Page 470 of 642
PDF/HTML Page 501 of 673
single page version
to lok-muni siddhānt ek ja, bhed temān nav dīse,
e rīt lok-muni ubhayano mokṣha koī nahīn dīse,
gāthārthaḥ — [लोकस्य] lokanā (laukik janonā) matamān [सुरनारकतिर्यङ्मानुषान् सत्त्वान्] dev, nārak, tiryañch, manuṣhya — prāṇīone [विष्णुः] viṣhṇu [करोति] kare chhe; [च] ane [यदि] jo [श्रमणानाम् अपि] shramaṇonā (munionā) mantavyamān paṇ [षडिवधान् कायान्] chha kāyanā jīvone [आत्मा] ātmā [करोति] karato hoy [यदि लोकश्रमणानाम्] to lok ane shramaṇono [एकः सिद्धान्तः] ek siddhānt thāy chhe, [विशेषः] kāī pher [न द्रश्यते] dekhāto nathī; (kāraṇ ke) [लोकस्य]
Page 471 of 642
PDF/HTML Page 502 of 673
single page version
ये त्वात्मानं कर्तारमेव पश्यन्ति ते लोकोत्तरिका अपि न लौकिकतामतिवर्तन्ते; लौकिकानां परमात्मा विष्णुः सुरनारकादिकार्याणि करोति, तेषां तु स्वात्मा तानि करोतीत्यपसिद्धान्तस्य समत्वात् । ततस्तेषामात्मनो नित्यकर्तृत्वाभ्युपगमात् लौकिकानामिव लोकोत्तरिकाणामपि नास्ति मोक्षः ।
lokanā matamān [विष्णुः] viṣhṇu [करोति] kare chhe ane [श्रमणानाम् अपि] shramaṇonā matamān paṇ [आत्मा] ātmā [करोति] kare chhe (tethī kartāpaṇānī mānyatāmān banne samān thayā). [एवं] e rīte, [सदेवमनुजासुरान् लोकान्] dev, manuṣhya ane asuravāḷā traṇe lokane [नित्यं कुर्वतां] sadāy karatā (arthāt traṇe lokanā kartābhāve nirantar pravartatā) evā [लोकश्रमणानां द्वयेषाम् अपि] te lok tem ja shramaṇ — banneno [कः अपि मोक्षः] koī mokṣha [न द्रश्यते] dekhāto nathī.
ṭīkāḥ — jeo ātmāne kartā ja dekhe chhe — māne chhe, teo lokottar hoy topaṇ laukikatāne atikramatā nathī; kāraṇ ke, laukik janonā matamān paramātmā viṣhṇu devanārakādi kāryo kare chhe, ane temanā ( – lokathī bāhya thayelā evā munionā) matamān potāno ātmā te kāryo kare chhe — em *apasiddhāntanī (bannene) samānatā chhe. māṭe ātmānā nitya kartāpaṇānī temanī mānyatāne līdhe, laukik janonī māphak, lokottar puruṣhono (muniono) paṇ mokṣha thato nathī.
bhāvārthaḥ — jeo ātmāne kartā māne chhe, teo bhale muni thayā hoy topaṇ laukik jan jevā ja chhe; kāraṇ ke, lok ishvarane kartā māne chhe ane te munioe ātmāne kartā mānyo — em bannenī mānyatā samān thaī. māṭe jem laukik janone mokṣha nathī, tem te munione paṇ mokṣha nathī. je kartā thashe te kāryanā phaḷane bhogavashe ja, ane je phaḷ bhogavashe tene mokṣha kevo?
have, ‘paradravyane ane ātmāne kāī paṇ sambandh nathī, māṭe kartākarmasambandh paṇ nathī’ — em shlokamān kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [परद्रव्य-आत्मतत्त्वयोः सर्वः अपि सम्बन्धः नास्ति] paradravyane ane ātmatattvane saghaḷoy (arthāt kāī paṇ) sambandh nathī; [कर्तृ-कर्मत्व-सम्बन्ध-अभावे] em kartākarmapaṇānā sambandhano abhāv hotān, [तत्कर्तृता कुतः] ātmāne paradravyanun kartāpaṇun kyāthī hoy?
bhāvārthaḥ — paradravyane ane ātmāne kāī paṇ sambandh nathī, to pachhī temane kartākarma- * apasiddhānt = khoṭo athavā bhūlabharelo siddhānt
Page 472 of 642
PDF/HTML Page 503 of 673
single page version
sambandh kaī rīte hoy? e rīte jyān kartākarmasambandh nathī, tyān ātmāne paradravyanun kartāpaṇun kaī rīte hoī shake? 200.
have, ‘‘jeo vyavahāranayanā kathanane grahīne ‘paradravya mārun chhe’ em kahe chhe, e rīte vyavahārane ja nishchay mānī ātmāne paradravyano kartā māne chhe, teo mithyādraṣhṭi chhe’’ ityādi arthanī gāthāo draṣhṭānt sahit kahe chheḥ —
gāthārthaḥ — [अविदितार्थाः] jemaṇe padārthanun svarūp jāṇyun nathī evā puruṣho
Page 473 of 642
PDF/HTML Page 504 of 673
single page version
अज्ञानिन एव व्यवहारविमूढाः परद्रव्यं ममेदमिति पश्यन्ति । ज्ञानिनस्तु निश्चयप्रतिबुद्धाः परद्रव्यकणिकामात्रमपि न ममेदमिति पश्यन्ति । ततो यथात्र लोके कश्चिद् व्यवहारविमूढः परकीयग्रामवासी ममायं ग्राम इति पश्यन् मिथ्याद्रष्टिः, तथा यदि ज्ञान्यपि कथञ्चिद् [व्यवहारभाषितेन तु] vyavahāranān vachanone grahīne [परद्रव्यं मम] ‘paradravya mārun chhe’ [भणन्ति] em kahe chhe, [तु] parantu gnānīo [निश्चयेन जानन्ति] nishchay vaḍe jāṇe chhe ke ‘[किञ्चित्] koī [परमाणुमात्रम् अपि] paramāṇumātra paṇ [न च मम] mārun nathī’.
[यथा] jevī rīte [कः अपि नरः] koī puruṣh [अस्माकं ग्रामविषयनगरराष्ट्रम्] ‘amārun gām, amāro desh, amārun nagar, amārun rāṣhṭra’ [जल्पति] em kahe chhe, [तु] parantu [तानि] te [तस्य] tenān [न च भवन्ति] nathī, [मोहेन च] mohathī [सः आत्मा] te ātmā [भणति] ‘mārān’ kahe chhe; [एवम् एव] tevī ja rīte [यः ज्ञानी] je gnānī paṇ [परद्रव्यं मम] ‘paradravya mārun chhe’ [इति जानन् ] em jāṇato thako [आत्मानं करोति] paradravyane potārūp kare chhe, [एषः] te [निःसंशयं] niḥsandeh arthāt chokkas [मिथ्याद्रष्टिः] mithyādraṣhṭi [भवति] thāy chhe.
[तस्मात्] māṭe tattvagno [न मे इति ज्ञात्वा] ‘paradravya mārun nathī’ em jāṇīne, [एतेषां द्वयेषाम् अपि] ā banneno ( – lokano ane shramaṇano – ) [परद्रव्ये] paradravyamān [कर्तृव्यवसायं जानन्] kartāpaṇāno vyavasāy jāṇatā thakā, [जानीयात्] em jāṇe chhe ke [द्रष्टिरहितानाम्] ā vyavasāy samyagdarshan rahit puruṣhono chhe.
ṭīkāḥ — agnānīo ja vyavahāravimūḍh (vyavahāramān ja vimūḍh) hovāthī paradravyane ‘ā mārun chhe’ em dekhe chhe — māne chhe; gnānīo to nishchayapratibuddha (nishchayanā jāṇanārā) hovāthī paradravyanī kaṇikāmātrane paṇ ‘ā mārun chhe’ em dekhatā nathī. tethī, jem ā jagatamān koī vyavahāravimūḍh evo pārakā gāmamān rahenāro māṇas ‘ā gām mārun chhe’ em dekhato – mānato thako mithyādraṣhṭi ( – khoṭī draṣhṭivāḷo) chhe, tem jo gnānī paṇ koī paṇ prakāre
Page 474 of 642
PDF/HTML Page 505 of 673
single page version
व्यवहारविमूढो भूत्वा परद्रव्यं ममेदमिति पश्येत् तदा सोऽपि निस्संशयं परद्रव्यमात्मानं कुर्वाणो मिथ्याद्रष्टिरेव स्यात् । अतस्तत्त्वं जानन् पुरुषः सर्वमेव परद्रव्यं न ममेति ज्ञात्वा लोकश्रमणानां द्वयेषामपि योऽयं परद्रव्ये कर्तृव्यवसायः स तेषां सम्यग्दर्शनरहितत्वादेव भवति इति सुनिश्चितं जानीयात् ।
सम्बन्ध एव सकलोऽपि यतो निषिद्धः ।
पश्यन्त्वकर्तृ मुनयश्च जनाश्च तत्त्वम् ।।२०१।।
vyavahāravimūḍh thaīne paradravyane ‘ā mārun chhe’ em dekhe to te vakhate te paṇ niḥsanshayapaṇe arthāt chokkas, paradravyane potārūp karato thako, mithyādraṣhṭi ja thāy chhe. māṭe tattvane jāṇanāro puruṣh ‘saghaḷuy paradravya mārun nathī’ em jāṇīne, ‘lok ane shramaṇ — bannene je ā paradravyamān kartr̥utvano vyavasāy chhe te temanā samyagdarshanarahitapaṇāne līdhe ja chhe’ em sunishchitapaṇe jāṇe chhe.
bhāvārthaḥ — je vyavahārathī mohī thaīne paradravyanun kartāpaṇun māne chhe te — laukik jan ho ke munijan ho — mithyādraṣhṭi ja chhe. gnānī paṇ jo vyavahāramūḍh thaīne paradravyane ‘mārun’ māne to mithyādraṣhṭi ja thāy chhe.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [यतः] kāraṇ ke [इह] ā lokamān [एकस्य वस्तुनः अन्यतरेण सार्धं सकलः अपि सम्बन्धः एव निषिद्धः] ek vastuno anya vastunī sāthe saghaḷoy sambandh ja niṣhedhavāmān āvyo chhe, [तत्] tethī [वस्तुभेदे] jyān vastubhed chhe arthāt bhinna vastuo chhe tyān [कर्तृकर्मघटना अस्ति न] kartākarmaghaṭanā hotī nathī — [मुनयः च जनाः च] em munijano ane laukik jano [तत्त्वम् अकर्तृ पश्यन्तु] tattvane (vastunā yathārtha svarūpane) akartā dekho ( — koī koīnun kartā nathī, paradravya paranun akartā ja chhe – em shraddhāmān lāvo). 201.
‘‘je puruṣho āvo vastusvabhāvano niyam jāṇatā nathī teo agnānī thayā thakā karmane kare chhe; e rīte bhāvakarmano kartā agnānathī chetan ja thāy chhe.’’ — āvā arthanun, āgaḷanī gāthāonī sūchanārūp kāvya have kahe chheḥ —
Page 475 of 642
PDF/HTML Page 506 of 673
single page version
मज्ञानमग्नमहसो बत ते वराकाः ।
कर्ता स्वयं भवति चेतन एव नान्यः ।।२०२।।
shlokārthaḥ — (āchāryadev khedapūrvak kahe chhe keḥ) [बत] arere! [ये तु इमम् स्वभाव- नियमं न कलयन्ति] jeo ā vastusvabhāvanā niyamane jāṇatā nathī [ते वराकाः] teo bichārā, [अज्ञानमग्नमहसः] jemanun (puruṣhārtharūp – parākramarūp) tej agnānamān ḍūbī gayun chhe evā, [कर्म कुर्वन्ति] karmane kare chhe; [ततः एव हि] tethī [भावकर्मकर्ता चेतनः एव स्वयं भवति] bhāvakarmano kartā chetan ja pote thāy chhe, [अन्यः न] anya koī nahi.
bhāvārthaḥ — vastunā svarūpanā niyamane nahi jāṇato hovāthī paradravyano kartā thato agnānī ( – mithyādraṣhṭi) jīv pote ja agnānabhāve pariṇame chhe; e rīte potānā bhāvakarmano kartā agnānī pote ja chhe, anya nathī. 202.
have, ‘(jīvane) je mithyātvabhāv thāy chhe teno kartā koṇ chhe?’ — e vātane barābar charchīne, ‘bhāvakarmano kartā (agnānī) jīv ja chhe’ em yuktithī siddha kare chheḥ —
Page 476 of 642
PDF/HTML Page 507 of 673
single page version
gāthārthaḥ — [यदि] jo [मिथ्यात्वं प्रकृतिः] mithyātva nāmanī (mohanīy karmanī) prakr̥iti [आत्मानम्] ātmāne [मिथ्याद्रष्टिं] mithyādraṣhṭi [करोति] kare chhe em mānavāmān āve, [तस्मात्] to [ते] tārā matamān [अचेतना प्रकृतिः] achetan prakr̥iti [ननु कारका प्राप्ता] (mithyātvabhāvanī) kartā banī! (tethī mithyātvabhāv achetan ṭharyo!)
[अथवा] athavā, [एषः जीवः] ā jīv [पुद्गलद्रव्यस्य] pudgaladravyanā [मिथ्यात्वम्] mithyātvane [करोति] kare chhe em mānavāmān āve, [तस्मात्] to [पुद्गलद्रव्यं मिथ्याद्रष्टिः] pudgal- dravya mithyādraṣhṭi ṭhare! — [न पुनः जीवः] jīv nahi!
[अथ] athavā jo [जीवः तथा प्रकृतिः] jīv tem ja prakr̥iti banne [पुद्गलद्रव्यं]
Page 477 of 642
PDF/HTML Page 508 of 673
single page version
जीव एव मिथ्यात्वादिभावकर्मणः कर्ता, तस्याचेतनप्रकृतिकार्यत्वेऽचेतनत्वानुषङ्गात् ।
स्वस्यैव जीवो मिथ्यात्वादिभावकर्मणः कर्ता, जीवेन पुद्गलद्रव्यस्य मिथ्यात्वादिभावकर्मणि क्रियमाणे पुद्गलद्रव्यस्य चेतनानुषङ्गात् । न च जीवः प्रकृतिश्च मिथ्यात्वादिभावकर्मणो द्वौ कर्तारौ, जीववद- चेतनायाः प्रकृतेरपि तत्फलभोगानुषङ्गात् । न च जीवः प्रकृतिश्च मिथ्यात्वादिभावकर्मणो
द्वावप्यकर्तारौ, स्वभावत एव पुद्गलद्रव्यस्य मिथ्यात्वादिभावानुषङ्गात् । ततो जीवः कर्ता, स्वस्य
कर्म कार्यमिति सिद्धम् ।
pudgaladravyane [मिथ्यात्वम्] mithyātvabhāvarūp [कुरुतः] kare chhe em mānavāmān āve, [तस्मात्] to [द्वाभ्यां कृतं तत्] je banne vaḍe karavāmān āvyun [तस्य फलम्] tenun phaḷ [द्वौ अपि भुञ्जाते] banne bhogave!
[अथ] athavā jo [पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravyane [मिथ्यात्वम्] mithyātvabhāvarūp [न प्रकृतिः करोति] nathī prakr̥iti karatī [न जीवः] ke nathī jīv karato ( – bemānthī koī karatun nathī) em mānavāmān āve, [तस्मात्] to [पुद्गलद्रव्यं मिथ्यात्वम्] pudgaladravya svabhāve ja mithyātvabhāvarūp ṭhare! [तत् तु न खलु मिथ्या] te shun kharekhar mithyā nathī?
(āthī em siddha thāy chhe ke potānā mithyātvabhāvano – bhāvakarmano – kartā jīv ja chhe.)
ṭīkāḥ — jīv ja mithyātva ādi bhāvakarmano kartā chhe; kāraṇ ke jo te (bhāvakarma) achetan prakr̥itinun kārya hoy to tene ( – bhāvakarmane) achetanapaṇāno prasaṅg āve. jīv potānā ja mithyātvādi bhāvakarmano kartā chhe; kāraṇ ke jo jīv pudgaladravyanā mithyātvādi bhāvakarmane kare to pudgaladravyane chetanapaṇāno prasaṅg āve. vaḷī jīv ane prakr̥iti banne mithyātvādi bhāvakarmanā kartā chhe em paṇ nathī; kāraṇ ke jo te banne kartā hoy to jīvanī māphak achetan prakr̥itine paṇ tenun ( – bhāvakarmanun) phaḷ bhogavavāno prasaṅg āve. vaḷī jīv ane prakr̥iti banne mithyātvādi bhāvakarmanā akartā chhe em paṇ nathī; kāraṇ ke jo te banne akartā hoy to svabhāvathī ja pudgaladravyane mithyātvādi bhāvano prasaṅg āve. māṭe em siddha thayun ke — jīv kartā chhe ane potānun karma kārya chhe (arthāt jīv potānā mithyātvādi bhāvakarmano kartā chhe ane potānun bhāvakarma potānun kārya chhe).
bhāvārthaḥ — bhāvakarmano kartā jīv ja chhe em ā gāthāomān siddha karyun chhe. ahīn em jāṇavun ke — paramārthe anya dravya anya dravyanā bhāvanun kartā hoy nahi tethī je chetananā bhāvo chhe temano kartā chetan ja hoy. ā jīvane agnānathī je mithyātvādi bhāvarūp pariṇāmo chhe te chetan chhe, jaḍ nathī; ashuddhanishchayanayathī temane chidābhās paṇ kahevāmān āve chhe. e
Page 478 of 642
PDF/HTML Page 509 of 673
single page version
रज्ञायाः प्रकृतेः स्वकार्यफलभुग्भावानुषङ्गात्कृतिः ।
जीवस्यैव च कर्म तच्चिदनुगं ज्ञाता न यत्पुद्गलः ।।२०३।।
rīte te pariṇāmo chetan hovāthī, temano kartā paṇ chetan ja chhe; kāraṇ ke chetanakarmano kartā chetan ja hoy — e paramārtha chhe. abhedadraṣhṭimān to jīv shuddhachetanāmātra ja chhe, parantu jyāre te karmanā nimitte pariṇame chhe tyāre te te pariṇāmothī yukta te thāy chhe ane tyāre pariṇām- pariṇāmīnī bhedadraṣhṭimān potānā agnānabhāvarūp pariṇāmono kartā jīv ja chhe. abhedadraṣhṭimān to kartākarmabhāv ja nathī, shuddhachetanāmātra jīvavastu chhe. ā pramāṇe yathārtha prakāre samajavun ke chetanakarmano kartā chetan ja chhe.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [कर्म कार्यत्वात् अकृतं न] karma (arthāt bhāvakarma) chhe te kārya chhe, māṭe te akr̥ut hoy nahi arthāt koīe karyā vinā thāy nahi. [च] vaḷī [तत् जीव-प्रकृत्योः द्वयोः कृतिः न] te (bhāvakarma) jīv ane prakr̥iti bannenī kr̥uti hoy em nathī, [अज्ञायाः प्रकृतेः स्व-कार्य-फल-भुग्-भाव-अनुषङ्गात्] kāraṇ ke jo te bannenun kārya hoy to gnānarahit (jaḍ) evī prakr̥itine paṇ potānā kāryanun phaḷ bhogavavāno prasaṅg āve. [एकस्याः प्रकृतेः न] vaḷī te (bhāvakarma) ek prakr̥itinī kr̥uti ( – ekalī prakr̥itinun kārya – ) paṇ nathī, [अचित्त्वलसनात्] kāraṇ ke prakr̥itine to achetanapaṇun prakāshe chhe (arthāt prakr̥iti to achetan chhe ane bhāvakarma chetan chhe). [ततः] māṭe [अस्य कर्ता जीवः] te bhāvakarmano kartā jīv ja chhe [च] ane [चिद्-अनुगं] chetanane anusaranārun arthāt chetan sāthe anvayarūp ( – chetananā pariṇāmarūp – ) evun [तत्] te bhāvakarma [जीवस्य एव कर्म] jīvanun ja karma chhe, [यत्] kāraṇ ke [पुद्गलः ज्ञाता न] pudgal to gnātā nathī (tethī te bhāvakarma pudgalanun karma hoī shake nahi).
bhāvārthaḥ — chetanakarma chetanane ja hoy; pudgal jaḍ chhe, tene chetanakarma kem hoy? 203.
havenī gāthāomān jeo bhāvakarmano kartā paṇ karmane ja māne chhe temane samajāvavāne syādvād anusār vastusthiti kaheshe; tenī sūchanārūp kāvya pratham kahe chheḥ —
Page 479 of 642
PDF/HTML Page 510 of 673
single page version
कर्तात्मैष कथञ्चिदित्यचलिता कैश्चिच्छ्रुतिः कोपिता ।
स्याद्वादप्रतिबन्धलब्धविजया वस्तुस्थितिः स्तूयते ।।२०४।।
shlokārthaḥ — [कैश्चित् हतकैः] koī ātmānā ghātak (sarvathā ekāntavādīo) [कर्म एव कर्तृ प्रवितर्क्य] karmane ja kartā vichārīne [आत्मनः कर्तृतां क्षिप्त्वा] ātmānā kartāpaṇāne uḍāḍīne, ‘[एषः आत्मा कथञ्चित् क र्ता] ā ātmā kathañchit kartā chhe’ [इति अचलिता श्रुतिः कोपिता] em kahenārī achalit shrutine kopit kare chhe ( – nirbādh jinavāṇīnī virādhanā kare chhe); [उद्धत-मोह-मुद्रित-धियां तेषाम् बोधस्य संशुद्धये] tīvra mohathī jemanī buddhi biḍāī gaī chhe evā te ātmaghātakonā gnānanī sanshuddhi arthe [वस्तुस्थितिः स्तूयते] (nīchenī gāthāomān) vastusthiti kahevāmān āve chhe — [स्याद्वाद-प्रतिबन्ध-लब्ध-विजया] ke je vastusthitie syādvādanā pratibandh vaḍe vijay meḷavyo chhe (arthāt je vastusthiti syādvādarūp niyamathī nirbādhapaṇe siddha thāy chhe).
bhāvārthaḥ — koī ekāntavādīo sarvathā ekāntathī karmano kartā karmane ja kahe chhe ane ātmāne akartā ja kahe chhe; teo ātmānā ghātak chhe. temanā par jinavāṇīno kop chhe, kāraṇ ke syādvādathī vastusthitine nirbādh rīte siddha karanārī jinavāṇī to ātmāne kathañchit kartā kahe chhe. ātmāne akartā ja kahenārā ekāntavādīonī buddhi utkaṭ mithyātvathī biḍāī gayelī chhe; temanā mithyātvane dūr karavāne āchāryabhagavān syādvād anusār jevī vastusthiti chhe tevī, nīchenī gāthāomān kahe chhe. 204.
‘ātmā sarvathā akartā nathī, kathañchit kartā paṇ chhe’ evā arthanī gāthāo have kahe chheḥ —
Page 480 of 642
PDF/HTML Page 511 of 673
single page version
Page 481 of 642
PDF/HTML Page 512 of 673
single page version
Page 482 of 642
PDF/HTML Page 513 of 673
single page version
gāthārthaḥ — ‘‘[कर्मभिः तु ] karmo [अज्ञानी क्रियते] (jīvane) agnānī kare chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः ज्ञानी] karmo (jīvane) gnānī kare chhe, [कर्मभिः स्वाप्यते] karmo suvāḍe chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः जागर्यते] karmo jagāḍe chhe, [कर्मभिः सुखी क्रियते] karmo sukhī kare chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः दुःखी क्रियते] karmo duḥkhī kare chhe, [कर्मभिः च मिथ्यात्वं नीयते] karmo mithyātva pamāḍe chhe [च एव] tem ja [असंयमं नीयते] karmo asanyam pamāḍe chhe, [कर्मभिः] karmo [उर्ध्वम् अधः च अपि तिर्यग्लोकं च] ūrdhvalok, adholok ane tiryaglokamān [भ्राम्यते] bhamāve chhe, [यत्किञ्चित् यावत् शुभाशुभं] je kāī paṇ jeṭalun shubh ashubh chhe te badhun [कर्मभिः च एव क्रियते] karmo ja kare chhe. [यस्मात्] jethī [कर्म करोति] karma kare chhe, [कर्म ददाति] karma āpe chhe, [हरति] karma harī le chhe — [इति यत्किञ्चित्] em je kāī paṇ kare chhe te karma ja kare chhe, [तस्मात् तु] tethī [सर्वजीवाः] sarva jīvo [अकारकाः आपन्नाः भवन्ति] akārak (akartā) ṭhare chhe.
vaḷī, [पुरुषः] puruṣhavedakarma [स्त्र्यभिलाषी] strīnun abhilāṣhī chhe [च] ane [स्त्रीकर्म] strīvedakarma [पुरुषम् अभिलषति] puruṣhanī abhilāṣhā kare chhe — [एषा आचार्यपरम्परागता ईद्रशी तु श्रुतिः] evī ā āchāryanī paramparāthī ūtarī āvelī shruti chhe; [तस्मात्] māṭe [अस्माकम् उपदेशे तु] amārā upadeshamān [कः अपि जीवः] koī paṇ jīv [अब्रह्मचारी न] abrahmachārī
Page 483 of 642
PDF/HTML Page 514 of 673
single page version
nathī, [यस्मात्] kāraṇ ke [कर्म च एव हि] karma ja [कर्म अभिलषति] karmanī abhilāṣhā kare chhe [इति भणितम्] em kahyun chhe.
vaḷī, [यस्मात् परं हन्ति] je parane haṇe chhe [च] ane [परेण हन्यते] je parathī haṇāy chhe [सा प्रकृतिः] te prakr̥iti chhe — [एतेन अर्थेन किल] e arthamān [परघातनाम इति भण्यते] paraghātanāmakarma kahevāmān āve chhe, [तस्मात्] tethī [अस्माकम् उपदेशे] amārā upadeshamān [कः अपि जीवः] koī paṇ jīv [उपघातकः न अस्ति] upaghātak (haṇanār) nathī [यस्मात्] kāraṇ ke [कर्म च एव हि] karma ja [कर्म हन्ति] karmane haṇe chhe [इति भणितम्] em kahyun chhe.’’
(āchāryabhagavān kahe chhe keḥ — ) [एवं तु] ā pramāṇe [ईद्रशं साङ्खयोपदेशं] āvo sāṅkhyamatano upadesh [ये श्रमणाः] je shramaṇo (jain munio) [प्ररूपयन्ति] prarūpe chhe [तेषां] temanā matamān [प्रकृतिः करोति] prakr̥iti ja kare chhe [आत्मानः च सर्वे] ane ātmāo to sarve [अकारकाः] akārak chhe em ṭhare chhe!
[अथवा] athavā (kartāpaṇāno pakṣha sādhavāne) [मन्यसे] jo tun em māne ke ‘[मम आत्मा] māro ātmā [आत्मनः] potānā [आत्मानम्] (dravyarūp) ātmāne [करोति] kare chhe’, [एतत् जानतः तव] to evun jāṇanārano tāro [एषः मिथ्यास्वभावः] e mithyāsvabhāv chhe (arthāt em jāṇavun te tāro mithyāsvabhāv chhe); [यद्] kāraṇ ke — [समये] siddhāntamān [आत्मा] ātmāne [नित्यः] nitya, [असङ्खयेयप्रदेशः] asaṅkhyāt-pradeshī [दर्शितः तु] batāvyo chhe, [ततः] tenāthī [सः] tene [हीनः अधिकः च] hīn-adhik [कर्तुं न अपि शक्यते] karī shakāto nathī; [विस्तरतः] vaḷī
Page 484 of 642
PDF/HTML Page 515 of 673
single page version
कर्मैवात्मानमज्ञानिनं करोति, ज्ञानावरणाख्यकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैव ज्ञानिनं
करोति, ज्ञानावरणाख्यकर्मक्षयोपशममन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैव स्वापयति, निद्राख्यकर्मोदय-
मन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैव जागरयति, निद्राख्यकर्मक्षयोपशममन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैव
सुखयति, सद्वेद्याख्यकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैव दुःखयति, असद्वेद्याख्यकर्मोदयमन्तरेण
तदनुपपत्तेः । कर्मैव मिथ्याद्रष्टिं करोति, मिथ्यात्वकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैवासंयतं
vistārathī paṇ [जीवस्य जीवरूपं] jīvanun jīvarūp [खलु] nishchayathī [लोकमात्रं जानीहि] lokamātra jāṇ; [ततः] tenāthī [किं सः हीनः अधिकः वा] shun te hīn athavā adhik thāy chhe? [द्रव्यम् कथं करोति] to pachhī (ātmā) dravyane (arthāt dravyarūp ātmāne) kaī rīte kare chhe?
[अथ] athavā jo ‘[ज्ञायकः भावः तु] gnāyak bhāv to [ज्ञानस्वभावेन तिष्ठति] gnānasvabhāve sthit rahe chhe’ [इति मतम् ] em mānavāmān āve, [तस्मात् अपि] to em paṇ [आत्मा स्वयं] ātmā pote [आत्मनः आत्मानं तु] potānā ātmāne [न करोति] karato nathī em ṭhare chhe!
(ā rīte kartāpaṇun sādhavā māṭe vivakṣhā palaṭīne je pakṣha kahyo te ghaṭato nathī.) (ā pramāṇe, karmano kartā karma ja mānavāmān āve to syādvād sāthe virodh āve chhe; māṭe ātmāne agnān-avasthāmān kathañchit potānā agnānabhāvarūp karmano kartā mānavo, jethī syādvād sāthe virodh āvato nathī.)
ṭīkāḥ — (ahīn pūrvapakṣha ā pramāṇe chheḥ) ‘‘karma ja ātmāne agnānī kare chhe, kāraṇ ke gnānāvaraṇ nāmanā karmanā uday vinā tenī ( – agnānanī) anupapatti chhe; karma ja (ātmāne) gnānī kare chhe, kāraṇ ke gnānāvaraṇ nāmanā karmanā kṣhayopasham vinā tenī anupapatti chhe; karma ja suvāḍe chhe, kāraṇ ke nidrā nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; karma ja jagāḍe chhe, kāraṇ ke nidrā nāmanā karmanā kṣhayopasham vinā tenī anupapatti chhe; karma ja sukhī kare chhe, kāraṇ ke shātāvedanīy nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; karma ja duḥkhī kare chhe, kāraṇ ke ashātāvedanīy nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; karma ja mithyādraṣhṭi
Page 485 of 642
PDF/HTML Page 516 of 673
single page version
करोति, चारित्रमोहाख्यकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । कर्मैवोर्ध्वाधस्तिर्यग्लोकं भ्रमयति, आनुपूर्व्याख्यकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । अपरमपि यद्यावत्किञ्चिच्छुभाशुभं तत्तावत्सकलमपि कर्मैव करोति, प्रशस्ताप्रशस्तरागाख्यकर्मोदयमन्तरेण तदनुपपत्तेः । यत एवं समस्तमपि स्वतन्त्रं कर्म करोति, कर्म ददाति, कर्म हरति च, ततः सर्व एव जीवाः नित्यमेवैकान्तेनाकर्तार एवेति निश्चिनुमः । किञ्च--श्रुतिरप्येनमर्थमाह; पुंवेदाख्यं कर्म स्त्रियमभिलषति, स्त्रीवेदाख्यं कर्म पुमांसमभिलषति इति वाक्येन कर्मण एव कर्माभिलाषकर्तृत्वसमर्थनेन जीवस्याब्रह्मकर्तृत्व- प्रतिषेधात्, तथा यत्परं हन्ति, येन च परेण हन्यते तत्परघातकर्मेति वाक्येन कर्मण एव कर्मघातकर्तृत्वसमर्थनेन जीवस्य घातकर्तृत्वप्रतिषेधाच्च सर्वथैवाकर्तृत्वज्ञापनात् । एवमीद्रशं सांख्यसमयं स्वप्रज्ञापराधेन सूत्रार्थमबुध्यमानाः केचिच्छ्रमणाभासाः प्ररूपयन्ति; तेषां प्रकृतेरेकान्तेन kare chhe, kāraṇ ke mithyātvakarmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; karma ja asanyamī kare chhe, kāraṇ ke chāritramoh nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; karma ja ūrdhvalokamān, adholokamān ane tiryaglokamān bhamāve chhe, kāraṇ ke ānupūrvī nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe; bījun paṇ je kāī paṇ jeṭalun shubh-ashubh chhe te badhuy karma ja kare chhe, kāraṇ ke prashasta-aprashasta rāg nāmanā karmanā uday vinā tenī anupapatti chhe. e rīte badhuy svatantrapaṇe karma ja kare chhe, karma ja āpe chhe, karma ja harī le chhe, tethī ame em nishchay karīe chhīe ke — sarve jīvo sadāy ekānte akartā ja chhe. vaḷī shruti (bhagavānanī vāṇī, shāstra) paṇ e ja arthane kahe chhe; kāraṇ ke, (te shruti) ‘puruṣhaved nāmanun karma strīnī abhilāṣhā kare chhe ane strīved nāmanun karma puruṣhanī abhilāṣhā kare chhe’ e vākyathī karmane ja karmanī abhilāṣhānā kartāpaṇānā samarthan vaḍe jīvane abrahmacharyanā kartāpaṇāno niṣhedh kare chhe, tathā ‘je parane haṇe chhe ane je parathī haṇāy chhe te paraghātakarma chhe’ e vākyathī karmane ja karmanā ghātanun kartāpaṇun hovānā samarthan vaḍe jīvane ghātanā kartāpaṇāno niṣhedh kare chhe, ane e rīte (abrahmacharyanā tathā ghātanā kartāpaṇānā niṣhedh dvārā) jīvanun sarvathā ja akartāpaṇun jaṇāve chhe.’’
(āchāryadev kahe chhe keḥ — ) ā pramāṇe āvā sāṅkhyamatane, potānī pragnānā (buddhinā) aparādhathī sūtranā arthane nahi jāṇanārā keṭalāk *shramaṇābhāso prarūpe chhe; temanī, ekānte prakr̥itinā kartāpaṇānī mānyatāthī, samasta jīvone ekānte akartāpaṇun āvī paḍe chhe tethī ‘jīv * shramaṇābhās = muninā guṇo nahi hovā chhatān potāne muni kahevarāvanār
Page 486 of 642
PDF/HTML Page 517 of 673
single page version
कर्तृत्वाभ्युपगमेन सर्वेषामेव जीवानामेकान्तेनाकर्तृत्वापत्तेः जीवः कर्तेति श्रुतेः कोपो दुःशक्यः परिहर्तुम् । यस्तु कर्म आत्मनोऽज्ञानादिसर्वभावान् पर्यायरूपान् करोति, आत्मा त्वात्मानमेवैकं द्रव्यरूपं करोति, ततो जीवः कर्तेति श्रुतिकोपो न भवतीत्यभिप्रायः स मिथ्यैव । जीवो
हि द्रव्यरूपेण तावन्नित्योऽसंख्येयप्रदेशो लोकपरिमाणश्च । तत्र न तावन्नित्यस्य कार्यत्वमुप-
पन्नं, कृतकत्वनित्यत्वयोरेकत्वविरोधात् । न चावस्थितासंख्येयप्रदेशस्यैकस्य पुद्गलस्कन्धस्येव
प्रदेशप्रक्षेपणाकर्षणद्वारेणापि तस्य कार्यत्वं, प्रदेशप्रक्षेपणाकर्षणे सति तस्यैकत्वव्याघातात् । न
चापि सकललोकवास्तुविस्तारपरिमितनियतनिजाभोगसंग्रहस्य प्रदेशसङ्कोचनविकाशनद्वारेण तस्य कार्यत्वं, प्रदेशसङ्कोचनविकाशनयोरपि शुष्कार्द्रचर्मवत्प्रतिनियतनिजविस्ताराद्धीनाधिकस्य तस्य कर्तुमशक्यत्वात् । यस्तु वस्तुस्वभावस्य सर्वथापोढुमशक्यत्वात् ज्ञायको भावो ज्ञानस्वभावेन सर्वदैव
kartā chhe’ evī je shruti teno kop ṭāḷavo ashakya thāy chhe (arthāt bhagavānanī vāṇīnī virādhanā thāy chhe). vaḷī, ‘karma ātmānā agnānādi sarva bhāvone — ke jeo paryāyarūp chhe temane — kare chhe, ane ātmā to ātmāne ja ekane dravyarūpane kare chhe māṭe jīv kartā chhe; e rīte shrutino kop thato nathī’ — evo je abhiprāy chhe te mithyā ja chhe. (te samajāvavāmān āve chheḥ) jīv to dravyarūpe nitya chhe, asaṅkhyāt-pradeshī chhe ane lokaparimāṇ chhe. temān pratham, nityanun kāryapaṇun banī shakatun nathī, kāraṇ ke kr̥utakapaṇāne ane nityapaṇāne ekapaṇāno virodh chhe. (ātmā nitya chhe tethī te kr̥utak arthāt koīe karelo hoī shake nahi.) vaḷī avasthit asaṅkhya-pradeshī ek evā tene ( – ātmāne), pudgalaskandhanī māphak, pradeshonān prakṣhepaṇ-ākarṣhaṇ dvārā paṇ kāryapaṇun banī shakatun nathī, kāraṇ ke pradeshonun prakṣhepaṇ tathā ākarṣhaṇ thāy to tenā ekapaṇāno vyāghāt thāy. (skandh anek paramāṇuono banelo chhe, māṭe temānthī paramāṇuo nīkaḷī jāy tem ja temān paramāṇuo āve; parantu ātmā nishchit asaṅkhya-pradeshavāḷun ek ja dravya hovāthī te potānā pradeshone kāḍhī nākhī shake nahi tem ja vadhāre pradeshone laī shake nahi.) vaḷī sakaḷ lokarūpī gharanā vistārathī parimit jeno nishchit nij *vistār-saṅgrah chhe (arthāt lok jeṭalun jenun nishchit māp chhe) tene ( – ātmāne) pradeshonā saṅkoch-vikās dvārā paṇ kāryapaṇun banī shakatun nathī, kāraṇ ke pradeshonā saṅkoch-vistār thavā chhatān paṇ, sūkā-bhīnā chāmaḍānī māphak, nishchit nij vistārane līdhe tene ( – ātmāne) hīn-adhik karī shakāto nathī. (ā rīte ātmāne dravyarūp ātmānun kartāpaṇun ghaṭī shakatun nathī.) vaḷī, ‘‘vastusvabhāvanun sarvathā maṭavun ashakya hovāthī gnāyak bhāv gnānasvabhāve ja sadāy sthit rahe chhe ane em * saṅgrah = jaththo; moṭap.
Page 487 of 642
PDF/HTML Page 518 of 673
single page version
तिष्ठति, तथा तिष्ठंश्च ज्ञायककर्तृत्वयोरत्यन्तविरुद्धत्वान्मिथ्यात्वादिभावानां न कर्ता भवति, भवन्ति च मिथ्यात्वादिभावाः, ततस्तेषां कर्मैव कर्तृ प्ररूप्यत इति वासनोन्मेषः स तु नितरामात्मात्मानं करोतीत्यभ्युपगममुपहन्त्येव । ततो ज्ञायकस्य भावस्य सामान्यापेक्षया ज्ञानस्वभावावस्थितत्वेऽपि कर्मजानां मिथ्यात्वादिभावानां ज्ञान- समयेऽनादिज्ञेयज्ञानभेदविज्ञानशून्यत्वात् परमात्मेति जानतो विशेषापेक्षया त्वज्ञानरूपस्य ज्ञानपरिणामस्य करणात्कर्तृत्वमनुमन्तव्यं; तावद्यावत्तदादिज्ञेयज्ञानभेदविज्ञानपूर्णत्वादात्मानमेवात्मेति जानतो विशेषापेक्षयापि ज्ञानरूपेणैव ज्ञानपरिणामेन परिणममानस्य केवलं ज्ञातृत्वात्साक्षाद- कर्तृत्वं स्यात्
sthit raheto thako, gnāyakapaṇāne ane kartāpaṇāne atyant viruddhatā hovāthī, mithyātvādi bhāvono kartā thato nathī; ane mithyātvādi bhāvo to thāy chhe; tethī temano kartā karma ja chhe em prarūpaṇ karavāmān āve chhe’’ — āvī je vāsanā (abhiprāy, valaṇ) pragaṭ karavāmān āve chhe te paṇ ‘ātmā ātmāne kare chhe’ evī (pūrvokta) mānyatāne atishayapaṇe haṇe ja chhe (kāraṇ ke sadāy gnāyak mānavāthī ātmā akartā ja ṭharyo).
māṭe, gnāyak bhāv sāmānya apekṣhāe gnānasvabhāve avasthit hovā chhatān, karmathī utpanna thatā mithyātvādi bhāvonā gnānasamaye, anādikāḷathī gney ane gnānanā bhedavignānathī shūnya hovāne līdhe, parane ātmā tarīke jāṇato evo te (gnāyak bhāv) visheṣh apekṣhāe agnānarūp gnānapariṇāmane karato hovāthī ( – agnānarūp evun je gnānanun pariṇaman tene karato hovāthī), tene kartāpaṇun sammat karavun (arthāt te kartā chhe em svīkāravun); te tyān sudhī ke jyān sudhī bhedavignānanā ādithī gney ane gnānanā bhedavignānathī pūrṇa (arthāt bhedavignān sahit) thavāne līdhe ātmāne ja ātmā tarīke jāṇato evo te (gnāyak bhāv), visheṣh apekṣhāe paṇ gnānarūp ja gnānapariṇāme pariṇamato thako ( – gnānarūp evun je gnānanun pariṇaman te-rūpe ja pariṇamato thako), kevaḷ gnātāpaṇāne līdhe sākṣhāt akartā thāy.
bhāvārthaḥ — keṭalāk jain munio paṇ syādvād-vāṇīne barābar nahi samajīne sarvathā ekāntano abhiprāy kare chhe ane vivakṣhā palaṭīne em kahe chhe ke — ‘‘ātmā to bhāvakarmano akartā ja chhe, karmaprakr̥itino uday ja bhāvakarmane kare chhe; agnān, gnān, sūvun, jāgavun, sukh, duḥkh, mithyātva, asanyam, chār gatiomān bhramaṇ — e badhānne, tathā je kāī shubh- ashubh bhāvo chhe te badhāyane karma ja kare chhe; jīv to akartā chhe.’’ vaḷī te munio shāstrano paṇ evo ja artha kare chhe ke — ‘‘vedanā udayathī strī-puruṣhano vikār thāy chhe ane upaghāt
Page 488 of 642
PDF/HTML Page 519 of 673
single page version
कर्तारं कलयन्तु तं किल सदा भेदावबोधादधः ।
पश्यन्तु च्युतकर्तृभावमचलं ज्ञातारमेकं परम् ।।२०५।।
tathā paraghāt prakr̥itinā udayathī paraspar ghāt pravarte chhe.’’ ā pramāṇe, jem sāṅkhyamatī badhuy prakr̥itinun ja kārya māne chhe ane puruṣhane akartā māne chhe tem, potānī buddhinā doṣhathī ā munionun paṇ evun ja ekāntik mānavun thayun. māṭe jinavāṇī to syādvādarūp hovāthī, sarvathā ekānt mānanārā te munio par jinavāṇīno kop avashya thāy chhe. jinavāṇīnā kopanā bhayathī jo teo vivakṣhā palaṭīne em kahe ke — ‘‘bhāvakarmano kartā karma chhe ane potānā ātmāno (arthāt potāno) kartā ātmā chhe; e rīte ame ātmāne kathañchit kartā kahīe chhīe, tethī vāṇīno kop thato nathī;’’ to ā temanun kahevun paṇ mithyā ja chhe. ātmā dravye nitya chhe, asaṅkhyāt pradeshovāḷo chhe, lokaparimāṇ chhe, tethī temān to kāī navīn karavānun chhe nahi; ane je bhāvakarmarūp paryāyo chhe temano kartā to te munio karmane ja kahe chhe; māṭe ātmā to akartā ja rahyo! to pachhī vāṇīno kop kaī rīte maṭyo? māṭe ātmānā kartāpaṇā ane akartāpaṇānī vivakṣhā yathārtha mānavī te ja syādvādanun sāchun mānavun chhe. ātmānā kartāpaṇā-akartāpaṇā viṣhe satyārtha syādvād-prarūpaṇ ā pramāṇe chheḥ —
ātmā sāmānya apekṣhāe to gnānasvabhāve ja sthit chhe; parantu mithyātvādi bhāvone jāṇatī vakhate, anādi kāḷathī gney ane gnānanā bhedavignānanā abhāvane līdhe, gneyarūp mithyātvādi bhāvone ātmā tarīke jāṇe chhe, tethī e rīte visheṣh apekṣhāe agnānarūp gnānapariṇāmane karato hovāthī kartā chhe; ane jyāre bhedavignān thavāthī ātmāne ja ātmā tarīke jāṇe chhe tyāre visheṣh apekṣhāe paṇ gnānarūp gnānapariṇāme ja pariṇamato thako kevaḷ gnātā rahevāthī sākṣhāt
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [अमी आर्हताः अपि] ā arhatnā matanā anuyāyīo arthāt jaino paṇ [पुरुषं] ātmāne, [सांख्याः इव] sāṅkhyamatīonī jem, [अकर्तारम् मा स्पृशन्तु] (sarvathā) akartā na māno; [भेद-अवबोधात् अधः] bhedagnān thayā pahelān [तं किल] tene [सदा] nirantar [कर्तारम् कलयन्तु] kartā māno, [तु] ane [ऊर्ध्वम्] bhedagnān thayā pachhī [उद्धत-बोध-धाम-नियतं स्वयं प्रत्यक्षम्
Page 489 of 642
PDF/HTML Page 520 of 673
single page version
निजमनसि विधत्ते कर्तृभोक्त्रोर्विभेदम् ।
स्वयमयमभिषिञ्चंश्चिच्चमत्कार एव ।।२०६।।
एनम्] uddhat *gnānadhāmamān nishchit evā ā svayam pratyakṣha ātmāne [च्युत-कर्तृभावम् अचलं एकं परम् ज्ञातारम्] kartāpaṇā vināno, achaḷ, ek param gnātā ja [पश्यन्तु] dekho.
bhāvārthaḥ — sāṅkhyamatīo puruṣhane sarvathā ekāntathī akartā, shuddha udāsīn chaitanyamātra māne chhe. āvun mānavāthī puruṣhane sansāranā abhāvano prasaṅg āve chhe; ane jo prakr̥itine sansār mānavāmān āve to te paṇ ghaṭatun nathī, kāraṇ ke prakr̥iti to jaḍ chhe, tene sukhaduḥkh ādinun samvedan nathī, tene sansār kevo? āvā anek doṣho ekānt mānyatāmān āve chhe. sarvathā ekānt vastunun svarūp ja nathī. māṭe sāṅkhyamatīo mithyādraṣhṭi chhe; ane jo jaino paṇ evun māne to teo paṇ mithyādraṣhṭi chhe. tethī āchāryadev upadesh kare chhe ke — sāṅkhyamatīonī māphak jaino ātmāne sarvathā akartā na māno; jyān sudhī svaparanun bhedavignān na hoy tyān sudhī to tene rāgādikano — potānān chetanarūp bhāvakarmono — kartā māno, ane bhedavignān thayā pachhī shuddha vignānaghan, samasta kartāpaṇānā bhāvathī rahit, ek gnātā ja māno. ām ek ja ātmāmān kartāpaṇun tathā akartāpaṇun — e banne bhāvo vivakṣhāvash siddha thāy chhe. āvo syādvād mat jainono chhe; ane vastusvabhāv paṇ evo ja chhe, kalpanā nathī. āvun (syādvād anusār) mānavāthī puruṣhane sansār-mokṣha ādinī siddhi thāy chhe; sarvathā ekānt mānavāthī sarva nishchay-vyavahārano lop thāy chhe. 205.
havenī gāthāomān, ‘kartā anya chhe ane bhoktā anya chhe’ evun mānanārā kṣhaṇikavādī bauddhamatīone temanī sarvathā ekānt mānyatāmān dūṣhaṇ batāvashe ane syādvād anusār je rīte vastusvarūp arthāt kartābhoktāpaṇun chhe te rīte kaheshe. te gāthāonī sūchanānun kāvya pratham kahe chheḥ —
shlokārthaḥ — [इह] ā jagatamān [एकः] koī ek to (arthāt kṣhaṇikavādī bauddhamatī to) [इदम् आत्मतत्त्वं क्षणिकम् कल्पयित्वा] ā ātmatattvane kṣhaṇik kalpīne [निज-मनसि] potānā manamān [कर्तृ-भोक्त्रोः विभेदं विधत्ते] kartā ane bhoktāno bhed kare chhe ( – anya kartā chhe ane anya bhoktā chhe evun māne chhe); [तस्य विमोहं] tenā mohane (agnānane) [अयम् चित्-चमत्कारः * gnānadhām = gnānamandir; gnānaprakāsh.