Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 171-183 ; Kalash: 116-126 ; Samvar Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 34

 

Page 270 of 642
PDF/HTML Page 301 of 673
single page version

जम्हा दु जहण्णादो णाणगुणादो पुणो वि परिणमदि
अण्णत्तं णाणगुणो तेण दु सो बंधगो भणिदो ।।१७१।।
यस्मात्तु जघन्यात् ज्ञानगुणात् पुनरपि परिणमते
अन्यत्वं ज्ञानगुणः तेन तु स बन्धको भणितः ।।१७१।।

ज्ञानगुणस्य हि यावज्जघन्यो भावः तावत् तस्यान्तर्मुहूर्तविपरिणामित्वात् पुनः पुनरन्य- तयास्ति परिणामः स तु, यथाख्यातचारित्रावस्थाया अधस्तादवश्यम्भाविरागसद्भावात्, बन्धहेतुरेव स्यात्

एवं सति कथं ज्ञानी निरास्रव इति चेत्

je gnānaguṇanī jaghanyatāmān vartato guṇ gnānano,
pharīpharī praṇamato anyarūpamān, tethī te bandhak kahyo. 171.

gāthārthaḥ[ यस्मात् तु ] kāraṇ ke [ ज्ञानगुणः ] gnānaguṇ, [ जघन्यात् ज्ञानगुणात् ] jaghanya gnānaguṇane līdhe [ पुनरपि ] pharīne paṇ [ अन्यत्वं ] anyapaṇe [ परिणमते ] pariṇame chhe, [ तेन तु ] tethī [ सः ] te (gnānaguṇ) [ बन्धकः ] karmano bandhak [ भणितः ] kahevāmān āvyo chhe.

ṭīkāḥgnānaguṇano jyān sudhī jaghanya bhāv chhe (kṣhāyopashamik bhāv chhe) tyān sudhī te (gnānaguṇ) antarmuhūrtamān vipariṇām pāmato hovāthī pharīpharīne tenun anyapaṇe pariṇaman thāy chhe. te (gnānaguṇanun jaghanya bhāve pariṇaman), yathākhyātachāritra-avasthānī nīche avashyambhāvī rāgano sadbhāv hovāthī, bandhanun kāraṇ ja chhe.

bhāvārthaḥkṣhāyopashamik gnān ek gney par antarmuhūrta ja thambhe chhe, pachhī avashya anya gneyane avalambe chhe; svarūpamān paṇ te antarmuhūrta ja ṭakī shake chhe, pachhī vipariṇām pāme chhe. māṭe em anumān paṇ thaī shake chhe ke samyagdraṣhṭi ātmā savikalpa dashāmān ho ke nirvikalpa anubhavadashāmān hoyathākhyātachāritra-avasthā thayā pahelān tene avashya rāgabhāvano sadbhāv hoy chhe; ane rāg hovāthī bandh paṇ thāy chhe. māṭe gnānaguṇanā jaghanya bhāvane bandhano hetu kahevāmān āvyo chhe.

have vaḷī pharī pūchhe chhe kejo ām chhe (arthāt gnānaguṇano jaghanya bhāv bandhanun kāraṇ chhe) to pachhī gnānī nirāsrav kaī rīte chhe? tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ


Page 271 of 642
PDF/HTML Page 302 of 673
single page version

दंसणणाणचरित्तं जं परिणमदे जहण्णभावेण
णाणी तेण दु बज्झदि पोग्गलकम्मेण विविहेण ।।१७२।।
दर्शनज्ञानचारित्रं यत्परिणमते जघन्यभावेन
ज्ञानी तेन तु बध्यते पुद्गलकर्मणा विविधेन ।।१७२।।

यो हि ज्ञानी स बुद्धिपूर्वकरागद्वेषमोहरूपास्रवभावाभावात् निरास्रव एव किन्तु सोऽपि यावज्ज्ञानं सर्वोत्कृष्टभावेन द्रष्टुं ज्ञातुमनुचरितुं वाऽशक्तः सन् जघन्यभावेनैव ज्ञानं पश्यति जानात्यनुचरति च तावत्तस्यापि, जघन्यभावान्यथानुपपत्त्याऽनुमीयमानाबुद्धिपूर्वककलङ्कविपाक- सद्भावात्, पुद्गलकर्मबन्धः स्यात् अतस्तावज्ज्ञानं द्रष्टव्यं ज्ञातव्यमनुचरितव्यं च यावज्ज्ञानस्य यावान् पूर्णो भावस्तावान् दृष्टो ज्ञातोऽनुचरितश्च सम्यग्भवति ततः साक्षात् ज्ञानीभूतः सर्वथा निरास्रव एव स्यात्

chāritra, darshan, gnān jethī jaghanya bhāve pariṇame,
tethī ja gnānī vividh pudgalakarmathī bandhāy chhe. 172.

gāthārthaḥ[ यत् ] kāraṇ ke [ दर्शनज्ञानचारित्रं ] darshan-gnān-chāritra [ जघन्यभावेन ] jaghanya bhāve [ परिणमते ] pariṇame chhe [ तेन तु ] tethī [ ज्ञानी ] gnānī [ विविधेन ] anek prakāranān [ पुद्गलकर्मणा ] pudgalakarmathī [ बध्यते ] bandhāy chhe.

ṭīkāḥje kharekhar gnānī chhe te, buddhipūrvak (ichchhāpūrvak) rāgadveṣhamoharūpī āsravabhāvono tene abhāv hovāthī, nirāsrav ja chhe. parantu tyān eṭalun visheṣh chhe kete gnānī jyān sudhī gnānane sarvotkr̥uṣhṭa bhāve dekhavāne, jāṇavāne ane ācharavāne ashakta vartato thako jaghanya bhāve ja gnānane dekhe chhe, jāṇe chhe ane āchare chhe tyān sudhī tene paṇ, jaghanya bhāvanī anyathā anupapatti vaḍe (arthāt jaghanya bhāv anya rīte nahi banato hovāne līdhe) jenun anumān thaī shake chhe evā abuddhipūrvak karmakalaṅkanā vipākano sadbhāv hovāthī, pudgalakarmano bandh thāy chhe. māṭe tyān sudhī gnānane dekhavun, jāṇavun ane ācharavun ke jyān sudhīmān gnānano jevaḍo pūrṇa bhāv chhe tevaḍo dekhavāmān, jāṇavāmān ane ācharavāmān barābar āvī jāy. tyārathī sākṣhāt gnānī thayo thako (ātmā) sarvathā nirāsrav ja hoy chhe.

bhāvārthaḥgnānīne buddhipūrvak (agnānamay) rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī gnānī nirāsrav ja chhe. parantu jyān sudhī kṣhāyopashamik gnān chhe tyān sudhī te gnānī gnānane sarvotkr̥uṣhṭa


Page 272 of 642
PDF/HTML Page 303 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
संन्यस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयं
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्
उच्छिन्दन्परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भव-
न्नात्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा
।।११६।।

bhāve dekhī, jāṇī ane ācharī shakato nathījaghanya bhāve dekhī, jāṇī ane ācharī shake chhe; tethī em jaṇāy chhe ke te gnānīne haju abuddhipūrvak karmakalaṅkano vipāk (arthāt chāritra- mohasambandhī rāgadveṣh) vidyamān chhe ane tethī tene bandh paṇ thāy chhe. māṭe tene em upadesh chhe kejyān sudhī kevaḷagnān na ūpaje tyān sudhī gnānanun ja nirantar dhyān karavun, gnānane ja dekhavun, gnānane ja jāṇavun ane gnānane ja ācharavun. ā ja mārge darshan-gnān-chāritranun pariṇaman vadhatun jāy chhe ane em karatān karatān kevaḷagnān pragaṭe chhe. kevaḷagnān pragaṭe tyārathī ātmā sākṣhāt gnānī chhe ane sarva prakāre nirāsrav chhe.

jyān sudhī kṣhāyopashamik gnān chhe tyān sudhī abuddhipūrvak (arthāt chāritramohano) rāg hovā chhatān, buddhipūrvak rāganā abhāvanī apekṣhāe gnānīne nirāsravapaṇun kahyun ane abuddhipūrvak rāgano abhāv thatān ane kevaḷagnān pragaṭatān sarvathā nirāsravapaṇun kahyun. ā, vivakṣhānun vichitrapaṇun chhe. apekṣhāthī samajatān e sarva kathan yathārtha chhe.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya chheḥ

shlokārthaḥ[ आत्मा यदा ज्ञानी स्यात् तदा ] ātmā jyāre gnānī thāy tyāre, [ स्वयं ] pote [ निजबुद्धिपूर्वम् समग्रं रागं ] potānā samasta buddhipūrvak rāgane [ अनिशं ] nirantar [ संन्यस्यन् ] chhoḍato thako arthāt nahi karato thako, [ अबुद्धिपूर्वम् ] vaḷī je abuddhipūrvak rāg chhe [ तं अपि ] tene paṇ [ जेतुं ] jītavāne [ वारंवारम् ] vāramvār [ स्वशक्तिं स्पृशन् ] (gnānānubhavanarūp) svashaktine sparshato thako ane (e rīte) [ सकलां परवृत्तिम् एव उच्छिन्दन् ] samasta paravr̥uttineparapariṇatine ukheḍato [ ज्ञानस्य पूर्णः भवन् ] gnānanā pūrṇabhāvarūp thato thako, [ हि ] kharekhar [ नित्यनिरास्रवः भवति ] sadā nirāsrav chhe.

bhāvārthaḥgnānīe samasta rāgane hey jāṇyo chhe. te rāgane maṭāḍavāne udyam karyā kare chhe; tene āsravabhāvanī bhāvanāno abhiprāy nathī; tethī te sadā nirāsrav ja kahevāy chhe.

paravr̥utti (parapariṇati) be prakāranī chheashraddhārūp ane asthiratārūp. gnānīe ashraddhārūp paravr̥utti chhoḍī chhe ane asthiratārūp paravr̥utti jītavā māṭe te nij shaktine vāramvār


Page 273 of 642
PDF/HTML Page 304 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
सर्वस्यामेव जीवन्त्यां द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मतिः ।।११७।।
सव्वे पुव्वणिबद्धा दु पच्चया अत्थि सम्मदिट्ठिस्स
उवओगप्पाओगं बंधंते कम्मभावेण ।।१७३।।

sparshe chhe arthāt pariṇatine svarūp prati vāramvār vāḷyā kare chhe. e rīte sakaḷ paravr̥uttine ukheḍīne kevaḷagnān pragaṭāve chhe.

‘buddhipūrvak’ ane ‘abuddhipūrvak’no artha ā pramāṇe chheḥje rāgādipariṇām ichchhā sahit thāy te buddhipūrvak chhe ane je rāgādipariṇām ichchhā vinā paranimittanī baḷajorīthī thāy te abuddhipūrvak chhe. gnānīne je rāgādipariṇām thāy chhe te badhāy abuddhipūrvak ja chhe; savikalpa dashāmān thatā rāgādipariṇāmo gnānīnī jāṇamān chhe topaṇ abuddhipūrvak chhe kāraṇ ke ichchhā vinā thāy chhe.

(rājamallajīe ā kaḷashanī ṭīkā karatān ‘buddhipūrvak’ ane ‘abuddhipūrvak’no ā pramāṇe artha līdho chheḥje rāgādipariṇām man dvārā, bāhya viṣhayone avalambīne, pravarte chhe ane jeo pravartatā thakā jīvane potāne jaṇāy chhe tem ja bījāne paṇ anumānathī jaṇāy chhe te pariṇāmo buddhipūrvak chhe; ane je rāgādipariṇām indriyamananā vyāpār sivāy kevaḷ mohanā udayanā nimitte thāy chhe ane jīvane jaṇātā nathī te abuddhipūrvak chhe. ā abuddhipūrvak pariṇāmane pratyakṣha gnānī jāṇe chhe ane temanā avinābhāvī chihna vaḍe teo anumānathī paṇ jaṇāy chhe.) 116.

have shiṣhyanī āshaṅkāno shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ सर्वस्याम् एव द्रव्यप्रत्ययसंततौ जीवन्त्यां ] gnānīne samasta dravyāsravanī santati vidyamān hovā chhatān [ ज्ञानी ] gnānī [ नित्यम् एव ] sadāy [ निरास्रवः ] nirāsrav chhe [ कुतः ] em shā kāraṇe kahyun?’[ इति चेत् मतिः ] em jo tārī buddhi chhe (arthāt jo tane evī āshaṅkā thāy chhe) to have teno uttar kahevāmān āve chhe. 117.

have, pūrvokta āshaṅkānā uttaranī gāthā kahe chheḥ

je sarva pūrvanibaddha pratyay vartatā sudraṣhṭine,
upayogane prāyogya bandhan karmabhāv vaḍe kare. 173.
35

Page 274 of 642
PDF/HTML Page 305 of 673
single page version

होदूण णिरुवभोज्जा तह बंधदि जह हवंति उवभोज्जा
सत्तट्ठविहा भूदा णाणावरणादिभावेहिं ।।१७४।।
संता दु णिरुवभोज्जा बाला इत्थी जहेह पुरिसस्स
बंधदि ते उवभोज्जे तरुणी इत्थी जह णरस्स ।।१७५।।
एदेण कारणेण दु सम्मादिट्ठी अबंधगो भणिदो
आसवभावाभावे ण पच्चया बंधगा भणिदा ।।१७६।।
सर्वे पूर्वनिबद्धास्तु प्रत्ययाः सन्ति सम्यग्दृष्टेः
उपयोगप्रायोग्यं बध्नन्ति कर्मभावेन ।।१७३।।
भूत्वा निरुपभोग्यानि तथा बध्नाति यथा भवन्त्युपभोग्यानि
सप्ताष्टविधानि भूतानि ज्ञानावरणादिभावैः ।।१७४।।
सन्ति तु निरुपभोग्यानि बाला स्त्री यथेह पुरुषस्य
बध्नाति तानि उपभोग्यानि तरुणी स्त्री यथा नरस्य ।।१७५।।
एतेन कारणेन तु सम्यग्दृष्टिरबन्धको भणितः
आस्रवभावाभावे न प्रत्यया बन्धका भणिताः ।।१७६।।
aṇabhogya banī upabhogya je rīt thāy te rīt bāndhatā,
gnānāvaraṇ ityādi karmo sapta-aṣhṭa prakāranān. 174.
sattā viṣhe te nirupabhogya ja, bāḷ strī jyam puruṣhane;
upabhogya banatān teh bāndhe, yuvatī jem puruṣhane. 175.
ā kāraṇe samyaktvasanyut jīv aṇabandhak kahyā,
āsaravabhāvaabhāvamān nahi pratyayo bandhak kahyā. 176.

gāthārthaḥ[ सम्यग्दृष्टेः ] samyagdraṣhṭine [ सर्वे ] badhā [ पूर्वनिबद्धाः तु ] pūrve bandhāyelā [ प्रत्ययाः ] pratyayo (dravya āsravo) [ सन्ति ] sattārūpe mojūd chhe teo [ उपयोगप्रायोग्यं ] upayoganā prayog anusār, [ कर्मभावेन ] karmabhāv vaḍe (rāgādik vaḍe) [ बध्नन्ति ] navo bandh kare chhe. te pratyayo, [ निरुपभोग्यानि ] nirupabhogya [ भूत्वा ] rahīne pachhī [ यथा ] je rīte


Page 275 of 642
PDF/HTML Page 306 of 673
single page version

यतः सदवस्थायां तदात्वपरिणीतबालस्त्रीवत् पूर्वमनुपभोग्यत्वेऽपि विपाकावस्थायां प्राप्त- यौवनपूर्वपरिणीतस्त्रीवत् उपभोग्यत्वात् उपयोगप्रायोग्यं पुद्गलकर्मद्रव्यप्रत्ययाः सन्तोऽपि कर्मोदय- कार्यजीवभावसद्भावादेव बध्नन्ति ततो ज्ञानिनो यदि द्रव्यप्रत्ययाः पूर्वबद्धाः सन्ति, सन्तु; तथापि स तु निरास्रव एव, कर्मोदयकार्यस्य रागद्वेषमोहरूपस्यास्रवभावस्याभावे द्रव्यप्रत्ययानामबन्ध- हेतुत्वात् [ उपभोग्यानि ] upabhogya [ भवन्ति ] thāy chhe [ तथा ] te rīte, [ ज्ञानावरणादिभावैः ] gnānāvaraṇādi


bhāve [ सप्ताष्टविधानि भूतानि ] sāt-āṭh prakāranān thayelān evān karmone [ बध्नाति ] bāndhe chhe. [ सन्ति तु ] sattā-avasthāmān teo [ निरुपभोग्यानि ] nirupabhogya chhe arthāt bhogavavāyogya nathī [ यथा ] jem [ इह ] jagatamān [ बाला स्त्री ] bāḷ strī [ पुरुषस्य ] puruṣhane nirupabhogya chhe tem; [ तानि ] teo [ उपभोग्यानि ] upabhogya arthāt bhogavavāyogya thatān [ बध्नाति ] bandhan kare chhe [ यथा ] jem [ तरुणी स्त्री ] taruṇ strī [ नरस्य ] puruṣhane bāndhe chhe tem. [ एतेन तु कारणेन ] kāraṇathī [ सम्यग्दृष्टिः ] samyagdraṣhṭine [ अबन्धकः ] abandhak [ भणितः ] kahyo chhe, kāraṇ ke [ आस्रवभावाभावे ] āsravabhāvanā abhāvamān [ प्रत्ययाः ] pratyayone [ बन्धकाः ] (karmanā) bandhak [ न भणिताः ] kahyā nathī.

ṭīkāḥjem pratham to tatkāḷanī paraṇelī bāḷ strī anupabhogya chhe parantu yauvanane pāmelī evī te pahelānī paraṇelī strī yauvan-avasthāmān upabhogya thāy chhe ane je rīte upabhogya thāy te anusāre, puruṣhanā rāgabhāvane līdhe ja, puruṣhane bandhan kare chhevash kare chhe, tevī rīte jeo pratham to sattā-avasthāmān anupabhogya chhe parantu vipāk-avasthāmān upabhogayogya thāy chhe evā pudgalakarmarūp dravyapratyayo hovā chhatān teo upayoganā prayog anusāre (arthāt dravyapratyayanā upabhogamān upayog joḍāy tenā pramāṇamān), karmodayanā kāryarūp jīvabhāvanā sadbhāvane līdhe ja, bandhan kare chhe. māṭe gnānīne jo pūrvabaddha dravyapratyayo vidyamān chhe, to bhale ho; tathāpi te (gnānī) to nirāsrav ja chhe, kāraṇ ke karmodayanun kārya je rāgadveṣhamoharūp āsravabhāv tenā abhāvamān dravyapratyayo bandhanān kāraṇ nathī. (jem puruṣhane rāgabhāv hoy to ja juvānī pāmelī strī tene vash karī shake chhe tem jīvane āsravabhāv hoy to ja udayaprāpta dravyapratyayo navo bandh karī shake chhe.)

bhāvārthaḥdravyāsravonā udayane ane jīvanā rāgadveṣhamohabhāvone nimitta-naimittik- bhāv chhe. dravyāsravonā uday vinā jīvane āsravabhāv thaī shake nahi ane tethī bandh paṇ thaī shake nahi. dravyāsravono uday thatān jīv je prakāre temān joḍāy arthāt je prakāre tene bhāvāsrav thāy te prakāre dravyāsravo navīn bandhanān kāraṇ thāy chhe. jīv bhāvāsrav na kare to tene navo bandh thato nathī.


Page 276 of 642
PDF/HTML Page 307 of 673
single page version

(मालिनी)
विजहति न हि सत्तां प्रत्ययाः पूर्वबद्धाः
समयमनुसरन्तो यद्यपि द्रव्यरूपाः
तदपि सकलरागद्वेषमोहव्युदासा-
दवतरति न जातु ज्ञानिनः कर्मबन्धः
।।११८।।

samyagdraṣhṭine mithyātvano ane anantānubandhī kaṣhāyano uday nahi hovāthī tene te prakāranā bhāvāsravo to thatā ja nathī ane mithyātva tem ja anantānubandhī kaṣhāy sambandhī bandh paṇ thato nathī. (kṣhāyik samyagdraṣhṭine sattāmānthī mithyātvano kṣhay thatī vakhate ja anantānubandhī kaṣhāyano tathā te sambandhī avirati ane yogabhāvano paṇ kṣhay thaī gayo hoy chhe tethī tene te prakārano bandh thato nathī; aupashamik samyagdraṣhṭine mithyātva tem ja anantānubandhī kaṣhāyo mātra upashamamānsattāmānja hovāthī sattāmān rahelun dravya udayamān āvyā vinā te prakāranā bandhanun kāraṇ thatun nathī; ane kṣhāyopashamik samyagdraṣhṭine paṇ samyaktvamohanīy sivāyanī chha prakr̥itio vipāk-udayamān āvatī nathī tethī te prakārano bandh thato nathī.)

aviratasamyagdraṣhṭi vagerene je chāritramohano uday varte chhe temān je prakāre jīv joḍāy chhe te prakāre tene navo bandh thāy chhe; tethī guṇasthānonā varṇanamān aviratasamyagdraṣhṭi ādi guṇasthānoe amuk amuk prakr̥itino bandh kahyo chhe. parantu ā bandh alpa hovāthī tene sāmānya sansāranī apekṣhāe bandhamān gaṇavāmān āvato nathī. samyagdraṣhṭi chāritramohanā udayamān svāmitvabhāve to joḍāto ja nathī, mātra asthiratārūpe joḍāy chhe; ane asthiratārūp joḍāṇ te nishchayadraṣhṭimān joḍāṇ ja nathī. māṭe samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamohano abhāv kahevāmān āvyo chhe. jyān sudhī karmanun svāmīpaṇun rākhīne karmanā udayamān jīv pariṇame chhe tyān sudhī ja jīv karmano kartā chhe; udayano gnātādraṣhṭā thaīne paranā nimittathī mātra asthiratārūpe pariṇame tyāre kartā nathī, gnātā ja chhe. ā apekṣhāe, samyagdraṣhṭi thayā pachhī chāritramohanā udayarūp pariṇamavā chhatān tene gnānī ane abandhak kahevāmān āvyo chhe. jyān sudhī mithyātvano uday chhe ane temān joḍāīne jīv rāgadveṣhamohabhāve pariṇame chhe tyān sudhī ja tene agnānī ane bandhak kahevāmān āve chhe. gnānī-agnānīno ane bandh-abandhano ā visheṣh jāṇavo. vaḷī shuddha svarūpamān līn rahevānā abhyās dvārā kevaḷagnān pragaṭavāthī jyāre jīv sākṣhāt sampūrṇagnānī thāy chhe tyāre to te sarvathā nirāsrav thaī jāy chhe em pahelān kahevāī gayun chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ यद्यपि ] joke [ समयम् अनुसरन्तः ] potapotānā samayane anusaratā


Page 277 of 642
PDF/HTML Page 308 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
रागद्वेषविमोहानां ज्ञानिनो यदसम्भवः
तत एव न बन्धोऽस्य ते हि बन्धस्य कारणम् ।।११९।।
रागो दोसो मोहो य आसवा णत्थि सम्मदिट्ठिस्स
तम्हा आसवभावेण विणा हेदू ण पच्चया होंति ।।१७७।।
हेदू चदुव्वियप्पो अट्ठवियप्पस्स कारणं भणिदं
तेसिं पि य रागादी तेसिमभावे ण बज्झंति ।।१७८।।

(arthāt potapotānā samaye udayamān āvatā) evā [ पूर्वबद्धाः ] pūrvabaddha (pūrve agnān- avasthāmān bandhāyelā) [ द्रव्यरूपाः प्रत्ययाः ] dravyarūp pratyayo [ सत्तां ] potānī sattā [ न हि विजहति ] chhoḍatā nathī (arthāt sattāmān chhehayāt chhe), [ तदपि ] topaṇ [ सकलरागद्वेष- मोहव्युदासात् ] sarva rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī [ ज्ञानिनः ] gnānīne [ कर्मबन्धः ] karmabandh [ जातु ] kadāpi [ अवतरति न ] avatār dharato nathīthato nathī.

bhāvārthaḥgnānīne paṇ pūrve agnān-avasthāmān bandhāyelā dravyāsravo sattā-avasthāmān hayāt chhe ane temanā udayakāḷe udayamān āvatā jāy chhe. parantu te dravyāsravo gnānīne karmabandhanun kāraṇ thatā nathī, kem ke gnānīne sakaḷ rāgadveṣhamohabhāvono abhāv chhe. ahīn sakaḷ rāgadveṣhamohano abhāv buddhipūrvak rāgadveṣhamohanī apekṣhāe samajavo. 118.

have ā ja artha draḍh karanārī be gāthāo āve chhe tenī sūchanikārūp shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ यत् ] kāraṇ ke [ ज्ञानिनः रागद्वेषविमोहानां असम्भवः ] gnānīne rāgadveṣhamohano asambhav chhe [ ततः एव ] tethī [ अस्य बन्धः न ] tene bandh nathī; [ हि ] kem ke [ ते बन्धस्य कारणम् ] te (rāgadveṣhamoh) ja bandhanun kāraṇ chhe. 119.

have ā arthanā samarthananī be gāthāo kahe chheḥ

nahi rāgadveṣh, na mohe āsrav nathī sudraṣhṭine,
tethī ja āsravabhāv viṇ nahi pratyayo hetu bane; 177.
hetu chaturvidh aṣhṭavidh karmo taṇān kāraṇ kahyā,
tenāy rāgādik kahyā, rāgādi nahi tyān bandh nā. 178.

Page 278 of 642
PDF/HTML Page 309 of 673
single page version

रागो द्वेषो मोहश्च आस्रवा न सन्ति सम्यग्दृष्टेः
तस्मादास्रवभावेन विना हेतवो न प्रत्यया भवन्ति ।।१७७।।
हेतुश्चतुर्विकल्पः अष्टविकल्पस्य कारणं भणितम्
तेषामपि च रागादयस्तेषामभावे न बध्यन्ते ।।१७८।।

रागद्वेषमोहा न सन्ति सम्यग्दृष्टेः, सम्यग्दृष्टित्वान्यथानुपपत्तेः तदभावे न तस्य द्रव्य- प्रत्ययाः पुद्गलकर्महेतुत्वं बिभ्रति, द्रव्यप्रत्ययानां पुद्गलकर्महेतुत्वस्य रागादिहेतुत्वात् ततो हेतुहेत्वभावे हेतुमदभावस्य प्रसिद्धत्वात् ज्ञानिनो नास्ति बन्धः

gāthārthaḥ[ रागः ] rāg, [ द्वेषः ] dveṣh [ च मोहः ] ane moh[ आस्रवाः ] e āsravo [ सम्यग्दृष्टेः ] samyagdraṣhṭine [ न सन्ति ] nathī [ तस्मात् ] tethī [ आस्रवभावेन विना ] āsravabhāv vinā [ प्रत्ययाः ] dravyapratyayo [ हेतवः ] karmabandhanān kāraṇ [ न भवन्ति ] thatā nathī.

[ चतुर्विकल्प हेतुः ] (mithyātvādi) chār prakāranā hetuo [ अष्टविकल्पस्य ] āṭh prakāranān karmonān [ कारणं ] kāraṇ [ भणितम् ] kahevāmān āvyā chhe, [ च ] ane [ तेषाम् अपि ] temane paṇ [ रागादयः ] (jīvanā) rāgādi bhāvo kāraṇ chhe; [ तेषाम् अभावे ] tethī rāgādi bhāvonā abhāvamān [ न बध्यन्ते ] karma bandhātān nathī. (māṭe samyagdraṣhṭine bandh nathī.)

ṭīkāḥsamyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī kāraṇ ke samyagdraṣhṭipaṇānī anyathā anupapatti chhe (arthāt rāgadveṣhamohanā abhāv vinā samyagdraṣhṭipaṇun banī shakatun nathī); rāgadveṣhamohanā abhāvamān tene (samyagdraṣhṭine) dravyapratyayo pudgalakarmanun (arthāt pudgalakarmanā bandhananun) hetupaṇun dhāratā nathī kāraṇ ke dravyapratyayone pudgalakarmanā hetupaṇānā hetuo rāgādik chhe; māṭe hetunā hetunā abhāvamān hetumānano (arthāt kāraṇanun je kāraṇ tenā abhāvamān kāryano) abhāv prasiddha hovāthī gnānīne bandh nathī.

bhāvārthaḥahīn, rāgadveṣhamohanā abhāv vinā samyagdraṣhṭipaṇun hoī shake nahi evo avinābhāvī niyam kahyo tyān mithyātvasambandhī rāgādikano abhāv samajavo. mithyātvasambandhī rāgādikane ja ahīn rāgādik gaṇavāmān āvyā chhe. samyagdraṣhṭi thayā pachhī kāīk chāritramohasambandhī rāg rahe chhe tene ahīn gaṇyo nathī; te gauṇ chhe. ā rīte samyagdraṣhṭine bhāvāsravano arthāt rāgadveṣhamohano abhāv chhe. dravyāsravone bandhanā hetu thavāmān hetubhūt evā rāgadveṣhamohano samyagdraṣhṭine abhāv hovāthī dravyāsravo bandhanā hetu thatā nathī, ane dravyāsravo bandhanā hetu nahi thatā hovāthī samyagdraṣhṭinegnānīnebandh thato nathī.


Page 279 of 642
PDF/HTML Page 310 of 673
single page version

(वसन्ततिलका)
अध्यास्य शुद्धनयमुद्धतबोधचिह्न-
मैकाग्य्रमेव कलयन्ति सदैव ये ते
रागादिमुक्तमनसः सततं भवन्तः
पश्यन्ति बन्धविधुरं समयस्य सारम्
।।१२०।।

samyagdraṣhṭine gnānī kahevāmān āve chhe te yogya ja chhe. ‘gnānī’ shabda mukhyapaṇe traṇ apekṣhāe vaparāy chheḥ(1) pratham to, jene gnān hoy te gnānī kahevāy; ām sāmānya gnānanī apekṣhāe to sarva jīvo gnānī chhe. (2) samyak gnān ane mithyā gnānanī apekṣhā levāmān āve to samyagdraṣhṭine samyaggnān hovāthī te apekṣhāe te gnānī chhe ane mithyādraṣhṭi agnānī chhe. (3) sampūrṇa gnān ane apūrṇa gnānanī apekṣhā levāmān āve to kevaḷī bhagavān gnānī chhe ane chhadmastha agnānī chhe kāraṇ ke siddhāntamān pāñch bhāvonun kathan karatān bāramā guṇasthān sudhī agnānabhāv kahyo chhe. ā pramāṇe anekāntathī apekṣhā vaḍe vidhiniṣhedh nirbādhapaṇe siddha thāy chhe; sarvathā ekāntathī kāī paṇ siddha thatun nathī.

have, gnānīne bandh thato nathī e shuddhanayanun māhātmya chhe māṭe shuddhanayanā mahimānun kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ उद्धतबोधचिह्नम् शुद्धनयम् अध्यास्य ] uddhat gnān (koīnun dabāvyun dabāy nahi evun unnat gnān) jenun lakṣhaṇ chhe evā shuddhanayamān rahīne arthāt shuddhanayano āshray karīne [ ये ] jeo [ सदा एव ] sadāy [ ऐकाग्य्रम् एव ] ekāgrapaṇāno ja [ कलयन्ति ] abhyās kare chhe [ ते ] teo, [ सततं ] nirantar [ रागादिमुक्तमनसः भवन्तः ] rāgādithī rahit chittavāḷā vartatā thakā, [ बन्धविधुरं समयस्य सारम् ] bandharahit evā samayanā sārane (arthāt potānā shuddha ātmasvarūpane) [ पश्यन्ति ] dekhe chheanubhave chhe.

bhāvārthaḥahīn shuddhanay vaḍe ekāgratāno abhyās karavānun kahyun chhe. ‘hun kevaḷ gnānasvarūp chhun, shuddha chhun’evun je ātmadravyanun pariṇaman te shuddhanay. āvā pariṇamanane līdhe vr̥utti gnānamān vaḷyā kare ane sthiratā vadhatī jāy te ekāgratāno abhyās.

shuddhanay shrutagnānano ansh chhe ane shrutagnān to parokṣha chhe tethī te apekṣhāe shuddhanay dvārā thato shuddha svarūpano anubhav paṇ parokṣha chhe. vaḷī te anubhav ekadesh shuddha chhe te apekṣhāe tene vyavahārathī pratyakṣha paṇ kahevāmān āve chhe. sākṣhāt shuddhanay to kevaḷagnān thaye thāy chhe. 120.


Page 280 of 642
PDF/HTML Page 311 of 673
single page version

(वसन्ततिलका)
प्रच्युत्य शुद्धनयतः पुनरेव ये तु
रागादियोगमुपयान्ति विमुक्तबोधाः
ते कर्मबन्धमिह बिभ्रति पूर्वबद्ध-
द्रव्यास्रवैः कृतविचित्रविकल्पजालम्
।।१२१।।

have kahe chhe ke jeo shuddhanayathī chyut thāy teo karma bāndhe chheḥ

shlokārthaḥ[ इह ] jagatamān [ ये ] jeo [ शुद्धनयतः प्रच्युत्य ] shuddhanayathī chyut thaīne [ पुनः एव तु ] pharīne [ रागादियोगम् ] rāgādinā sambandhane [ उपयान्ति ] pāme chhe [ ते ] evā jīvo, [ विमुक्तबोधाः ] jemaṇe gnānane chhoḍyun chhe evā thayā thakā, [ पूर्वबद्धद्रव्यास्रवैः ] pūrvabaddha dravyāsravo vaḍe [ कर्मबन्धम् ] karmabandhane [ विभ्रति ] dhāraṇ kare chhe (karmone bāndhe chhe)[ कृत-विचित्र- विकल्प-जालम् ] ke je karmabandh vichitra bhedonā samūhavāḷo hoy chhe (arthāt je karmabandh anek prakārano hoy chhe).

bhāvārthaḥshuddhanayathī chyut thavun eṭale ‘hun shuddha chhun’ evā pariṇamanathī chhūṭīne ashuddharūpe pariṇamavun te arthāt mithyādraṣhṭi banī javun te. em thatān, jīvane mithyātva sambandhī rāgādik utpanna thāy chhe, tethī dravyāsravo karmabandhanān kāraṇ thāy chhe ane tethī anek prakāranān karma bandhāy chhe. ā rīte ahīn shuddhanayathī chyut thavāno artha shuddhatānā bhānathī (samyaktvathī) chyut thavun em karavo. upayoganī apekṣhā ahīn gauṇ chhe, arthāt shuddhanayathī chyut thavun eṭale shuddha upayogathī chyut thavun evo artha ahīn mukhya nathī; kāraṇ ke shuddhopayogarūp rahevāno kāḷ alpa hovāthī mātra alpa kāḷ shuddhopayogarūp rahīne pachhī tenāthī chhūṭī gnān anya gneyomān upayukta thāy topaṇ mithyātva vinā je rāgano ansh chhe te abhiprāyapūrvak nahi hovāthī gnānīne mātra alpa bandh thāy chhe ane alpa bandh sansāranun kāraṇ nathī. māṭe ahīn upayoganī apekṣhā mukhya nathī.

have jo upayoganī apekṣhā laīe to ā pramāṇe artha ghaṭeḥjīv shuddhasvarūpanā nirvikalpa anubhavathī chhūṭe parantu samyaktvathī na chhūṭe to tene chāritramohanā rāgathī kāīk bandh thāy chhe. te bandh joke agnānanā pakṣhamān nathī topaṇ te bandh to chhe ja. māṭe tene maṭāḍavāne samyagdraṣhṭi gnānīne shuddhanayathī na chhūṭavāno arthāt shuddhopayogamān līn rahevāno upadesh chhe. kevaḷagnān thatān sākṣhāt shuddhanay thāy chhe. 121.


Page 281 of 642
PDF/HTML Page 312 of 673
single page version

जह पुरिसेणाहारो गहिदो परिणमदि सो अणेयविहं
मंसवसारुहिरादी भावे उदरग्गिसंजुत्तो ।।१७९।।
तह णाणिस्स दु पुव्वं जे बद्धा पच्चया बहुवियप्पं
बज्झंते कम्मं ते णयपरिहीणा दु ते जीवा ।।१८०।।
यथा पुरुषेणाहारो गृहीतः परिणमति सोऽनेकविधम्
मांसवसारुधिरादीन् भावान् उदराग्निसंयुक्तः ।।१७९।।
तथा ज्ञानिनस्तु पूर्वं ये बद्धाः प्रत्यया बहुविकल्पम्
बध्नन्ति कर्म ते नयपरिहीनास्तु ते जीवाः ।।१८०।।

यदा तु शुद्धनयात् परिहीणो भवति ज्ञानी तदा तस्य रागादिसद्भावात्, पूर्वबद्धाः द्रव्यप्रत्ययाः, स्वस्य हेतुत्वहेतुसद्भावे हेतुमद्भावस्यानिवार्यत्वात्, ज्ञानावरणादिभावैः पुद्गलकर्म बन्धं परिणमयन्ति न चैतदप्रसिद्धं, पुरुषगृहीताहारस्योदराग्निना रसरुधिरमांसादिभावैः

have ā ja arthane draṣhṭānt dvārā draḍh kare chheḥ

puruṣhe grahel ahār je, udarāgnine sanyog te
bahuvidh māns, vasā ane rudhirādi bhāve pariṇame; 179.
tyam gnānīne paṇ pratyayo je pūrvakāḷanibaddha ta
bahuvidh bāndhe karma, jo jīv shuddhanayaparichyut bane. 180.

gāthārthaḥ[ यथा ] jem [ पुरुषेण ] puruṣh vaḍe [ गृहीतः ] grahāyelo [ आहारः ] je āhār [ सः ] te [ उदराग्निसंयुक्तः ] udarāgnithī sanyukta thayo thako [ अनेकविधम् ] anek prakāre [ मांसवसा- रुधिरादीन् ] māns, vasā, rudhir ādi [ भावान् ] bhāvorūpe [ परिणमति ] pariṇame chhe, [ तथा तु ] tem [ ज्ञानिनः ] gnānīne [ पूर्वं बद्धाः ] pūrve bandhāyelā [ ये प्रत्ययाः ] je dravyāsravo chhe [ ते ] te [ बहुविकल्पम् ] bahu prakāranān [ कर्म ] karma [ बध्नन्ति ] bāndhe chhe;[ ते जीवाः ] evā jīvo [ नयपरि- हीनाः तु ] shuddhanayathī chyut thayelā chhe. (gnānī shuddhanayathī chyut thāy to tene karma bandhāy chhe.)

ṭīkāḥjyāre gnānī shuddhanayathī chyut thāy tyāre tene rāgādibhāvono sadbhāv thavāthī, pūrvabaddha dravyapratyayo, potāne (dravyapratyayone) karmabandhanā hetupaṇānā hetuno sadbhāv thatān hetumān bhāvanun (kāryabhāvanun) anivāryapaṇun hovāthī, gnānāvaraṇādi bhāve pudgalakarmane

36

Page 282 of 642
PDF/HTML Page 313 of 673
single page version

परिणामकरणस्य दर्शनात्

(अनुष्टुभ्)
इदमेवात्र तात्पर्यं हेयः शुद्धनयो न हि
नास्ति बन्धस्तदत्यागात्तत्त्यागाद्बन्ध एव हि ।।१२२।।
(शार्दूलविक्रीडित)
धीरोदारमहिम्न्यनादिनिधने बोधे निबध्नन्धृतिं
त्याज्यः शुद्धनयो न जातु कृतिभिः सर्वङ्कषः कर्मणाम्
तत्रस्थाः स्वमरीचिचक्रमचिरात्संहृत्य निर्यद्बहिः
पूर्णं ज्ञानघनौघमेकमचलं पश्यन्ति शान्तं महः
।।१२३।।

bandharūpe pariṇamāve chhe. ane ā aprasiddha paṇ nathī (arthāt ānun draṣhṭānt jagatamān prasiddha jāṇītun chhe); kāraṇ ke udarāgni, puruṣhe grahelā āhārane ras, rudhir, māns ādi bhāve pariṇamāve chhe em jovāmān āve chhe.

bhāvārthaḥgnānī shuddhanayathī chhūṭe tyāre tene rāgādibhāvono sadbhāv thāy chhe, rāgādibhāvonā nimitte dravyāsravo avashya karmabandhanān kāraṇ thāy chhe ane tethī kārmaṇavargaṇā bandharūpe pariṇame chhe. ṭīkāmān je em kahyun chhe ke ‘‘dravyapratyayo pudgalakarmane bandharūpe pariṇamāve chhe’’, te nimittathī kahyun chhe. tyān em samajavun ke ‘‘dravyapratyayo nimittabhūt thatān kārmaṇavargaṇā svayam bandharūpe pariṇame chhe’’.

have ā sarva kathananā tātparyarūp shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ अत्र ] ahīn [ इदम् एव तात्पर्यं ] ā ja tātparya chhe ke [ शुद्धनयः न हि हेयः ] shuddhanay tyāgavāyogya nathī; [ हि ] kāraṇ ke [ तत्-अत्यागात् बन्धः नास्ति ] tenā atyāgathī (karmano) bandh thato nathī ane [ तत्-त्यागात् बन्धः एव ] tenā tyāgathī bandh ja thāy chhe. 122.

pharī, ‘shuddhanay chhoḍavāyogya nathī’ evā arthane draḍh karanārun kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ धीर-उदार-महिम्नि अनादिनिधने बोधे धृतिं निबध्नन् शुद्धनयः ] dhīr (chaḷāchaḷatā rahit) ane udār (sarva padārthomān vistārayukta) jeno mahimā chhe evā anādinidhan gnānamān sthiratā bāndhato (arthāt gnānamān pariṇatine sthir rākhato) shuddhanay [ कर्मणाम् सर्वंकषः ] ke je karmone mūḷathī nāsh karanāro chhe te[ कृतिभिः ] pavitra dharmī (samyagdraṣhṭi) puruṣhoe [ जातु ] kadī paṇ [ न त्याज्यः ] chhoḍavāyogya nathī. [ तत्रस्थाः ] shuddhanayamān sthit te puruṣho, [ बहिः निर्यत् स्व-मरीचि-चक्रम् अचिरात् संहृत्य ] bahār nīkaḷatā evā potānān


Page 283 of 642
PDF/HTML Page 314 of 673
single page version

(मन्दाक्रान्ता)
रागादीनां झगिति विगमात्सर्वतोऽप्यास्रवाणां
नित्योद्योतं किमपि परमं वस्तु सम्पश्यतोऽन्तः
स्फारस्फारैः स्वरसविसरैः प्लावयत्सर्वभावा-
नालोकान्तादचलमतुलं ज्ञानमुन्मग्नमेतत्
।।१२४।।

gnānakiraṇonā samūhane (arthāt karmanā nimitte paramān jatī gnānanī visheṣh vyaktione) alpa kāḷamān sameṭīne, [ पूर्णं ज्ञान-घन-ओघम् एक म् अचलं शान्तं महः ] pūrṇa, gnānaghananā puñjarūp, ek, achaḷ, shānt tejanetejaḥpuñjane[ पश्यन्ति ] dekhe chhe arthāt anubhave chhe.

bhāvārthaḥshuddhanay, gnānanā samasta visheṣhone gauṇ karī tathā paranimittathī thatā samasta bhāvone gauṇ karī, ātmāne shuddha, nitya, abhedarūp, ek chaitanyamātra grahaṇ kare chhe ane tethī pariṇati shuddhanayanā viṣhayasvarūp chaitanyamātra shuddha ātmāmān ekāgrasthirthatī jāy chhe. e pramāṇe shuddhanayano āshray karanārā jīvo alpa kāḷamān bahār nīkaḷatī gnānanī visheṣh vyaktione saṅkelīne, shuddhanayamān (ātmānī shuddhatānā anubhavamān) nirvikalpapaṇe ṭharatān sarva karmothī bhinna kevaḷ gnānasvarūp, amūrtik puruṣhākār, vītarāg gnānamūrtisvarūp potānā ātmāne dekhe chhe ane shukladhyānamān pravr̥utti karīne antarmuhūrtamān kevaḷagnān pragaṭāve chhe. shuddhanayanun āvun māhātmya chhe. māṭe shuddhanayanā ālamban vaḍe jyān sudhī kevaḷagnān ūpaje nahi tyān sudhī samyagdraṣhṭi jīvoe shuddhanay chhoḍavāyogya nathī em shrī guruono upadesh chhe. 123.

have, āsravono sarvathā nāsh karavāthī je gnān pragaṭ thayun te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ नित्य-उद्योतं ] jeno udyot (prakāsh) nitya chhe evī [ किम् अपि परमं वस्तु ] koī param vastune [ अन्तः सम्पश्यतः ] antaraṅgamān dekhanārā puruṣhane, [ रागादीनां आस्रवाणां ] rāgādik āsravono [ झगिति ] shīghra [ सर्वतः अपि ] sarva prakāre [ विगमात् ] nāsh thavāthī, [ एतत् ज्ञानम् ] ā gnān [ उन्मग्नम् ] pragaṭ thayun[ स्फारस्फारैः ] ke je gnān atyant atyant (anant anant) vistār pāmatā [ स्वरसविसरैः ] nijarasanā phelāvathī [ आ-लोक-अन्तात् ] lokanā ant sudhīnā [ सर्वभावान् ] sarva bhāvone [ प्लावयत् ] taraboḷ karī de chhe arthāt sarva padārthone jāṇe chhe, [ अचलम् ] je gnān pragaṭ thayun tyārathī sadākāḷ achaḷ chhe arthāt pragaṭyā pachhī sadā evun ne evun ja rahe chhechaḷatun nathī, ane [ अतुलं ] je gnān atul chhe arthāt jenā tulya bījun koī nathī.

bhāvārthaḥje puruṣh antaraṅgamān chaitanyamātra param vastune dekhe chhe ane shuddhanayanā


Page 284 of 642
PDF/HTML Page 315 of 673
single page version

इति आस्रवो निष्क्रान्तः

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ आस्रवप्ररूपकः चतुर्थोऽङ्कः ।। ālamban vaḍe temān ekāgra thato jāy chhe te puruṣhane, tatkāḷ sarva rāgādik āsravabhāvono sarvathā abhāv thaīne, sarva atīt, anāgat ne vartamān padārthone jāṇanārun nishchaḷ, atul kevaḷagnān pragaṭ thāy chhe. te gnān sarvathī mahān chhe, tenā samān anya koī nathī. 124.

ṭīkāḥā rīte āsrav (raṅgabhūmimānthī) bahār nīkaḷī gayo.
bhāvārthaḥāsravano svāṅg raṅgabhūmimān āvyo hato tene gnāne tenā yathārtha svarūpe

jāṇī līdho tethī te bahār nīkaḷī gayo.

yog kaṣhāy mithyātva asanyam āsrav dravyat āgam gāye,
rāg virodh vimoh vibhāv agnānamayī yah bhāv jatāye;
je munirāj karai ini pāl suriddhi samāj laye siv thāye,
kāy navāy namūn chit lāy kahūn jay pāy lahūn man bhāye.

ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān āsravno prarūpak chotho aṅk samāpta thayo.


Page 285 of 642
PDF/HTML Page 316 of 673
single page version

-5-
samvar adhikār

अथ प्रविशति संवरः

(शार्दूलविक्रीडित)
आसंसारविरोधिसंवरजयैकान्तावलिप्तास्रव-
न्यक्कारात्प्रतिलब्धनित्यविजयं सम्पादयत्संवरम्
व्यावृत्तं पररूपतो नियमितं सम्यक्स्वरूपे स्फु र-
ज्ज्योतिश्चिन्मयमुज्ज्वलं निजरसप्राग्भारमुज्जृम्भते
।।१२५।।
moharāgaruṣh dūr karī, samiti gupti vrat pāḷī;
samvaramay ātmā karyo, namun teh, man dhārī.

pratham ṭīkākār āchāryamahārāj kahe chhe ke ‘‘have samvar pravesh kare chhe’’. āsrav raṅgabhūmimānthī bahār nīkaḷī gayā pachhī have samvar raṅgabhūmimān praveshe chhe.

tyān pratham to ṭīkākār āchāryadev sarva svāṅgane jāṇanārā samyaggnānanā mahimārūp maṅgaḷ kare chheḥ

shlokārthaḥ[ आसंसार - विरोधि - संवर - जय - एकान्त - अवलिप्त - आस्रव - न्यक्कारात् ] anādi sansārathī māṇḍīne potānā virodhī samvarane jītavāthī je ekānt-garvit (atyant ahaṅkārayukta) thayo chhe evo je āsrav teno tiraskār karavāthī [ प्रतिलब्ध-नित्य-विजयं संवरम् ] jeṇe sadā vijay meḷavyo chhe evā samvarane [ सम्पादयत् ] utpanna karatī, [ पररूपतः व्यावृत्तं ] pararūpathī judī (arthāt paradravya ane paradravyanā nimitte thatā bhāvothī judī), [ सम्यक्-स्वरूपे नियमितं स्फु रत् ] potānā samyak svarūpamān nishchaḷapaṇe prakāshatī, [ चिन्मयम् ] chinmay, [ उज्ज्वलं ] ujjvaḷ (nirābādh, nirmaḷ, dedīpyamān) ane [ निज-रस-प्राग्भारम् ] nijarasanā (potānā chaitanyarasanā) bhāravāḷī atishayapaṇāvāḷī [ ज्योतिः ] jyoti [ उज्जृम्भते ] pragaṭ thāy chhe, phelāy chhe.


Page 286 of 642
PDF/HTML Page 317 of 673
single page version

तत्रादावेव सकलकर्मसंवरणस्य परमोपायं भेदविज्ञानमभिनन्दति
उवओगे उवओगो कोहादिसु णत्थि को वि उवओगो
कोहो कोहे चेव हि उवओगे णत्थि खलु कोहो ।।१८१।।
अट्ठवियप्पे कम्मे णोकम्मे चावि णत्थि उवओगो
उवओगम्हि य कम्मं णोकम्मं चावि णो अत्थि ।।१८२।।
एदं तु अविवरीदं णाणं जइया दु होदि जीवस्स
तइया ण किंचि कुव्वदि भावं उवओगसुद्धप्पा ।।१८३।।
उपयोगे उपयोगः क्रोधादिषु नास्ति कोऽप्युपयोगः
क्रोधः क्रोधे चैव हि उपयोगे नास्ति खलु क्रोधः ।।१८१।।

bhāvārthaḥanādi kāḷathī je āsravano virodhī chhe evā samvarane jītīne āsrav madathī garvit thayo chhe. te āsravano tiraskār karīne tenā par jeṇe hammeshane māṭe jay meḷavyo chhe evā samvarane utpanna karato, samasta pararūpathī judo ane potānā svarūpamān nishchaḷ evo ā chaitanyaprakāsh nijarasanī atishayatāpūrvak nirmaḷapaṇe uday pāme chhe. 125.

tyān (samvar adhikāranī) sharūātamān ja, (bhagavān kundakundāchārya) sakaḷ karmano samvar karavāno utkr̥uṣhṭa upāy je bhedavignān tenī prashansā kare chheḥ

upayogamān upayog, ko upayog nahi krodhādimān,
chhe krodh krodh mahīn ja, nishchay krodh nahi upayogamān. 181.
upayog chhe nahi aṣhṭavidh karmo ane nokarmamān,
karmo ane nokarma kāī paṇ chhe nahi upayogamān. 182.
āvun aviparīt gnān jyāre udbhave chhe jīvane,
tyāre na kāī paṇ bhāv te upayogashuddhātmā kare. 183.

gāthārthaḥ[ उपयोगः ] upayog [ उपयोगे ] upayogamān chhe, [ क्रोधादिषु ] krodhādikamān [ कोऽपि उपयोगः ] koī upayog [ नास्ति ] nathī; [ च ] vaḷī [ क्रोधः ] krodh [ क्रोधे एव हि ] krodhamān ja chhe, [ उपयोगे ] upayogamān [ खलु ] nishchayathī [ क्रोधः ] krodh [ नास्ति ] nathī.


Page 287 of 642
PDF/HTML Page 318 of 673
single page version

अष्टविकल्पे कर्मणि नोकर्मणि चापि नास्त्युपयोगः
उपयोगे च कर्म नोकर्म चापि नो अस्ति ।।१८२।।
एतत्त्वविपरीतं ज्ञानं यदा तु भवति जीवस्य
तदा न किञ्चित्करोति भावमुपयोगशुद्धात्मा ।।१८३।।

न खल्वेकस्य द्वितीयमस्ति, द्वयोर्भिन्नप्रदेशत्वेनैकसत्तानुपपत्तेः तदसत्त्वे च तेन सहाधाराधेयसम्बन्धोऽपि नास्त्येव ततः स्वरूपप्रतिष्ठत्वलक्षण एवाधाराधेयसम्बन्धोऽवतिष्ठते तेन ज्ञानं जानत्तायां स्वरूपे प्रतिष्ठितं, जानत्ताया ज्ञानादपृथग्भूतत्वात्, ज्ञाने एव स्यात् क्रोधादीनि क्रुध्यत्तादौ स्वरूपे प्रतिष्ठितानि, क्रुध्यत्तादेः क्रोधादिभ्योऽपृथग्भूतत्वात्, क्रोधादिष्वेव स्युः पुनः क्रोधादिषु कर्मणि नोकर्मणि वा ज्ञानमस्ति, न च ज्ञाने क्रोधादयः कर्म नोकर्म वा सन्ति, [ अष्टविकल्पे कर्मणि ] āṭh prakāranān karma [ च अपि ] tem ja [ नोकर्मणि ] nokarmamān [ उपयोगः ]


upayog [ नास्ति ] nathī [ च ] ane [ उपयोगे ] upayogamān [ कर्म ] karma [ च अपि ] tem ja [ नोकर्म ] nokarma [ नो अस्ति ] nathī.[ एतत् तु ] āvun [ अविपरीतं ] aviparīt [ ज्ञानं ] gnān [ यदा तु ] jyāre [ जीवस्य ] jīvane [ भवति ] thāy chhe, [ तदा ] tyāre [ उपयोगशुद्धात्मा ] te upayogasvarūp shuddhātmā [ किञ्चित् भावम् ] upayog sivāy anya koī paṇ bhāvane [ न करोति ] karato nathī.

ṭīkāḥkharekhar ek vastunī bījī vastu nathī (arthāt ek vastunī bījī vastu kāī sambandhī nathī) kāraṇ ke bannenā pradesho bhinna hovāthī temane ek sattānī anupapatti chhe (arthāt bannenī sattā judī judī chhe); ane e rīte ek vastunī bījī vastu nahi hovāthī ek sāthe bījīne ādhārādheyasambandh paṇ nathī ja. tethī (darek vastune) potānā svarūpamān pratiṣhṭhārūp (draḍhapaṇe rahevārūp) ja ādhārādheyasambandh chhe. māṭe gnān ke je jāṇanakriyārūp potānā svarūpamān pratiṣhṭhit (rahelun) chhe te, jāṇanakriyānun gnānathī abhinnapaṇun hovāne līdhe, gnānamān ja chhe; krodhādik ke je krodhādikriyārūp potānā svarūpamān pratiṣhṭhit chhe te, krodhādikriyānun krodhādithī abhinnapaṇun hovāne līdhe, krodhādikamān ja chhe. (gnānanun svarūp jāṇanakriyā chhe, māṭe gnān ādhey ane jāṇanakriyā ādhār chhe. jāṇanakriyā ādhār hovāthī em ṭharyun ke gnān ja ādhār chhe, kāraṇ ke jāṇanakriyā ane gnān judān nathī. ā rīte em siddha thayun ke gnān gnānamān ja chhe. evī ja rīte krodh krodhamān ja chhe.) vaḷī krodhādikamān, karmamān ke nokarmamān gnān nathī ane gnānamān krodhādik, karma ke nokarma nathī kāraṇ ke temane paraspar atyant svarūp-


Page 288 of 642
PDF/HTML Page 319 of 673
single page version

परस्परमत्यन्तं स्वरूपवैपरीत्येन परमार्थाधाराधेयसम्बन्धशून्यत्वात् न च यथा ज्ञानस्य जानत्ता स्वरूपं तथा कुध्यत्तादिरपि, क्रोधादीनां च यथा क्रुध्यत्तादि स्वरूपं तथा जानत्तापि क थञ्चनापि व्यवस्थापयितुं शक्येत, जानत्तायाः क्रुध्यत्तादेश्च स्वभावभेदेनोद्भासमानत्वात् स्वभावभेदाच्च वस्तुभेद एवेति नास्ति ज्ञानाज्ञानयोराधाराधेयत्वम्

किञ्च यदा किलैकमेवाकाशं स्वबुद्धिमधिरोप्याधाराधेयभावो विभाव्यते तदा शेष- द्रव्यान्तराधिरोपनिरोधादेव बुद्धेर्न भिन्नाधिकरणापेक्षा प्रभवति तदप्रभवे चैकमाकाशमेवैकस्मिन्ना- काश एव प्रतिष्ठितं विभावयतो न पराधाराधेयत्वं प्रतिभाति एवं यदैकमेव ज्ञानं स्वबुद्धि- मधिरोप्याधाराधेयभावो विभाव्यते तदा शेषद्रव्यान्तराधिरोपनिरोधादेव बुद्धेर्न भिन्नाधिकरणापेक्षा प्रभवति तदप्रभवे चैकं ज्ञानमेवैकस्मिन् ज्ञान एव प्रतिष्ठितं विभावयतो न पराधाराधेयत्वं प्रतिभाति ततो ज्ञानमेव ज्ञाने एव, क्रोधादय एव क्रोधादिष्वेवेति साधु सिद्धं भेदविज्ञानम्


viparītatā hovāthī (arthāt gnānanun svarūp ane krodhādik tem ja karma-nokarmanun svarūp atyant viruddha hovāthī) temane paramārthabhūt ādhārādheyasambandh nathī. vaḷī gnānanun svarūp jem jāṇanakriyā chhe tem (gnānanun svarūp) krodhādikriyā paṇ chhe em, ane krodhādikanun svarūp jem krodhādikriyā chhe tem (krodhādikanun svarūp) jāṇanakriyā paṇ chhe em koī rīte sthāpī shakātun nathī; kāraṇ ke jāṇanakriyā ane krodhādikriyā bhinna bhinna svabhāve prakāshe chhe ane e rīte svabhāvo bhinna hovāthī vastuo bhinna ja chhe. ā rīte gnānane ane agnānane (krodhādikane) ādhārādheyapaṇun nathī.

vaḷī visheṣh samajāvavāmān āve chheḥjyāre ek ja ākāshane potānī buddhimān sthāpīne (ākāshano) ādhārādheyabhāv vichāravāmān āve tyāre ākāshane bākīnān anya dravyomān āropavāno nirodh ja hovāthī (arthāt anya dravyomān sthāpavānun ashakya ja hovāthī) buddhimān bhinna ādhāranī apekṣhā prabhavatī nathī (phāvī shakatī nathī, ṭharī jāy chhe, udbhavatī nathī); ane te nahi prabhavatān, ‘ek ākāsh ja ek ākāshamān ja pratiṣhṭhit chhe’ em barābar samajī javāy chhe ane tethī evun samajī janārane par-ādhārādheyapaṇun bhāsatun nathī. evī rīte jyāre ek ja gnānane potānī buddhimān sthāpīne (gnānano) ādhārādheyabhāv vichāravāmān āve tyāre gnānane bākīnān anya dravyomān āropavāno nirodh ja hovāthī buddhimān bhinna ādhāranī apekṣhā prabhavatī nathī; ane te nahi prabhavatān, ‘ek gnān ja ek gnānamān ja pratiṣhṭhit chhe’ em barābar samajī javāy chhe ane tethī evun samajī janārane par-ādhārādheyapaṇun bhāsatun nathī. māṭe gnān ja gnānamān ja chhe, krodhādik ja krodhādikamān ja chhe.


Page 289 of 642
PDF/HTML Page 320 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः कृत्वा विभागं द्वयो-
रन्तर्दारुणदारणेन परितो ज्ञानस्य रागस्य च
भेदज्ञानमुदेति निर्मलमिदं मोदध्वमध्यासिताः
शुद्धज्ञानघनौघमेकमधुना सन्तो द्वितीयच्युताः
।।१२६।।

ā pramāṇe (gnānanun ane krodhādik tem ja karma-nokarmanun) bhedavignān bhalī rīte siddha thayun.

bhāvārthaḥupayog to chaitanyanun pariṇaman hovāthī gnānasvarūp chhe ane krodhādi bhāvakarma, gnānāvaraṇādi dravyakarma, sharīrādi nokarmae badhāy pudgaladravyanā pariṇām hovāthī jaḍ chhe; temane ane gnānane pradeshabhed hovāthī atyant bhed chhe. māṭe upayogamān krodhādik, karma tathā nokarma nathī ane krodhādikamān, karmamān tathā nokarmamān upayog nathī. ā rīte temane pāramārthik ādhārādheyasambandh nathī; darek vastune potapotānun ādhārādheyapaṇun potapotāmān ja chhe. māṭe upayog upayogamān ja chhe, krodh krodhamān ja chhe. ā rīte bhedavignān barābar siddha thayun. (bhāvakarma vagereno ane upayogano bhed jāṇavo te bhedavignān chhe.)

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः ज्ञानस्य रागस्य च ] chidrūpatā (chaitanyarūpatā) dharatun gnān ane jaḍarūpatā dharato rāg[ द्वयोः ] e banneno, [ अन्तः ] antaraṅgamān [ दारुण- दारणेन ] dāruṇ vidāraṇ vaḍe (arthāt bhed pāḍavānā ugra abhyās vaḍe), [ परितः विभागं कृत्वा ] chotaraphathī vibhāg karīne (samasta prakāre bannene judān karīne), [ इदं निर्मलम् भेदज्ञानम् उदेति ] ā nirmaḷ bhedagnān uday pāmyun chhe; [ अधुना ] māṭe have [ एकम् शुद्ध-ज्ञानघन- ओघम् अध्यासिताः ] ek shuddha vignānaghananā puñjamān sthit ane [ द्वितीय-च्युताः ] bījāthī eṭale rāgathī rahit evā [ सन्तः ] he satpuruṣho! [ मोदध्वम् ] tame mudit thāo.

bhāvārthaḥgnān to chetanāsvarūp chhe ane rāgādik pudgalavikār hovāthī jaḍ chhe; parantu agnānathī, jāṇe ke gnān paṇ rāgādirūp thaī gayun hoy em bhāse chhe arthāt gnān ane rāgādik banne ekarūpjaḍarūpbhāse chhe. jyāre antaraṅgamān gnān ane rāgādino bhed pāḍavāno tīvra abhyās karavāthī bhedagnān pragaṭ thāy chhe tyāre em jaṇāy chhe ke gnānano svabhāv to mātra jāṇavāno ja chhe, gnānamān je rāgādikanī kaluṣhatāākuḷatārūp saṅkalpa- vikalpabhāse chhe te sarva pudgalavikār chhe, jaḍ chhe. ām gnān ane rāgādikanā bhedano

37