73.
shlokārthaḥ — [ कर्ता ] jīv kartā chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv kartā nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 74.
Page 220 of 642
PDF/HTML Page 251 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७५।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७६।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७७।।
shlokārthaḥ — [ भोक्ता ] jīv bhoktā chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv bhoktā nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 75.
shlokārthaḥ — [ जीवः ] jīv jīv chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv jīv nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 76.
shlokārthaḥ — [ सूक्ष्मः ] jīv sūkṣhma chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv sūkṣhma nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु
Page 221 of 642
PDF/HTML Page 252 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७८।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।७९।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८०।।
चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 77.
shlokārthaḥ — [ हेतुः ] jīv hetu (kāraṇ) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv hetu (kāraṇ) nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 78.
shlokārthaḥ — [ कार्यं ] jīv kārya chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv kārya nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 79.
shlokārthaḥ — [ भावः ] jīv bhāv chhe (arthāt bhāvarūp chhe) [ एकस्य ] evo ek
Page 222 of 642
PDF/HTML Page 253 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८१।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८२।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv bhāv nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 80.
shlokārthaḥ — [ एकः ] jīv ek chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe [ च ] ane [ न तथा ] jīv ek nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 81.
shlokārthaḥ — [ सान्तः ] jīv sānt ( – ant sahit) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv sānt nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 82.
shlokārthaḥ — [ नित्यः ] jīv nitya chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न
Page 223 of 642
PDF/HTML Page 254 of 673
single page version
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८३।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८४।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८५।।
तथा ] jīv nitya nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 83.
shlokārthaḥ — [ वाच्यः ] jīv vāchya (arthāt vachanathī kahī shakāy evo) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv vāchya ( – vachanagochar) nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 84.
shlokārthaḥ — [ नाना ] jīv nānārūp chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv nānārūp nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 85.
Page 224 of 642
PDF/HTML Page 255 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८६।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८७।।
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८८।।
shlokārthaḥ — [ चेत्यः ] jīv chetya ( – chetāvāyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv chetya nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 86.
shlokārthaḥ — [ दृश्यः ] jīv drashya ( – dekhāvāyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv drashya nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 87.
shlokārthaḥ — [ वेद्यः ] jīv vedya ( – vedāvāyogya, jaṇāvāyogya) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv vedya nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः
Page 225 of 642
PDF/HTML Page 256 of 673
single page version
चिति द्वयोर्द्वाविति पक्षपातौ ।
स्तस्यास्ति नित्यं खलु चिच्चिदेव ।।८९।।
मेवं व्यतीत्य महतीं नयपक्षकक्षाम् ।
स्वं भावमेकमुपयात्यनुभूतिमात्रम् ।।९०।।
तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe. 88.
shlokārthaḥ — [ भातः ] jīv ‘bhāt’ (prakāshamān arthāt vartamān pratyakṣha) chhe [ एकस्य ] evo ek nayano pakṣha chhe ane [ न तथा ] jīv ‘bhāt’ nathī [ परस्य ] evo bījā nayano pakṣha chhe; [ इति ] ām [ चिति ] chitsvarūp jīv viṣhe [ द्वयोः ] be nayonā [ द्वौ पक्षपातौ ] be pakṣhapāt chhe. [ यः तत्त्ववेदी च्युतपक्षपातः ] je tattvavedī pakṣhapātarahit chhe [ तस्य ] tene [ नित्यं ] nirantar [ चित् ] chitsvarūp jīv [ खलु चित् एव अस्ति ] chitsvarūp ja chhe (arthāt tene chitsvarūp jīv jevo chhe tevo nirantar anubhavāy chhe).
bhāvārthaḥ — baddha abaddha, mūḍh amūḍh, rāgī arāgī, dveṣhī adveṣhī, kartā akartā, bhoktā abhoktā, jīv ajīv, sūkṣhma sthūl, kāraṇ akāraṇ, kārya akārya, bhāv abhāv, ek anek, sānta ananta, nitya anitya, vāchya avāchya, nānā anānā, chetya achetya, drashya adrashya, vedya avedya, bhāt abhāt ityādi nayonā pakṣhapāt chhe. je puruṣh nayonā kathan anusār yathāyogya vivakṣhāpūrvak tattvano — vastusvarūpano nirṇay karīne nayonā pakṣhapātane chhoḍe chhe te puruṣhane chitsvarūp jīvano chitsvarūpe anubhav thāy chhe.
jīvamān anek sādhāraṇ dharmo chhe parantu chitsvabhāv teno pragaṭ anubhavagochar asādhāraṇ dharma chhe tethī tene mukhya karīne ahīn jīvane chitsvarūp kahyo chhe. 89.
uparanā 20 kaḷashanā kathanane have sameṭe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ एवं ] e pramāṇe [ स्वेच्छा-समुच्छलद्-अनल्प-विकल्प-जालाम् ] jemān bahu vikalponī jāḷo āpoāp ūṭhe chhe evī [ महतीं ] moṭī [ नयपक्षकक्षाम् ] nayapakṣhakakṣhāne
Page 226 of 642
PDF/HTML Page 257 of 673
single page version
पुष्कलोच्चलविकल्पवीचिभिः ।
कृत्स्नमस्यति तदस्मि चिन्महः ।।९१।।
(nayapakṣhanī bhūmine) [ व्यतीत्य ] oḷaṅgī jaīne (tattvavedī) [ अन्तः बहिः ] andar ane bahār [ समरसैकरसस्वभावं ] samatā-rasarūpī ek ras ja jeno svabhāv chhe evā [ अनुभूतिमात्रम् एकम् स्वं भावम् ] anubhūtimātra ek potānā bhāvane ( – svarūpane) [ उपयाति ] pāme chhe. 90.
have nayapakṣhanā tyāganī bhāvanānun chhellun kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ पुष्कल-उत्-चल-विकल्प-वीचिभिः उच्छलत् ] puṣhkaḷ, moṭā, chañchaḷ vikalparūp taraṅgo vaḍe ūṭhatī [ इदम् एवम् कृत्स्नम् इन्द्रजालम् ] ā samasta indrajāḷane [ यस्य विस्फु रणम् एव ] jenun ❋sphuraṇ mātra ja [ तत्क्षणं ] tatkṣhaṇ [ अस्यति ] bhagāḍī mūke chhe [ तत् चिन्महः अस्मि ] te chinmātra tejaḥpuñj hun chhun.
bhāvārthaḥ — chaitanyano anubhav thatān samasta nayonā vikalparūpī indrajāḷ te kṣhaṇe ja vilay pāme chhe; evo chitprakāsh hun chhun. 91.
‘pakṣhātikrāntanun (pakṣhane oḷaṅgī gayelānun) shun svarūp chhe?’ — e prashnanā uttararūp gāthā have kahe chheḥ —
gāthārthaḥ — [ नयपक्षपरिहीनः ] nayapakṣhathī rahit jīv, [ समयप्रतिबद्धः ] samayathī pratibaddha ❋ sphuraṇ = pharakavun te; dhanuṣhya-ṭaṅkār karavo te.
Page 227 of 642
PDF/HTML Page 258 of 673
single page version
यथा खलु भगवान्केवली श्रुतज्ञानावयवभूतयोर्व्यवहारनिश्चयनयपक्षयोः विश्वसाक्षितया केवलं स्वरूपमेव जानाति, न तु सततमुल्लसितसहजविमलसकलकेवलज्ञानतया नित्यं स्वयमेव विज्ञानघनभूतत्वात् श्रुतज्ञानभूमिकातिक्रान्ततया समस्तनयपक्षपरिग्रहदूरीभूतत्वात् कञ्चनापि नयपक्षं परिगृह्णाति, तथा किल यः श्रुतज्ञानावयवभूतयोर्व्यवहारनिश्चयनयपक्षयोः क्षयोपशम- विजृम्भितश्रुतज्ञानात्मकविकल्पप्रत्युद्गमनेऽपि परपरिग्रहप्रतिनिवृत्तौत्सुक्यतया स्वरूपमेव केवलं जानाति, न तु खरतरदृष्टिगृहीतसुनिस्तुषनित्योदितचिन्मयसमयप्रतिबद्धतया तदात्वे स्वयमेव विज्ञानघनभूतत्वात् श्रुतज्ञानात्मकसमस्तान्तर्बहिर्जल्परूपविकल्पभूमिकातिक्रान्ततया समस्तनय- पक्षपरिग्रहदूरीभूतत्वात् कञ्चनापि नयपक्षं परिगृह्णाति, स खलु निखिलविकल्पेभ्यः परतरः परमात्मा ज्ञानात्मा प्रत्यग्ज्योतिरात्मख्यातिरूपोऽनुभूतिमात्रः समयसारः
thayo thako (arthāt chitsvarūp ātmāne anubhavato thako), [ द्वयोः अपि ] banne [ नययोः ] nayonā [ भणितं ] kathanane [ केवलं तु ] kevaḷ [ जानाति ] jāṇe ja chhe [ तु ] parantu [ नयपक्षं ] nayapakṣhane [ किञ्चित् अपि ] jarā paṇ [ न गृह्णाति ] grahaṇ karato nathī.
ṭīkāḥ — jevī rīte kevaḷī bhagavān, vishvanā sākṣhīpaṇāne līdhe, shrutagnānanā avayavabhūt evā je vyavahāranishchayanayapakṣho temanā svarūpane ja kevaḷ jāṇe chhe parantu, nirantar prakāshamān, sahaj, vimaḷ, sakaḷ kevaḷagnān vaḍe sadā pote ja vignānaghan thayā hoīne, shrutagnānanī bhūmikānā atikrāntapaṇā vaḍe (arthāt shrutagnānanī bhūmikāne oḷaṅgī gayā hovāne līdhe) samasta nayapakṣhanā grahaṇathī dūr thayā hovāthī, koī paṇ nayapakṣhane grahatā nathī, tevī rīte je (shrutagnānī ātmā), kṣhayopashamathī jemanun ūpajavun thāy chhe evā shrutagnānātmak vikalpo utpanna thatā hovā chhatān paranun grahaṇ karavā prati utsāh nivr̥utta thayo hovāne līdhe, shrutagnānanā avayavabhūt vyavahāranishchayanayapakṣhonā svarūpane ja kevaḷ jāṇe chhe parantu, ati tīkṣhṇa gnānadraṣhṭithī grahavāmān āvelā, nirmaḷ, nitya-udit; chinmay samayathī pratibaddhapaṇā vaḍe (arthāt chaitanyamay ātmānā anubhavan vaḍe) te vakhate (anubhav vakhate) pote ja vignānaghan thayo hoīne, shrutagnānātmak samasta antarjalparūp tathā bahirjalparūp vikalponī bhūmikānā atikrāntapaṇā vaḍe samasta nayapakṣhanā grahaṇathī dūr thayo hovāthī, koī paṇ nayapakṣhane grahato nathī, te (ātmā) kharekhar samasta vikalpothī ati par, paramātmā, gnānātmā, pratyagjyoti, ātmakhyātirūp, anubhūtimātra samayasār chhe.
bhāvārthaḥ — jem kevaḷī bhagavān sadā nayapakṣhanā svarūpanā sākṣhī (gnātādraṣhṭā) chhe tem shrutagnānī paṇ jyāre samasta nayapakṣhothī rahit thaī shuddha chaitanyamātra bhāvanun anubhavan kare chhe
Page 228 of 642
PDF/HTML Page 259 of 673
single page version
भावभावपरमार्थतयैकम् ।
चेतये समयसारमपारम् ।।९२।।
tyāre nayapakṣhanā svarūpano gnātā ja chhe. ek nayano sarvathā pakṣha grahaṇ kare to mithyātva sāthe maḷelo rāg thāy; prayojananā vashe ek nayane pradhān karī tenun grahaṇ kare to mithyātva sivāy mātra chāritramohano rāg rahe; ane jyāre nayapakṣhane chhoḍī vastusvarūpane kevaḷ jāṇe ja tyāre te vakhate shrutagnānī paṇ kevaḷīnī māphak vītarāg jevo ja hoy chhe em jāṇavun.
te ātmā āvo anubhav kare chhe em kaḷashamān kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ चित्स्वभाव-भर-भावित-भाव-अभाव-भाव-परमार्थतया एकम् ] chitsvabhāvanā puñj vaḍe ja potānān utpād, vyay ane dhrauvya bhavāy chhe ( – karāy chhe) — evun jenun paramārtha svarūp hovāthī je ek chhe evā [ अपारम् समयसारम् ] apār samayasārane hun, [ समस्तां बन्धपद्धतिम् ] samasta bandhapaddhatine [ अपास्य ] dūr karīne arthāt karmanā udayathī thatā sarva bhāvone chhoḍīne, [ चेतये ] anubhavun chhun.
bhāvārthaḥ — nirvikalpa anubhav thatān, jenā kevaḷagnānādi guṇono pār nathī evā samayasārarūpī paramātmāno anubhav ja varte chhe, ‘hun anubhavun chhun’ evo paṇ vikalpa hoto nathī — em jāṇavun. 92.
pakṣhātikrānt ja samayasār chhe em niyamathī ṭhare chhe — em have kahe chheḥ —
gāthārthaḥ — [ यः ] je [ सर्वनयपक्षरहितः ] sarva nayapakṣhothī rahit [ भणितः ] kahevāmān
Page 229 of 642
PDF/HTML Page 260 of 673
single page version
अयमेक एव केवलं सम्यग्दर्शनज्ञानव्यपदेशं किल लभते । यः खल्वखिलनय-पक्षाक्षुण्णतया विश्रान्तसमस्तविकल्पव्यापारः स समयसारः । यतः प्रथमतः श्रुतज्ञानावष्टम्भेन ज्ञानस्वभावमात्मानं निश्चित्य, ततः खल्वात्मख्यातये, परख्यातिहेतूनखिला एवेन्द्रियानिन्द्रिय-बुद्धीरवधार्य आत्माभिमुखीकृतमतिज्ञानतत्त्वः, तथा नानाविधनयपक्षालम्बनेनानेक-विकल्पैराकुलयन्तीः श्रुतज्ञानबुद्धीरप्यवधार्य श्रुतज्ञानतत्त्वमप्यात्माभिमुखीकुर्वन्नत्यन्तमविकल्पो भूत्वा झगित्येव स्वरसत एव व्यक्तीभवन्तमादिमध्यान्तविमुक्तमनाकुलमेकं केवलमखिलस्यापि विश्वस्योपरि तरन्तमिवाखण्ड- प्रतिभासमयमनन्तं विज्ञानघनं परमात्मानं समयसारं विन्दन्नेवात्मा सम्यग्दृश्यते ज्ञायते च; ततः सम्यग्दर्शनं ज्ञानं च समयसार एव
āvyo chhe [ सः ] te [ समयसारः ] samayasār chhe; [ एषः ] āne ja ( – samayasārane ja) [ केवलं ] kevaḷ [ सम्यग्दर्शनज्ञानम् ] samyagdarshan ane samyaggnān [ इति ] evī [ व्यपदेशम् ] sañgnā (nām) [ लभते ] maḷe chhe. (nām judān hovā chhatān vastu ek ja chhe.)
ṭīkāḥ — je kharekhar samasta nayapakṣho vaḍe khaṇḍit nahi thato hovāthī jeno samasta vikalpono vyāpār aṭakī gayo chhe evo chhe, te samayasār chhe; kharekhar ā ekane ja kevaḷ samyagdarshan ane samyaggnānanun nām maḷe chhe. (samyagdarshan ane samyaggnān samayasārathī judān nathī, ek ja chhe.)
pratham, shrutagnānanā avalambanathī gnānasvabhāv ātmāno nishchay karīne, pachhī ātmānī pragaṭ prasiddhine māṭe, par padārthanī prasiddhinān kāraṇo je indriy dvārā ane man dvārā pravartatī buddhio te badhīne maryādāmān lāvīne jeṇe matignān-tattvane ( – matignānanā svarūpane) ātmasammukh karyun chhe evo, tathā nānā prakāranā nayapakṣhonā ālambanathī thatā anek vikalpo vaḍe ākuḷatā utpanna karanārī shrutagnānanī buddhione paṇ maryādāmān lāvīne shrutagnān-tattvane paṇ ātmasammukh karato, atyant vikalparahit thaīne, tatkāḷ nij rasathī ja pragaṭ thatā, ādi-madhya-ant rahit, anākuḷ, kevaḷ ek, ākhāy vishvanā upar jāṇe ke tarato hoy tem akhaṇḍ pratibhāsamay, anant, vignānaghan, paramātmārūp samayasārane jyāre ātmā anubhave chhe te vakhate ja ātmā samyakpaṇe dekhāy chhe (arthāt shraddhāy chhe) ane jaṇāy chhe tethī samayasār ja samyagdarshan ane samyaggnān chhe.
bhāvārthaḥ — ātmāne pahelān āgamagnānathī gnānasvarūp nishchay karīne pachhī indriy- buddhirūp matignānane gnānamātramān ja meḷavī daīne, tathā shrutagnānarūpī nayonā vikalpone maṭāḍī shrutagnānane paṇ nirvikalpa karīne, ek akhaṇḍ pratibhāsano anubhav karavo te ja ‘samyagdarshan’