Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kalash: 207-214 ; Gatha: 345-365.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 27 of 34

 

Page 490 of 642
PDF/HTML Page 521 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
वृत्त्यंशभेदतोऽत्यन्तं वृत्तिमन्नाशकल्पनात् ।
अन्यः करोति भुंक्तेऽन्य इत्येकान्तश्चकास्तु मा ।।२०७।।

एव स्वयम्] ā chaitanyachamatkār ja pote [नित्य-अमृत-ओघैः] nityatārūp amr̥utanā ogh ( – samūho) vaḍe [अभिषिञ्चन्] abhisiñchan karato thako, [अपहरति] dūr kare chhe.

bhāvārthaḥ — kṣhaṇikavādī kartā-bhoktāmān bhed māne chhe, arthāt pahelī kṣhaṇe je ātmā hato te bījī kṣhaṇe nathī — em māne chhe. āchāryadev kahe chhe ke — ame tene shun samajāvīe? ā chaitanya ja tenun agnān dūr karashe — ke je (chaitanya) anubhavagochar nitya chhe. pahelī kṣhaṇe je ātmā hato te ja bījī kṣhaṇe kahe chhe ke ‘hun pahelān hato te ja chhun’; āvun smaraṇapūrvak pratyabhignān ātmānī nityatā batāve chhe. ahīn bauddhamatī kahe chhe ke — ‘je pahelī kṣhaṇe hato te ja hun bījī kṣhaṇe chhun’ evun mānavun te to anādi avidyāthī bhram chhe; e bhram maṭe tyāre tattva siddha thāy, samasta klesh maṭe. teno uttar āpavāmān āve chhe ke — ‘‘he bauddha! tun ā je dalīl kare chhe te ākhī dalīl karanār ek ja ātmā chhe ke anek ātmāo chhe? vaḷī tārī ākhī dalīl ek ja ātmā sāmbhaḷe chhe em mānīne tun dalīl kare chhe ke ākhī dalīl pūrī thatān sudhīmān anek ātmāo palaṭāī jāy chhe em mānīne dalīl kare chhe? jo anek ātmāo palaṭāī jatā hoy to tārī ākhī dalīl to koī ātmā sāmbhaḷato nathī; to pachhī dalīl karavānun prayojan shun?* ām anek rīte vichārī jotān tane jaṇāshe ke ātmāne kṣhaṇik mānīne pratyabhignānane bhram kahī devo te yathārtha nathī. māṭe em samajavun ke — ātmāne ekānte nitya ke ekānte anitya mānavo te banne bhram chhe, vastusvarūp nathī; ame (jaino) kathañchit nityānityātmak vastusvarūp kahīe chhīe te ja satyārtha chhe’’. 206.

pharī, kṣhaṇikavādane yukti vaḍe niṣhedhatun, āgaḷanī gāthāonī sūchanārūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [वृत्ति-अंश-भेदतः] vr̥uttyanshonā arthāt paryāyonā bhedane līdhe [अत्यन्तं वृत्तिमत्-नाश-कल्पनात्] ‘vr̥uttimān arthāt dravya atyant (sarvathā) nāsh pāme chhe’ evī kalpanā dvārā [अन्यः करोति] ‘anya kare chhe ane [अन्यः भुंक्ते] anya bhogave chhe’ [इति एकान्तः मा चकास्तु] evo ekānt na prakāsho. * jo em kahevāmān āve ke ‘ātmā to nāsh pāme chhe paṇ te sanskār mūkato jāy chhe’ to te paṇ yathārtha

nathī; ātmā nāsh pāme to ādhār vinā sanskār kem rahī shake? vaḷī kadāpi ek ātmā sanskār mūkato
jāy, topaṇ te ātmānā sanskār bījā ātmāmān pesī jāy evo niyam nyāyasaṅgat nathī.

Page 491 of 642
PDF/HTML Page 522 of 673
single page version

केहिंचि दु पज्जएहिं विणस्सए णेव केहिंचि दु जीवो ।
जम्हा तम्हा कुव्वदि सो वा अण्णो व णेयंतो ।।३४५।।
केहिंचि दु पज्जएहिं विणस्सए णेव केहिंचि दु जीवो ।
जम्हा तम्हा वेददि सो वा अण्णो व णेयंतो ।।३४६।।
जो चेव कुणदि सो चिय ण वेदए जस्स एस सिद्धंतो ।
सो जीवो णादव्वो मिच्छादिट्ठी अणारिहदो ।।३४७।।
अण्णो करेदि अण्णो परिभुंजदि जस्स एस सिद्धंतो ।
सो जीवो णादव्वो मिच्छादिट्ठी अणारिहदो ।।३४८।।
कैश्चित्तु पर्यायैर्विनश्यति नैव कैश्चित्तु जीवः ।
यस्मात्तस्मात्करोति स वा अन्यो वा नैकान्तः ।।३४५।।

bhāvārthaḥ — dravyanī avasthāo kṣhaṇe kṣhaṇe nāsh pāmatī hovāthī bauddhamatī em māne chhe ke ‘dravya ja sarvathā nāsh pāme chhe’. āvī ekānt mānyatā mithyā chhe. jo avasthāvān padārthano nāsh thāy to avasthā konā āshraye thāy? e rīte bannenā nāshano prasaṅg āvavāthī shūnyano prasaṅg āve chhe. 207.

have gāthāomān anekāntane pragaṭ karīne kṣhaṇikavādane spaṣhṭa rīte niṣhedhe chheḥ —

paryāy kanīkathī viṇase jīv, kanīkathī nahi viṇase,
tethī kare chhe te ja ke bījo — nahīn ekānt chhe. 345.
paryāy kanīkathī viṇase jīv, kanīkathī nahi viṇase,
jīv tethī vede te ja ke bījo — nahīn ekānt chhe. 346.
jīv je kare te bhogave nahi — jehano siddhānt e,
te jīv mithyādraṣhṭi chhe, arhantanā matano nathī. 347.
jīv anya karato, anya vede — jehano siddhānt e,
te jīv mithyādraṣhṭi chhe, arhantanā matano nathī. 348.

gāthārthaḥ — [यस्मात्] kāraṇ ke [जीवः] jīv [कैश्चित् पर्यायैः तु] keṭalāk paryāyothī

Page 492 of 642
PDF/HTML Page 523 of 673
single page version

कैश्चित्तु पर्यायैर्विनश्यति नैव कैश्चित्तु जीवः ।
यस्मात्तस्माद्वेदयते स वा अन्यो वा नैकान्तः ।।३४६।।
यश्चैव करोति स चैव न वेदयते यस्य एष सिद्धान्तः ।
स जीवो ज्ञातव्यो मिथ्याद्रष्टिरनार्हतः ।।३४७।।
अन्यः करोत्यन्यः परिभुंक्ते यस्य एष सिद्धान्तः ।
स जीवो ज्ञातव्यो मिथ्याद्रष्टिरनार्हतः ।।३४८।।

यतो हि प्रतिसमयं सम्भवदगुरुलघुगुणपरिणामद्वारेण क्षणिकत्वादचलितचैतन्यान्वय- गुणद्वारेण नित्यत्वाच्च जीवः कैश्चित्पर्यायैर्विनश्यति, कैश्चित्तु न विनश्यतीति द्विस्वभावो जीवस्वभावः । ततो य एव करोति स एवान्यो वा वेदयते, य एव वेदयते, स एवान्यो वा [विनश्यति] nāsh pāme chhe [तु] ane [कैश्चित्] keṭalāk paryāyothī [न एव] nathī nāsh pāmato, [तस्मात्] tethī [सः वा करोति] ‘(je bhogave chhe) te ja kare chhe’ [अन्यः वा] athavā ‘bījo

ja kare chhe’ [न एकान्तः] evo ekānt nathī ( – syādvād chhe).

[यस्मात्] kāraṇ ke [जीवः] jīv [कैश्चित् पर्यायैः तु] keṭalāk paryāyothī [विनश्यति] nāsh pāme chhe [तु] ane [कैश्चित्] keṭalāk paryāyothī [न एव] nathī nāsh pāmato, [तस्मात्] tethī [सः वा वेदयते] ‘(je kare chhe) te ja bhogave chhe’ [अन्यः वा] athavā ‘bījo ja bhogave chhe’ [न एकान्तः] evo ekānt nathī ( – syādvād chhe).

‘[यः च एव करोति] je kare chhe [सः च एव न वेदयते] te ja nathī bhogavato’ [एषः यस्य सिद्धान्तः] evo jeno siddhānt chhe, [सः जीवः] te jīv [मिथ्याद्रष्टिः] mithyādraṣhṭi, [अनार्हतः] anārhat ( – arhatnā matane nahi mānanāro) [ज्ञातव्यः] jāṇavo.

‘[अन्यः करोति] bījo kare chhe [अन्यः परिभुंक्ते] ane bījo bhogave chhe’ [एषः यस्य सिद्धान्तः] evo jeno siddhānt chhe, [सः जीवः] te jīv [मिथ्याद्रष्टिः] mithyādraṣhṭi, [अनार्हतः] anārhat ( – ajain) [ज्ञातव्यः] jāṇavo.

ṭīkāḥ — jīv, pratisamaye sambhavatā ( – darek samaye thatā) agurulaghuguṇanā pariṇām dvārā kṣhaṇik hovāthī ane achalit chaitanyanā anvayarūp guṇ dvārā nitya hovāthī, keṭalāk paryāyothī vināsh pāme chhe ane keṭalāk paryāyothī nathī vināsh pāmato — em be svabhāvavāḷo jīvasvabhāv chhe; tethī ‘je kare chhe te ja bhogave chhe’ athavā ‘bījo ja bhogave chhe’, ‘je bhogave

Page 493 of 642
PDF/HTML Page 524 of 673
single page version

करोतीति नास्त्येकान्तः । एवमनेकान्तेऽपि यस्तत्क्षणवर्तमानस्यैव परमार्थसत्त्वेन वस्तुत्वमिति वस्त्वंशेऽपि वस्तुत्वमध्यास्य शुद्धनयलोभाद्रजुसूत्रैकान्ते स्थित्वा य एव करोति स एव न वेदयते, अन्यः करोति अन्यो वेदयते इति पश्यति स मिथ्याद्रष्टिरेव द्रष्टव्यः, क्षणिकत्वेऽपि वृत्त्यंशानां वृत्तिमतश्चैतन्यचमत्कारस्य टङ्कोत्कीर्णस्यैवान्तःप्रतिभासमानत्वात् ।

chhe te ja kare chhe’ athavā ‘bījo ja kare chhe’ — evo ekānt nathī. ām anekānt hovā chhatān, ‘je (paryāy) te kṣhaṇe varte chhe, tene ja paramārtha satpaṇun hovāthī, te ja vastu chhe’ em vastunā anshamān vastupaṇāno adhyās karīne shuddhanayanā lobhathī r̥̄ujusūtranayanā ekāntamān rahīne je em dekhe – māne chhe ke ‘‘je kare chhe te ja nathī bhogavato, bījo kare chhe ane bījo bhogave chhe’’, te jīv mithyādraṣhṭi ja dekhavo – mānavo; kāraṇ ke, vr̥uttyanshonun (paryāyonun) kṣhaṇikapaṇun hovā chhatān, vr̥uttimān (paryāyī) je chaitanyachamatkār (ātmā) te to ṭaṅkotkīrṇa (nitya) ja antaraṅgamān pratibhāse chhe.

bhāvārthaḥ — vastuno svabhāv jinavāṇīmān dravyaparyāyasvarūp kahyo chhe; māṭe syādvādathī evo anekānt siddha thāy chhe ke paryāy-apekṣhāe to vastu kṣhaṇik chhe ane dravya- apekṣhāe nitya chhe. jīv paṇ vastu hovāthī dravyaparyāyasvarūp chhe. tethī, paryāyadraṣhṭie jovāmān āve to kāryane kare chhe ek paryāy, ane bhogave chhe anya paryāy; jem ke — manuṣhyaparyāye shubhāshubh karma karyān ane tenun phaḷ devādiparyāye bhogavyun. dravyadraṣhṭie jovāmān āve to, je kare chhe te ja bhogave chhe; jem ke — manuṣhyaparyāyamān je jīvadravye shubhāshubh karma karyān, te ja jīvadravye devādi paryāyamān pote karelān karmanun phaḷ bhogavyun.

ā rīte vastunun svarūp anekāntarūp siddha hovā chhatān, je jīv shuddhanayane samajyā vinā shuddhanayanā lobhathī vastunā ek anshane ( – vartamān kāḷamān vartatā paryāyane) ja vastu mānī r̥̄ujusūtranayanā viṣhayano ekānt pakaḍī em māne chhe ke ‘je kare chhe te ja bhogavato nathī — anya bhogave chhe, ane je bhogave chhe te ja karato nathī — anya kare chhe’, te jīv mithyādraṣhṭi chhe, arhantanā matano nathī; kāraṇ ke, paryāyonun kṣhaṇikapaṇun hovā chhatān, dravyarūp chaitanyachamatkār to anubhavagochar nitya chhe; pratyabhignānathī jaṇāy chhe ke ‘bāḷak avasthāmān je hun hato te ja hun taruṇ avasthāmān hato ane te ja hun vr̥uddha avasthāmān chhun’. ā rīte je kathañchit nityarūpe anubhavagochar chhe — svasamvedanamān āve chhe ane jene jinavāṇī paṇ evo ja gāy chhe, tene je na māne te mithyādraṣhṭi chhe em jāṇavun.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

Page 494 of 642
PDF/HTML Page 525 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
आत्मानं परिशुद्धमीप्सुभिरतिव्याप्तिं प्रपद्यान्धकैः
कालोपाधिबलादशुद्धिमधिकां तत्रापि मत्वा परैः ।
चैतन्यं क्षणिकं प्रकल्प्य पृथुकैः शुद्धर्जुसूत्रे रतै-
रात्मा व्युज्झित एष हारवदहो निःसूत्रमुक्तेक्षिभिः ।।२०८।।

shlokārthaḥ — [आत्मानं परिशुद्धम् ईप्सुभिः परैः अन्धकैः] ātmāne samastapaṇe shuddha ichchhanārā bījā koī andhoe — [पृथुकैः] bālish janoe (bauddhoe) — [काल-उपाधि-बलात् अपि तत्र अधिकाम् अशुद्धिम् मत्वा] kāḷanī upādhinā kāraṇe paṇ ātmāmān adhik ashuddhi mānīne [अतिव्याप्तिं प्रपद्य] ativyāptine pāmīne, [शुद्ध-ऋजुसूत्रे रतैः] shuddha r̥̄ujusūtranayamān rat thayā thakā [चैतन्यं क्षणिकं प्रकल्प्य] chaitanyane kṣhaṇik kalpīne, [अहो एषः आत्मा व्युज्झितः] ā ātmāne chhoḍī dīdho; [निःसूत्र-मुक्ता-ईक्षिभिः हारवत्] jem hāramānno doro nahi jotān kevaḷ motīne ja jonārāo hārane chhoḍī de chhe tem.

bhāvārthaḥ — ātmāne samastapaṇe shuddha mānavānā ichchhak evā bauddhoe vichāryun ke — ‘‘ātmāne nitya mānavāmān āve to nityamān kāḷanī apekṣhā āve chhe tethī upādhi lāgī jashe; em kāḷanī upādhi lāgavāthī ātmāne moṭī ashuddhatā āvashe ane tethī ativyāpti doṣh lāgashe.’’ ā doṣhanā bhayathī teoe shuddha r̥̄ujusūtranayano viṣhay je vartamān samay teṭalo ja mātra ( – kṣhaṇik ja – ) ātmāne mānyo ane nityānityasvarūp ātmāne na mānyo. ām ātmāne sarvathā kṣhaṇik mānavāthī temane nityānityasvarūp – dravyaparyāyasvarūp satyārtha ātmānī prāpti na thaī; mātra kṣhaṇik paryāyamān ātmānī kalpanā thaī; parantu te ātmā satyārtha nathī.

motīnā hāramān, dorāmān anek motī parovelān hoy chhe; je māṇas te hār nāmanī vastune motī tem ja dorā sahit dekhato nathī — mātra motīne ja jue chhe, te chhūṭā chhūṭā motīne ja grahaṇ kare chhe, hārane chhoḍī de chhe; arthāt tene hāranī prāpti thatī nathī. tevī rīte je jīvo ātmānā ek chaitanyabhāvane grahaṇ karatā nathī ane samaye samaye vartanāpariṇāmarūp upayoganī pravr̥uttine dekhī ātmāne anitya kalpīne, r̥̄ujusūtranayano viṣhay je vartamān-samayamātra kṣhaṇikapaṇun teṭalo ja mātra ātmāne māne chhe (arthāt je jīvo ātmāne dravyaparyāyasvarūp mānatā nathī — mātra kṣhaṇik paryāyarūp ja māne chhe), teo ātmāne chhoḍī de chhe; arthāt temane ātmānī prāpti thatī nathī. 208.

havenā kāvyamān ātmāno anubhav karavānun kahe chheḥ —

Page 495 of 642
PDF/HTML Page 526 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
कर्तृर्वेदयितुश्च युक्तिवशतो भेदोऽस्त्वभेदोऽपि वा
कर्ता वेदयिता च मा भवतु वा वस्त्वेव सञ्चिन्त्यताम् ।
प्रोता सूत्र इवात्मनीह निपुणैर्भेत्तुं न शक्या क्वचि-
च्चिच्चिन्तामणिमालिकेयमभितोऽप्येका चकास्त्वेव नः ।।२०९।।
(रथोद्धता)
व्यावहारिकद्रशैव केवलं
कर्तृ कर्म च विभिन्नमिष्यते ।
निश्चयेन यदि वस्तु चिन्त्यते
कर्तृ कर्म च सदैकमिष्यते ।।२१०।।

shlokārthaḥ — [कर्तुः च वेदयितुः युक्तिवशतः भेदः अस्तु वा अभेदः अपि] kartāno ane bhoktāno yuktinā vashe bhed ho athavā abhed ho, [वा कर्ता च वेदयिता मा भवतु] athavā kartā ane bhoktā banne na ho; [वस्तु एव सञ्चिन्त्यताम्] vastune ja anubhavo. [निपुणैः सूत्रे इव इह आत्मनि प्रोता चित्-चिन्तामणि-मालिका क्वचित् भेत्तुं न शक्या] jem chatur puruṣhoe dorāmān parovelī maṇionī māḷā bhedī shakātī nathī, tem ātmāmān parovelī chaitanyarūp chintāmaṇinī māḷā paṇ kadī koīthī bhedī shakātī nathī; [इयम् एका] evī ā ātmārūpī māḷā ek ja, [नः अभितः अपि चकास्तु एव] amane samastapaṇe prakāshamān ho (arthāt nityatva, anityatva ādinā vikalpo chhūṭī ātmāno nirvikalpa anubhav amane ho).

bhāvārthaḥ — ātmā vastu hovāthī dravyaparyāyātmak chhe; tethī temān chaitanyanā pariṇamanarūp paryāyanā bhedonī apekṣhāe to kartā-bhoktāno bhed chhe ane chinmātra dravyanī apekṣhāe bhed nathī; em bhed-abhed ho. athavā chinmātra anubhavanamān bhed-abhed shā māṭe kahevo? (ātmāne) kartā-bhoktā ja na kahevo, vastumātra anubhav karavo. jem maṇionī māḷāmān maṇionī ane dorānī vivakṣhāthī bhed-abhed chhe parantu māḷāmātra grahaṇ karatān bhedābhed-vikalpa nathī, tem ātmāmān paryāyonī ane dravyanī vivakṣhāthī bhed-abhed chhe parantu ātmavastumātra anubhav karatān vikalpa nathī. āchārya mahārāj kahe chhe ke — evo nirvikalpa ātmāno anubhav amane prakāshamān ho. 209.

have āgaḷanī gāthāonī sūchanārūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [केवलं व्यावहारिकद्रशा एव कर्तृ च कर्म विभिन्नम् इष्यते] kevaḷ vyāvahārik draṣhṭithī ja kartā ane karma bhinna gaṇavāmān āve chhe; [निश्चयेन यदि वस्तु चिन्त्यते] nishchayathī

Page 496 of 642
PDF/HTML Page 527 of 673
single page version

जह सिप्पिओ दु कम्मं कुव्वदि ण य सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो वि य कम्मं कुव्वदि ण य तम्मओ होदि ।।३४९।।
जह सिप्पिओ दु करणेहिं कुव्वदि ण सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो करणेहिं कुव्वदि ण य तम्मओ होदि ।।३५०।।
जह सिप्पिओ दु करणाणि गिण्हदि ण सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो करणाणि दु गिण्हदि ण य तम्मओ होदि ।।३५१।।
जह सिप्पि दु कम्मफलं भुंजदि ण य सो दु तम्मओ होदि ।
तह जीवो कम्मफलं भुंजदि ण य तम्मओ होदि ।।३५२।।
एवं ववहारस्स दु वत्तव्वं दरिसणं समासेण ।
सुणु णिच्छयस्स वयणं परिणामक दं तु जं होदि ।।३५३।।

jo vastune vichāravāmān āve, [कर्तृ च कर्म सदा एकम् इष्यते] to kartā ane karma sadā ek gaṇavāmān āve chhe.

bhāvārthaḥ — kevaḷ vyavahār-draṣhṭithī ja bhinna dravyomān kartā-karmapaṇun gaṇavāmān āve chhe; nishchay-draṣhṭithī to ek ja dravyamān kartā-karmapaṇun ghaṭe chhe. 210.

have ā kathanane draṣhṭānt dvārā gāthāmān kahe chheḥ —

jyam shilpī karma kare parantu te nahīn tanmay bane,
tyam jīv paṇ karmo kare paṇ te nahīn tanmay bane. 349.
jyam shilpī karaṇ vaḍe kare paṇ te nahīn tanmay bane,
tyam jīv karaṇ vaḍe kare paṇ te nahīn tanmay bane. 350.
jyam shilpī karaṇ grahe parantu te nahīn tanmay bane,
tyam jīv paṇ karaṇo grahe paṇ te nahīn tanmay bane. 351.
shilpī karamaphaḷ bhogave paṇ te nahīn tanmay bane,
tyam jīv karamaphaḷ bhogave paṇ te nahīn tanmay bane. 352.
— e rīt mat vyavahārano saṅkṣhepathī vaktavya chhe;
sāmbhaḷ vachan nishchay taṇun pariṇāmaviṣhayak jeh chhe. 353.

Page 497 of 642
PDF/HTML Page 528 of 673
single page version

जह सिप्पिओ दु चेट्ठं कुव्वदि हवदि य तहा अणण्णो से ।
तह जीवो वि य कम्मं कुवदि हवदि य अणण्णो से ।।३५४।।
जह चेट्ठं कुव्वंतो दु सिप्पिओ णिच्चदुक्खिओ होदि ।
तत्तो सिया अणण्णो तह चेट्ठंतो दुही जीवो ।।३५५।।
यथा शिल्पिकस्तु कर्म करोति न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवोऽपि च कर्म करोति न च तन्मयो भवति ।।३४९।।
यथा शिल्पिकस्तु करणैः करोति न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः करणैः करोति न च तन्मयो भवति ।।३५०।।
यथा शिल्पिकस्तु करणानि गृह्णाति न स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः करणानि तु गृह्णाति न च तन्मयो भवति ।।३५१।।
shilpī kare cheṣhṭā ane tenāthī teh ananya chhe,
tyam jīv karma kare ane tenāthī teh ananya chhe. 354.
cheṣhṭā karato shilpī jem dukhit thāy nirantare.
ne dukhathī teh ananya, tyam jīv cheṣhṭamān dukhī bane. 355.

gāthārthaḥ — [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpī ( – sonī ādi kārīgar) [कर्म] kuṇḍaḷ ādi karma [करोति] kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (te-may, kuṇḍaḷādimay) thato nathī, [तथा] tem [जीवः अपि च] jīv paṇ [कर्म] puṇyapāp ādi pudgalakarma [करोति] kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (pudgalakarmamay) thato nathī. [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpī [करणैः] hathoḍā ādi karaṇo vaḍe [करोति] (karma) kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (hathoḍā ādi karaṇomay) thato nathī, [तथा] tem [जीवः] jīv [करणैः] (man-vachan-kāyarūp) karaṇo vaḍe [करोति] (karma) kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (man-vachan-kāyarūp karaṇomay) thato nathī. [यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpī [करणानि] karaṇone [गृह्णाति] grahaṇ kare chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न भवति] tanmay thato nathī, [तथा] tem [जीवः] jīv [करणानि तु] karaṇone [गृह्णाति] grahaṇ kare chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay

63

Page 498 of 642
PDF/HTML Page 529 of 673
single page version

यथा शिल्पी तु कर्मफलं भुंक्ते न च स तु तन्मयो भवति ।
तथा जीवः कर्मफलं भुंक्ते न च तन्मयो भवति ।।३५२।।
एवं व्यवहारस्य तु वक्तव्यं दर्शनं समासेन ।
शृणु निश्चयस्य वचनं परिणामकृतं तु यद्भवति ।।३५३।।
यथा शिल्पिकस्तु चेष्टां करोति भवति च तथानन्यस्तस्याः ।
तथा जीवोऽपि च कर्म करोति भवति चानन्यस्तस्मात् ।।३५४।।
यथा चेष्टां कुर्वाणस्तु शिल्पिको नित्यदुःखितो भवति ।
तस्माच्च स्यादनन्यस्तथा चेष्टमानो दुःखी जीवः ।।३५५।।

यथा खलु शिल्पी सुवर्णकारादिः कुण्डलादिपरद्रव्यपरिणामात्मकं कर्म करोति, (karaṇomay) thato nathī. [यथा] jem [शिल्पी तु] shilpī [कर्मफलं] kuṇḍaḷ ādi karmanā phaḷane (khānapān ādine) [भुंक्ते] bhogave chhe [सः तु] parantu te [तन्मयः न च भवति] tanmay (khānapānādimay) thato nathī, [तथा] tem [जीवः] jīv [कर्मफलं] puṇyapāpādi pudgalakarmanā phaḷane (pudgalapariṇāmarūp sukhaduḥkhādine) [भुंक्ते] bhogave chhe [न च तन्मयः भवति] parantu tanmay (pudgalapariṇāmarūp sukhaduḥkhādimay) thato nathī.

[एवं तु] e rīte to [व्यवहारस्य दर्शनं] vyavahārano mat [समासेन] saṅkṣhepathī [वक्तव्यम्] kahevāyogya chhe. [निश्चयस्य वचनं] (have) nishchayanun vachan [शृणु] sāmbhaḷ [यत्] ke je [परिणामकृतं तु भवति] pariṇāmaviṣhayak chhe.

[यथा] jem [शिल्पिकः तु] shilpī [चेष्टां करोति] cheṣhṭārūp karmane (potānā pariṇāmarūp karmane) kare chhe [तथा च] ane [तस्याः अनन्यः भवति] tenāthī ananya chhe, [तथा] tem [जीवः अपि च] jīv paṇ [क र्म क रोति] (potānā pariṇāmarūp) karmane kare chhe [च] ane [तस्मात् अनन्यः भवति] tenāthī ananya chhe. [यथा] jem [चेष्टां कुर्वाणः] cheṣhṭārūp karma karato [शिल्पिकः तु] shilpī [नित्यदुःखितः भवति] nitya duḥkhī thāy chhe [तस्मात् च] ane tenāthī (duḥkhathī) [अनन्यः स्यात्] ananya chhe, [तथा] tem [चेष्टमानः] cheṣhṭā karato (potānā pariṇāmarūp karmane karato) [जीवः] jīv [दुःखी] duḥkhī thāy chhe (ane duḥkhathī ananya chhe).

ṭīkāḥ — jevī rīte — shilpī arthāt sonī ādi kārīgar kuṇḍaḷ ādi je paradravya- pariṇāmātmak ( – paradravyanā pariṇāmasvarūp) karma tene kare chhe, hathoḍā ādi je paradravya-

Page 499 of 642
PDF/HTML Page 530 of 673
single page version

हस्तकुट्टकादिभिः परद्रव्यपरिणामात्मकैः करणैः करोति, हस्तकुट्टकादीनि परद्रव्यपरिणामात्मकानि करणानि गृह्णाति, ग्रामादिपरद्रव्यपरिणामात्मकं कुण्डलादिकर्मफलं भुंक्ते च, न त्वनेकद्रव्यत्वेन ततोऽन्यत्वे सति तन्मयो भवति; ततो निमित्तनैमित्तिकभावमात्रेणैव तत्र कर्तृकर्मभोक्तृ- भोग्यत्वव्यवहारः । तथात्मापि पुण्यपापादिपुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकं कर्म करोति, कायवाङ्मनोभिः पुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकैः करणैः करोति, कायवाङ्मनांसि पुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकानि करणानि गृह्णाति, सुखदुःखादिपुद्गलद्रव्यपरिणामात्मकं पुण्यपापादिकर्मफलं भुंक्ते च, न त्वनेकद्रव्यत्वेन ततोऽन्यत्वे सति तन्मयो भवति; ततो निमित्तनैमित्तिकभावमात्रेणैव तत्र कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वव्यवहारः । यथा च स एव शिल्पी चिकीर्षुश्चेष्टारूपमात्मपरिणामात्मकं कर्म करोति, दुःखलक्षणमात्मपरिणामात्मकं चेष्टारूपकर्मफलं भुंक्ते च, एकद्रव्यत्वेन ततोऽनन्यत्वे सति तन्मयश्च भवति; ततः परिणामपरिणामिभावेन तत्रैव कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वनिश्चयः । तथात्मापि चिकीर्षुश्चेष्टारूपमात्मपरिणामात्मकं कर्म करोति, दुःखलक्षणमात्मपरिणामात्मकं चेष्टारूपकर्मफलं

pariṇāmātmak karaṇo temanā vaḍe kare chhe, hathoḍā ādi je paradravyapariṇāmātmak karaṇo temane grahaṇ kare chhe ane kuṇḍaḷ ādi karmanun je gām ādi paradravyapariṇāmātmak phaḷ tene bhogave chhe, parantu anekadravyapaṇāne līdhe temanāthī (karma, karaṇ ādithī) anya hovāthī tanmay (karmakaraṇādimay) thato nathī; māṭe nimittanaimittikabhāvamātrathī ja tyān kartā-karmapaṇāno ane bhoktā-bhogyapaṇāno vyavahār chhe; tevī rīte — ātmā paṇ puṇyapāp ādi je pudgaladravya- pariṇāmātmak ( – pudgaladravyanā pariṇāmasvarūp) karma tene kare chhe, kāy-vachan-man evān je pudgaladravyapariṇāmātmak karaṇo temanā vaḍe kare chhe, kāy-vachan-man evān je pudgal- pariṇāmātmak karaṇo temane grahaṇ kare chhe ane puṇyapāp ādi karmanun je sukhaduḥkh ādi pudgaladravyapariṇāmātmak phaḷ tene bhogave chhe, parantu anekadravyapaṇāne līdhe temanāthī anya hovāthī tanmay (te-may) thato nathī; māṭe nimitta-naimittikabhāvamātrathī ja tyān kartā-karmapaṇāno ane bhoktā-bhogyapaṇāno vyavahār chhe.

vaḷī jevī rīte — te ja shilpī, karavāno ichchhak vartato thako, cheṣhṭārūp (arthāt kuṇḍaḷ ādi karavānā potānā pariṇāmarūp ane hasta ādinā vyāpārarūp) evun je svapariṇāmātmak karma tene kare chhe tathā duḥkhasvarūp evun je cheṣhṭārūp karmanun svapariṇāmātmak phaḷ tene bhogave chhe, ane ekadravyapaṇāne līdhe temanāthī (karma ane karmaphaḷathī) ananya hovāthī tanmay (karmamay ne karmaphaḷamay) chhe; māṭe pariṇāmapariṇāmībhāvathī tyān ja kartā-karmapaṇāno ane bhoktā -bhogyapaṇāno nishchay chhe; tevī rīte — ātmā paṇ, karavāno ichchhak vartato thako, cheṣhṭārūp

Page 500 of 642
PDF/HTML Page 531 of 673
single page version

भुंक्ते च, एकद्रव्यत्वेन ततोऽनन्यत्वे सति तन्मयश्च भवति; ततः परिणामपरिणामिभावेन तत्रैव कर्तृकर्मभोक्तृभोग्यत्वनिश्चयः ।

(नर्दटक)
ननु परिणाम एव किल कर्म विनिश्चयतः
स भवति नापरस्य परिणामिन एव भवेत् ।
न भवति कर्तृशून्यमिह कर्म न चैकतया
स्थितिरिह वस्तुनो भवतु कर्तृ तदेव ततः ।।२११।।
(पृथ्वी)
बहिर्लुठति यद्यपि स्फु टदनन्तशक्तिः स्वयं
तथाप्यपरवस्तुनो विशति नान्यवस्त्वन्तरम् ।
स्वभावनियतं यतः सकलमेव वस्त्विष्यते
स्वभावचलनाकुलः किमिह मोहितः क्लिश्यते ।।२१२।।

( – rāgādipariṇāmarūp ane pradeshonā vyāpārarūp) evun je ātmapariṇāmātmak karma tene kare chhe tathā duḥkhasvarūp evun je cheṣhṭārūp karmanun ātmapariṇāmātmak phaḷ tene bhogave chhe, ane ekadravyapaṇāne līdhe temanāthī ananya hovāthī tanmay (te-may) chhe; māṭe pariṇām -pariṇāmībhāvathī tyān ja kartā-karmapaṇāno ane bhoktā-bhogyapaṇāno nishchay chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [ननु परिणामः एव किल विनिश्चयतः कर्म] kharekhar pariṇām chhe te ja nishchayathī karma chhe, ane [सः परिणामिनः एव भवेत्, अपरस्य न भवति] pariṇām potānā āshrayabhūt pariṇāmīnun ja hoy chhe, anyanun nahi (kāraṇ ke pariṇāmo potapotānā dravyanā āshraye chhe, anyanā pariṇāmano anya āshray nathī hoto); [इह कर्म कर्तृशून्यम् न भवति] vaḷī karma kartā vinā hotun nathī, [च वस्तुनः एकतया स्थितिः इह न] tem ja vastunī ekarūpe sthiti (arthāt kūṭastha sthiti) hotī nathī (kāraṇ ke vastu dravyaparyāyasvarūp hovāthī sarvathā nityapaṇun bādhāsahit chhe); [ततः तद् एव कर्तृ भवतु] māṭe vastu pote ja potānā pariṇāmarūp karmanī kartā chhe ( – e nishchay-siddhānt chhe). 211.

have āgaḷanī gāthāonī sūchanārūpe kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [स्वयं स्फु टत्-अनन्त-शक्तिः] jene potāne anant shakti prakāshamān chhe

Page 501 of 642
PDF/HTML Page 532 of 673
single page version

(रथोद्धता)
वस्तु चैकमिह नान्यवस्तुनो
येन तेन खलु वस्तु वस्तु तत् ।
निश्चयोऽयमपरोऽपरस्य कः
किं करोति हि बहिर्लुठन्नपि ।।२१३।।

evī vastu [बहिः यद्यपि लुठति] anya vastunī bahār joke loṭe chhe [तथापि अन्य-वस्तु अपरवस्तुनः अन्तरम् न विशति] topaṇ anya vastu anya vastunī andar praveshatī nathī, [यतः सकलम् एव वस्तु स्वभाव-नियतम् इष्यते] kāraṇ ke samasta vastuo potapotānā svabhāvamān nishchit chhe em mānavāmān āve chhe. (āchāryadev kahe chhe ke – ) [इह] ām hovā chhatān, [मोहितः] mohit jīv, [स्वभाव-चलन-आकुलः] potānā svabhāvathī chalit thaine ākuḷ thato thako, [किम् क्लिश्यते] shā māṭe kalesh pāme chhe?

bhāvārthaḥ — vastusvabhāv to niyamarūpe evo chhe ke koī vastumān koī vastu maḷe nahi. ām hovā chhatān, ā mohī prāṇī, ‘paragneyo sāthe potāne pāramārthik sambandh chhe’ em mānīne, klesh pāme chhe, te moṭun agnān chhe. 212.

pharī āgaḷanī gāthāonī sūchanārūpe bījun kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [इह च] ā lokamān [येन एकम् वस्तु अन्यवस्तुनः न] ek vastu anya vastunī nathī, [तेन खलु वस्तु तत् वस्तु] tethī kharekhar vastu chhe te vastu ja chhe — [अयम् निश्चयः] e nishchay chhe. [कः अपरः] ām hovāthī koī anya vastu [अपरस्य बहिः लुठन् अपि हि] anya vastunī bahār loṭatān chhatān [किं करोति] tene shun karī shake?

bhāvārthaḥ — vastuno svabhāv to evo chhe ke ek vastu anya vastune palaṭāvī na shake. jo em na hoy to vastunun vastupaṇun ja na ṭhare. ām jyān ek vastu anyane pariṇamāvī shakatī nathī tyān ek vastue anyane shun karyun? kāī na karyun. chetan-vastu sāthe ekakṣhetrāvagāharūpe pudgalo rahelān chhe topaṇ chetanane jaḍ karīne potārūpe to pariṇamāvī shakyān nahi; to pachhī pudgale chetanane shun karyun? kāī na karyun.

ā uparathī em samajavun ke — vyavahāre paradravyone ane ātmāne gneyagnāyak sambandh hovā chhatān paradravyo gnāyakane kāī karatān nathī ane gnāyak paradravyone kāī karato nathī. 213.

have, e ja arthane draḍh karatun trījun kāvya kahe chheḥ —

Page 502 of 642
PDF/HTML Page 533 of 673
single page version

(रथोद्धता)
यत्तु वस्तु कुरुतेऽन्यवस्तुनः
किञ्चनापि परिणामिनः स्वयम् ।
व्यावहारिकद्रशैव तन्मतं
नान्यदस्ति किमपीह निश्चयात् ।।२१४।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह जाणगो दु ण परस्स जाणगो जाणगो सो दु ।।३५६।।

shlokārthaḥ — [वस्तु] ek vastu [स्वयम् परिणामिनः अन्य-वस्तुनः] svayam pariṇamatī anya vastune [किञ्चन अपि कुरुते] kāī paṇ karī shake chhe — [यत् तु] em je mānavāmān āve chhe, [तत् व्यावहारिक- द्रशा एव मतम्] te vyavahāradraṣhṭithī ja mānavāmān āve chhe. [निश्चयात्] nishchayathī [इह अन्यत् किम् अपि न अस्ति] ā lokamān anya vastune anya vastu kāī paṇ nathī (arthāt ek vastune anya vastu sāthe kāī paṇ sambandh nathī).

bhāvārthaḥ — ek dravyanā pariṇamanamān anya dravya nimitta dekhīne em kahevun ke ‘anya dravye ā karyun’, te vyavahāranayanī draṣhṭithī ja chhe; nishchayathī to te dravyamān anya dravye kāī karyun nathī. vastunā paryāyasvabhāvane līdhe vastunun potānun ja ek avasthāthī bījī avasthārūp pariṇaman thāy chhe; temān anya vastu potānun kāī bheḷavī shakatī nathī.

ā uparathī em samajavun ke — paradravyarūp gney padārtho temanā bhāve pariṇame chhe ane gnāyak ātmā potānā bhāve pariṇame chhe; teo ekabījāne paraspar kāī karī shakatā nathī. māṭe ‘gnāyak paradravyone jāṇe chhe’ em vyavahārathī ja mānavāmān āve chhe; nishchayathī gnāyak to bas gnāyak ja chhe. 214.

(‘khaḍī to khaḍī ja chhe’ — e nishchay chhe; ‘khaḍī-svabhāve pariṇamatī khaḍī bhīnt-svabhāve pariṇamatī bhīntane saphed kare chhe’ em kahevun te paṇ vyavahārakathan chhe. tevī rīte ‘gnāyak to gnāyak ja chhe’ — e nishchay chhe; ‘gnāyakasvabhāve pariṇamato gnāyak paradravyasvabhāve pariṇamatān evān paradravyone jāṇe chhe’ em kahevun te paṇ vyavahārakathan chhe.) āvā nishchay-vyavahār kathanane have gāthāomān draṣhṭānt dvārā spaṣhṭa kahe chheḥ —

jyam seṭikā nathī par taṇī, chhe seṭikā bas seṭikā,
gnāyak nathī tyam par taṇo, gnāyak khare gnāyak tathā; 356.

Page 503 of 642
PDF/HTML Page 534 of 673
single page version

जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह पासगो दु ण परस्स पासगो पासगो सो दु ।।३५७।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सडिया य सा होदि ।
तह संजदो दु ण परस्स संजदो संजदो सो दु ।।३५८।।
जह सेडिया दु ण परस्स सेडिया सेडिया य सा होदि ।
तह दंसणं तु ण परस्स दंसणं दंसणं तं तु ।।३५९।।
एवं तु णिच्छयणयस्स भासिदं णाणदंसणचरित्ते ।
सुणु ववहारणयस्स य वत्तव्वं से समासेण ।।३६०।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं जाणदि णादा वि सएण भावेण ।।३६१।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं पस्सदि जीवो वि सएण भावेण ।।३६२।।
jyam seṭikā nathī par taṇī, chhe seṭikā bas seṭikā,
darshak nathī tyam par taṇo, darshak khare darshak tathā; 357.
jyam seṭikā nathī par taṇī, chhe seṭikā bas seṭikā,
sanyat nathī tyam par taṇo, sanyat khare sanyat tathā; 358.
jyam seṭikā nathī par taṇī, chhe seṭikā bas seṭikā,
darshan nathī tyam par taṇun, darshan khare darshan tathā. 359.
em gnān-darshan-charitaviṣhayak kathan nishchayanay taṇun;
sāmbhaḷ kathan saṅkṣhepathī enā viṣhe vyavahāranun. 360.
jyam nij svabhāvathī seṭikā paradravyane dhoḷun kare,
gnātāy e rīt jāṇato nij bhāvathī paradravyane; 361.
jyam nij svabhāvathī seṭikā paradravyane dhoḷun kare,
ātmāy e rīt dekhato nij bhāvathī paradravyane; 362.

Page 504 of 642
PDF/HTML Page 535 of 673
single page version

जह परदव्वं सेडदि दु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं विजहदि णादा वि सएण भावेण ।।३६३।।
जह परदव्वं सेडदि हु सेडिया अप्पणो सहावेण ।
तह परदव्वं सद्दहदि सम्मदिट्ठी सहावेण ।।३६४।।
एवं ववहारस्स दु विणिच्छओ णाणदंसणचरित्ते ।
भणिदो अण्णेसु वि पज्जएसु एमेव णादव्वो ।।३६५।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा ज्ञायकस्तु न परस्य ज्ञायको ज्ञायकः स तु ।।३५६।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा दर्शकस्तु न परस्य दर्शको दर्शकः स तु ।।३५७।।
यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा संयतस्तु न परस्य संयतः संयतः स तु ।।३५८।।
jyam nij svabhāvathī seṭikā paradravyane dhoḷun kare,
gnātāy e rīt tyāgato nij bhāvathī paradravyane; 363.
jyam nij svabhāvathī seṭikā paradravyane dhoḷun kare,
sudraṣhṭi e rīt shraddhato nij bhāvathī paradravyane. 364.
em gnān-darshan-charitamān nirṇay kahyo vyavahārano,
ne anya paryāyo viṣhe paṇ e ja rīte jāṇavo. 365.

gāthārthaḥ — (joke vyavahāre paradravyone ane ātmāne gney-gnāyak, drashya-darshak, tyājya- tyājak ityādi sambandh chhe, topaṇ nishchaye to ā pramāṇe chheḥ — ) [यथा] jem [सेटिका तु] khaḍī [परस्य न] paranī ( – bhīnt ādinī) nathī, [सेटिका] khaḍī [सा च सेटिका भवति] te to khaḍī ja chhe, [तथा] tem [ज्ञायकः तु] gnāyak (jāṇanāro, ātmā) [परस्य न] parano (paradravyano) nathī, [ज्ञायकः] gnāyak [सः तु ज्ञायकः] te to gnāyak ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaḍī [परस्य न] paranī nathī, [सेटिका] khaḍī [सा च सेटिका भवति] te to khaḍī ja chhe, [तथा] tem [दर्शकः तु] darshak (dekhanāro, ātmā) [परस्य न] parano nathī, [दर्शकः] darshak [सः तु दर्शकः]

Page 505 of 642
PDF/HTML Page 536 of 673
single page version

यथा सेटिका तु न परस्य सेटिका सेटिका च सा भवति ।
तथा दर्शनं तु न परस्य दर्शनं दर्शनं तत्तु ।।३५९।।
एवं तु निश्चयनयस्य भाषितं ज्ञानदर्शनचरित्रे ।
शृणु व्यवहारनयस्य च वक्तव्यं तस्य समासेन ।।३६०।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं जानाति ज्ञातापि स्वकेन भावेन ।।३६१।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं पश्यति जीवोऽपि स्वकेन भावेन ।।३६२।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं विजहाति ज्ञातापि स्वकेन भावेन ।।३६३।।
यथा परद्रव्यं सेटयति सेटिकात्मनः स्वभावेन ।
तथा परद्रव्यं श्रद्धत्ते सम्यग्द्रष्टिः स्वभावेन ।।३६४।।

te to darshak ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaḍī [परस्य न] paranī ( – bhīnt ādinī) nathī, [सेटिका] khaḍī [सा च सेटिका भवति] te to khaḍī ja chhe, [तथा] tem [संयतः तु] sanyat (tyāg karanāro, ātmā) [परस्य न] parano ( – paradravyano) nathī, [संयतः] sanyat [सः तु संयतः] te to sanyat ja chhe. [यथा] jem [सेटिका तु] khaḍī [परस्य न] paranī nathī, [सेटिका] khaḍī [सा च सेटिका भवति] te to khaḍī ja chhe, [तथा] tem [दर्शनं तु] darshan arthāt shraddhān [परस्य न] paranun nathī, [दर्शनं तत् तु दर्शनम्] darshan te to darshan ja chhe arthāt shraddhān te to shraddhān ja chhe.

[एवं तु] e pramāṇe [ज्ञानदर्शनचरित्रे] gnān-darshan-chāritra viṣhe [निश्चयनयस्य भाषितम्] nishchayanayanun kathan chhe. [तस्य च] vaḷī te viṣhe [समासेन] saṅkṣhepathī [व्यवहारनयस्य वक्तव्यं] vyavahāranayanun kathan [शृणु] sāmbhaḷ.

[यथा] jem [सेटिका] khaḍī [आत्मनः स्वभावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] (bhīnt ādi) paradravyane [सेटियति] saphed kare chhe, [तथा] tem [ज्ञाता अपि] gnātā paṇ [स्वकेन भावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [जानाति] jāṇe chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaḍī [आत्मनः स्वभावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति] saphed kare chhe, [तथा] tem [जीवः अपि] jīv paṇ [स्वकेन भावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [पश्यति] dekhe chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaḍī [आत्मनः स्वभावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति]

64

Page 506 of 642
PDF/HTML Page 537 of 673
single page version

एवं व्यवहारस्य तु विनिश्चयो ज्ञानदर्शनचरित्रे ।
भणितोऽन्येष्वपि पर्यायेषु एवमेव ज्ञातव्यः ।।३६५।।

सेटिकात्र तावच्छवेतगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण श्वैत्यं कुङ्यादिपरद्रव्यम् । अथात्र कुडयादेः परद्रव्यस्य श्वैत्यस्य श्वेतयित्री सेटिका किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि सेटिका कुडयादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति, यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति सेटिका कुडयादेर्भवन्ती कुडयादिरेव भवेत्; एवं सति सेटिकायाः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति सेटिका कुडयादेः । यदि न भवति सेटिका कुडयादेस्तर्हि कस्य सेटिका भवति ? सेटिकाया एव सेटिका भवति । ननु कतराऽन्या सेटिका सेटिकायाः

saphed kare chhe, [तथा] tem [ज्ञाता अपि] gnātā paṇ [स्वकेन भावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [विजहाति] tyāge chhe. [यथा] jem [सेटिका] khaḍī [आत्मनः स्वभावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [सेटयति] saphed kare chhe, [तथा] tem [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraṣhṭi [स्वभावेन] potānā svabhāvathī [परद्रव्यं] paradravyane [श्रद्धत्ते] shraddhe chhe. [एवं तु] ā pramāṇe [ज्ञानदर्शनचरित्रे] gnān-darshan-chāritra viṣhe [व्यवहारनयस्य विनिश्चयः] vyavahāranayano nirṇay [भणितः] kahyo; [अन्येषु पर्यायेषु अपि] bījā paryāyo viṣhe paṇ [एवम् एव ज्ञातव्यः] e rīte ja jāṇavo.

ṭīkāḥ — ā jagatamān khaḍī chhe te shvetaguṇathī bharelā svabhāvavāḷun dravya chhe. bhīnt -ādi paradravya vyavahāre te khaḍīnun shvaitya chhe (arthāt khaḍī vaḍe shvet karāvāyogya padārtha chhe). have, ‘shvet karanārī khaḍī, shvet karāvāyogya je bhīnt-ādi paradravya tenī chhe ke nathī?’ — em te banneno tāttvik (pāramārthik) sambandh ahīn vichāravāmān āve chheḥ — jo khaḍī bhīnt-ādi paradravyanī hoy to shun thāy te pratham vichārīeḥ ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem ātmānun gnān hovāthī gnān te ātmā ja chhe ( – judun dravya nathī);’ — āvo tāttvik sambandh jīvant (arthāt vidyamān) hovāthī, khaḍī jo bhīnt-ādinī hoy to khaḍī te bhīnt -ādi ja hoy (arthāt khaḍī bhīnt-ādisvarūp ja hovī joīe, bhīnt-ādithī judun dravya na hovun joīe); em hotān, khaḍīnā svadravyano uchchhed (nāsh) thāy. parantu dravyano uchchhed to thato nathī, kāraṇ ke ek dravyanun anya dravyarūpe saṅkramaṇ thavāno to pūrve ja niṣhedh karyo

Page 507 of 642
PDF/HTML Page 538 of 673
single page version

यस्याः सेटिका भवति ? न खल्वन्या सेटिका सेटिकायाः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि सेटिका, सेटिका सेटिकैवेति निश्चयः । यथायं द्रष्टान्तस्तथायं दार्ष्टान्तिक : — चेतयितात्र तावद् ज्ञानगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण ज्ञेयं पुद्गलादिपरद्रव्यम् । अथात्र पुद्गलादेः परद्रव्यस्य ज्ञेयस्य ज्ञायकश्चेतयिता किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्व- सम्बन्धो मीमांस्यते — यदि चेतयिता पुद्गलादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति चेतयिता पुद्गलादेर्भवन् पुद्गलादिरेव भवेत्; एवं सति चेतयितुः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तर- सङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति चेतयिता पुद्गलादेः । यदि न भवति चेतयिता पुद्गलादेस्तर्हि कस्य चेतयिता भवति ? चेतयितुरेव चेतयिता भवति । ननु कतरोऽन्यश्चेतयिता चेतयितुर्यस्य चेतयिता भवति ? न

chhe. māṭe (e siddha thayun ke) khaḍī bhīnt-ādinī nathī. (āgaḷ vichārīeḥ) jo khaḍī bhīnt -ādinī nathī, to khaḍī konī chhe? khaḍīnī ja khaḍī chhe. (ā) khaḍīthī judī evī bījī kaī khaḍī chhe ke jenī (ā) khaḍī chhe? (ā) khaḍīthī judī anya koī khaḍī nathī, parantu teo be sva-svāmīrūp ansho ja chhe. ahīn sva-svāmīrūp anshonā vyavahārathī shun sādhya chhe? kāī sādhya nathī. to pachhī khaḍī koīnī nathī, khaḍī khaḍī ja chhe — e nishchay chhe. (e pramāṇe draṣhṭānt kahyun.) jem ā draṣhṭānt chhe, tem ā (nīche pramāṇe) dārṣhṭānt chheḥ — ā jagatamān chetayitā (chetanāro arthāt ātmā) chhe te gnānaguṇathī bharelā svabhāvavāḷun dravya chhe. pudgalādi paradravya vyavahāre te chetayitānun (ātmānun) gney chhe. have, ‘gnāyak (arthāt jāṇanāro) chetayitā, gney (arthāt jaṇāvāyogya) je pudgalādi paradravya teno chhe ke nathī?’ — em te banneno tāttvik sambandh ahīn vichāravāmān āve chheḥ — jo chetayitā pudgalādino hoy to shun thāy te pratham vichārīeḥ ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem ātmānun gnān hovāthī gnān te ātmā ja chhe;’ — āvo tāttvik sambandh jīvant (arthāt chhato) hovāthī, chetayitā jo pudgalādino hoy to chetayitā te pudgalādi ja hoy (arthāt chetayitā pudgalādisvarūp ja hovo joīe, pudgalādithī judun dravya na hovun joīe); em hotān, chetayitānā svadravyano uchchhed thāy. parantu dravyano uchchhed to thato nathī, kāraṇ ke ek dravyanun anya dravyarūpe saṅkramaṇ thavāno to pūrve ja niṣhedh karyo chhe. māṭe (e siddha thayun ke) chetayitā pudgalādino nathī. (āgaḷ vichārīeḥ) jo chetayitā pudgalādino nathī to chetayitā kono chhe? chetayitāno ja chetayitā chhe. (ā) chetayitāthī judo evo bījo kayo chetayitā chhe

Page 508 of 642
PDF/HTML Page 539 of 673
single page version

खल्वन्यश्चेतयिता चेतयितुः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंश- व्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि ज्ञायकः, ज्ञायको ज्ञायक एवेति निश्चयः ।

किञ्च सेटिकात्र तावच्छवेतगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण श्वैत्यं कुडयादिपरद्रव्यम् । अथात्र कुडयादेः परद्रव्यस्य श्वैत्यस्य श्वेतयित्री सेटिका किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि सेटिका कुडयादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति सेटिका कुडयादेर्भवन्ती कुडयादिरेव भवेत्; एवं सति सेटिकायाः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति सेटिका कुडयादेः । यदि न भवति सेटिका कुडयादेस्तर्हि कस्य सेटिका भवति ? सेटिकाया एव सेटिका भवति । ननु कतराऽन्या सेटिका सेटिकायाः यस्याः सेटिका भवति ? न खल्वन्या

ke jeno (ā) chetayitā chhe? (ā) chetayitāthī judo anya koī chetayitā nathī, parantu teo be sva-svāmīrūp ansho ja chhe. ahīn sva-svāmīrūp anshonā vyavahārathī shun sādhya chhe? kāī sādhya nathī. to pachhī gnāyak koīno nathī, gnāyak gnāyak ja chhe — e nishchay chhe.

(ā rīte ahīn em batāvyun keḥ ‘ātmā paradravyane jāṇe chhe’ — e vyavahārakathan chhe; ‘ātmā potāne jāṇe chhe’ — em kahevāmān paṇ sva-svāmīansharūp vyavahār chhe; ‘gnāyak gnāyak ja chhe’ — e nishchay chhe.)

vaḷī (jevī rīte gnāyak viṣhe draṣhṭānt-dārṣhṭāntathī kahyun) evī rīte darshak viṣhe kahevāmān āve chheḥ — ā jagatamān khaḍī chhe te shvetaguṇathī bharelā svabhāvavāḷun dravya chhe. bhīnt-ādi paradravya vyavahāre te khaḍīnun shvaitya chhe (arthāt khaḍī vaḍe shvet karāvāyogya padārtha chhe). have, ‘shvet karanārī khaḍī, shvet karāvāyogya je bhīnt-ādi paradravya tenī chhe ke nathī?’ — em te banneno tāttvik sambandh ahīn vichāravāmān āve chheḥ — jo khaḍī bhīnt-ādi paradravyanī hoy to shun thāy te pratham vichārīeḥ ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem ātmānun gnān hovāthī gnān te ātmā ja chhe;’ — āvo tāttvik sambandh jīvant hovāthī, khaḍī jo bhīnt-ādinī hoy to khaḍī te bhīnt-ādi ja hoy (arthāt khaḍī bhīnt-ādisvarūp ja hovī joīe); em hotān, khaḍīnā svadravyano uchchhed thāy. parantu dravyano uchchhed to thato nathī, kāraṇ ke ek dravyanun anya dravyarūpe saṅkramaṇ thavāno to pūrve ja niṣhedh karyo chhe. māṭe (e siddha thayun ke) khaḍī bhīnt-ādinī nathī. (āgaḷ vichārīeḥ) jo khaḍī bhīnt-ādinī nathī to khaḍī

Page 509 of 642
PDF/HTML Page 540 of 673
single page version

सेटिका सेटिकायाः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि । तर्हि न कस्यापि सेटिका, सेटिका सेटिकैवेति निश्चयः । यथायं द्रष्टान्तस्तथायं दार्ष्टान्तिकः — चेतयितात्र तावद्दर्शनगुणनिर्भरस्वभावं द्रव्यम् । तस्य तु व्यवहारेण द्रश्यं पुद्गलादिपरद्रव्यम् । अथात्र पुद्गलादेः परद्रव्यस्य द्रश्यस्य दर्शकश्चेतयिता किं भवति किं न भवतीति तदुभयतत्त्वसम्बन्धो मीमांस्यते — यदि चेतयिता पुद्गलादेर्भवति तदा यस्य यद्भवति तत्तदेव भवति यथात्मनो ज्ञानं भवदात्मैव भवतीति तत्त्वसम्बन्धे जीवति चेतयिता पुद्गलादेर्भवन् पुद्गलादिरेव भवेत्; एवं सति चेतयितुः स्वद्रव्योच्छेदः । न च द्रव्यान्तरसङ्क्रमस्य पूर्वमेव प्रतिषिद्धत्वाद्द्रव्यस्यास्त्युच्छेदः । ततो न भवति चेतयिता पुद्गलादेः । यदि न भवति चेतयिता पुद्गलादेस्तर्हि कस्य चेतयिता भवति ? चेतयितुरेव चेतयिता भवति । ननु कतरोऽन्यश्चेतयिता चेतयितुर्यस्य चेतयिता भवति ? न खल्वन्यश्चेतयिता चेतयितुः, किन्तु स्वस्वाम्यंशावेवान्यौ । किमत्र साध्यं स्वस्वाम्यंशव्यवहारेण ? न किमपि ।

konī chhe? khaḍīnī ja khaḍī chhe. (ā) khaḍīthī judī evī bījī kaī khaḍī chhe ke jenī (ā) khaḍī chhe? (ā) khaḍīthī judī anya koī khaḍī nathī, parantu teo be sva-svāmīrūp ansho ja chhe. ahīn sva-svāmīrūp anshonā vyavahārathī shun sādhya chhe? kāī sādhya nathī. to pachhī khaḍī koīnī nathī, khaḍī khaḍī ja chhe — e nishchay chhe. jem ā draṣhṭānt chhe, tem ā (nīche pramāṇe) dārṣhṭānt chheḥ — ā jagatamān chetayitā chhe te darshanaguṇathī bharelā svabhāvavāḷun dravya chhe. pudgalādi paradravya vyavahāre te chetayitānun drashya chhe. have, ‘darshak (dekhanāro athavā shraddhanāro) chetayitā, drashya (dekhāvāyogya athavā shraddhāvāyogya) je pudgalādi paradravya teno chhe ke nathī?’ — em te banneno tāttvik sambandh ahīn vichāravāmān āve chheḥ — jo chetayitā pudgalādino hoy to shun thāy te pratham vichārīeḥ ‘jenun je hoy te te ja hoy, jem ātmānun gnān hovāthī gnān te ātmā ja chhe;’ — āvo tāttvik sambandh jīvant hovāthī, chetayitā jo pudgalādino hoy to chetayitā te pudgalādi ja hoy (arthāt chetayitā pudgalādisvarūp ja hovo joīe); em hotān, chetayitānā svadravyano uchchhed thāy. parantu dravyano uchchhed to thato nathī, kāraṇ ke ek dravyanun anya dravyarūpe saṅkramaṇ thavāno to pūrve ja niṣhedh karyo chhe. māṭe (e siddha thayun ke) chetayitā pudgalādino nathī. (āgaḷ vichārīeḥ) jo chetayitā pudgalādino nathī to chetayitā kono chhe? chetayitāno ja chetayitā chhe. (ā) chetayitāthī judo evo bījo kayo chetayitā chhe ke jeno (ā) chetayitā chhe? (ā) chetayitāthī judo anya koī chetayitā nathī, parantu teo be sva-svāmīrūp ansho ja