Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kalash: 188-199 ; Sarvavishuddhagyan Adhikar; Gatha: 308-320.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 25 of 34

 

Page 450 of 642
PDF/HTML Page 481 of 673
single page version

अतो हताः प्रमादिनो गताः सुखासीनतां
प्रलीनं चापलमुन्मूलितमालम्बनम्
आत्मन्येवालानितं च चित्त-
मासम्पूर्णविज्ञानघनोपलब्धेः
।।१८८।।

bhāvārthaḥvyavahāranayāvalambīe kahyun hatun ke‘‘lāgelā doṣhonun pratikramaṇ ādi karavāthī ja ātmā shuddha thāy chhe, to pachhī prathamathī ja shuddha ātmānā ālambanano khed karavānun shun prayojan chhe? shuddha thayā pachhī tenun ālamban thashe; pahelethī ja ālambanano khed niṣhphaḷ chhe.’’ tene āchārya samajāve chhe keḥje dravyapratikramaṇādik chhe te doṣhanān maṭāḍanārān chhe, topaṇ shuddha ātmānun svarūp ke je pratikramaṇādithī rahit chhe tenā ālamban vinā to dravyapratikramaṇādik doṣhasvarūp ja chhe, doṣh maṭāḍavāne samartha nathī; kāraṇ ke nishchayanī apekṣhā sahit ja vyavahāranay mokṣhamārgamān chhe, kevaḷ vyavahārano ja pakṣha mokṣhamārgamān nathī, bandhano ja mārga chhe. māṭe em kahyun chhe keagnānīne je apratikramaṇādik chhe te to viṣhakumbh chhe ja; temanī to vāt ja shī? parantu vyavahārachāritramān je pratikramaṇādik kahyān chhe te paṇ nishchayanaye viṣhakumbh ja chhe, kāraṇ ke ātmā to pratikramaṇādikathī rahit, shuddha, apratikramaṇādi- svarūp ja chhe.

have ā kathananā kaḷasharūpe kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[अतः] ā kathanathī, [सुख-आसीनतां गताः] sukhe beṭhelā (arthāt eshaārām karatā) [प्रमादिनः] pramādī jīvone [हताः] hat kahyā chhe (arthāt mokṣhanā taddan anadhikārī kahyā chhe), [चापलम् प्रलीनम् ] chāpalyano (vichār vinānā kāryano) pralay karyo chhe (arthāt ātmabhān vinānī kriyāone mokṣhanā kāraṇamān gaṇī nathī), [आलम्बनम् उन्मूलितम् ] ālambanane ukheḍī nākhyun chhe (arthāt samyagdraṣhṭinā dravyapratikramaṇ vagerene paṇ nishchayathī bandhanun kāraṇ gaṇīne hey kahyān chhe), [आसम्पूर्ण-विज्ञान-घन-उपलब्धेः] jyān sudhī sampūrṇa vignānaghan ātmānī prāpti na thāy tyān sudhī [आत्मनि एव चित्तम् आलानितं च] (shuddha) ātmārūpī thāmbhale ja chittane bāndhyun chhe (vyavahāranā ālambanathī anek pravr̥uttiomān chitta bhamatun hatun tene shuddha chaitanyamātra ātmāmān ja lagāḍavānun kahyun chhe kāraṇ ke te ja mokṣhanun kāraṇ chhe). 188.


Page 451 of 642
PDF/HTML Page 482 of 673
single page version

(वसन्ततिलका)
यत्र प्रतिक्रमणमेव विषं प्रणीतं
तत्राप्रतिक्रमणमेव सुधा कुतः स्यात्
तत्किं प्रमाद्यति जनः प्रपतन्नधोऽधः
किं नोर्ध्वमूर्ध्वमधिरोहति निष्प्रमादः
।।१८९।।

ahīn nishchayanayathī pratikramaṇādikane viṣhakumbh kahyān ane apratikramaṇādikane amr̥utakumbh kahyān tethī koī ūlaṭun samajī pratikramaṇādikane chhoḍī pramādī thāy to tene samajāvavāne kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[यत्र प्रतिक्रमणम् एव विषं प्रणीतं] (are! bhāī,) jyān pratikramaṇane ja viṣh kahyun chhe, [तत्र अप्रतिक्रमणम् एव सुधा कुतः स्यात्] tyān apratikramaṇ amr̥ut kyāthī hoy? (arthāt na ja hoy.) [तत्] to pachhī [जनः अधः अधः प्रपतन् किं प्रमाद्यति] māṇaso nīche nīche paḍatā thakā pramādī kān thāy chhe? [निष्प्रमादः] niṣhpramādī thayā thakā [ऊर्ध्वम् ऊर्ध्वम् किं न अधिरोहति] ūñche ūñche kān chaḍatā nathī?

bhāvārthaḥagnānāvasthāmān je apratikramaṇādik hoy chhe temanī to vāt ja shī? ahīn to, shubhapravr̥uttirūp dravyapratikramaṇādino pakṣha chhoḍāvavā māṭe temane (dravyapratikramaṇādine) to nishchayanayanī pradhānatāthī viṣhakumbh kahyān chhe kāraṇ ke teo karmabandhanān ja kāraṇ chhe, ane pratikramaṇ-apratikramaṇādithī rahit evī trījī bhūmi, ke je shuddha ātmasvarūp chhe tem ja pratikramaṇādithī rahit hovāthī apratikramaṇādirūp chhe, tene amr̥utakumbh kahī chhe arthāt

tyānā apratikramaṇādine amr̥utakumbh kahyān chhe. trījī bhūmimān chaḍāvavā māṭe ā upadesh āchāryadeve karyo chhe. pratikramaṇādine viṣhakumbh kahyān sāmbhaḷīne jeo ūlaṭā pramādī thāy chhe temanā viṣhe āchāryadev kahe chhe ke‘ā māṇaso nīchā nīchā kem paḍe chhe? trījī bhūmimān ūñchā ūñchā kem chaḍatā nathī?’ jyān pratikramaṇane viṣhakumbh kahyun tyān tenā niṣhedharūp apratikramaṇ ja amr̥utakumbh hoī shake, agnānīnun nahi. māṭe je apratikramaṇādi amr̥utakumbh kahyān chhe te agnānīnān apratikramaṇādi na jāṇavān, trījī bhūminān shuddha ātmāmay jāṇavān. 189.

have ā arthane draḍh karatun kāvya kahe chheḥ

Page 452 of 642
PDF/HTML Page 483 of 673
single page version

(पृथ्वी)
प्रमादकलितः कथं भवति शुद्धभावोऽलसः
कषायभरगौरवादलसता प्रमादो यतः
अतः स्वरसनिर्भरे नियमितः स्वभावे भवन्
मुनिः परमशुद्धतां व्रजति मुच्यते वाऽचिरात्
।।१९०।।
(शार्दूलविक्रीडित)
त्यक्त्वाऽशुद्धिविधायि तत्किल परद्रव्यं समग्रं स्वयं
स्वद्रव्ये रतिमेति यः स नियतं सर्वापराधच्युतः
बन्धध्वंसमुपेत्य नित्यमुदितः स्वज्योतिरच्छोच्छल-
च्चैतन्यामृतपूरपूर्णमहिमा शुद्धो भवन्मुच्यते
।।१९१।।

shlokārthaḥ[यतः कषाय-भर-गौरवात् अलसता प्रमादः] kaṣhāyanā bhār vaḍe bhāre hovāthī āḷasupaṇun te pramād chhe, tethī [प्रमादकलितः अलसः शुद्धभावः कथं भवति] e pramādayukta āḷasabhāv shuddhabhāv kem hoī shake? [अतः स्वरसनिर्भरे स्वभावे नियमितः भवन् मुनिः] māṭe nij rasathī bharelā svabhāvamān nishchaḷ thato muni [परमशुद्धतां व्रजति] param shuddhatāne pāme chhe [वा] athavā [अचिरात् मुच्यते] shīghraalpa kāḷamān (karmabandhathī) chhūṭe chhe.

bhāvārthaḥpramād to kaṣhāyanā gauravathī thāy chhe māṭe pramādīne shuddha bhāv hoy nahi. je muni udyamathī svabhāvamān pravarte chhe te shuddha thaīne mokṣhane pāme chhe. 190.

have, mukta thavāno anukram darshāvatun kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[यः किल अशुद्धिविधायि परद्रव्यं तत् समग्रं त्यक्त्वा] je puruṣh kharekhar ashuddhatā karanārun je paradravya te sarvane chhoḍīne [स्वयं स्वद्रव्ये रतिम् एति] pote potānā svadravyamān līn thāy chhe, [सः] te puruṣh [नियतम् ] niyamathī [सर्व-अपराध-च्युतः] sarva aparādhothī rahit thayo thako, [बन्ध-ध्वंसम् उपेत्य नित्यम् उदितः] bandhanā nāshane pāmīne nitya- udit (sadā prakāshamān) thayo thako, [स्व-ज्योतिः-अच्छ-उच्छलत्-चैतन्य-अमृत-पूर-पूर्ण-महिमा] svajyotithī (potānā svarūpanā prakāshathī) nirmaḷapaṇe ūchhaḷato je chaitanyarūp amr̥utano pravāh tenā vaḍe pūrṇa jeno mahimā chhe evo [शुद्धः भवन् ] shuddha thato thako, [मुच्यते] karmothī chhūṭe chhemukta thāy chhe.


Page 453 of 642
PDF/HTML Page 484 of 673
single page version

(मन्दाक्रान्ता)
बन्धच्छेदात्कलयदतुलं मोक्षमक्षय्यमेत-
न्नित्योद्योतस्फु टितसहजावस्थमेकान्तशुद्धम्
एकाकारस्वरसभरतोऽत्यन्तगम्भीरधीरं
पूर्णं ज्ञानं ज्वलितमचले स्वस्य लीनं महिम्नि
।।१९२।।
इति मोक्षो निष्क्रान्तः

bhāvārthaḥje puruṣh, pahelān samasta paradravyano tyāg karī nij dravyamān (ātmasvarūpamān) līn thāy chhe, te puruṣh sarva rāgādik aparādhothī rahit thaī āgāmī bandhano nāsh kare chhe ane nitya udayarūp kevaḷagnānane pāmī, shuddha thaī, sarva karmano nāsh karī, mokṣhane pāme chhe. ā, mokṣha thavāno anukram chhe. 191.

have mokṣha adhikār pūrṇa karatān tenā antamaṅgaḷarūpe pūrṇa gnānanā mahimānun (sarvathā shuddha thayelā ātmadravyanā mahimānun) kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[बन्धच्छेदात् अतुलम् अक्षय्यम् मोक्षम् कलयत् ] karmabandhanā chhedathī atul akṣhay (avināshī) mokṣhane anubhavatun, [नित्य-उद्योत-स्फु टित-सहज-अवस्थम् ] nitya udyotavāḷī (jeno prakāsh nitya chhe evī) sahaj avasthā jenī khīlī nīkaḷī chhe evun, [एकान्त-शुद्धम् ] ekāntashuddha (karmano mel nahi rahevāthī je atyant shuddha thayun chhe evun), ane [एकाकार-स्व- रस-भरतः अत्यन्त-गम्भीर-धीरम् ] ekākār (ek gnānamātra ākāre pariṇamelā) nijarasanī atishayatāthī je atyant gambhīr ane dhīr chhe evun [एतत् पूर्णं ज्ञानम् ] ā pūrṇa gnān [ज्वलितम्] jaḷahaḷī ūṭhyun (sarvathā shuddha ātmadravya jājvalyamān pragaṭ thayun); [स्वस्य अचले महिम्नि लीनम्] potānā achaḷ mahimāmān līn thayun.

bhāvārthaḥkarmano nāsh karī mokṣhane anubhavatun, potānī svābhāvik avasthārūp, atyant shuddha, samasta gneyākārone gauṇ karatun, atyant gambhīr (jeno pār nathī evun) ane dhīr (ākuḷatā vinānun)evun pūrṇa gnān pragaṭ dedīpyamān thayun, potānā mahimāmān līn thayun. 192.

ṭīkāḥā rīte mokṣha (raṅgabhūmimānthī) bahār nīkaḷī gayo.

bhāvārthaḥraṅgabhūmimān mokṣhatattvano svāṅg āvyo hato. jyān gnān pragaṭ thayun tyān te mokṣhano svāṅg raṅgabhūmimānthī bahār nīkaḷī gayo.


Page 454 of 642
PDF/HTML Page 485 of 673
single page version

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ मोक्षप्ररूपकः अष्टमोऽङ्कः ।।

jyon nar koy paryo draḍhabandhan bandhasvarūp lakhai dukhakārī,
chint karai niti kaim kaṭai yah tauū chhidai nahi naik ṭikārī;
chhedanakūn gahi āyudh dhāy chalāy nishaṅk karai duy dhārī,
yon budh buddhi dhasāy dudhā kari karma ru ātam āp gahārī.

ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān mokṣhano prarūpak āṭhamo aṅk samāpta thayo.


Page 455 of 642
PDF/HTML Page 486 of 673
single page version

-9-
sarvavishuddhagnān adhikār
अथ प्रविशति सर्वविशुद्धज्ञानम्
(मन्दाक्रान्ता)
नीत्वा सम्यक् प्रलयमखिलान् कर्तृभोक्त्रादिभावान्
दूरीभूतः प्रतिपदमयं बन्धमोक्षप्रक्लृप्तेः
शुद्धः शुद्धः स्वरसविसरापूर्णपुण्याचलार्चि-
ष्टङ्कोत्कीर्णप्रकटमहिमा स्फू र्जति ज्ञानपुञ्जः
।।१९३।।
sarvavishuddha sugnānamay, sadā ātamārām;
parane kare na bhogave, jāṇe japi tasu nām.

pratham ṭīkākār āchāryadev kahe chhe ke ‘have sarvavishuddhagnān pravesh kare chhe’. mokṣhatattvano svāṅg nīkaḷī gayā pachhī sarvavishuddhagnān pravesh kare chhe. raṅgabhūmimān jīv- ajīv, kartākarma, puṇya-pāp, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣhae āṭh svāṅg āvyā, temanun nr̥itya thayun ane potapotānun svarūp batāvī teo nīkaḷī gayā. have sarva svāṅgo dūr thaye ekākār sarvavishuddhagnān pravesh kare chhe.

tyān pratham ja, maṅgaḷarūpe gnānapuñj ātmānā mahimānun kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[अखिलान् कर्तृ-भोक्तृ-आदि-भावान् सम्यक् प्रलयम् नीत्वा] samasta kartā- bhoktā ādi bhāvone samyak prakāre nāsh pamāḍīne [प्रतिपदम्] pade pade (arthāt karmanā kṣhayopashamanā nimittathī thatā darek paryāyamān) [बन्ध-मोक्ष-प्रक्लृप्तेः दूरीभूतः] bandh-mokṣhanī rachanāthī dūr vartato, [शुद्धः शुद्धः] shuddhashuddha (arthāt je rāgādik maḷ tem ja āvaraṇbannethī rahit chhe evo), [स्वरस-विसर-आपूर्ण-पुण्य-अचल-अर्चिः] jenun pavitra achaḷ tej nijarasanā (gnānarasanā, gnānachetanārūpī rasanā) phelāvathī bharapūr chhe evo, ane [टङ्कोत्कीर्ण-प्रकट-महिमा] jeno mahimā ṭaṅkotkīrṇa pragaṭ chhe evo [अयं ज्ञानपुञ्जः स्फू र्जति] ā gnānapuñj ātmā pragaṭ thāy chhe.


Page 456 of 642
PDF/HTML Page 487 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
कर्तृत्वं न स्वभावोऽस्य चितो वेदयितृत्ववत्
अज्ञानादेव कर्तायं तदभावादकारकः ।।१९४।।
अथात्मनोऽकर्तृत्वं द्रष्टान्तपुरस्सरमाख्याति
दवियं जं उप्पज्जइ गुणेहिं तं तेहिं जाणसु अणण्णं
जह कडयादीहिं दु पज्जएहिं कणयं अणण्णमिह ।।३०८।।
जीवस्साजीवस्स दु जे परिणामा दु देसिदा सुत्ते
तं जीवमजीवं वा तेहिमणण्णं वियाणाहि ।।३०९।।

bhāvārthaḥshuddhanayano viṣhay je gnānasvarūp ātmā chhe te kartābhoktāpaṇānā bhāvothī rahit chhe, bandhamokṣhanī rachanāthī rahit chhe, paradravyathī ane paradravyanā sarva bhāvothī rahit hovāthī shuddha chhe, potānā svarasanā pravāhathī pūrṇa dedīpyamān jyotirūp chhe ane ṭaṅkotkīrṇa mahimāvāḷo chhe. evo gnānapuñj ātmā pragaṭ thāy chhe. 193.

have sarvavishuddha gnānane pragaṭ kare chhe. temān pratham, ‘ātmā kartā-bhoktābhāvathī rahit chhe’ evā arthano, āgaḷanī gāthānī sūchanikārūp shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[कर्तृत्वं अस्य चितः स्वभावः न] kartāpaṇun ā chitsvarūp ātmāno svabhāv nathī, [वेदयितृत्ववत्] jem bhoktāpaṇun svabhāv nathī. [अज्ञानात् एव अयं कर्ता] agnānathī ja te kartā chhe, [तद्-अभावात् अकारकः] agnānano abhāv thatān akartā chhe. 194.

have ātmānun akartāpaṇun draṣhṭāntapūrvak kahe chheḥ

je dravya ūpaje je guṇothī tethī jāṇ ananya te,
jyam jagatamān kaṭakādi paryāyothī kanak ananya chhe. 308.
jīvajīvanā pariṇām je darshāviyā sūtro mahīn,
te jīv agar ajīv jāṇ ananya te pariṇāmathī. 309.

Page 457 of 642
PDF/HTML Page 488 of 673
single page version

ण कुदोचि वि उप्पण्णो जम्हा कज्जं ण तेण सो आदा
उप्पादेदि ण किंचि वि कारणमवि तेण ण स होदि ।।३१०।।
कम्मं पडुच्च कत्ता कत्तारं तह पडुच्च कम्माणि
उप्पज्जंति य णियमा सिद्धी दु ण दीसदे अण्णा ।।३११।।
द्रव्यं यदुत्पद्यते गुणैस्तत्तैर्जानीह्यनन्यत्
यथा कटकादिभिस्तु पर्यायैः कनकमनन्यदिह ।।३०८।।
जीवस्याजीवस्य तु ये परिणामास्तु दर्शिताः सूत्रे
तं जीवमजीवं वा तैरनन्यं विजानीहि ।।३०९।।
न कुतश्चिदप्युत्पन्नो यस्मात्कार्यं न तेन स आत्मा
उत्पादयति न किञ्चिदपि कारणमपि तेन न स भवति ।।३१०।।
कर्म प्रतीत्य कर्ता कर्तारं तथा प्रतीत्य कर्माणि
उत्पद्यन्ते च नियमात्सिद्धिस्तु न द्रश्यतेऽन्या ।।३११।।
ūpaje na ātmā koīthī tethī na ātmā kārya chhe,
upajāvato nathī koīne tethī na kāraṇ paṇ ṭhare. 310.
re! karma-āshrit hoy kartā, karma paṇ kartā taṇe,
āshritapaṇe ūpaje niyamathī, siddhi nav bījī dīse. 311.

gāthārthaḥ[यत् द्रव्यं] je dravya [गुणैः] je guṇothī [उत्पद्यते] ūpaje chhe [तैः] te guṇothī [तत्] tene [अनन्यत् जानीहि] ananya jāṇ; [यथा] jem [इह] jagatamān [कटकादिभिः पर्यायैः तु] kaḍān ādi paryāyothī [कनकम् ] suvarṇa [अनन्यत्] ananya chhe tem.

[जीवस्य अजीवस्य तु] jīv ane ajīvanā [ये परिणामाः तु] je pariṇāmo [सूत्रे दर्शिताः] sūtramān darshāvyā chhe, [तैः] te pariṇāmothī [तं जीवम् अजीवम् वा] te jīv athavā ajīvane [अनन्यं विजानीहि] ananya jāṇ.

[यस्मात्] kāraṇ ke [कुतश्चित् अपि] koīthī [न उत्पन्नः] utpanna thayo nathī [तेन] tethī [सः आत्मा] te ātmā [कार्यं न] (koīnun) kārya nathī, [किञ्चित् अपि] ane koīne [न उत्पादयति] upajāvato nathī [तेन] tethī [सः] te [कारणम् अपि] (koīnun) kāraṇ paṇ [न भवति] nathī.

58

Page 458 of 642
PDF/HTML Page 489 of 673
single page version

जीवो हि तावत्क्रमनियमितात्मपरिणामैरुत्पद्यमानो जीव एव, नाजीवः, एवमजीवोऽपि क्रमनियमितात्मपरिणामैरुत्पद्यमानोऽजीव एव, न जीवः, सर्वद्रव्याणां स्वपरिणामैः सह तादात्म्यात् कङ्कणादिपरिणामैः काञ्चनवत् एवं हि जीवस्य स्वपरिणामैरुत्पद्यमानस्याप्यजीवेन सह कार्यकारणभावो न सिध्यति, सर्वद्रव्याणां द्रव्यान्तरेण सहोत्पाद्योत्पादकभावाभावात्; तदसिद्धौ चाजीवस्य जीवकर्मत्वं न सिध्यति; तदसिद्धौ च कर्तृकर्मणोरनन्यापेक्षसिद्धत्वात् जीवस्याजीवकर्तृत्वं न सिध्यति अतो जीवोऽकर्ता अवतिष्ठते

[नियमात्] niyamathī [कर्म प्रतीत्य] karmanā āshraye (karmane avalambīne) [कर्ता] kartā hoy chhe; [तथा च] tem ja [कर्तारं प्रतीत्य] kartānā āshraye [कर्माणि उत्पद्यन्ते] karmo utpanna thāy chhe; [अन्या तु] bījī koī rīte [सिद्धिः] kartākarmanī siddhi [न द्रश्यते] jovāmān āvatī nathī.

ṭīkāḥpratham to jīv kramabaddha evā potānā pariṇāmothī ūpajato thako jīv ja chhe, ajīv nathī; evī rīte ajīv paṇ kramabaddha potānā pariṇāmothī ūpajatun thakun ajīv ja chhe, jīv nathī; kāraṇ ke jem (kaṅkaṇ ādi pariṇāmothī ūpajatā evā) suvarṇane kaṅkaṇ ādi pariṇāmo sāthe tādātmya chhe tem sarva dravyone potānā pariṇāmo sāthe tādātmya chhe. ām jīv potānā pariṇāmothī ūpajato hovā chhatān tene ajīvanī sāthe kāryakāraṇabhāv siddha thato nathī, kāraṇ ke sarva dravyone anya dravya sāthe utpādya-utpādakabhāvano abhāv chhe; te (kāryakāraṇabhāv) nahi siddha thatān, ajīvane jīvanun karmapaṇun siddha thatun nathī; ane te (ajīvane jīvanun karmapaṇun) nahi siddha thatān, kartā-karmanī anyanirapekṣhapaṇe (

anyadravyathī

nirapekṣhapaṇe, svadravyamān ja) siddhi hovāthī, jīvane ajīvanun kartāpaṇun siddha thatun nathī. māṭe jīv akartā ṭhare chhe.

bhāvārthaḥsarva dravyonā pariṇām judā judā chhe. potapotānā pariṇāmonā, sau dravyo kartā chhe; teo te pariṇāmonā kartā chhe, te pariṇāmo temanān karma chhe. nishchayathī koīno koīnī sāthe kartākarmasambandh nathī. māṭe jīv potānā pariṇāmano ja kartā chhe, potānā pariṇām karma chhe. evī ja rīte ajīv potānā pariṇāmanun ja kartā chhe, potānā pariṇām karma chhe. ā rīte jīv bījānā pariṇāmono akartā chhe.

‘ā rīte jīv akartā chhe topaṇ tene bandh thāy chhe e koī agnānano mahimā chhe’ evā arthanun kaḷasharūp kāvya have kahe chheḥ


Page 459 of 642
PDF/HTML Page 490 of 673
single page version

(शिखरिणी)
अकर्ता जीवोऽयं स्थित इति विशुद्धः स्वरसतः
स्फु रच्चिज्जयोतिर्भिश्छुरितभुवनाभोगभवनः
तथाप्यस्यासौ स्याद्यदिह किल बन्धः प्रकृतिभिः
स खल्वज्ञानस्य स्फु रति महिमा कोऽपि गहनः
।।१९५।।
चेदा दु पयडीअट्ठं उप्पज्जइ विणस्सइ
पयडी वि चेययट्ठं उप्पज्जइ विणस्सइ ।।३१२।।
एवं बंधो उ दोण्हं पि अण्णोण्णप्पच्चया हवे
अप्पणो पयडीए य संसारो तेण जायदे ।।३१३।।
चेतयिता तु प्रकृत्यर्थमुत्पद्यते विनश्यति
प्रकृतिरपि चेतकार्थमुत्पद्यते विनश्यति ।।३१२।।

shlokārthaḥ[स्वरसतः विशुद्धः] je nijarasathī vishuddha chhe, ane [स्फु रत्-चित्-ज्योतिर्भिः छुरित-भुवन-आभोग-भवनः] sphurāyamān thatī jenī chaitanyajyotio vaḍe lokano samasta vistār vyāpta thaī jāy chhe evo jeno svabhāv chhe, [अयं जीवः] evo ā jīv [इति] pūrvokta rīte (paradravyano ane parabhāvono) [अकर्ता स्थितः] akartā ṭharyo, [तथापि] topaṇ [अस्य] tene [इह] ā jagatamān [प्रकृतिभिः] karmaprakr̥itio sāthe [यद् असौ बन्धः किल स्यात्] je ā (pragaṭ) bandh thāy chhe [सः खलु अज्ञानस्य कः अपि गहनः महिमा स्फु रति] te kharekhar agnānano koī gahan mahimā sphurāyamān chhe.

bhāvārthaḥjenun gnān sarva gneyomān vyāpanārun chhe evo ā jīv shuddhanayathī paradravyano kartā nathī, topaṇ tene karmano bandh thāy chhe te koī agnānano gahan mahimā chhejeno pār pamāto nathī. 195.

(have ā agnānanā mahimāne pragaṭ kare chheḥ)

paṇ jīv prakr̥itinā nimitte ūpaje viṇase are!
ne prakr̥iti paṇ jīvanā nimitta ūpaje viṇase; 312.
anyonyanā nimitta e rīt bandh beu taṇo bane
ātmā ane prakr̥iti taṇo, sansār tethī thāy chhe. 313.

Page 460 of 642
PDF/HTML Page 491 of 673
single page version

एवं बन्धस्तु द्वयोरपि अन्योन्यप्रत्ययाद्भवेत्
आत्मनः प्रकृतेश्च संसारस्तेन जायते ।।३१३।।

अयं हि आसंसारत एव प्रतिनियतस्वलक्षणानिर्ज्ञानेन परात्मनोरेकत्वाध्यासस्य करणात्कर्ता सन् चेतयिता प्रकृतिनिमित्तमुत्पत्तिविनाशावासादयति; प्रकृतिरपि चेतयितृनिमित्तमुत्पत्ति- विनाशावासादयति एवमनयोरात्मप्रकृत्योः कर्तृकर्मभावाभावेऽप्यन्योन्यनिमित्तनैमित्तिकभावेन द्वयोरपि बन्धो द्रष्टः, ततः संसारः, तत एव च तयोः कर्तृकर्मव्यवहारः

gāthārthaḥ[चेतयिता तु] chetak arthāt ātmā [प्रकृत्यर्थम् ] prakr̥itinā nimitte [उत्पद्यते] ūpaje chhe [विनश्यति] tathā viṇase chhe, [प्रकृतिः अपि] ane prakr̥iti paṇ [चेतकार्थम्] chetakanā arthāt ātmānā nimitte [उत्पद्यते] ūpaje chhe [विनश्यति] tathā viṇase chhe. [एवं] e rīte [अन्योन्यप्रत्ययात्] paraspar nimittathī [द्वयोः अपि] banneno[आत्मनः प्रकृतेः च] ātmāno ne prakr̥itino[बन्धः तु भवेत्] bandh thāy chhe, [तेन] ane tethī [संसारः] sansār [जायते] utpanna thāy chhe.

ṭīkāḥā ātmā, (tene) anādi sansārathī ja (paranān ane potānān judān judān) nishchit svalakṣhaṇonun gnān (bhedagnān) nahi hovāne līdhe paranā ane potānā ekatvano adhyās karavāthī kartā thayo thako, prakr̥itinā nimitte utpatti-vināsh pāme chhe; prakr̥iti paṇ ātmānā nimitte utpatti-vināsh pāme chhe (arthāt ātmānā pariṇām anusār pariṇame chhe). e rītejoke te ātmā ane prakr̥itine kartākarmabhāvano abhāv chhe topaṇparaspar nimittanaimittikabhāvathī bannene bandh jovāmān āve chhe, tethī sansār chhe ane tethī ja temane (ātmāne ne prakr̥itine) kartākarmano vyavahār chhe.

bhāvārthaḥātmāne ane gnānāvaraṇādi karmanī prakr̥itione paramārthe kartākarmapaṇāno abhāv chhe topaṇ paraspar nimittanaimittikabhāvane līdhe bandh thāy chhe, tethī sansār chhe ane tethī ja kartākarmapaṇāno vyavahār chhe.

(‘jyān sudhī ātmā prakr̥itinā nimitte ūpajavun-viṇasavun na chhoḍe tyān sudhī te agnānī, mithyādraṣhṭi, asanyat chhe’ em have kahe chheḥ)


Page 461 of 642
PDF/HTML Page 492 of 673
single page version

जा एस पयडीअट्ठं चेदा णेव विमुंचए
अयाणओ हवे ताव मिच्छादिट्ठी असंजओ ।।३१४।।
जदा विमुंचए चेदा कम्मफलमणंतयं
तदा विमुत्तो हवदि जाणओ पासओ मुणी ।।३१५।।
यावदेष प्रकृत्यर्थं चेतयिता नैव विमुञ्चति
अज्ञायको भवेत्तावन्मिथ्याद्रष्टिरसंयतः ।।३१४।।
यदा विमुञ्चति चेतयिता कर्मफलमनन्तकम्
तदा विमुक्तो भवति ज्ञायको दर्शको मुनिः ।।३१५।।

यावदयं चेतयिता प्रतिनियतस्वलक्षणानिर्ज्ञानात् प्रकृतिस्वभावमात्मनो बन्धनिमित्तं न मुञ्चति, तावत्स्वपरयोरेकत्वज्ञानेनाज्ञायको भवति, स्वपरयोरेकत्वदर्शनेन मिथ्याद्रष्टि- र्भवति, स्वपरयोरेकत्वपरिणत्या चासंयतो भवति; तावदेव च परात्मनोरेकत्वाध्यासस्य करणात्कर्ता

utpād-vyay prakr̥itinimitte jyān lagī nahi paritaje,
agnānī, mithyātvī, asanyat tyān lagī ā jīv rahe; 314.
ā ātamā jyāre karamanun phaḷ anantun paritaje,
gnāyak tathā darshak tathā muni teh karmavimukta chhe. 315.

gāthārthaḥ[यावत्] jyān sudhī [एषः चेतयिता] ā ātmā [प्रकृत्यर्थं] prakr̥itinā nimitte ūpajavun-viṇasavun [न एव विमुञ्चति] chhoḍato nathī, [तावत्] tyān sudhī te [अज्ञायकः] agnāyak chhe, [मिथ्याद्रष्टिः] mithyādraṣhṭi chhe, [असंयतः भवेत्] asanyat chhe.

[यदा] jyāre [चेतयिता] ātmā [अनन्तक म् कर्मफलम्] anant karmaphaḷane [विमुञ्चति] chhoḍe chhe, [तदा] tyāre te [ज्ञायकः] gnāyak chhe, [दर्शकः] darshak chhe, [मुनिः] muni chhe, [विमुक्तः भवति] vimukta (arthāt bandhathī rahit) chhe.

ṭīkāḥjyān sudhī ā ātmā, (potānān ane paranān judān judān) nishchit svalakṣhaṇonun gnān (bhedagnān) nahi hovāne līdhe, prakr̥itinā svabhāvaneke je potāne bandhanun nimitta chhe tenechhoḍato nathī, tyān sudhī sva-paranā ekatvagnānathī agnāyak chhe, svaparanā ekatvadarshanathī (ekatvarūp shraddhānathī) mithyādraṣhṭi chhe ane svaparanī ekatvapariṇatithī asanyat


Page 462 of 642
PDF/HTML Page 493 of 673
single page version

भवति यदा त्वयमेव प्रतिनियतस्वलक्षणनिर्ज्ञानात् प्रकृतिस्वभावमात्मनो बन्धनिमित्तं मुञ्चति, तदा स्वपरयोर्विभागज्ञानेन ज्ञायको भवति, स्वपरयोर्विभागदर्शनेन दर्शको भवति, स्वपरयोर्विभागपरिणत्या च संयतो भवति; तदैव च परात्मनोरेकत्वाध्यासस्याकरणादकर्ता भवति

(अनुष्टुभ्)
भोक्तृत्वं न स्वभावोऽस्य स्मृतः कर्तृत्ववच्चितः
अज्ञानादेव भोक्तायं तदभावादवेदकः ।।१९६।।
अण्णाणी कम्मफलं पयडिसहावट्ठिदो दु वेदेदि
णाणी पुण कम्मफलं जाणदि उदिदं ण वेदेदि ।।३१६।।

chhe; ane tyān sudhī ja paranā ane potānā ekatvano adhyās karavāthī kartā chhe. ane jyāre ā ja ātmā, (potānān ane paranān judān judān) nishchit svalakṣhaṇonā gnānane (bhedagnānane) līdhe, prakr̥itinā svabhāvaneke je potāne bandhanun nimitta chhe tenechhoḍe chhe, tyāre svaparanā vibhāgagnānathī (bhedagnānathī) gnāyak chhe, svaparanā vibhāgadarshanathī (bhedadarshanathī) darshak chhe ane svaparanī vibhāgapariṇatithī (bhedapariṇatithī) sanyat chhe; ane tyāre ja paranā ane potānā ekatvano adhyās nahi karavāthī akartā chhe.

bhāvārthaḥjyān sudhī ā ātmā potānā ane paranā svalakṣhaṇane jāṇato nathī tyān sudhī te bhedagnānanā abhāvane līdhe karmaprakr̥itinā udayane potāno samajī pariṇame chhe; e rīte mithyādraṣhṭi, agnānī, asanyamī thaīne, kartā thaīne, karmano bandh kare chhe. ane jyāre ātmāne bhedagnān thāy chhe tyāre te kartā thato nathī, tethī karmano bandh karato nathī, gnātādraṣhṭāpaṇe pariṇame chhe.

‘evī ja rīte bhoktāpaṇun paṇ ātmāno svabhāv nathī’ evā arthano, āgaḷanī gāthānī sūchanārūp shlok have kahe chheḥ

shlokārthaḥ[कर्तृत्ववत्] kartāpaṇānī jem [भोक्तृत्वं अस्य चितः स्वभावः स्मृतः न] bhoktāpaṇun paṇ ā chaitanyano (chitsvarūp ātmāno) svabhāv kahyo nathī. [अज्ञानात् एव अयं भोक्ता] agnānathī ja te bhoktā chhe, [तद्-अभावात् अवेदकः] agnānano abhāv thatān abhoktā chhe. 196.

have ā arthane gāthāmān kahe chheḥ

agnānī vede karmaphaḷ prakr̥itisvabhāve sthit rahī,
ne gnānī to jāṇe udayagat karmaphaḷ, vede nahīn. 316.

Page 463 of 642
PDF/HTML Page 494 of 673
single page version

अज्ञानी कर्मफलं प्रकृतिस्वभावस्थितस्तु वेदयते
ज्ञानी पुनः कर्मफलं जानाति उदितं न वेदयते ।।३१६।।

अज्ञानी हि शुद्धात्मज्ञानाभावात् स्वपरयोरेकत्वज्ञानेन, स्वपरयोरेकत्वदर्शनेन, स्वपरयोरेकत्वपरिणत्या च प्रकृतिस्वभावे स्थितत्वात् प्रकृतिस्वभावमप्यहंतया अनुभवन् कर्मफलं वेदयते ज्ञानी तु शुद्धात्मज्ञानसद्भावात् स्वपरयोर्विभागज्ञानेन, स्वपरयोर्विभागदर्शनेन, स्वपरयोर्विभागपरिणत्या च प्रकृतिस्वभावादपसृतत्वात् शुद्धात्मस्वभावमेकमेवाहंतया अनुभवन् कर्मफलमुदितं ज्ञेयमात्रत्वात् जानात्येव, न पुनः तस्याहंतयाऽनुभवितुमशक्यत्वाद्वेदयते

gāthārthaḥ[अज्ञानी] agnānī [प्रकृतिस्वभावस्थितः तु] prakr̥itinā svabhāvamān sthit rahyo thako [कर्मफलं] karmaphaḷane [वेदयते] vede (bhogave) chhe [पुनः ज्ञानी] ane gnānī to [उदितं कर्मफलं] udit (udayamān āvelā) karmaphaḷane [जानाति] jāṇe chhe, [न वेदयते] vedato nathī.

ṭīkāḥagnānī shuddha ātmānā gnānanā abhāvane līdhe svaparanā ekatvagnānathī, svaparanā ekatvadarshanathī ane svaparanī ekatvapariṇatithī prakr̥itinā svabhāvamān sthit hovāthī prakr̥itinā svabhāvane paṇ ‘hun’paṇe anubhavato thako (arthāt prakr̥itinā svabhāvane paṇ ‘ā hun chhun’ em anubhavato thako) karmaphaḷane vede chhebhogave chhe; ane gnānī to shuddha ātmānā gnānanā sadbhāvane līdhe svaparanā vibhāgagnānathī, svaparanā vibhāgadarshanathī ane svaparanī vibhāgapariṇatithī prakr̥itinā svabhāvathī nivartelo (khasī gayelo, chhūṭī gayelo) hovāthī shuddha ātmānā svabhāvane ekane ja ‘hun’paṇe anubhavato thako udit karmaphaḷane, tenā gneyamātrapaṇāne līdhe, jāṇe ja chhe, parantu tenun ‘hun’paṇe anubhavāvun ashakya hovāthī, (tene) vedato nathī.

bhāvārthaḥagnānīne to shuddha ātmānun gnān nathī tethī je karma udayamān āve tene ja te potārūp jāṇīne bhogave chhe; ane gnānīne shuddha ātmāno anubhav thaī gayo chhe tethī te prakr̥itinā udayane potāno svabhāv nahi jāṇato thako teno gnātā ja rahe chhe, bhoktā thato nathī.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ


Page 464 of 642
PDF/HTML Page 495 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
अज्ञानी प्रकृतिस्वभावनिरतो नित्यं भवेद्वेदको
ज्ञानी तु प्रकृतिस्वभावविरतो नो जातुचिद्वेदकः
इत्येवं नियमं निरूप्य निपुणैरज्ञानिता त्यज्यतां
शुद्धैकात्ममये महस्यचलितैरासेव्यतां ज्ञानिता
।।१९७।।
अज्ञानी वेदक एवेति नियम्यते
ण मुयदि पयडिमभव्वो सुट्ठु वि अज्झाइदूण सत्थाणि
गुडदुद्धं पि पिबंता ण पण्णया णिव्विसा होंति ।।३१७।।
न मुञ्चति प्रकृतिमभव्यः सुष्ठ्वपि अधीत्य शास्त्राणि
गुडदुग्धमपि पिबन्तो न पन्नगा निर्विषा भवन्ति ।।३१७।।

यथात्र विषधरो विषभावं स्वयमेव न मुञ्चति, विषभावमोचनसमर्थसशर्करक्षीरपानाच्च न

shlokārthaḥ[अज्ञानी प्रकृति-स्वभाव-निरतः नित्यं वेदकः भवेत्] agnānī prakr̥iti- svabhāvamān līnrakta hovāthī (tene ja potāno svabhāv jāṇato hovāthī) sadā vedak chhe, [तु] ane [ज्ञानी प्रकृति-स्वभाव-विरतः जातुचित् वेदकः नो] gnānī to prakr̥itisvabhāvathī virām pāmelovirakta hovāthī (tene parano svabhāv jāṇato hovāthī) kadāpi vedak nathī. [इति एवं नियमं निरूप्य] āvo niyam barābar vichārīnenakkī karīne [निपुणैः अज्ञानिता त्यज्यताम् ] nipuṇ puruṣho agnānīpaṇāne chhoḍo ane [शुद्ध-एक-आत्ममये महसि] shuddha-ek- ātmāmay tejamān [अचलितैः] nishchaḷ thaīne [ज्ञानिता आसेव्यताम्] gnānīpaṇāne sevo. 197.

have, ‘agnānī vedak ja chhe’ evo niyam karavāmān āve chhe (arthāt ‘agnānī bhoktā ja chhe’ evo niyam chheem kahe chhe)ḥ

surīte bhaṇīne shāstra paṇ prakr̥iti abhavya nahīn taje,
sākarasahit kṣhīrapānathī paṇ sarpa nahi nirviṣh bane. 317.

gāthārthaḥ[सुष्ठु] sārī rīte [शास्त्राणि] shāstro [अधीत्य अपि] bhaṇīne paṇ [अभव्यः] abhavya [प्रकृतिम् ] prakr̥itine (arthāt prakr̥itinā svabhāvane) [न मुञ्चति] chhoḍato nathī, [गुडदुग्धम्] jem sākaravāḷun dūdh [पिबन्तः अपि] pītān chhatān [पन्नगाः] sarpo [निर्विषाः] nirviṣh [न भवन्ति] thatā nathī.

ṭīkāḥjem ā jagatamān sarpa viṣhabhāvane potānī meḷe chhoḍato nathī ane viṣhabhāv


Page 465 of 642
PDF/HTML Page 496 of 673
single page version

मुञ्चति; तथा किलाभव्यः प्रकृतिस्वभावं स्वयमेव न मुञ्चति, प्रकृतिस्वभावमोचन- समर्थद्रव्यश्रुतज्ञानाच्च न मुञ्चति, नित्यमेव भावश्रुतज्ञानलक्षणशुद्धात्मज्ञानाभावेनाज्ञानित्वात् अतो नियम्यतेऽज्ञानी प्रकृतिस्वभावे स्थितत्वाद्वेदक एव

ज्ञानी त्ववेदक एवेति नियम्यते
णिव्वेयसमावण्णो णाणी कम्मप्फलं वियाणेदि
महुरं कडुयं बहुविहमवेयओ तेण सो होइ ।।३१८।।
निर्वेदसमापन्नो ज्ञानी कर्मफलं विजानाति
मधुरं कटुकं बहुविधमवेदकस्तेन स भवति ।।३१८।।

chhoḍāvavāne (maṭāḍavāne) samartha evā sākarasahit dūdhanā pānathī paṇ chhoḍato nathī, tem kharekhar abhavya prakr̥itisvabhāvane potānī meḷe chhoḍato nathī ane prakr̥itisvabhāv chhoḍāvavāne samartha evā dravyashrutanā gnānathī paṇ chhoḍato nathī; kāraṇ ke tene sadāy, bhāvashrutagnānasvarūp shuddhātmagnānanā (shuddha ātmānā gnānanā) abhāvane līdhe, agnānīpaṇun chhe. āthī evo niyam karavāmān āve chhe (arthāt evo niyam ṭhare chhe) ke agnānī prakr̥itisvabhāvamān sthit hovāthī vedak ja chhe (karmano bhoktā ja chhe).

bhāvārthaḥā gāthāmān, agnānī karmanā phaḷano bhoktā ja chheevo niyam kahyo. ahīn abhavyanun udāharaṇ yukta chhe. abhavyano evo svayamev svabhāv chhe ke dravyashrutanun gnān ādi bāhya kāraṇo maḷavā chhatān abhavya jīv, shuddha ātmānā gnānanā abhāvane līdhe, karmanā udayane bhogavavāno svabhāv badalato nathī; māṭe ā udāharaṇathī spaṣhṭa thāy chhe ke shāstronun gnān vagere hovā chhatān jyān sudhī jīvane shuddha ātmānun gnān nathī arthāt agnānīpaṇun chhe tyān sudhī te niyamathī bhoktā ja chhe.

have gnānī to karmaphaḷano avedak ja chheevo niyam karavāmān āve chheḥ

nirvedane pāmel gnānī karmaphaḷane jāṇato,
kaḍavā madhur bahuvidhane, tethī avedak chhe aho! 318.

gāthārthaḥ[निर्वेदसमापन्नः] nirvedaprāpta (vairāgyane pāmelo) [ज्ञानी] gnānī [मधुरम् कटुकम्] mīṭhā-kaḍavā [बहुविधम्] bahuvidh [कर्मफलम्] karmaphaḷane [विजानाति] jāṇe chhe [तेन] tethī [सः] te [अवेदकः भवति] avedak chhe.

59

Page 466 of 642
PDF/HTML Page 497 of 673
single page version

ज्ञानी तु निरस्तभेदभावश्रुतज्ञानलक्षणशुद्धात्मज्ञानसद्भावेन परतोऽत्यन्तविरक्तत्वात् प्रकृति- स्वभावं स्वयमेव मुञ्चति, ततोऽमधुरं मधुरं वा कर्मफलमुदितं ज्ञातृत्वात् केवलमेव जानाति, न पुनर्ज्ञाने सति परद्रव्यस्याहंतयाऽनुभवितुमयोग्यत्वाद्वेदयते अतो ज्ञानी प्रकृतिस्वभावविरक्तत्वादवेदक एव

(वसन्ततिलका)
ज्ञानी करोति न न वेदयते च कर्म
जानाति केवलमयं किल तत्स्वभावम्
जानन्परं करणवेदनयोरभावा-
च्छुद्धस्वभावनियतः स हि मुक्त एव
।।१९८।।

ṭīkāḥgnānī to jemānthī bhed dūr thayā chhe evun bhāvashrutagnān jenun svarūp chhe evā shuddhātmagnānanā (shuddha ātmānā gnānanā) sadbhāvane līdhe, parathī atyant virakta hovāthī prakr̥itisvabhāvane (karmanā udayanā svabhāvane) svayamev chhoḍe chhe tethī udayamān āvelā amadhur ke madhur karmaphaḷane gnātāpaṇāne līdhe kevaḷ jāṇe ja chhe, parantu gnān hotān (gnān hoy tyāre) paradravyane ‘hun’paṇe anubhavavānī ayogyatā hovāthī (te karmaphaḷane) vedato nathī. māṭe, gnānī prakr̥itisvabhāvathī virakta hovāthī avedak ja chhe.

bhāvārthaḥje jenāthī virakta hoy te tene svavashe to bhogave nahi, ane paravashe bhogave to tene paramārthe bhoktā kahevāy nahi. ā nyāye gnānīke je prakr̥itisvabhāvane (karmanā udayane) potāno nahi jāṇato hovāthī tenāthī virakta chhe tesvayamev to prakr̥itisvabhāvane bhogavato nathī, ane udayanī baḷajorīthī paravash thayo thako potānī nirbaḷatāthī bhogave to tene paramārthe bhoktā kahevāy nahi, vyavahārathī bhoktā kahevāy. parantu vyavahārano to ahīn shuddhanayanā kathanamān adhikār nathī; māṭe gnānī abhoktā ja chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ज्ञानी कर्म न करोति च न वेदयते] gnānī karmane karato nathī tem ja vedato nathī, [तत्स्वभावम् अयं किल केवलम् जानाति] karmanā svabhāvane te kevaḷ jāṇe ja chhe. [परं जानन्] em kevaḷ jāṇato thako [करण-वेदनयोः अभावात्] karaṇanā ane vedananā (karavānā ane bhogavavānā) abhāvane līdhe [शुद्ध-स्वभाव-नियतः सः हि मुक्तः एव] shuddha svabhāvamān nishchaḷ evo te kharekhar mukta ja chhe.

bhāvārthaḥgnānī karmano svādhīnapaṇe kartā-bhoktā nathī, kevaḷ gnātā ja chhe; māṭe te kevaḷ shuddhasvabhāvarūp thayo thako mukta ja chhe. karma udayamān āve paṇ chhe, topaṇ gnānīne te shun


Page 467 of 642
PDF/HTML Page 498 of 673
single page version

ण वि कुव्वइ ण वि वेयइ णाणी कम्माइं बहुपयाराइं
जाणइ पुण कम्मफलं बंधं पुण्णं च पावं च ।।३१९।।
नापि करोति नापि वेदयते ज्ञानी कर्माणि बहुप्रकाराणि
जानाति पुनः कर्मफलं बन्धं पुण्यं च पापं च ।।३१९।।

ज्ञानी हि कर्मचेतनाशून्यत्वेन कर्मफलचेतनाशून्यत्वेन च स्वयमकर्तृत्वादवेदयितृत्वाच्च न कर्म करोति न वेदयते च; किन्तु ज्ञानचेतनामयत्वेन केवलं ज्ञातृत्वात्कर्मबन्धं कर्मफलं च शुभमशुभं वा केवलमेव जानाति

कुत एतत् ?
दिट्ठी जहेव णाणं अकारयं तह अवेदयं चेव
जाणइ य बंधमोक्खं कम्मुदयं णिज्जरं चेव ।।३२०।।

karī shake? jyān sudhī nirbaḷatā rahe tyān sudhī karma jor chalāvī le; krame krame sabaḷatā vadhārīne chhevaṭe te gnānī karmano nirmūḷ nāsh karashe ja. 198.

have ā ja arthane pharī draḍh kare chheḥ

karato nathī, nathī vedato gnānī karam bahuvidhane,
bas jāṇato e bandh tem ja karmaphaḷ shubh-ashubhane. 319.

gāthārthaḥ[ज्ञानी] gnānī [बहुप्रकाराणि] bahu prakāranān [कर्माणि] karmone [न अपि करोति] karato paṇ nathī, [न अपि वेदयते] vedato (bhogavato) paṇ nathī; [पुनः] parantu [पुण्यं च पापं च] puṇya ane pāparūp [बन्धं] karmabandhane [कर्मफलं] tathā karmaphaḷane [जानाति] jāṇe chhe.

ṭīkāḥkarmachetanā rahit hovāne līdhe pote akartā hovāthī, ane karmaphaḷachetanā rahit hovāne līdhe pote avedak (abhoktā) hovāthī, gnānī karmane karato nathī tem ja vedato (bhogavato) nathī; parantu gnānachetanāmay hovāne līdhe kevaḷ gnātā ja hovāthī, shubh athavā ashubh karmabandhane tathā karmaphaḷane kevaḷ jāṇe ja chhe.

have pūchhe chhe ke(gnānī karato-bhogavato nathī, jāṇe ja chhe) e kaī rīte? teno uttar draṣhṭāntapūrvak kahe chheḥ

jyam netra, tem ja gnān nathī kārak, nathī vedak are!
jāṇe ja karmoday, nirajarā, bandh tem ja mokṣhane. 320.

Page 468 of 642
PDF/HTML Page 499 of 673
single page version

द्रष्टिः यथैव ज्ञानमकारकं तथाऽवेदकं चैव
जानाति च बन्धमोक्षं कर्मोदयं निर्जरां चैव ।।३२०।।

यथात्र लोके द्रष्टिर्दश्यादत्यन्तविभक्तत्वेन तत्करणवेदनयोरसमर्थत्वात् द्रश्यं न करोति न वेदयते च, अन्यथाग्निदर्शनात्सन्धुक्षणवत् स्वयं ज्वलनकरणस्य, लोहपिण्डवत्स्वयमौष्ण्यानुभवनस्य च दुर्निवारत्वात्, किन्तु केवलं दर्शनमात्रस्वभावत्वात् तत्सर्वं केवलमेव पश्यति; तथा ज्ञानमपि स्वयं द्रष्टृत्वात् कर्मणोऽत्यन्तविभक्तत्वेन निश्चयतस्तत्करणवेदनयोरसमर्थत्वात्कर्म न करोति न वेदयते च, किन्तु केवलं ज्ञानमात्रस्वभावत्वात्कर्मबन्धं मोक्षं वा कर्मोदयं निर्जरां वा केवलमेव जानाति

gāthārthaḥ[यथा एव द्रष्टिः] jem netra (drashya padārthone karatun-bhogavatun nathī, dekhe ja chhe), [तथा] tem [ज्ञानम्] gnān [अकारकं] akārak [अवेदकं च एव] tathā avedak chhe, [च] ane [बन्धमोक्षं] bandh, mokṣha, [कर्मोदयं] karmoday [निर्जरां च एव] tathā nirjarāne [जानाति] jāṇe ja chhe.

ṭīkāḥjevī rīte ā jagatamān netra drashya padārthathī atyant bhinnapaṇāne līdhe tene karavā-vedavāne asamartha hovāthī, dashya padārthane karatun nathī ane vedatun nathījo em na hoy to agnine dekhavāthī, *sandhukṣhaṇanī māphak, potāne (netrane) agninun karavāpaṇun (saḷagāvavāpaṇun), ane lokhaṇḍanā goḷānī māphak potāne (netrane) agnino anubhav durnivār thāy (arthāt jo netra drashya padārthane karatun - vedatun hoy to to netra vaḍe agni saḷagavī joīe ane netrane agninī uṣhṇatāno anubhav avashya thavo joīe; parantu em to thatun nathī, māṭe netra drashya padārthane karatun-vedatun nathī)parantu kevaḷ darshanamātrasvabhāvavāḷun hovāthī te sarvane kevaḷ dekhe ja chhe; tevī rīte gnān paṇ, pote (netranī māphak) dekhanār hovāthī, karmathī atyant bhinnapaṇāne līdhe nishchayathī tene karavā-vedavāne asamartha hovāthī, karmane karatun nathī ane vedatun nathī, parantu kevaḷ gnānamātrasvabhāvavāḷun (jāṇavānā svabhāvavāḷun ) hovāthī karmanā bandhane tathā mokṣhane, karmanā udayane tathā nirjarāne kevaḷ jāṇe ja chhe.

bhāvārthaḥgnānano svabhāv netranī jem dūrathī jāṇavāno chhe; māṭe karavun - bhogavavun gnānane nathī. karavā-bhogavavāpaṇun mānavun te agnān chhe. ahīn koī pūchhe ke‘‘evun to kevaḷagnān chhe. bākī jyān sudhī mohakarmano uday chhe tyān sudhī to sukhaduḥkharāgādirūpe pariṇaman thāy ja chhe, tem ja jyān sudhī darshanāvaraṇ, gnānāvaraṇ tathā vīryāntarāyano uday

* sandhukṣhaṇ = sandhūkaṇ; agni saḷagāvanār padārtha; agni chetāvanārī vastu.


Page 469 of 642
PDF/HTML Page 500 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
ये तु कर्तारमात्मानं पश्यन्ति तमसा तताः
सामान्यजनवत्तेषां न मोक्षोऽपि मुमुक्षताम् ।।१९९।।

chhe tyān sudhī adarshan, agnān tathā asamarthapaṇun hoy ja chhe; to pachhī kevaḷagnān thayā pahelān gnātādraṣhṭāpaṇun kem kahevāy?’’ tenun samādhānaḥpahelethī kahetā ja āvīe chhīe ke je svatantrapaṇe kare-bhogave, tene paramārthe kartā-bhoktā kahevāy chhe. māṭe jyān mithyādraṣhṭirūp agnānano abhāv thayo tyān paradravyanā svāmīpaṇāno abhāv thayo ane tyāre jīv gnānī thayo thako svatantrapaṇe to koīno kartā-bhoktā thato nathī, tathā potānī nabaḷāīthī karmanā udayanī baḷajorīthī je kārya thāy chhe teno kartā-bhoktā paramārthadraṣhṭie tene kahevāto nathī. vaḷī te kāryanā nimitte kāīk navīn karmaraj lāge paṇ chhe topaṇ tene ahīn bandhamān gaṇavāmān āvatī nathī. mithyātva chhe te ja sansār chhe. mithyātva gayā pachhī sansārano abhāv ja thāy chhe. samudramān bindunī shī gaṇatarī?

vaḷī eṭalun visheṣh jāṇavun kekevaḷagnānī to sākṣhāt shuddhātmasvarūp ja chhe ane shrutagnānī paṇ shuddhanayanā avalambanathī ātmāne evo ja anubhave chhe; pratyakṣha - parokṣhano ja bhed chhe. māṭe shrutagnānīne gnān-shraddhānanī apekṣhāe to gnātādraṣhṭāpaṇun ja chhe ane chāritranī apekṣhāe pratipakṣhī karmano jeṭalo uday chhe teṭalo ghāt chhe tathā tene nāsh karavāno udyam paṇ chhe. jyāre te karmano abhāv thashe tyāre sākṣhāt yathākhyāt chāritra thashe ane tyāre kevaḷagnān thashe. ahīn samyagdraṣhṭine gnānī kahevāmān āve chhe te mithyātvanā abhāvanī apekṣhāe kahevāmān āve chhe. gnānasāmānyanī apekṣhā laīe to to sarva jīv gnānī chhe ane visheṣh apekṣhā laīe to jyān sudhī kiñchitmātra paṇ agnān rahe tyān sudhī gnānī kahī shakāy nahijem siddhāntamān bhāvonun varṇan karatān, jyān sudhī kevaḷagnān na ūpaje tyān sudhī arthāt bāramā guṇasthān sudhī agnānabhāv kahyo chhe. māṭe ahīn je gnānī-agnānīpaṇun kahyun te samyaktva-mithyātvanī apekṣhāe ja jāṇavun.

have, jeojainanā sādhuo paṇsarvathā ekāntanā āshayathī ātmāne kartā ja māne chhe temane niṣhedhato, āgaḷanī gāthānī sūchanārūp shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[ये तु तमसा तताः आत्मानं कर्तारम् पश्यन्ति] jeo agnān-andhakārathī āchchhādit thayā thakā ātmāne kartā māne chhe, [मुमुक्षताम् अपि] teo bhale mokṣhane ichchhanārā hoy topaṇ [सामान्यजनवत्] sāmānya (laukik) janonī māphak [तेषां मोक्षः न] temano paṇ mokṣha thato nathī. 199.