Page 230 of 642
PDF/HTML Page 261 of 673
single page version
सारो यः समयस्य भाति निभृतैरास्वाद्यमानः स्वयम् ।
ज्ञानं दर्शनमप्ययं किमथवा यत्किञ्चनैकोऽप्ययम् ।।९३।।
दूरादेव विवेकनिम्नगमनान्नीतो निजौघं बलात् ।
आत्मन्येव सदा गतानुगततामायात्ययं तोयवत् ।।९४।।
ane ‘samyaggnān’ evān nām pāme chhe; samyagdarshan ane samyaggnān kāī anubhavathī judān nathī.
shlokārthaḥ — [ नयानां पक्षैः विना ] nayonā pakṣho rahit, [ अचलं अविकल्पभावम् ] achaḷ nirvikalpabhāvane [ आक्रामन् ] pāmato [ यः समयस्य सारः भाति ] je samayano (ātmāno) sār prakāshe chhe [ सः एषः ] te ā samayasār (shuddha ātmā) — [ निभृतैः स्वयम् आस्वाद्यमानः ] ke je nibhr̥ut (nishchaḷ, ātmalīn) puruṣho vaḍe svayam āsvādyamān chhe ( – āsvād levāy chhe, anubhavāy chhe) te — [ विज्ञान-एक-रसः भगवान् ] vignān ja jeno ek ras chhe evo bhagavān chhe, [ पुण्यः पुराणः पुमान् ] pavitra purāṇ puruṣh chhe; [ ज्ञानं दर्शनम् अपि अयं ] gnān kaho ke darshan kaho te ā (samayasār) ja chhe; [ अथवा किम् ] athavā vadhāre shun kahīe? [ यत् किञ्चन अपि अयम् एकः ] je kāī chhe te ā ek ja chhe ( – mātra judān judān nāmathī kahevāy chhe). 93.
ā ātmā gnānathī chyut thayo hato te gnānamān ja āvī maḷe chhe em have kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ तोयवत् ] jem pāṇī potānā samūhathī chyut thayun thakun dūr gahan vanamān bhamatun hoy tene dūrathī ja ḍhāḷavāḷā mārga dvārā potānā samūh taraph baḷathī vāḷavāmān āve; pachhī te pāṇī, pāṇīne pāṇīnā samūh taraph kheñchatun thakun pravāharūp thaīne, potānā samūhamān āvī maḷe; tevī rīte [ अयं ] ā ātmā [ निज-ओघात् च्युतः ] potānā vignānaghanasvabhāvathī chyut thayo thako [ भूरि-विकल्प-जाल-गहने दूरं भ्राम्यन् ] prachur vikalpajāḷanā gahan vanamān dūr bhamato hato tene [ दूरात् एव ] dūrathī ja [ विवेक-निम्न-गमनात् ] vivekarūpī ḍhāḷavāḷā mārga dvārā
Page 231 of 642
PDF/HTML Page 262 of 673
single page version
यस्तु वेत्ति स तु वेत्ति केवलम् ।
यस्तु वेत्ति न करोति स क्वचित् ।।९६।।
[ निज-ओघं बलात् नीतः ] potānā vignānaghanasvabhāv taraph baḷathī vāḷavāmān āvyo; [ तद्-एक- रसिनाम् ] kevaḷ vignānaghananā ja rasīlā puruṣhone [ विज्ञान-एक-रसः आत्मा ] je ek vignānarasavāḷo ja anubhavāy chhe evo te ātmā, [ आत्मानम् आत्मनि एव आहरन् ] ātmāne ātmāmān ja kheñchato thako (arthāt gnān gnānane kheñchatun thakun pravāharūp thaīne), [ सदा गतानुगतताम् आयाति ] sadā vignānaghanasvabhāvamān āvī maḷe chhe.
bhāvārthaḥ — jem jaḷ, jaḷanā nivāsamānthī koī mārge bahār nīkaḷī vanamān anek jagyāe bhame; pachhī koī ḍhāḷavāḷā mārga dvārā, jem hatun tem potānā nivāsasthānamān āvī maḷe; tevī rīte ātmā paṇ mithyātvanā mārge svabhāvathī bahār nīkaḷī vikalponā vanamān bhramaṇ karato thako koī bhedagnānarūpī ḍhāḷavāḷā mārga dvārā pote ja potāne kheñchato potānā vignānaghanasvabhāvamān āvī maḷe chhe. 94.
have kartākarma adhikārano upasanhār karatān, keṭalāk kaḷasharūp kāvyo kahe chhe; temān pratham kaḷashamān kartā ane karmanun saṅkṣhipta svarūp kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ विकल्पकः परं कर्ता ] vikalpa karanār ja kevaḷ kartā chhe ane [ विकल्पः केवलम् कर्म ] vikalpa ja kevaḷ karma chhe; (bījān koī kartā-karma nathī;) [ सविकल्पस्य ] je jīv vikalpasahit chhe tenun [ कर्तृकर्मत्वं ] kartākarmapaṇun [ जातु ] kadī [ नश्यति न ] nāsh pāmatun nathī.
bhāvārthaḥ — jyān sudhī vikalpabhāv chhe tyān sudhī kartākarmabhāv chhe; jyāre vikalpano abhāv thāy tyāre kartākarmabhāvano paṇ abhāv thāy chhe. 95.
je kare chhe te kare ja chhe, je jāṇe chhe te jāṇe ja chhe — em have kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ यः करोति सः केवलं करोति ] je kare chhe te kevaḷ kare ja chhe
Page 232 of 642
PDF/HTML Page 263 of 673
single page version
ज्ञप्तौ करोतिश्च न भासतेऽन्तः ।
ज्ञाता न कर्तेति ततः स्थितं च ।।९७।।
[ तु ] ane [ यः वेत्ति सः तु केवलम् वेत्ति ] je jāṇe chhe te kevaḷ jāṇe ja chhe; [ यः करोति सः क्वचित् न हि वेत्ति ] je kare chhe te kadī jāṇato nathī [ तु ] ane [ यः वेत्ति सः क्वचित् न करोति ] je jāṇe chhe te kadī karato nathī.
bhāvārthaḥ — kartā chhe te gnātā nathī ane gnātā chhe te kartā nathī. 96.
evī ja rīte karavārūp kriyā ane jāṇavārūp kriyā banne bhinna chhe em have kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ करोतौ अन्तः ज्ञप्तिः न हि भासते ] karavārūp kriyānī andaramān jāṇavārūp kriyā bhāsatī nathī [ च ] ane [ ज्ञप्तौ अन्तः करोतिः न भासते ] jāṇavārūp kriyānī andaramān karavārūp kriyā bhāsatī nathī; [ ततः ज्ञप्तिः करोतिः च विभिन्ने ] māṭe gnaptikriyā ane ‘karoti’- kriyā banne bhinna chhe; [ च ततः इति स्थितं ] ane tethī em ṭharyun ke [ ज्ञाता क र्ता न ] je gnātā chhe te kartā nathī.
bhāvārthaḥ — ‘hun paradravyane karun chhun’ em jyāre ātmā pariṇame chhe tyāre to kartābhāvarūp pariṇamanakriyā karato hovāthī arthāt ‘karoti’kriyā karato hovāthī kartā ja chhe ane jyāre ‘hun paradravyane jāṇun chhun’ em pariṇame chhe tyāre gnātābhāve pariṇamato hovāthī arthāt gnaptikriyā karato hovāthī gnātā ja chhe.
ahīn koī pūchhe chhe ke avirat-samyagdraṣhṭi ādine jyān sudhī chāritramohano uday chhe tyān sudhī te kaṣhāyarūpe pariṇame chhe to tene kartā kahevāy ke nahi? tenun samādhānaḥ — avirat –
kaṣhāyarūp pariṇaman chhe te udayanī baḷajorīthī chhe; teno te gnātā chhe; tethī agnān sambandhī kartāpaṇun tene nathī. nimittanī baḷajorīthī thatā pariṇamananun phaḷ kiñchit hoy chhe te sansāranun kāraṇ nathī. jem vr̥ukṣhanī jaḍ kāpyā pachhī te vr̥ukṣha kiñchit kāḷ rahe athavā na rahe — kṣhaṇe kṣhaṇe teno nāsh ja thato jāy chhe, tem ahīn samajavun. 97.
Page 233 of 642
PDF/HTML Page 264 of 673
single page version
द्वन्द्वं विप्रतिषिध्यते यदि तदा का कर्तृकर्मस्थितिः ।
र्नेपथ्ये बत नानटीति रभसा मोहस्तथाप्येष किम् ।।९८।।
ज्ञानं ज्ञानं भवति च यथा पुद्गलः पुद्गलोऽपि ।
श्चिच्छक्तीनां निकरभरतोऽत्यन्तगम्भीरमेतत् ।।९९।।
pharīne e ja vātane draḍh kare chheḥ —
shlokārthaḥ — [ कर्ता कर्मणि नास्ति, कर्म तत् अपि नियतं कर्तरि नास्ति ] kartā nakkī karmamān nathī, ane karma chhe te paṇ nakkī kartāmān nathī — [ यदि द्वन्द्वं विप्रतिषिध्यते ] em jo banneno paraspar niṣhedh karavāmān āve chhe [ तदा कर्तृकर्मस्थितिः का ] to kartākarmanī sthiti shī? (arthāt jīv-pudgalane kartākarmapaṇun na ja hoī shake.) [ ज्ञाता ज्ञातरि, कर्म सदा कर्मणि ] ā pramāṇe gnātā sadā gnātāmān ja chhe ane karma sadā karmamān ja chhe [ इति वस्तुस्थितिः व्यक्ता ] evī vastusthiti pragaṭ chhe [ तथापि बत ] topaṇ are! [ नेपथ्ये एषः मोहः किम् रभसा नानटीति ] nepathyamān ā moh kem atyant jorathī nāchī rahyo chhe? (em āchāryane khed ane āshcharya thāy chhe.)
bhāvārthaḥ — karma to pudgal chhe, teno kartā jīvane kahevāmān āve te asatya chhe. te bannene atyant bhed chhe, jīv pudgalamān nathī ane pudgal jīvamān nathī; to pachhī temane kartākarmabhāv kem hoī shake? māṭe jīv to gnātā chhe te gnātā ja chhe, pudgalakarmano kartā nathī; ane pudgalakarma chhe te pudgal ja chhe, gnātānun karma nathī. āchārye khedapūrvak kahyun chhe ke — ām pragaṭ bhinna dravyo chhe topaṇ ‘hun kartā chhun ane ā pudgal mārun karma chhe’ evo agnānīno ā moh ( – agnān) kem nāche chhe? 98.
athavā jo moh nāche chhe to bhale nācho; tathāpi vastusvarūp to jevun chhe tevun ja chhe — em have kahe chheḥ —
Page 234 of 642
PDF/HTML Page 265 of 673
single page version
इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ कर्तृकर्मप्ररूपकः द्वितीयोऽङ्कः ।।
shlokārthaḥ — [ अचलं ] achaḷ, [ व्यक्तं ] vyakta ane [ चित्-शक्तीनां निकर-भरतः अत्यन्त- गम्भीरम् ] chitshaktionā ( – gnānanā avibhāgaparichchhedonā) samūhanā bhārathī atyant gambhīr [ एतत् ज्ञानज्योतिः ] ā gnānajyoti [ अन्तः ] antaraṅgamān [ उच्चैः ] ugrapaṇe [ तथा ज्वलितम् ] evī rīte jājvalyamān thaī ke — [ यथा कर्ता कर्ता न भवति ] ātmā agnānamān kartā thato hato te have kartā thato nathī ane [ कर्म कर्म अपि न एव ] agnānanā nimitte pudgal karmarūp thatun hatun te karmarūp thatun nathī; [ यथा ज्ञानं ज्ञानं भवति च ] vaḷī gnān gnānarūp ja rahe chhe ane [ पुद्गलः पुद्गलः अपि ] pudgal pudgalarūp ja rahe chhe.
bhāvārthaḥ — ātmā gnānī thāy tyāre gnān to gnānarūp ja pariṇame chhe, pudgalakarmano kartā thatun nathī; vaḷī pudgal pudgal ja rahe chhe, karmarūpe pariṇamatun nathī. ām yathārtha gnān thaye banne dravyanā pariṇāmane nimittanaimittikabhāv thato nathī. āvun gnān samyagdraṣhṭine hoy chhe. 99.
ṭīkāḥ — ā pramāṇe jīv ane ajīv kartākarmano vesh chhoḍīne bahār nīkaḷī gayā.
bhāvārthaḥ — jīv ane ajīv banne kartā-karmano vesh dhāraṇ karī ek thaīne raṅgabhūmimān dākhal thayā hatā. samyagdraṣhṭinun gnān ke je yathārtha dekhanārun chhe teṇe jyāre temanān judān judān lakṣhaṇathī em jāṇī līdhun ke teo ek nathī paṇ be chhe, tyāre teo vesh dūr karī raṅgabhūmimānthī bahār nīkaḷī gayā. bahurūpīnun evun pravartan hoy chhe ke dekhanār jyān sudhī oḷakhe nahi tyān sudhī cheṣhṭā karyā kare, parantu jyāre yathārtha oḷakhī le tyāre nij rūp pragaṭ karī cheṣhṭā karavī chhoḍī de. tevī rīte ahīn paṇ jāṇavun.
tākari bandhan ān taṇūn phal le sukh duḥkh bhavāshramavāso;
gnān bhaye karatā na bane tab bandh na hoy khulai parapāso,
ātamamānhi sadā suvilās karai siv pāy rahai niti thāso.
ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān kartākarmano prarūpak bījo aṅk samāpta thayo.
Page 235 of 642
PDF/HTML Page 266 of 673
single page version
द्वितयतां गतमैक्यमुपानयन् ।
स्वयमुदेत्यवबोधसुधाप्लवः ।।१००।।
shuddhātmā jeṇe lahyo, namun charaṇ hit jāṇī.
pratham ṭīkākār kahe chhe ke ‘have ek ja karma be pātrarūp thaīne puṇya-pāparūpe pravesh kare chhe’.
jem nr̥ityanā akhāḍāmān ek ja puruṣh potāne be rūpe batāvī nāchato hoy tene yathārtha jāṇanār oḷakhī le chhe ane ek ja jāṇe chhe, tevī rīte joke karma ek ja chhe topaṇ puṇya-pāpanā bhede be prakāranān rūp karī nāche chhe tene, samyagdraṣhṭinun gnān ke je yathārtha chhe te ekarūp jāṇī le chhe. te gnānanā mahimānun kāvya ā adhikāranī sharūātamān ṭīkākār āchārya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ अथ ] have (kartākarma adhikār pachhī), [ शुभ-अशुभ-भेदतः ] shubh ane ashubhanā bhedane līdhe [ द्वितयतां गतम् तत् कर्म ] be-paṇāne pāmelā te karmane [ ऐक्यम् उपानयन् ] ekarūp karato, [ ग्लपित-निर्भर-मोहरजा ] jeṇe atyant moharajane dūr karī chhe evo [ अयं अवबोध-सुधाप्लवः ] ā (pratyakṣha – anubhavagochar) gnān-sudhānshu (samyaggnānarūpī chandramā) [ स्वयम् ] svayam [ उदेति ] uday pāme chhe.
Page 236 of 642
PDF/HTML Page 267 of 673
single page version
दन्यः शूद्रः स्वयमहमिति स्नाति नित्यं तयैव ।
शूद्रौ साक्षादपि च चरतो जातिभेदभ्रमेण ।।१०१।।
bhāvārthaḥ — agnānathī ek ja karma be prakāranun dekhātun hatun tene gnāne ek prakāranun batāvyun. gnānamān moharūpī raj lāgī rahī hatī te dūr karavāmān āvī tyāre yathārtha gnān thayun; jem chandrane vādaḷān tathā dhummasanun paṭal āḍun āve tyāre yathārtha prakāsh thato nathī parantu āvaraṇ dūr thatān chandra yathārtha prakāshe chhe, tevī rīte ahīn paṇ jāṇavun. 100.
have puṇya-pāpanā svarūpanā draṣhṭāntarūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — (shūdrāṇīnā ekīsāthe janmelā be putromānthī ek brāhmaṇane tyān ūchharyo ane bījo shūdranā gher ja rahyo.) [ एकः ] ek to [ ब्राह्मणत्व-अभिमानात् ] ‘hun brāhmaṇ chhun’ em brāhmaṇatvanā abhimānane līdhe [ मदिरां ] madirāne [ दूरात् ] dūrathī ja [ त्यजति ] chhoḍe chhe arthāt sparshato paṇ nathī; [ अन्यः ] bījo [ अहम् स्वयम् शूद्रः इति ] ‘hun pote shūdra chhun’ em mānīne [ तया एव ] madirāthī ja [ नित्यं ] nitya [ स्नाति ] snān kare chhe arthāt tene pavitra gaṇe chhe. [ एतौ द्वौ अपि ] ā banne putro [ शूद्रिकायाः उदरात् युगपत् निर्गतौ ] shūdrāṇīnā udarathī ekīsāthe janmyā chhe tethī [ साक्षात् शूद्रौ ] (paramārthe) banne sākṣhāt shūdra chhe, [ अपि च ] topaṇ [ जातिभेद- भ्रमेण ] jātibhedanā bhram sahit [ चरतः ] teo pravarte chhe — ācharaṇ kare chhe. (ā pramāṇe puṇya- pāpanun paṇ jāṇavun.)
bhāvārthaḥ — puṇya-pāp banne vibhāvapariṇatithī ūpajyān hovāthī banne bandharūp ja chhe. vyavahāradraṣhṭie bhramane līdhe temanī pravr̥utti judī judī bhāsavāthī, sārun ane kharāb — em be prakāre teo dekhāy chhe. paramārthadraṣhṭi to temane ekarūp ja, bandharūp ja, kharāb ja jāṇe chhe. 101.
have shubhāshubh karmanā svabhāvanun varṇan gāthāmān kare chheḥ —
Page 237 of 642
PDF/HTML Page 268 of 673
single page version
शुभाशुभजीवपरिणामनिमित्तत्वे सति कारणभेदात्, शुभाशुभपुद्गलपरिणाममयत्वे सति स्वभावभेदात्, शुभाशुभफलपाकत्वे सत्यनुभवभेदात्, शुभाशुभमोक्षबन्धमार्गाश्रितत्वे सत्याश्रय- भेदात् चैकमपि कर्म किञ्चिच्छुभं किञ्चिदशुभमिति केषाञ्चित्किल पक्षः । स तु सप्रतिपक्षः । तथाहि — शुभोऽशुभो वा जीवपरिणामः केवलाज्ञानमयत्वादेकः, तदेकत्वे सति कारणाभेदात् एकं कर्म । शुभोऽशुभो वा पुद्गलपरिणामः केवलपुद्गलमयत्वादेकः, तदेकत्वे सति स्वभावाभेदादेकं कर्म । शुभोऽशुभो वा फलपाकः केवलपुद्गलमयत्वादेकः, तदेकत्वे सत्यनुभावाभेदादेकं कर्म ।
gāthārthaḥ — [ अशुभं कर्म ] ashubh karma [ कुशीलं ] kushīl chhe ( – kharāb chhe) [ अपि च ] ane [ शुभकर्म ] shubh karma [ सुशीलम् ] sushīl chhe ( – sārun chhe) em [ जानीथ ] tame jāṇo chho! [ तत् ] te [ सुशीलं ] sushīl [ कथं ] kem [ भवति ] hoy [ यत् ] ke je [ संसारं ] (jīvane) sansāramān [ प्रवेशयति ] pravesh karāve chhe?
ṭīkāḥ — koī karmane shubh jīvapariṇām nimitta hovāthī ane koī karmane ashubh jīvapariṇām nimitta hovāthī karmanā kāraṇamān bhed – taphāvat chhe (arthāt kāraṇ judān judān chhe); koī karma shubh pudgalapariṇāmamay ane koī karma ashubh pudgalapariṇāmamay hovāthī karmanā svabhāvamān bhed chhe; koī karmano shubh phaḷarūpe ane koī karmano ashubh phaḷarūpe vipāk thato hovāthī karmanā anubhavamān ( – svādamān) bhed chhe; koī karma shubh (sārā) evā mokṣhamārgane āshrit hovāthī ane koī karma ashubh (kharāb) evā bandhamārgane āshrit hovāthī karmanā āshrayamān bhed chhe. māṭe — joke (paramārthe) karma ek ja chhe topaṇ — keṭalākano evo pakṣha chhe ke koī karma shubh chhe ane koī karma ashubh chhe. parantu te (pakṣha) pratipakṣha sahit chhe. te pratipakṣha (arthāt vyavahārapakṣhano niṣhedh karanār nishchayapakṣha) ā pramāṇe chheḥ —
shubh ke ashubh jīvapariṇām kevaḷ agnānamay hovāthī ek chhe; te ek hovāthī karmanā kāraṇamān bhed nathī; māṭe karma ek ja chhe. shubh ke ashubh pudgalapariṇām kevaḷ pudgalamay hovāthī ek chhe; te ek hovāthī karmanā svabhāvamān bhed nathī; māṭe karma ek ja chhe. shubh ke ashubh phaḷarūpe thato vipāk kevaḷ pudgalamay hovāthī ek chhe; te ek hovāthī karmanā anubhavamān ( – svādamān) bhed nathī; māṭe karma ek ja chhe. shubh (sāro) evo mokṣhamārga to kevaḷ jīvamay hovāthī ane ashubh (kharāb) evo bandhamārga to kevaḷ pudgalamay hovāthī
Page 238 of 642
PDF/HTML Page 269 of 673
single page version
शुभाशुभौ मोक्षबन्धमार्गौ तु प्रत्येकं केवलजीवपुद्गलमयत्वादनेकौ, तदनेकत्वे सत्यपि केवल- पुद्गलमयबन्धमार्गाश्रितत्वेनाश्रयाभेदादेकं कर्म ।
teo anek ( – judān judān, be) chhe; teo anek hovā chhatān karma to kevaḷ pudgalamay evā bandhamārgane ja āshrit hovāthī karmanā āshrayamān bhed nathī; māṭe karma ek ja chhe.
bhāvārthaḥ — koī karma to arahantādimān bhakti-anurāg, jīvo pratye anukampānā pariṇām, mand kaṣhāyathī chittanī ujjvaḷatā ityādi shubh pariṇāmonā nimitte thāy chhe ane koī karma tīvra krodhādik ashubh leshyā, nirdayapaṇun, viṣhayāsakti, dev-guru ādi pūjya puruṣho pratye vinayabhāve na pravartavun ityādi ashubh pariṇāmonā nimittathī thāy chhe; ām hetuno bhed hovāthī karmanā shubh ane ashubh evā be bhed chhe. shātāvedanīy, shubh-āyu, shubhanām ane shubhagotra — e karmonā pariṇām( – prakr̥iti vagere – )mān tathā chār ghātikarmo, ashātāvedanīy, ashubh-āyu, ashubhanām, ashubhagotra — e karmāenā pariṇām( – prakr̥iti vageremān – )mān bhed chhe; ām svabhāvano bhed hovāthī karmanā shubh ne ashubh evā be bhed chhe. koī karmanā phaḷano anubhav sukharūp chhe ane koī karmanā phaḷano anubhav duḥkharūp chhe; ām anubhavano bhed hovāthī karmanā shubh ane ashubh evā be bhed chhe. koī karma mokṣhamārgane āshrit chhe (arthāt mokṣhamārgamān bandhāy chhe) ane koī karma bandhamārganā āshraye chhe; ām āshrayano bhed hovāthī karmanā shubh ane ashubh evā be bhed chhe. ā pramāṇe hetu, svabhāv, anubhav ane āshray — e chār prakāre karmamān bhed hovāthī koī karma shubh chhe ane koī ashubh chhe em keṭalākano pakṣha chhe.
have e bhedapakṣhano niṣhedh karavāmān āve chheḥ — jīvanā shubh ane ashubh pariṇām banne agnānamay chhe tethī karmano hetu ek agnān ja chhe; māṭe karma ek ja chhe. shubh ane ashubh pudgalapariṇāmo banne pudgalamay ja chhe tethī karmano svabhāv ek pudgalapariṇāmarūp ja chhe; māṭe karma ek ja chhe. sukharūp ane duḥkharūp anubhav banne pudgalamay ja chhe tethī karmano anubhav ek pudgalamay ja chhe; māṭe karma ek ja chhe. mokṣhamārga ane bandhamārgamān, mokṣhamārga to kevaḷ jīvanā pariṇāmamay ja chhe ane bandhamārga kevaḷ pudgalanā pariṇāmamay ja chhe tethī karmano āshray kevaḷ bandhamārga ja chhe (arthāt karma ek bandhamārganā āshraye ja thāy chhe — mokṣhamārgamān thatān nathī); māṭe karma ek ja chhe.
ā pramāṇe karmanā shubhāshubh bhedanā pakṣhane gauṇ karī teno niṣhedh karyo; kāraṇ ke ahīn abhedapakṣha pradhān chhe, ane abhedapakṣhathī jovāmān āve to karma ek ja chhe — be nathī.
Page 239 of 642
PDF/HTML Page 270 of 673
single page version
सदाप्यभेदान्न हि कर्मभेदः ।
स्वयं समस्तं खलु बन्धहेतुः ।।१०२।।
शुभमशुभं च कर्माविशेषेणैव पुरुषं बध्नाति, बन्धत्वाविशेषात्, काञ्चनकालायसनिगलवत्।
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ हेतु-स्वभाव-अनुभव-आश्रयाणां ] hetu, svabhāv, anubhav ane āshray — e chārano (arthāt e chār prakāre) [ सदा अपि ] sadāy [ अभेदात् ] abhed hovāthī [ न हि कर्मभेदः ] karmamān nishchayathī bhed nathī; [ तद् समस्तं स्वयं ] māṭe samasta karma pote [ खलु ] nishchayathī [ बन्धमार्ग-आश्रितम् ] bandhamārgane āshrit hovāthī ane [ बन्धहेतुः ] bandhanun kāraṇ hovāthī, [ एकम् इष्टं ] karma ek ja mānavāmān āvyun chhe — ek ja mānavun yogya chhe. 102.
have, (shubh-ashubh) banne karmo avisheṣhapaṇe (kāī taphāvat vinā) bandhanān kāraṇ chhe em siddha kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ यथा ] jem [ सौवर्णिकम् ] suvarṇanī [ निगलं ] beḍī [ अपि ] paṇ [ पुरुषम् ] puruṣhane [ बध्नाति ] bāndhe chhe ane [ कालायसम् ] lokhaṇḍanī [ अपि ] paṇ bāndhe chhe, [ एवं ] tevī rīte [ शुभम् वा अशुभम् ] shubh tem ja ashubh [ कृतं कर्म ] karelun karma [ जीवं ] jīvane [ बध्नाति ] (avisheṣhapaṇe) bāndhe chhe.
ṭīkāḥ — jem suvarṇanī ane lokhaṇḍanī beḍī kāī paṇ taphāvat vinā puruṣhane bāndhe chhe
Page 240 of 642
PDF/HTML Page 271 of 673
single page version
कुशीलशुभाशुभकर्मभ्यां सह रागसंसर्गौ प्रतिषिद्धौ, बन्धहेतुत्वात्, कुशीलमनोरमा- मनोरमकरेणुकुट्टनीरागसंसर्गवत् ।
अथोभयं कर्म प्रतिषेध्यं स्वयं दृष्टान्तेन समर्थयते — kāraṇ ke bandhanapaṇānī apekṣhāe temanāmān taphāvat nathī, tevī rīte shubh ane ashubh karma kāī paṇ taphāvat vinā puruṣhane ( – jīvane) bāndhe chhe kāraṇ ke bandhapaṇānī apekṣhāe temanāmān taphāvat nathī.
have banne karmono niṣhedh kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ तस्मात् तु ] māṭe [ कुशीलाभ्यां ] e banne kushīlo sāthe [ रागं ] rāg [ मा कुरुत ] na karo [ वा ] athavā [ संसर्गम् च ] sansarga paṇ [ मा ] na karo [ हि ] kāraṇ ke [ कुशीलसंसर्गरागेण ] kushīl sāthe sansarga ane rāg karavāthī [ स्वाधीनः विनाशः ] svādhīnatāno nāsh thāy chhe (athavā to potāno ghāt potāthī ja thāy chhe).
ṭīkāḥ — jem kushīl (kharāb) evī manoram ane amanoram hāthaṇīrūp kūṭaṇī sāthe rāg ane sansarga (hāthīne) bandhanān kāraṇ thāy chhe tevī rīte kushīl evān shubh ane ashubh karma sāthe rāg ane sansarga bandhanān kāraṇ hovāthī, shubhāshubh karmo sāthe rāg ane sansargano niṣhedh karavāmān āvyo chhe.
have, banne karma niṣhedhavāyogya chhe e vātanun bhagavān kundakundāchārya pote ja draṣhṭāntathī samarthan kare chheḥ —
Page 241 of 642
PDF/HTML Page 272 of 673
single page version
यथा खलु कुशलः कश्चिद्वनहस्ती स्वस्य बन्धाय उपसर्प्पन्तीं चटुलमुखीं मनोरमाममनोरमां वा करेणुकुट्टनीं तत्त्वतः कुत्सितशीलां विज्ञाय तया सह रागसंसर्गौ प्रतिषेधयति, तथा किलात्माऽरागो ज्ञानी स्वस्य बन्धाय उपसर्प्पन्तीं मनोरमाममनोरमां वा सर्वामपि कर्मप्रकृतिं
gāthārthaḥ — [ यथा नाम ] jem [ कोऽपि पुरुषः ] koī puruṣh [ कुत्सितशीलं ] kutsit shīlavāḷā arthāt kharāb svabhāvavāḷā [ जनं ] puruṣhane [ विज्ञाय ] jāṇīne [ तेन समकं ] tenī sāthe [ संसर्गं च रागकरणं ] sansarga ane rāg karavo [ वर्जयति ] chhoḍī de chhe, [ एवम् एव च ] tevī ja rīte [ स्वभावरताः ] svabhāvamān rat puruṣho [ कर्मप्रकृतिशीलस्वभावं ] karmaprakr̥itinā shīl- svabhāvane [ कुत्सितं ] kutsit arthāt kharāb [ ज्ञात्वा ] jāṇīne [ तत्संसर्गं ] tenī sāthe sansarga [ वर्जयन्ति ] chhoḍī de chhe [ परिहरन्ति च ] ane rāg chhoḍī de chhe.
ṭīkāḥ — jem koī kushaḷ van-hastī potānā bandhane māṭe samīp āvatī sundar mukhavāḷī manoram ke amanoram hāthaṇīrūpī kūṭaṇīne paramārthe būrī jāṇīne tenī sāthe rāg tathā sansarga karato nathī, tevī rīte ātmā arāgī gnānī thayo thako potānā bandhane māṭe samīp āvatī (udayamān āvatī) manoram ke amanoram (shubh ke ashubh) — badhīye karmaprakr̥itine
Page 242 of 642
PDF/HTML Page 273 of 673
single page version
तत्त्वतः कुत्सितशीलां विज्ञाय तया सह रागसंसर्गौ प्रतिषेधयति ।
यः खलु रक्तोऽवश्यमेव कर्म बध्नीयात् विरक्त एव मुच्येतेत्ययमागमः स सामान्येन
रक्तत्वनिमित्तत्वाच्छुभमशुभमुभयं कर्माविशेषेण बन्धहेतुं साधयति, तदुभयमपि कर्म प्रतिषेधयति च ।
paramārthe būrī jāṇīne tenī sāthe rāg tathā sansarga karato nathī.
bhāvārthaḥ — hāthīne pakaḍavā hāthaṇī rākhavāmān āve chhe; hāthī kāmāndh thayo thako te hāthaṇīrūpī kūṭaṇī sāthe rāg tathā sansarga kare chhe tethī pakaḍāī jaīne parādhīn thaīne duḥkh bhogave chhe, ane jo chatur hāthī hoy to tenī sāthe rāg tathā sansarga karato nathī; tevī rīte agnānī jīv karmaprakr̥itine sārī samajīne tenī sāthe rāg tathā sansarga kare chhe tethī bandhamān paḍī parādhīn thaīne sansāranān duḥkh bhogave chhe, ane jo gnānī hoy to tenī sāthe rāg tathā sansarga kadī karato nathī.
have, banne karmo bandhanān kāraṇ chhe ane niṣhedhavāyogya chhe em āgamathī siddha kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ रक्तः जीवः ] rāgī jīv [ कर्म ] karma [ बध्नाति ] bāndhe chhe ane [ विरागसम्प्राप्तः ] vairāgyane pāmelo jīv [ मुच्यते ] karmathī chhūṭe chhe — [ एषः ] ā [ जिनोपदेशः ] jinabhagavānano upadesh chhe; [ तस्मात् ] māṭe (he bhavya jīv!) tun [ कर्मसु ] karmomān [ मा रज्यस्व ] prīti – rāg na kar.
ṭīkāḥ — ‘‘rakta arthāt rāgī avashya karma bāndhe ane virakta arthāt virāgī ja karmathī chhūṭe’’ evun je ā āgamavachan chhe te, sāmānyapaṇe rāgīpaṇānā nimittapaṇāne līdhe shubh ane ashubh banne karmane avisheṣhapaṇe bandhanān kāraṇ tarīke siddha kare chhe ane
Page 243 of 642
PDF/HTML Page 274 of 673
single page version
बन्धसाधनमुशन्त्यविशेषात् ।
ज्ञानमेव विहितं शिवहेतुः ।।१०३।।
प्रवृत्ते नैष्कर्म्ये न खलु मुनयः सन्त्यशरणाः ।
स्वयं विन्दन्त्येते परमममृतं तत्र निरताः ।।१०४।।
tethī banne karmane niṣhedhe chhe.
ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ यद् ] kāraṇ ke [ सर्वविदः ] sarvagnadevo [ सर्वम् अपि कर्म ] samasta (shubh tem ja ashubh) karmane [ अविशेषात् ] avisheṣhapaṇe [ बन्धसाधनम् ] bandhanun sādhan (kāraṇ) [ उशन्ति ] kahe chhe [ तेन ] tethī (em siddha thayun ke sarvagnadevoe) [ सर्वम् अपि तत् प्रतिषिद्धं ] samasta karmane niṣhedhyun chhe ane [ ज्ञानम् एव शिवहेतुः विहितं ] gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe. 103.
jo samasta karma niṣhedhavāmān āvyun chhe to pachhī munione sharaṇ konun rahyun te havenā kaḷashamān kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ सुकृतदुरिते सर्वस्मिन् कर्मणि किल निषिद्धे ] shubh ācharaṇarūp karma ane ashubh ācharaṇarūp karma — evā samasta karmano niṣhedh karavāmān āvatān ane [ नैष्कर्म्ये प्रवृत्ते ] e rīte niṣhkarma avasthā pravartatān, [ मुनयः खलु अशरणाः न सन्ति ] munio kāī asharaṇ nathī; [ तदा ] (kāraṇ ke) jyāre niṣhkarma avasthā (nivr̥utti – avasthā) pravarte chhe tyāre [ ज्ञाने प्रतिचरितम् ज्ञानं हि ] gnānamān ācharaṇ karatun — ramaṇ karatun — pariṇamatun gnān ja [ एषां ] te munione [ शरणं ] sharaṇ chhe; [ एते ] teo [ तत्र निरताः ] te gnānamān līn thayā thakā [ परमम् अमृतं ] param amr̥utane [ स्वयं ] pote [ विन्दन्ति ] anubhave chhe — āsvāde chhe.
bhāvārthaḥ — ‘sukr̥ut ke duṣhkr̥ut — banneno niṣhedh karavāmān āvyo chhe to pachhī munione kāī paṇ karavānun nahi rahevāthī teo munipaṇun shānā āshraye, shā ālamban vaḍe pāḷī
Page 244 of 642
PDF/HTML Page 275 of 673
single page version
ज्ञानं हि मोक्षहेतुः, ज्ञानस्य शुभाशुभकर्मणोरबन्धहेतुत्वे सति मोक्षहेतुत्वस्य तथोपपत्तेः ।
तत्तु सकलकर्मादिजात्यन्तरविविक्तचिज्जातिमात्रः परमार्थ आत्मेति यावत् । स तु युगपदेकीभाव-
प्रवृत्तज्ञानगमनमयतया समयः, सकलनयपक्षासङ्कीर्णैकज्ञानतया शुद्धः, केवलचिन्मात्रवस्तुतया केवली, मननमात्रभावतया मुनिः, स्वयमेव ज्ञानतया ज्ञानी, स्वस्य भवनमात्रतया स्वभावः
shake?’ — em koīne shaṅkā thāy to tenun samādhān āchāryadeve karyun chhe keḥ — sarva karmano tyāg thaye gnānanun mahā sharaṇ chhe. te gnānamān līn thatān sarva ākuḷatā rahit paramānandano bhogavaṭo hoy chhe — jeno svād gnānī ja jāṇe chhe. agnānī kaṣhāyī jīv karmane ja sarvasva jāṇī temān līn thaī rahyo chhe, gnānānandano svād nathī jāṇato. 104.
have, gnān mokṣhanun kāraṇ chhe em siddha kare chheḥ —
gāthārthaḥ — [ खलु ] nishchayathī [ यः ] je [ परमार्थः ] paramārtha (param padārtha) chhe, [ समयः ] samay chhe, [ शुद्धः ] shuddha chhe, [ केवली ] kevaḷī chhe, [ मुनिः ] muni chhe, [ ज्ञानी ] gnānī chhe, [ तस्मिन् स्वभावे ] te svabhāvamān [ स्थिताः ] sthit [ मुनयः ] munio [ निर्वाणं ] nirvāṇane [ प्राप्नुवन्ति ] pāme chhe.
ṭīkāḥ — gnān mokṣhanun kāraṇ chhe, kem ke gnān shubhāshubh karmonā bandhanun kāraṇ nahi hovāthī tene e rīte mokṣhanun kāraṇapaṇun bane chhe. te gnān, samasta karma ādi anya jātiothī bhinna chaitanya-jātimātra paramārtha ( – param padārtha) chhe — ātmā chhe. te (ātmā) ekīsāthe (yugapad) ekībhāve (ekatvapūrvak) pravartatān evān je gnān ane gaman (pariṇaman) te-svarūp hovāthī samay chhe, sakaḷ nayapakṣhothī amilit (amishrit) evā ek gnānasvarūp hovāthī shuddha chhe, kevaḷ chinmātra vastusvarūp hovāthī kevaḷī chhe, phakta mananamātra (gnānamātra) bhāvasvarūp
Page 245 of 642
PDF/HTML Page 276 of 673
single page version
स्वतश्चितो भवनमात्रतया सद्भावो वेति शब्दभेदेऽपि न च वस्तुभेदः ।
ज्ञानमेव मोक्षस्य कारणं विहितं, परमार्थभूतज्ञानशून्यस्याज्ञानकृतयोर्व्रततपःकर्मणोः
बन्धहेतुत्वाद्बालव्यपदेशेन प्रतिषिद्धत्वे सति तस्यैव मोक्षहेतुत्वात् ।
hovāthī muni chhe, pote ja gnānasvarūp hovāthī gnānī chhe, ‘sva’nā bhavanamātrasvarūp hovāthī svabhāv chhe athavā svataḥ (potāthī ja) chaitanyanā ❋bhavanamātrasvarūp hovāthī sadbhāv chhe (kāraṇ ke je svataḥ hoy te sat-svarūp ja hoy). ā pramāṇe shabdabhed hovā chhatān vastubhed nathī ( — nām judān judān chhe chhatān vastu ek ja chhe).
bhāvārthaḥ — mokṣhanun upādān to ātmā ja chhe. vaḷī paramārthe ātmāno gnānasvabhāv chhe; gnān chhe te ātmā chhe ane ātmā chhe te gnān chhe. māṭe gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahevun yogya chhe.
have, āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe em batāve chheḥ —
gāthārthaḥ — [ परमार्थे तु ] paramārthamān [ अस्थितः ] asthit [ यः ] evo je jīv [ तपः करोति ] tap kare chhe [ च ] tathā [ व्रतं धारयति ] vrat dhāraṇ kare chhe, [ तत्सर्वं ] tenān te sarva tap ane vratane [ सर्वज्ञाः ] sarvagno [ बालतपः ] bāḷatap ane [ बालव्रतं ] bāḷavrat [ ब्रुवन्ति ] kahe chhe.
ṭīkāḥ — āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe (em siddha thāy chhe); kāraṇ ke je jīv paramārthabhūt gnānathī rahit chhe tenān, agnānapūrvak karavāmān āvelān vrat, ❋ bhavan = hovun te.
Page 246 of 642
PDF/HTML Page 277 of 673
single page version
ज्ञानमेव मोक्षहेतुः, तदभावे स्वयमज्ञानभूतानामज्ञानिनामन्तर्व्रतनियमशीलतपःप्रभृति-
शुभकर्मसद्भावेऽपि मोक्षाभावात् । अज्ञानमेव बन्धहेतुः, तदभावे स्वयं ज्ञानभूतानां ज्ञानिनां
बहिर्व्रतनियमशीलतपःप्रभृतिशुभकर्मासद्भावेऽपि मोक्षसद्भावात् ।
tap ādi karmo bandhanān kāraṇ hovāne līdhe te karmone ‘bāḷ’ evī sañgnā āpīne niṣhedhyān hovāthī gnān ja mokṣhanun kāraṇ ṭhare chhe.
bhāvārthaḥ — gnān vinā karāyelān tap tathā vratane sarvagnadeve bāḷatap tathā bāḷavrat (arthāt agnānatap tathā agnānavrat) kahyān chhe, māṭe mokṣhanun kāraṇ gnān ja chhe.
gnān ja mokṣhano hetu chhe ane agnān ja bandhano hetu chhe evo niyam chhe em have kahe chheḥ —
gāthārthaḥ — [ व्रतनियमान् ] vrat ane niyamo [ धारयन्तः ] dhāraṇ karatā hovā chhatān [ तथा ] tem ja [ शीलानि च तपः ] shīl ane tap [ कुर्वन्तः ] karatā hovā chhatān [ ये ] jeo [ परमार्थबाह्याः ] paramārthathī bāhya chhe (arthāt param padārtharūp gnānanun eṭale ke gnānasvarūp ātmānun jemane shraddhān nathī) [ ते ] teo [ निर्वाणं ] nirvāṇane [ न विन्दन्ति ] pāmatā nathī.
ṭīkāḥ — gnān ja mokṣhano hetu chhe; kāraṇ ke tenā ( – gnānanā) abhāvamān, pote ja agnānarūp thayelā agnānīone antaraṅgamān vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono sadbhāv (hayātī) hovā chhatān mokṣhano abhāv chhe. agnān ja bandhano hetu chhe; kāraṇ ke tenā abhāvamān, pote ja gnānarūp thayelā gnānīone bāhya vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono asadbhāv hovā chhatān mokṣhano sadbhāv chhe.
Page 247 of 642
PDF/HTML Page 278 of 673
single page version
शिवस्यायं हेतुः स्वयमपि यतस्तच्छिव इति ।
ततो ज्ञानात्मत्वं भवनमनुभूतिर्हि विहितम् ।।१०५।।
bhāvārthaḥ — gnānarūp pariṇaman ja mokṣhanun kāraṇ chhe ane agnānarūp pariṇaman ja bandhanun kāraṇ chhe; vrat, niyam, shīl, tap ādi shubh bhāvarūp shubh karmo kāī mokṣhanān kāraṇ nathī, gnānarūpe pariṇamelā gnānīne te shubh karmo na hovā chhatān te mokṣhane pāme chhe; agnānarūpe pariṇamelā agnānīne te shubh karmo hovā chhatān te bandhane pāme chhe.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [ यद् एतद् ध्रुवम् अचलम् ज्ञानात्मा भवनम् आभाति ] je ā gnānasvarūp ātmā dhruvapaṇe ane achaḷapaṇe gnānasvarūpe thato — pariṇamato bhāse chhe [ अयं शिवस्य हेतुः ] te ja mokṣhano hetu chhe [ यतः ] kāraṇ ke [ तत् स्वयम् अपि शिवः इति ] te pote paṇ mokṣhasvarūp chhe; [ अतः अन्यत् ] tenā sivāy je anya kāī chhe [ बन्धस्य ] te bandhano hetu chhe [ यतः ] kāraṇ ke [ तत् स्वयम् अपि बन्धः इति ] te pote paṇ bandhasvarūp chhe. [ ततः ] māṭe [ ज्ञानात्मत्वं भवनम् ] gnānasvarūp thavānun ( – gnānasvarūp pariṇamavānun) eṭale ke [ अनुभूतिः हि ] anubhūti karavānun ja [ विहितम् ] āgamamān vidhān arthāt pharamān chhe. 105.
have pharīne paṇ, puṇyakarmanā pakṣhapātīne samajāvavā māṭe teno doṣh batāve chheḥ —
gāthārthaḥ — [ ये ] jeo [ परमार्थबाह्यः ] paramārthathī bāhya chhe [ ते ] teo [ मोक्षहेतुम् ]
Page 248 of 642
PDF/HTML Page 279 of 673
single page version
इह खलु केचिन्निखिलकर्मपक्षक्षयसम्भावितात्मलाभं मोक्षमभिलषन्तोऽपि, तद्धेतुभूतं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रस्वभावपरमार्थभूतज्ञानभवनमात्रमैकाग्य्रालक्षणं समयसारभूतं सामायिकं प्रतिज्ञायापि, दुरन्तकर्मचक्रोत्तरणक्लीबतया परमार्थभूतज्ञानभवनमात्रं सामायिकमात्मस्वभाव- मलभमानाः, प्रतिनिवृत्तस्थूलतमसंक्लेशपरिणामकर्मतया प्रवृत्तमानस्थूलतमविशुद्धपरिणामकर्माणः, कर्मानुभवगुरुलाघवप्रतिपत्तिमात्रसन्तुष्टचेतसः, स्थूललक्ष्यतया सकलं कर्मकाण्डमनुन्मूलयन्तः, स्वयमज्ञानादशुभकर्म केवलं बन्धहेतुमध्यास्य च, व्रतनियमशीलतपःप्रभृतिशुभकर्म बन्धहेतुमप्य- जानन्तो, मोक्षहेतुमभ्युपगच्छन्ति
mokṣhanā hetune [ अजानन्तः ] nahi jāṇatā thakā — [ संसारगमनहेतुम् अपि ] joke puṇya sansāragamanano hetu chhe topaṇ — [ अज्ञानेन ] agnānathī [ पुण्यम् ] puṇyane (mokṣhano hetu jāṇīne) [ इच्छन्ति ] ichchhe chhe.
ṭīkāḥ — samasta karmanā pakṣhano nāsh karavāthī ūpajato je ātmalābh ( – nij svarūpanī prāpti) te ātmalābhasvarūp mokṣhane ā jagatamān keṭalāk jīvo ichchhatā hovā chhatān, mokṣhanā kāraṇabhūt sāmāyikanī — ke je sāmāyik samyagdarshan-gnān-chāritrasvabhāvavāḷā paramārthabhūt gnānanā ❋bhavanamātra chhe, ekāgratālakṣhaṇavāḷun chhe ane samayasārasvarūp chhe tenī — pratignā laīne paṇ, durant karmachakrane pār ūtaravānī nāmardāīne līdhe (asamarthatāne līdhe) paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra je sāmāyik te sāmāyikasvarūp ātmasvabhāvane nahi pāmatā thakā, jemane atyant sthūl saṅkleshapariṇāmarūp karmo nivr̥utta thayān chhe ane atyant sthūl vishuddha- pariṇāmarūp karmo pravarte chhe evā teo, karmanā anubhavanā gurupaṇā-laghupaṇānī prāptimātrathī ja santuṣhṭa chittavāḷā thayā thakā, (pote) sthūl lakṣhyavāḷā hoīne (saṅkleshapariṇāmone chhoḍatā hovā chhatān) samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī. ā rīte teo, pote potānā agnānathī kevaḷ ashubh karmane ja bandhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmo paṇ bandhanān kāraṇ hovā chhatān temane bandhanān kāraṇ nahi jāṇatā thakā, mokṣhanā kāraṇ tarīke temane aṅgīkār kare chhe — mokṣhanā kāraṇ tarīke temano āshray kare chhe.
bhāvārthaḥ — keṭalāk agnānī loko dīkṣhā letī vakhate sāmāyikanī pratignā le chhe parantu sūkṣhma evā ātmasvabhāvanī shraddhā, lakṣha tathā anubhav nahi karī shakavāthī, sthūl lakṣhyavāḷā te jīvo sthūl saṅkleshapariṇāmone chhoḍīne evā ja sthūl vishuddhapariṇāmomān (shubh pariṇāmomān) rāche chhe. (saṅkleshapariṇāmo tem ja vishuddhapariṇāmo banne atyant sthūl chhe; ātmasvabhāv ja ❋ bhavan = thavun te; pariṇaman.
Page 249 of 642
PDF/HTML Page 280 of 673
single page version
मोक्षहेतुः किल सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि । तत्र सम्यग्दर्शनं तु जीवादिश्रद्धानस्वभावेन
ज्ञानस्य भवनम् । जीवादिज्ञानस्वभावेन ज्ञानस्य भवनं ज्ञानम् । रागादिपरिहरणस्वभावेन ज्ञानस्य
भवनं चारित्रम् । तदेवं सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राण्येकमेव ज्ञानस्य भवनमायातम् । ततो ज्ञानमेव
परमार्थमोक्षहेतुः ।
sūkṣhma chhe.) ā rīte teo — joke vāstavik rīte sarvakarmarahit ātmasvabhāvanun anubhavan ja mokṣhanun kāraṇ chhe topaṇ — karmānubhavanā bahupaṇā-thoḍāpaṇāne ja bandh-mokṣhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono mokṣhanā hetu tarīke āshray kare chhe.
have evā jīvone paramārtha mokṣhakāraṇ (kharun mokṣhanun kāraṇ) batāve chheḥ —
gāthārthaḥ — [ जीवादिश्रद्धानं ] jīvādi padārthonun shraddhān [ सम्यक्त्वं ] samyaktva chhe, [ तेषाम् अधिगमः ] te jīvādi padārthono adhigam [ ज्ञानम् ] gnān chhe ane [ रागादिपरिहरणं ] rāgādino tyāg [ चरणं ] chāritra chhe; — [ एषः तु ] ā ja [ मोक्षपथः ] mokṣhano mārga chhe.
ṭīkāḥ — mokṣhanun kāraṇ kharekhar samyagdarshan-gnān-chāritra chhe. temān samyagdarshan to jīvādi padārthonā shraddhānasvabhāve gnānanun thavun – pariṇamavun te chhe; jīvādi padārthonā gnānasvabhāve gnānanun thavun – pariṇamavun te gnān chhe; rāgādinā tyāgasvabhāve gnānanun thavun – pariṇamavun te chāritra chhe. tethī e rīte em phalit thayun ke samyagdarshan-gnān-chāritra e traṇe ekalun gnānanun bhavan ( – pariṇaman) ja chhe. māṭe gnān ja paramārtha mokṣhakāraṇ chhe.
bhāvārthaḥ — ātmānun asādhāraṇ svarūp gnān ja chhe. vaḷī ā prakaraṇamān gnānane ja pradhān karīne vyākhyān chhe. tethī ‘samyagdarshan, gnān ane chāritra — e traṇey svarūpe gnān ja pariṇame chhe’ em kahīne gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe. gnān chhe te abhed vivakṣhāmān ātmā