Samaysar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kalash: 7-19 ; Gatha: 13-18.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 34

 

Page 30 of 642
PDF/HTML Page 61 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
अतः शुद्धनयायत्तं प्रत्यग्ज्योतिश्चकास्ति तत्
नवतत्त्वगतत्वेऽपि यदेकत्वं न मुञ्चति ।।७।।

ahīn eṭalun visheṣh jāṇavun ke nay chhe te shrutapramāṇano ansh chhe tethī shuddhanay paṇ shrutapramāṇano ja ansh thayo. shrutapramāṇ chhe te parokṣha pramāṇ chhe kāraṇ ke vastune sarvagnanān āgamanān vachanathī jāṇī chhe; tethī ā shuddhanay sarva dravyothī judā, ātmānā sarva paryāyomān vyāpta, pūrṇa chaitanya kevaḷagnānarūpsarva lokālokane jāṇanār, asādhāraṇ chaitanyadharmane parokṣha dekhāḍe chhe. ā vyavahārī chhadmastha jīv āgamane pramāṇ karī, shuddhanaye darshāvelā pūrṇa ātmānun shraddhān kare te shraddhān nishchay samyagdarshan chhe. jyān sudhī kevaḷ vyavahāranayanā viṣhayabhūt jīvādik bhedarūp tattvonun ja shraddhān rahe tyān sudhī nishchay samyagdarshan nathī. tethī āchārya kahe chhe ke e nav tattvonī santatine (paripāṭīne) chhoḍī shuddhanayano viṣhayabhūt ek ātmā ja amane prāpta ho; bījun kāī chāhatā nathī. ā vītarāg avasthānī prārthanā chhe, koī nayapakṣha nathī. jo sarvathā nayono pakṣhapāt ja thayā kare to mithyātva ja chhe.

ahīn koī prashna kare keātmā chaitanya chhe eṭalun ja anubhavamān āve, to eṭalī shraddhā te samyagdarshan chhe ke nahi? tenun samādhānaḥchaitanyamātra to nāstik sivāy sarva matavāḷāo ātmāne māne chhe; jo eṭalī ja shraddhāne samyagdarshan kahevāmān āve to to saune samyaktva siddha thaī jashe. tethī sarvagnanī vāṇīmān jevun pūrṇa ātmānun svarūp kahyun chhe tevun shraddhān thavāthī ja nishchay samyaktva thāy chhe em samajavun. 6.

have, ‘tyār pachhī shuddhanayane ādhīn, sarva dravyothī bhinna, ātmajyoti pragaṭ thaī jāy chhe’ em ā shlokamān ṭīkākār āchārya kahe chheḥ

shlokārtha[अतः] tyār bād [शुद्धनय-आयत्तं] shuddhanayane ādhīn [प्रत्यग्ज्योतिः] je bhinna ātmajyoti chhe [तत्] te [चकास्ति] pragaṭ thāy chhe [यद्] ke je [नव-तत्त्व- गतत्वे अपि] navatattvamān prāpta thavā chhatān [एकत्वं] potānā ekapaṇāne [न मुञ्चति] chhoḍatī nathī.

bhāvārthanavatattvamān prāpta thayelo ātmā anekarūp dekhāy chhe; jo tenun bhinna svarūp vichāravāmān āve to te potānī chaitanya-chamatkāramātra jyotine chhoḍato nathī. 7.


Page 31 of 642
PDF/HTML Page 62 of 673
single page version

भूदत्थेणाभिगदा जीवाजीवा य पुण्णपावं च
आसवसंवरणिज्जरबंधो मोक्खो य सम्मत्तं ।।१३।।
भूतार्थेनाभिगता जीवाजीवौ च पुण्यपापं च
आस्रवसंवरनिर्जरा बन्धो मोक्षश्च सम्यक्त्वम् ।।१३।।

अमूनि हि जीवादीनि नवतत्त्वानि भूतार्थेनाभिगतानि सम्यग्दर्शनं सम्पद्यन्त एव, अमीषु तीर्थप्रवृत्तिनिमित्तमभूतार्थनयेन व्यपदिश्यमानेषु जीवाजीवपुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षलक्षणेषु नवतत्त्वेष्वेकत्वद्योतिना भूतार्थनयेनैकत्वमुपानीय शुद्धनयत्वेन व्यवस्थापितस्यात्मनोऽनुभूतेरात्म- ख्यातिलक्षणायाः सम्पद्यमानत्वात् तत्र विकार्यविकारकोभयं पुण्यं तथा पापम्, आस्राव्यास्रावको- भयमास्रवः, संवार्यसंवारकोभयं संवरः, निर्जर्यनिर्जरकोभयं निर्जरा, बन्ध्यबन्धकोभयं बन्धः,

e pramāṇe ja shuddhanayathī jāṇavun te samyaktva chhe em sūtrakār gāthāmān kahe chhe

bhūtārthathī jāṇel jīv, ajīv, vaḷī puṇya, pāp ne
āsarav, samvar, nirjarā, bandh, mokṣha te samyaktva chhe. 13.

gāthārtha[भूतार्थेन अभिगताः] bhūtārtha nayathī jāṇel [जीवाजीवौ] jīv, ajīv [च] vaḷī [पुण्यपापं] puṇya, pāp [च] tathā [आस्रवसंवरनिर्जराः] āsrav, samvar, nirjarā, [बन्धः] bandh [च] ane [मोक्षः] mokṣha [सम्यक्त्वम्]e nav tattva samyaktva chhe.

ṭīkāā jīvādi navatattvo bhūtārthanayathī jāṇye samyagdarshan ja chhe (e niyam kahyo); kāraṇ ke tīrthanī (vyavahāradharmanī) pravr̥utti arthe abhūtārtha(vyavahār)nayathī kahevāmān āve chhe evān ā nav tattvojemanān lakṣhaṇ jīv, ajīv, puṇya, pāp, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣha chhetemanāmān ekapaṇun pragaṭ karanār bhūtārthanayathī ekapaṇun prāpta karī, shuddhanayapaṇe sthapāyelā ātmānī anubhūtike jenun lakṣhaṇ ātmakhyāti chhetenī prāpti hoy chhe. (shuddhanayathī navatattvane jāṇavāthī ātmānī anubhūti thāy chhe te hetuthī ā niyam kahyo.) tyān, vikārī thavā yogya ane vikār karanāre banne puṇya chhe, tem ja e banne pāp chhe, āsrav thavā yogya ane āsrav karanāre banne āsrav chhe, samvararūp thavā yogya (samvārya) ane samvar karanār (samvārak)e banne samvar chhe, nirjaravā yogya ane nirjarā karanāre banne nirjarā chhe, bandhāvā yogya ane bandhan karanāre banne


Page 32 of 642
PDF/HTML Page 63 of 673
single page version

मोच्यमोचकोभयं मोक्षः, स्वयमेकस्य पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षानुपपत्तेः तदुभयं च जीवाजीवाविति बहिर्दृष्टया नवतत्त्वान्यमूनि जीवपुद्गलयोरनादिबन्धपर्यायमुपेत्यैकत्वेनानुभूय- मानतायां भूतार्थानि, अथ चैकजीवद्रव्यस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थानि ततोऽमीषु नवतत्त्वेषु भूतार्थनयेनैको जीव एव प्रद्योतते तथान्तर्दृष्टया ज्ञायको भावो जीवो, जीवस्य विकारहेतुरजीवः केवलजीवविकाराश्च पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षलक्षणाः, केवलाजीवविकार- हेतवः पुण्यपापास्रवसंवरनिर्जराबन्धमोक्षा इति नवतत्त्वान्यमून्यपि जीवद्रव्यस्वभावमपोह्य स्वपरप्रत्ययैकद्रव्यपर्यायत्वेनानुभूयमानतायां भूतार्थानि, अथ च सकलकालमेवास्खलन्तमेकं जीवद्रव्यस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थानि ततोऽमीष्वपि नवतत्त्वेषु भूतार्थनयेनैको जीव एव प्रद्योतते एवमसावेकत्वेनद्योतमानः शुद्धनयत्वेनानुभूयत एव या त्वनुभूतिः सात्मख्याति- रेवात्मख्यातिस्तु सम्यग्दर्शनमेव इति समस्तमेव निरवद्यम्


bandh chhe ane mokṣha thavā yogya ane mokṣha karanāre banne mokṣha chhe; kāraṇ ke ekane ja potānī meḷe puṇya, pāp, āsrav, samvar, nirjarā, bandh, mokṣhanī upapatti (siddhi) banatī nathī. te banne jīv ane ajīv chhe (arthāt te babbemān ek jīv chhe ne bījun ajīv chhe).

bāhya (sthūl) draṣhṭithī joīe tojīv-pudgalanā anādi bandhaparyāyanī samīp jaīne ekapaṇe anubhav karatān ā nav tattvo bhūtārtha chhe, satyārtha chhe, ane ek jīvadravyanā svabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān teo abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe; (jīvanā ekākār svarūpamān teo nathī;) tethī ā nav tattvomān bhūtārthanayathī ek jīv ja prakāshamān chhe. evī rīte antardraṣhṭithī joīe tognāyak bhāv jīv chhe ane jīvanā vikārano hetu ajīv chhe; vaḷī puṇya, pāp, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣhae jemanān lakṣhaṇ chhe evā to kevaḷ jīvanā vikāro chhe ane puṇya, pāp, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣhae vikārahetuo kevaḷ ajīv chhe. āvān ā nav tattvo, jīvadravyanā svabhāvane chhoḍīne, pote ane par jemanān kāraṇ chhe evā ek dravyanā paryāyopaṇe anubhav karavāmān āvatān bhūtārtha chhe ane sarva kāḷe askhalit ek jīvadravyanā svabhāvanī samīp jaīne anubhav karavāmān āvatān teo abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe. tethī ā nave tattvomān bhūtārthanayathī ek jīv ja prakāshamān chhe. em te, ekapaṇe prakāshato, shuddhanayapaṇe anubhavāy chhe. ane je ā anubhūti te ātmakhyāti (ātmānī oḷakhāṇ) ja chhe, ne ātmakhyāti te samyagdarshan ja chhe. ā rīte ā sarva kathan nirdoṣh chhebādhā rahit chhe.


Page 33 of 642
PDF/HTML Page 64 of 673
single page version

(मालिनी)
चिरमिति नवतत्त्वच्छन्नमुन्नीयमानं
कनकमिव निमग्नं वर्णमालाकलापे
अथ सततविविक्तं दृश्यतामेकरूपं
प्रतिपदमिदमात्मज्योतिरुद्योतमानम्
।।८।।

अथैवमेकत्वेन द्योतमानस्यात्मनोऽधिगमोपायाः प्रमाणनयनिक्षेपाः ये ते खल्वभूतार्था-

bhāvārthaḥā nav tattvomān, shuddhanayathī joīe to, jīv ja ek chaitanyachamatkār- mātra prakāsharūp pragaṭ thaī rahyo chhe, te sivāy judān judān nav tattvo kāī dekhātān nathī. jyān sudhī ā rīte jīvatattvanun jāṇapaṇun jīvane nathī tyān sudhī te vyavahāradraṣhṭi chhe, judān judān nav tattvone māne chhe. jīv-pudgalanā bandhaparyāyarūp draṣhṭithī ā padārtho judā judā dekhāy chhe; paṇ jyāre shuddhanayathī jīv-pudgalanun nijasvarūp judun judun jovāmān āve tyāre e puṇya, pāp ādi sāt tattvo kāī paṇ vastu nathī; nimitta-naimittik bhāvathī thayān hatān te nimitta-naimittik bhāv jyāre maṭī gayo tyāre jīv-pudgal judān judān hovāthī bījī koī vastu (padārtha) siddha thaī shakatī nathī. vastu to dravya chhe ne dravyano nijabhāv dravyanī sāthe ja rahe chhe tathā nimitta- naimittik bhāvano to abhāv ja thāy chhe, māṭe shuddhanayathī jīvane jāṇavāthī ja samyagdarshananī prāpti thaī shake chhe. jyān sudhī judā judā nav padārtho jāṇe, shuddhanayathī ātmāne jāṇe nahi tyān sudhī paryāyabuddhi chhe.

ahīn, e arthanun kalasharūp kāvya kahe chhe

shlokārtha[इति] ā rīte [चिरम् नव-तत्त्व-च्छन्नम् इदम् आत्मज्योतिः] nav tattvomān ghaṇā kāḷathī chhupāyelī ā ātmajyotine, [वर्णमाला-कलापे निमग्नं कनकम् इव] jem varṇonā samūhamān chhupāyelā ekākār suvarṇane bahār kāḍhe tem, [उन्नीयमानं] shuddhanayathī bahār kāḍhī pragaṭ karavāmān āvī chhe. [अथ] māṭe have he bhavya jīvo! [सततविविक्तं] hammeshān āne anya dravyothī tathā temanāthī thatā naimittik bhāvothī bhinna, [एकरूपं] ekarūp [द्रश्यताम्] dekho. [प्रतिपदम् उद्योतमानम्] ā (jyoti), pade pade arthāt paryāye paryāye ekarūp chitchamatkāramātra udyotamān chhe.

bhāvārthaḥā ātmā sarva avasthāomān vidhavidh rūpe dekhāto hato tene shuddhanaye ek chaitanya-chamatkāramātra dekhāḍyo chhe; tethī have sadā ekākār ja anubhav karo, paryāyabuddhino ekānt na rākhoem shrī guruono upadesh chhe. 8.

ṭīkāhave, jem nav tattvomān ek jīvane ja jāṇavo bhūtārtha kahyo tem, ekapaṇe

5

Page 34 of 642
PDF/HTML Page 65 of 673
single page version

स्तेष्वप्ययमेक एक भूतार्थः प्रमाणं तावत्परोक्षं प्रत्यक्षं च तत्रोपात्तानुपात्तपरद्वारेण प्रवर्तमानं परोक्षं, केवलात्मप्रतिनियतत्वेन प्रवर्तमानं प्रत्यक्षं च तदुभयमपि प्रमातृप्रमाणप्रमेयभेदस्यानुभूय- मानतायां भूतार्थम्, अथ च व्युदस्तसमस्तभेदैकजीवस्वभावस्यानुभूयमानतायामभूतार्थम् नयस्तु द्रव्यार्थिकः पर्यायार्थिकश्च तत्र द्रव्यपर्यायात्मके वस्तुनि द्रव्यं मुख्यतयानुभावयतीति द्रव्यार्थिकः, पर्यायं मुख्यतयानुभावयतीति पर्यायार्थिकः तदुभयमपि द्रव्यपर्याययोः पर्यायेणानुभूयमानतायां भूतार्थम्, अथ च द्रव्यपर्यायानालीढशुद्धवस्तुमात्रजीवस्वभावस्यानुभूयमानतायामभूतार्थम् निक्षेपस्तु नाम स्थापना द्रव्यं भावश्च तत्रातद्गुणे वस्तुनि संज्ञाकरणं नाम सोऽयमित्यन्यत्र प्रतिनिधि- व्यवस्थापनं स्थापना वर्तमानतत्पर्यायादन्यद् द्रव्यम् वर्तमानतत्पर्यायो भावः तच्चतुष्टयं


prakāshamān ātmānā adhigamanā upāyo je pramāṇ, nay, nikṣhep chhe teo paṇ nishchayathī abhūtārtha chhe, temān paṇ ātmā ek ja bhūtārtha chhe (kāraṇ ke gney ane vachananā bhedothī pramāṇādi anek bhedarūp thāy chhe). temān pahelān, pramāṇ be prakāre chheparokṣha ane pratyakṣha. 1upātta ane 2anupātta par (padārtho) dvārā pravarte te parokṣha chhe ane kevaḷ ātmāthī ja pratinishchitapaṇe pravarte te pratyakṣha chhe. (pramāṇ gnān chhe. te gnān pāñch prakāranun chhemati, shrut, avadhi, manaḥparyay ne kevaḷ. temān mati ne shrut e be gnān parokṣha chhe, avadhi ne manaḥparyay e be vikal-pratyakṣha chhe ane kevaḷagnān sakal-pratyakṣha chhe. tethī e be prakāranān pramāṇ chhe.) te banne pramātā, pramāṇ, prameyanā bhedane anubhavatān to bhūtārtha chhe, satyārtha chhe; ane jemān sarva bhedo gauṇ thaī gayā chhe evā ek jīvanā svabhāvano anubhav karatān teo abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe.

nay be prakāre chhedravyārthik ane paryāyārthik. tyān dravya-paryāyasvarūp vastumān dravyano mukhyapaṇe anubhav karāve te dravyārthik nay chhe ane paryāyano mukhyapaṇe anubhav karāve te paryāyārthik nay chhe. te banne nayo dravya ane paryāyano paryāyathī (bhedathī, kramathī) anubhav karatān to bhūtārtha chhe, satyārtha chhe; ane dravya tathā paryāy e bannethī nahi āliṅgan karāyelā evā shuddhavastumātra jīvanā (chaitanyamātra) svabhāvano anubhav karatān teo abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe.

nikṣhep chār prakāre chhenām, sthāpanā, dravya ne bhāv. vastumān je guṇ na hoy te guṇanā nāmathī (vyavahār māṭe) vastunī sañgnā karavī te nām nikṣhep chhe. ‘ā te chhe’ em anya vastumān anya vastunun pratinidhitva sthāpavun (pratimārūp sthāpan karavun) te sthāpanā 1. upātta = meḷavelā. (indriy, man vagere upātta par padārtho chhe.) 2. anupātta = aṇameḷavelā. (prakāsh, upadesh vagere anupātta par padārtho chhe.)


Page 35 of 642
PDF/HTML Page 66 of 673
single page version

स्वस्वलक्षणवैलक्षण्येनानुभूयमानतायां भूतार्थम्, अथ च निर्विलक्षणस्वलक्षणैकजीवस्वभावस्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम् अथैवममीषु प्रमाणनयनिक्षेपेषु भूतार्थत्वेनैको जीव एव प्रद्योतते

(मालिनी)
उदयति न नयश्रीरस्तमेति प्रमाणं
क्वचिदपि च न विद्मो याति निक्षेपचक्रम्
किमपरमभिदध्मो धाम्नि सर्वङ्कषेऽस्मि-
न्ननुभवमुपयाते भाति न द्वैतमेव
।।९।।

nikṣhep chhe. vartamānathī anya eṭale ke atīt athavā anāgat paryāyathī vastune vartamānamān kahevī te dravya nikṣhep chhe. vartamān paryāyathī vastune vartamānamān kahevī te bhāv nikṣhep chhe. e chārey nikṣhepono potapotānā lakṣhaṇabhedathī (vilakṣhaṇarūpejudā judā rūpe) anubhav karavāmān āvatān teo bhūtārtha chhe, satyārtha chhe; ane bhinna lakṣhaṇathī rahit ek potānā chaitanyalakṣhaṇarūp jīvasvabhāvano anubhav karatān e chārey abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe. ā rīte ā pramāṇ-nay-nikṣhepomān bhūtārthapaṇe ek jīv ja prakāshamān chhe.

bhāvārthaā pramāṇ, nay, nikṣheponun vistārathī vyākhyān te viṣhayanā granthomānthī jāṇavun; temanāthī dravyaparyāyasvarūp vastunī siddhi thāy chhe. teo sādhak avasthāmān to satyārtha ja chhe kāraṇ ke te gnānanā ja visheṣho chhe. temanā vinā vastune game tem sādhavāmān āve to viparyay thaī jāy chhe. avasthā anusār vyavahāranā abhāvanī traṇ rīti chheḥ pahelī avasthāmān pramāṇādithī yathārtha vastune jāṇī gnānashraddhānanī siddhi karavī; gnān-shraddhān siddha thayā pachhī shraddhān māṭe to pramāṇādinī kāī jarūr nathī. paṇ have e bījī avasthāmān pramāṇādinā ālamban dvārā visheṣh gnān thāy chhe ane rāg-dveṣh-mohakarmanā sarvathā abhāvarūp yathākhyāt chāritra pragaṭe chhe; tethī kevaḷagnānanī prāpti thāy chhe. kevaḷagnān thayā pachhī pramāṇādinun ālamban rahetun nathī. tyār pachhī trījī sākṣhāt siddha avasthā chhe tyān paṇ kāī ālamban nathī. e rīte siddha avasthāmān pramāṇ-nay-nikṣhepono abhāv ja chhe.

e arthano kalasharūp shlok kahe chhe

shlokārthaāchārya shuddhanayano anubhav karī kahe chhe ke[अस्मिन् सर्वङ्कषे धाम्नि अनुभवम् उपयाते] ā sarva bhedone gauṇ karanār je shuddhanayano viṣhayabhūt chaitanya-chamatkāramātra tejaḥpuñj ātmā, teno anubhav thatān [ नयश्रीः न उदयति ] nayonī lakṣhmī uday pāmatī nathī,


Page 36 of 642
PDF/HTML Page 67 of 673
single page version

(उपजाति)
आत्मस्वभावं परभावभिन्न-
मापूर्णमाद्यन्तविमुक्तमेकम्
विलीनसङ्कल्पविक ल्पजालं
प्रकाशयन्
शुद्धनयोऽभ्युदेति ।।१०।।

[ प्रमाणं अस्तम् एति ] pramāṇ astane prāpta thāy chhe [ अपि च ] ane [ निक्षेपचक्रम् क्वचित् याति, न विद्मः ] nikṣhepono samūh kyān jato rahe chhe te ame jāṇatā nathī. [ किम् अपरम् अभिदध्मः] āthī adhik shun kahīe? [ द्वैतम् एव न भाति ] dvait ja pratibhāsit thatun nathī.

bhāvārthabhedane atyant gauṇ karīne kahyun chhe kepramāṇ, nayādi bhedanī to vāt ja shī? shuddha anubhav thatān dvait ja bhāsatun nathī, ekākār chinmātra ja dekhāy chhe.

ahīn vignānādvaitavādī tathā vedāntī kahe chhe kechhevaṭ paramārtharūp to advaitano ja anubhav thayo. e ja amāro mat chhe; tame visheṣh shun kahyun? eno uttaraḥtamārā matamān sarvathā advait mānavāmān āve chhe. jo sarvathā advait mānavāmān āve to bāhya vastuno abhāv ja thaī jāy, ane evo abhāv to pratyakṣha viruddha chhe. amārā matamān nayavivakṣhā chhe te bāhya vastuno lop karatī nathī. jyāre shuddha anubhavathī vikalpa maṭī jāy chhe tyāre ātmā paramānandane pāme chhe tethī anubhav karāvavā māṭe ‘‘shuddha anubhavamān dvait bhāsatun nathī’’ em kahyun chhe. jo bāhya vastuno lop karavāmān āve to ātmāno paṇ lop thaī jāy ane shūnyavādano prasaṅg āve. māṭe tame kaho chho te pramāṇe vastusvarūpanī siddhi thaī shakatī nathī, ane vastusvarūpanī yathārtha shraddhā vinā je shuddha anubhav karavāmān āve te paṇ mithyārūp chhe; shūnyano prasaṅg hovāthī tamāro anubhav paṇ ākāshanā phūlano anubhav chhe. 9.

āgaḷ shuddhanayano uday thāy chhe tenī sūchanārūp shlok kahe chheḥ

shlokārthaḥ[शुद्धनयः आत्मस्वभावं प्रकाशयन् अभ्युदेति] shuddhanay ātmānā svabhāvane pragaṭ karato udayarūp thāy chhe. te ātmasvabhāvane kevo pragaṭ kare chhe? [परभावभिन्नम्] paradravya, paradravyanā bhāvo tathā paradravyanā nimittathī thatā potānā vibhāvoevā parabhāvothī bhinna pragaṭ kare chhe. vaḷī te, [आपूर्णम्] ātmasvabhāv samastapaṇe pūrṇa chhesamasta lokālokane jāṇanār chheem pragaṭ kare chhe; (kāraṇ ke gnānamān bhed karmasanyogathī chhe, shuddhanayamān karma gauṇ chhe). vaḷī te, [आदि-अन्त-विमुक्तम्] ātmasvabhāvane ādi-antathī rahit pragaṭ kare chhe (arthāt koī ādithī māṇḍīne je koīthī utpanna karavāmān āvyo nathī ane kyārey koīthī


Page 37 of 642
PDF/HTML Page 68 of 673
single page version

जो पस्सदि अप्पाणं अबद्धपुट्ठं अणण्णयं णियदं
अविसेसमसंजुत्तं तं सुद्धणयं वियाणीहि ।।१४।।
यः पश्यति आत्मानम् अबद्धस्पृष्टमनन्यकं नियतम्
अविशेषमसंयुक्तं तं शुद्धनयं विजानीहि ।।१४।।

या खल्वबद्धस्पृष्टस्यानन्यस्य नियतस्याविशेषस्यासंयुक्तस्य चात्मनोऽनुभूतिः स शुद्धनयः, सा त्वनुभूतिरात्मैव; इत्यात्मैक एव प्रद्योतते कथं यथोदितस्यात्मनोऽनुभूतिरिति चेद्बद्ध- स्पृष्टत्वादीनामभूतार्थत्वात् तथाहि


jeno vināsh nathī evā pāriṇāmik bhāvane te pragaṭ kare chhe). vaḷī te, [एकम्] ātmasvabhāvane eksarva bhedabhāvothī (dvaitabhāvothī) rahit ekākārpragaṭ kare chhe, ane [विलीनसङ्कल्प- विकल्प-जालं] jemān samasta saṅkalpa-vikalpanā samūho vilay thaī gayā chhe evo pragaṭ kare chhe. (dravyakarma, bhāvakarma, nokarma ādi pudgaladravyomān potānī kalpanā karavī tene saṅkalpa kahe chhe ane gneyonā bhedathī gnānamān bhed mālūm thavo tene vikalpa kahe chhe.) āvo shuddhanay prakāsharūp thāy chhe. 10.

e shuddhanayane gāthāsūtrathī kahe chheḥ

abaddhaspr̥uṣhṭa, ananya ne je niyat dekhe ātmane,
avisheṣh, aṇasanyukta, tene shuddhanay tun jāṇaje. 14.

gāthārtha[यः] je nay [आत्मानम्] ātmāne [अबद्धस्पृष्टम्] bandh rahit ne paranā sparsha rahit, [अनन्यकं] anyapaṇā rahit, [नियतम्] chaḷāchaḷatā rahit, [अविशेषम्] visheṣh rahit, [असंयुक्तं] anyanā sanyog rahitevā pāñch bhāvarūp [पश्यति] dekhe chhe [तं] tene, he shiṣhya! tun [शुद्धनयं] shuddhanay [विजानीहि] jāṇ.

ṭīkānishchayathī abaddha-aspr̥uṣhṭa, ananya, niyat, avisheṣh ane asanyuktaevā ātmānī je anubhūti te shuddhanay chhe, ane e anubhūti ātmā ja chhe; e rīte ātmā ek ja prakāshamān chhe. (shuddhanay kaho yā ātmānī anubhūti kaho yā ātmā kahoek ja chhe, judān nathī.) ahīn shiṣhya pūchhe chhe ke jevo upar kahyo tevā ātmānī anubhūti kem thaī shake? tenun samādhānbaddhaspr̥uṣhṭatva ādi bhāvo abhūtārtha hovāthī e anubhūti thaī shake chhe. ā vātane draṣhṭāntathī pragaṭ karavāmān āve chhe


Page 38 of 642
PDF/HTML Page 69 of 673
single page version

यथा खलु बिसिनीपत्रस्य सलिलनिमग्नस्य सलिलस्पृष्टत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां सलिलस्पृष्टत्वं भूतार्थमप्येकान्ततः सलिलास्पृश्यं बिसिनीपत्रस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायाम- भूतार्थम्, तथात्मनोऽनादिबद्धस्य बद्धस्पृष्टत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां बद्धस्पृष्टत्वं भूतार्थमप्ये- कान्ततः पुद्गलास्पृश्यमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्

यथा च मृत्तिकायाः करककरीरकर्करीकपालादिपर्यायेणानुभूयमानतायामन्यत्वं भूतार्थमपि सर्वतोऽप्यस्खलन्तमेकं मृत्तिकास्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो नारकादि- पर्यायेणानुभूयमानतायामन्यत्वं भूतार्थमपि सर्वतोऽप्यस्खलन्तमेक मात्मस्वभावमुपेत्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम्

यथा च वारिधेर्वृद्धिहानिपर्यायेणानुभूयमानतायामनियतत्वं भूतार्थमपि नित्यव्यवस्थितं

jem kamalinīnun patra jaḷamān ḍūbelun hoy teno jaḷathī sparshāvārūp avasthāthī anubhav karatān jaḷathī sparshāvāpaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ jaḷathī jarāy nahi sparshāvāyogya evā kamalinī-patranā svabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān jaḷathī sparshāvāpaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe; evī rīte anādi kāḷathī bandhāyelā ātmāno, pudgalakarmathī bandhāvā- sparshāvārūp avasthāthī anubhav karatān baddhaspr̥uṣhṭapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ pudgalathī jarāy nahi sparshāvāyogya evā ātmasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān baddhaspr̥uṣhṭapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe.

vaḷī, jem māṭīno, kamaṇḍaḷ, ghaḍo, jhārī, rāmapātra ādi paryāyothī anubhav karatān anyapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ sarvataḥ askhalit (sarva paryāyabhedothī jarāy bhedarūp nahi thatā evā) ek māṭīnā svabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān anyapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe; evī rīte ātmāno, nārak ādi paryāyothī anubhav karatān (paryāyonā bījā-bījāpaṇārūp) anyapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ sarvataḥ askhalit (sarva paryāyabhedothī jarāy bhedarūp nahi thatā evā) ek chaitanyākār ātmasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān anyapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe.

jem samudrano, vr̥uddhihānirūp avasthāthī anubhav karatān aniyatapaṇun (anishchitapaṇun) bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ nitya-sthir evā samudrasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān aniyatapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe; evī rīte ātmāno, vr̥uddhihānirūp paryāyabhedothī anubhav karatān aniyatapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ nitya-sthir


Page 39 of 642
PDF/HTML Page 70 of 673
single page version

वारिधिस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो वृद्धिहानिपर्यायेणानुभूयमानतायामनियतत्वं भूतार्थमपि नित्यव्यवस्थितमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्

यथा च काञ्चनस्य स्निग्धपीतगुरुत्वादिपर्यायेणानुभूयमानतायां विशेषत्वं भूतार्थमपि प्रत्यस्तमितसमस्तविशेषं काञ्चनस्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनो ज्ञानदर्शनादि- पर्यायेणानुभूयमानतायां विशेषत्वं भूतार्थमपि प्रत्यस्तमितसमस्तविशेषमात्मस्वभावमुपेत्यानुभूय- मानतायामभूतार्थम्

यथा चापां सप्तार्चिःप्रत्ययौष्ण्यसमाहितत्वपर्यायेणानुभूयमानतायां संयुक्तत्वं भूतार्थमप्ये- कान्ततः शीतमप्स्वभावमुपेत्यानुभूयमानतायामभूतार्थम्, तथात्मनः कर्मप्रत्ययमोहसमाहितत्व- पर्यायेणानुभूयमानतायां संयुक्तत्वं भूतार्थमप्येकान्ततः स्वयं बोधं जीवस्वभावमुपेत्यानुभूय- (nishchal) evā ātmasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān aniyatapaṇun abhūtārtha chhe


asatyārtha chhe.

jem suvarṇano, chīkaṇāpaṇun, pīḷāpaṇun, bhārepaṇun ādi guṇarūp bhedothī anubhav karatān visheṣhapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ jemān sarva visheṣho vilay thaī gayā chhe evā suvarṇasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān visheṣhapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe; evī rīte ātmāno, gnān, darshan ādi guṇarūp bhedothī anubhav karatān visheṣhapaṇun bhūtārtha chhe satyārtha chhe, topaṇ jemān sarva visheṣho vilay thaī gayā chhe evā ātmasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān visheṣhapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe.

jem jaḷano, agni jenun nimitta chhe evī uṣhṇatā sāthe sanyuktapaṇārūp taptapaṇārūpavasthāthī anubhav karatān (jaḷane) uṣhṇapaṇārūp sanyuktapaṇun bhūtārtha chhe satyārtha chhe, topaṇ ekānt shītaḷatārūp jaḷasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān (uṣhṇatā sāthe) sanyuktapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe; evī rīte ātmāno, karma jenun nimitta chhe evā moh sāthe sanyuktapaṇārūp avasthāthī anubhav karatān sanyuktapaṇun bhūtārtha chhesatyārtha chhe, topaṇ je pote ekānt bodharūp (gnānarūp) chhe evā jīvasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān sanyuktapaṇun abhūtārtha chheasatyārtha chhe.

bhāvārthaātmā pāñch prakārathī anekarūp dekhāy chheḥ (1) anādi kāḷathī karmapudgalanā sambandhathī bandhāyelo karmapudgalanā sparshavāḷo dekhāy chhe, (2) karmanā nimittathī thatā nar, nārak ādi paryāyomān bhinna bhinna svarūpe dekhāy chhe, (3) shaktinā avibhāg


Page 40 of 642
PDF/HTML Page 71 of 673
single page version

मानतायामभूतार्थम् pratichchhed (ansh) ghaṭe paṇ chhe, vadhe paṇ chhee vastuno svabhāv chhe tethī te nitya-niyat ekarūp dekhāto nathī, (4) vaḷī te darshan, gnān ādi anek guṇothī visheṣharūp dekhāy chhe ane (5) karmanā nimittathī thatā moh, rāg, dveṣh ādi pariṇāmo sahit te sukhaduḥkharūp dekhāy chhe. ā sau ashuddhadravyārthikarūp vyavahār nayano viṣhay chhe. e draṣhṭi(apekṣhā)thī jovāmān āve to e sarva satyārtha chhe. parantu ātmāno ek svabhāv ā nayathī grahaṇ nathī thato, ane ek svabhāvane jāṇyā vinā yathārtha ātmāne kem jāṇī shakāy? ā kāraṇe bījā nayanetenā pratipakṣhī shuddhadravyārthik nayanegrahaṇ karī, ek asādhāraṇ gnāyakamātra ātmāno bhāv laī, tene shuddhanayanī draṣhṭithī sarva paradravyothī bhinna, sarva paryāyomān ekākār, hānivr̥uddhithī rahit, visheṣhothī rahit ane naimittik bhāvothī rahit jovāmān āve to sarva (pāñch) bhāvothī je anekaprakārapaṇun chhe te abhūtārtha chheasatyārtha chhe.

ahīn em jāṇavun ke vastunun svarūp anant dharmātmak chhe, te syādvādathī yathārtha siddha thāy chhe. ātmā paṇ anant dharmavāḷo chhe. tenā keṭalāk dharmo to svābhāvik chhe ane keṭalāk pudgalanā sanyogathī thāy chhe. je karmanā sanyogathī thāy chhe, temanāthī to ātmāne sansāranī pravr̥utti thāy chhe ane te sambandhī sukhaduḥkh ādi thāy chhe temane bhogave chhe. e, ā ātmāne anādi agnānathī paryāyabuddhi chhe; anādianant ek ātmānun gnān tene nathī. te batāvanār sarvagnanun āgam chhe. temān shuddhadravyārthik nayathī e batāvyun chhe ke ātmāno ek asādhāraṇ chaitanyabhāv chhe te akhaṇḍ chhe, nitya chhe, anādinidhan chhe. tene jāṇavāthī paryāyabuddhino pakṣhapāt maṭī jāy chhe. paradravyothī, temanā bhāvothī ane temanā nimittathī thatā potānā vibhāvothī potānā ātmāne bhinna jāṇī teno anubhav jīv kare tyāre paradravyanā bhāvorūp pariṇamato nathī; tethī karma bandhātān nathī ane sansārathī nivr̥utti thaī jāy chhe. māṭe paryāyārthikarūp vyavahāranayane gauṇ karī abhūtārtha (asatyārtha) kahyo chhe ane shuddha nishchayanayane satyārtha kahī tenun ālamban dīdhun chhe. vastusvarūpanī prāpti thayā pachhī tenun paṇ ālamban rahetun nathī. ā kathanathī em na samajī levun ke shuddhanayane satyārtha kahyo tethī ashuddhanay sarvathā asatyārtha ja chhe. em mānavāthī vedāntamatavāḷā jeo sansārane sarvathā avastu māne chhe temano sarvathā ekānt pakṣha āvī jashe ane tethī mithyātva āvī jashe, e rīte e shuddhanayanun ālamban paṇ vedāntīonī jem mithyādraṣhṭipaṇun lāvashe. māṭe sarva nayonā kathañchit rīte satyārthapaṇānun shraddhān karavāthī ja samyagdraṣhṭi thaī shakāy chhe. ā rīte syādvādane samajī jinamatanun sevan karavun, mukhya-gauṇ kathan sāmbhaḷī sarvathā ekānt pakṣha na pakaḍavo. ā gāthāsūtranun vyākhyān karatān


Page 41 of 642
PDF/HTML Page 72 of 673
single page version

(मालिनी)
न हि विदधति बद्धस्पृष्टभावादयोऽमी
स्फु टमुपरि तरन्तोऽप्येत्य यत्र प्रतिष्ठाम्
अनुभवतु तमेव द्योतमानं समन्तात्
जगदपगतमोहीभूय सम्यक्स्वभावम् ।।११।।

ṭīkākār āchārye paṇ kahyun chhe ke ātmā vyavahāranayanī draṣhṭimān je baddhaspr̥uṣhṭa ādi rūpe dekhāy chhe te e draṣhṭimān to satyārtha ja chhe parantu shuddhanayanī draṣhṭimān baddhaspr̥uṣhṭādipaṇun asatyārtha chhe. ā kathanamān ṭīkākār āchārye syādvād batāvyo chhe em jāṇavun.

vaḷī, ahīn em jāṇavun ke ā nay chhe te shrutagnān-pramāṇano ansh chhe; shrutagnān vastune parokṣha jaṇāve chhe; tethī ā nay paṇ parokṣha ja jaṇāve chhe. shuddhadravyārthikanayano viṣhayabhūt, baddhaspr̥uṣhṭa ādi pāñch bhāvothī rahit ātmā chaitanyashaktimātra chhe. te shakti to ātmāmān parokṣha chhe ja. vaḷī tenī vyakti karmasanyogathī mati-shrutādi gnānarūp chhe te kathañchit anubhavagochar hovāthī pratyakṣharūp paṇ kahevāy chhe, ane sampūrṇagnān je kevaḷagnān te joke chhadmasthane pratyakṣha nathī topaṇ ā shuddhanay ātmānā kevaḷagnānarūpane parokṣha jaṇāve chhe. jyān sudhī ā nayane jīv jāṇe nahi tyān sudhī ātmānā pūrṇa rūpanun gnān-shraddhān thatun nathī. tethī shrī gurue ā shuddhanayane pragaṭ karī upadesh karyo ke baddhaspr̥uṣhṭa ādi pāñch bhāvothī rahit pūrṇagnānaghanasvabhāv ātmāne jāṇī shraddhān karavun, paryāyabuddhi na rahevun. ahīn koī evo prashna kare keevo ātmā pratyakṣha to dekhāto nathī ane vinā dekhye shraddhān karavun te jūṭhun shraddhān chhe. teno uttaraḥdekhelānun ja shraddhān karavun e to nāstik mat chhe. jinamatamān to pratyakṣha ane parokṣhabanne pramāṇ mānavāmān āvyān chhe. temān āgamapramāṇ parokṣha chhe. teno bhed shuddhanay chhe. ā shuddhanayanī draṣhṭithī shuddha ātmānun shraddhān karavun, kevaḷ vyavahār-pratyakṣhano ja ekānt na karavo.

ahīn, ā shuddhanayane mukhya karī kalasharūp kāvya kahe chheḥ

shlokārtha[जगत् तम् एव सम्यक्स्वभावम् अनुभवतु] jagatanā prāṇīo e samyak svabhāvano anubhav karo ke [यत्र] jyān [अमी बद्धस्पृष्टभावादयः] ā baddhaspr̥uṣhṭa ādi bhāvo [एत्य स्फुटम् उपरि तरन्तः अपि] spaṣhṭapaṇe te svabhāvanā upar tare chhe topaṇ [प्रतिष्ठाम् न हि विदधति] (temān) pratiṣhṭhā pāmatā nathī, kāraṇ ke dravyasvabhāv to nitya chhe, ekarūp chhe ane ā bhāvo anitya chhe, anekarūp chhe; paryāyo dravyasvabhāvamān pravesh karatā nathī, upar ja rahe chhe. [समन्तात् द्योतमानं] ā shuddha svabhāv sarva avasthāomān prakāshamān chhe. [अपगतमोहीभूय]

6

Page 42 of 642
PDF/HTML Page 73 of 673
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
भूतं भान्तमभूतमेव रमसान्निर्भिद्य बन्धं सुधी-
र्यद्यन्तः किल कोऽप्यहो कलयति व्याहत्य मोहं हठात्
आत्मात्मानुभवैकगम्यमहिमा व्यक्तोऽयमास्ते ध्रुवं
नित्यं कर्मकलङ्कपङ्कविकलो देवः स्वयं शाश्वतः
।।१२।।
(वसंततिलका)
आत्मानुभूतिरिति शुद्धनयात्मिका या
ज्ञानानुभूतिरियमेव किलेति बुद्धवा
आत्मानमात्मनि निवेश्य सुनिष्प्रकम्प-
मेकोऽस्ति नित्यमवबोधघनः समन्तात्
।।१३।।

evā shuddha svabhāvano, moh rahit thaīne jagat anubhav karo; kāraṇ ke mohakarmanā udayathī utpanna mithyātvarūp agnān jyān sudhī rahe chhe tyān sudhī e anubhav yathārtha thato nathī.

bhāvārthashuddhanayanā viṣhayarūp ātmāno anubhav karo em upadesh chhe. 11.

have, e ja arthanun kalasharūp kāvya pharīne kahe chhe jemān em kahe chhe ke āvo anubhav karye ātmadev pragaṭ pratibhāsamān thāy chheḥ

shlokārtha[यदि] jo [कः अपि सुधीः] koī subuddhi (samyagdraṣhṭi) [भूतं भान्तम् अभूतम् एव बन्धं] bhūt, vartamān ane bhāvī evā traṇe kāḷanā (karmonā) bandhane potānā ātmāthī [रभसात्] tatkāḷ-shīghra [निर्भिद्य] bhinna karīne tathā [मोहं] te karmanā udayanā nimittathī thayel mithyātva(agnān)ne [हठात्] potānā baḷathī (puruṣhārthathī) [व्याहत्य] rokīne athavā nāsh karīne [अन्तः] antaraṅgamān [किल अहो कलयति] abhyās karedekhe to [अयम् आत्मा] ā ātmā [आत्म-अनुभव-एक-गम्य-महिमा] potānā anubhavathī ja jaṇāvāyogya jeno pragaṭ mahimā chhe evo [व्यक्तः] vyakta (anubhavagochar), [ध्रुवं] nishchal, [शाश्वतः] shāshvat, [नित्यं कर्म-कलङ्क-पङ्क-विकलः] nitya karmakalaṅk-kardamathī rahit[स्वयं देवः] evo pote stuti karavā yogya dev [आस्ते] virājamān chhe.

bhāvārthaḥshuddhanayanī draṣhṭithī jovāmān āve to sarva karmothī rahit chaitanyamātra dev avināshī ātmā antaraṅgamān pote virājī rahyo chhe. ā prāṇīparyāyabuddhi bahirātmā tene bahār ḍhūṇḍhe chhe te moṭun agnān chhe. 12.


Page 43 of 642
PDF/HTML Page 74 of 673
single page version

जो पस्सदि अप्पाणं अबद्धपुट्ठं अणण्णमविसेसं
अपदेससंतमज्झं पस्सदि जिणसासणं सव्वं ।।१५।।
यः पश्यति आत्मानम् अबद्धस्पृष्टमनन्यमविशेषम्
अपदेशसान्तमध्यं पश्यति जिनशासनं सर्वम् ।।१५।।

येयमबद्धस्पृष्टस्यानन्यस्य नियतस्याविशेषस्यासंयुक्तस्य चात्मनोऽनुभूतिः सा खल्वखिलस्य जिनशासनस्यानुभूतिः, श्रुतज्ञानस्य स्वयमात्मत्वात्; ततो ज्ञानानुभूतिरेवात्मानुभूतिः किन्तु

have, shuddhanayanā viṣhayabhūt ātmānī anubhūti chhe te ja gnānanī anubhūti chhe em āgaḷanī gāthānī sūchanānā artharūp kāvya kahe chhe

shlokārtha[इति] e rīte [या शुद्धनयात्मिका आत्म-अनुभूतिः] je pūrvakathit shuddhanayasvarūp ātmānī anubhūti chhe [इयम् एव किल ज्ञान-अनुभूतिः] te ja kharekhar gnānanī anubhūti chhe [इति बुद्ध्वा] em jāṇīne tathā [आत्मनि आत्मानम् सुनिष्प्रकम्पम् निवेश्य] ātmāmān ātmāne nishchaḷ sthāpīne, [नित्यम् समन्तात् एकः अवबोध-घनः अस्ति] ‘sadā sarva taraph ek gnānaghan ātmā chhe’ em dekhavun.

bhāvārthapahelān samyagdarshanane pradhān karī kahyun hatun; have gnānane mukhya karī kahe chhe ke ā shuddhanayanā viṣhayasvarūp ātmānī anubhūti chhe te ja samyaggnān chhe. 13.

have, ā artharūp gāthā kahe chheḥ

abaddhaspr̥uṣhṭa, ananya, je avisheṣh dekhe ātmane,
te dravya tem ja bhāv jinashāsan sakal dekhe khare. 15.

gāthārtha[यः] je puruṣh [आत्मानम्] ātmāne [अबद्धस्पृष्टम्] abaddhaspr̥uṣhṭa, [अनन्यम्] ananya, [अविशेषम्] avisheṣh (tathā upalakṣhaṇathī niyat ane asanyukta) [पश्यति] dekhe chhe te [सर्वम् जिनशासनं] sarva jinashāsanane [पश्यति] dekhe chhe,ke je jinashāsan [अपदेशसान्तमध्यं] bāhya dravyashrut tem ja abhyantar gnānarūp bhāvashrutavāḷun chhe.

ṭīkāje ā abaddhaspr̥uṣhṭa, ananya, niyat, avisheṣh ane asanyukta evā pāñch bhāvosvarūp ātmānī anubhūti chhe te nishchayathī samasta jinashāsananī anubhūti chhe, kāraṇ * pāṭhāntaraḥ अपदेससुत्तमज्झं1. अपदेश = dravyashrut; सान्त = gnānarūp bhāvashrut.


Page 44 of 642
PDF/HTML Page 75 of 673
single page version

तदानीं सामान्यविशेषाविर्भावतिरोभावाभ्यामनुभूयमानमपि ज्ञानमबुद्धलुब्धानां न स्वदते तथाहि

यथा विचित्रव्यञ्जनसंयोगोपजातसामान्यविशेषतिरोभावाविर्भावाभ्यामनुभूयमानं लवणं लोकानामबुद्धानां व्यञ्जनलुब्धानां स्वदते, न पुनरन्यसंयोगशून्यतोपजातसामान्यविशेषाविर्भावतिरो- भावाभ्याम्; अथ च यदेव विशेषाविर्भावेनानुभूयमानं लवणं तदेव सामान्याविर्भावेनापि तथा विचित्रज्ञेयाकारकरम्बितत्वोपजातसामान्यविशेषतिरोभावाविर्भावाभ्यामनुभूयमानं ज्ञानमबुद्धानां ज्ञेय- लुब्धानां स्वदते, न पुनरन्यसंयोगशून्यतोपजातसामान्यविशेषाविर्भावतिरोभावाभ्याम्; अथ च यदेव विशेषाविर्भावेनानुभूयमानं ज्ञान तदेव सामान्याविर्भावेनापि अलुब्धबुद्धानां तु यथा सैन्धवखिल्यो- ऽन्यद्रव्यसंयोगव्यवच्छेदेन केवल एवानुभूयमानः सर्वतोऽप्येकलवणरसत्वाल्लवणत्वेन स्वदते, तथा-


ke shrutagnān pote ātmā ja chhe. tethī gnānanī anubhūti te ja ātmānī anubhūti chhe. parantu have tyān, sāmānya gnānanā āvirbhāv (pragaṭapaṇun) ane visheṣh (gneyākār) gnānanā tirobhāv (āchchhādan)thī jyāre gnānamātrano anubhav karavāmān āve tyāre gnān pragaṭ anubhavamān āve chhe topaṇ jeo agnānī chhe, gneyomān āsakta chhe temane te svādamān āvatun nathī. te pragaṭ draṣhṭāntathī batāvīe chhīe

jemanek tarehanān shāk ādi bhojanonā sambandhathī ūpajel sāmānya lavaṇanā tirobhāv ane visheṣh lavaṇanā āvirbhāvathī anubhavamān āvatun je (sāmānyanā tirobhāvarūp ane shāk ādinā svādabhede bhedarūpvisheṣharūp) lavaṇ teno svād agnānī, shākanā lolup manuṣhyone āve chhe paṇ anyanā sambandharahitapaṇāthī ūpajel sāmānyanā āvirbhāv ne visheṣhanā tirobhāvathī anubhavamān āvatun je ekākār abhedarūp lavaṇ teno svād āvato nathī; vaḷī paramārthathī jovāmān āve to to, je visheṣhanā āvirbhāvathī anubhavamān āvatun (kṣhārarasarūp) lavaṇ chhe te ja sāmānyanā āvirbhāvathī anubhavamān āvatun (kṣhārarasarūp) lavaṇ chhe. evī rīteanek prakāranā gneyonā ākāro sāthe mishrarūpapaṇāthī ūpajel sāmānyanā tirobhāv ane visheṣhanā āvirbhāvathī anubhavamān āvatun je (visheṣhabhāvarūp, bhedarūp, anekākārarūp) gnān te agnānī, gney-lubdha jīvone svādamān āve chhe paṇ anya gneyākāranā sanyogarahitapaṇāthī ūpajel sāmānyanā āvirbhāv ne visheṣhanā tirobhāvathī anubhavamān āvatun je ekākār abhedarūp gnān te svādamān āvatun nathī; vaḷī paramārthathī vichārīe to to, je gnān visheṣhanā āvirbhāvathī anubhavamān āve chhe te ja gnān sāmānyanā āvirbhāvathī anubhavamān āve chhe. alubdha gnānīone to, jem saindhavanī gāṅgaḍī, anyadravyanā sanyogano vyavachchhed karīne kevaḷ saindhavano ja anubhav karavāmān āvatān, sarvataḥ


Page 45 of 642
PDF/HTML Page 76 of 673
single page version

त्मापि परद्रव्यसंयोगव्यवच्छेदेन केवल एवानुभूयमानः सर्वतोऽप्येकविज्ञानघनत्वात् ज्ञानत्वेन स्वदते

(पृथ्वी)
अखण्डितमनाकुलं ज्वलदनन्तमन्तर्बहि-
र्महः परममस्तु नः सहजमुद्विलासं सदा
चिदुच्छलननिर्भरं सकलकालमालम्बते
यदेकरसमुल्लसल्लवणखिल्यलीलायितम्
।।१४।।

ek kṣhārarasapaṇāne līdhe kṣhārapaṇe svādamān āve chhe tem ātmā paṇ, paradravyanā sanyogano vyavachchhed karīne kevaḷ ātmāno ja anubhav karavāmān āvatān, sarvataḥ ek vignānaghanapaṇāne līdhe gnānapaṇe svādamān āve chhe.

bhāvārthaahīn ātmānī anubhūti te ja gnānanī anubhūti kahevāmān āvī chhe. agnānījan gneyomān jaindriyagnānanā viṣhayomān jalubdha thaī rahyā chhe; teo indriyagnānanā viṣhayothī anekākār thayel gnānane ja gneyamātra āsvāde chhe parantu gneyothī bhinna gnānamātrano āsvād nathī letā. ane jeo gnānī chhe, gneyomān āsakta nathī teo gneyothī judā ekākār gnānano ja āsvād le chhe,jem shākothī judī mīṭhānī kaṇīno kṣhāramātra svād āve tevī rīte āsvād le chhe, kāraṇ ke gnān chhe te ātmā chhe ane ātmā chhe te gnān chhe. ā pramāṇe guṇī-guṇanī abhed draṣhṭimān āvatun je sarva paradravyothī judun, potānā paryāyomān ekarūp, nishchaḷ, potānā guṇomān ekarūp, paranimittathī utpanna thayel bhāvothī bhinna potānun svarūp, tenun anubhavan te gnānanun anubhavan chhe, ane ā anubhavan te bhāvashrutagnānarūp jinashāsananun anubhavan chhe. shuddhanayathī āmān kāī bhed nathī.

have ā ja arthanun kalasharūp kāvya kahe chhe

shlokārthaāchārya kahe chhe ke [परमम् महः नः अस्तु] te utkr̥uṣhṭa tejprakāsh amane ho [यत् सकलकालम् चिद्-उच्छलन-निर्भरं] ke je tej sadākāḷ chaitanyanā pariṇamanathī bharelun chhe, [उल्लसत्-लवण-खिल्य-लीलायितम्] jem mīṭhānī kāṅkarī ek kṣhārarasanī līlānun ālamban kare chhe tem je tej [एक-रसम् आलम्बते] ek gnānarasasvarūpane avalambe chhe, [अखण्डितम्] je tej akhaṇḍit chhegneyonā ākārarūpe khaṇḍit thatun nathī, [अनाकुलं] je anākuḷ chhe jemān karmanā nimittathī thatā rāgādithī utpanna ākuḷatā nathī, [अनन्तम् अन्तः बहिः ज्वलत्] je avināshīpaṇe antaraṅgamān ane bahāramān pragaṭ dedīpyamān chhejāṇavāmān āve chhe, [सहजम्] je svabhāvathī thayun chhekoīe rachyun nathī ane [सदा उद्विलासं] hameshān jeno


Page 46 of 642
PDF/HTML Page 77 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
एष ज्ञानघनो नित्यमात्मा सिद्धिमभीप्सुभिः
साध्यसाधकभावेन द्विधैकः समुपास्यताम् ।।१५।।
दंसणणाणचरित्ताणि सेविदव्वाणि साहुणा णिच्चं
ताणि पुण जाण तिण्णि वि अप्पाणं चेव णिच्छयदो ।।१६।।
दर्शनज्ञानचरित्राणि सेवितव्यानि साधुना नित्यम्
तानि पुनर्जानीहि त्रीण्यप्यात्मानं चैव निश्चयतः ।।१६।।

येनैव हि भावेनात्मा साध्यः साधनं च स्यात्तेनैवायं नित्यमुपास्य इति स्वयमाकूय परेषां vilās udayarūp chheje ekarūp pratibhāsamān chhe.

bhāvārthaāchārye prārthanā karī chhe ke ā gnānānandamay ekākār svarūpajyoti amane sadā prāpta raho. 14.

have, āgaḷanī gāthānī sūchanārūpe shlok kahe chhe

shlokārtha[एषः ज्ञानघनः आत्मा] ā (pūrvakathit) gnānasvarūp ātmā chhe te, [सिद्धिम् अभीप्सुभिः] svarūpanī prāptinā ichchhak puruṣhoe [साध्यसाधकभावेन] sādhyasādhakabhāvanā bhedathī [द्विधा] be prakāre, [एकः] ek ja [नित्यम् समुपास्यताम्] nitya sevavāyogya chhe; tenun sevan karo.

bhāvārthaātmā to gnānasvarūp ek ja chhe parantu enun pūrṇarūp sādhyabhāv chhe ane apūrṇarūp sādhakabhāv chhe; evā bhāvabhedathī be prakāre ekane ja sevavo. 15.

have, darshan-gnān-chāritrarūp sādhakabhāv chhe em gāthāmān kahe chhe

darshan, vaḷī nit gnān ne chāritra sādhu sevavān;
paṇ e traṇe ātmā ja kevaḷ jāṇ nishchayadraṣhṭimān. 16.

gāthārtha[साधुना] sādhu puruṣhe [दर्शनज्ञानचरित्राणि] darshan, gnān ane chāritra [नित्यम्] sadā [सेवितव्यानि] sevavāyogya chhe; [पुनः] vaḷī [तानि त्रीणि अपि] te traṇene [निश्चयतः] nishchayanayathī [आत्मानं च एव] ek ātmā ja [जानीहि] jāṇo.

ṭīkāā ātmā je bhāvathī sādhya tathā sādhan thāy te bhāvathī ja nitya


Page 47 of 642
PDF/HTML Page 78 of 673
single page version

व्यवहारेण साधुना दर्शनज्ञानचारित्राणि नित्यमुपास्यानीति प्रतिपाद्यते तानि पुनस्त्रीण्यपि परमार्थेनात्मैक एव, वस्त्वन्तराभावात् यथा देवदत्तस्य कस्यचित् ज्ञानं श्रद्धानमनुचरणं च देवदत्तस्वभावानतिक्रमाद्देवदत्त एव, न वस्त्वन्तरम्; तथात्मन्यप्यात्मनो ज्ञानं श्रद्धानमनुचरणं चात्मस्वभावानतिक्रमादात्मैव, न वस्त्वन्तरम् तत आत्मा एक एवोपास्य इति स्वयमेव प्रद्योतते स किल

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रित्वादेकत्वतः स्वयम्
मेचकोऽमेचकश्चापि सममात्मा प्रमाणतः ।।१६।।

sevavāyogya chhe em pote irādo rākhīne bījāone vyavahārathī pratipādan kare chhe ke ‘sādhu puruṣhe darshan, gnān, chāritra sadā sevavāyogya chhe’. paṇ paramārthathī jovāmān āve to e traṇey ek ātmā ja chhe kāraṇ ke teo anya vastu nathīātmānā ja paryāyo chhe. jem koī devadatta nāmanā puruṣhanān gnān, shraddhān ane ācharaṇ, devadattanā svabhāvane ullaṅghatā nahi hovāthī, (teo) devadatta ja chheanya vastu nathī, tem ātmāmān paṇ ātmānān gnān, shraddhān ane ācharaṇ, ātmānā svabhāvane ullaṅghatān nahi hovāthī, (teo) ātmā ja chheanya vastu nathī. māṭe em svayamev siddha thāy chhe ke ek ātmā ja sevan karavā yogya chhe.

bhāvārthadarshan, gnān, chāritratraṇe ātmānā ja paryāyo chhe, koī judī vastu nathī; tethī sādhu puruṣhoe ek ātmānun ja sevan karavun e nishchay chhe ane vyavahārathī anyane paṇ e ja upadesh karavo.

have, e ja arthano kalasharūp shlok kahe chhe

shlokārtha[प्रमाणतः] pramāṇadraṣhṭithī joīe to [आत्मा] ā ātmā [समम् मेचकः अमेचकः च अपि] ekīsāthe anek avasthārūp (‘mechak’) paṇ chhe ane ek avasthārūp (‘amechak’) paṇ chhe, [दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः त्रित्वात्] kāraṇ ke ene darshan-gnān-chāritrathī to traṇapaṇun chhe ane [स्वयम् एकत्वतः] potāthī potāne ekapaṇun chhe.

bhāvārthapramāṇadraṣhṭimān trikāḷasvarūp vastu dravyaparyāyarūp jovāmān āve chhe, tethī ātmā paṇ ekīsāthe ekānekasvarūp dekhavo. 16.

have nayavivakṣhā kahe chhe


Page 48 of 642
PDF/HTML Page 79 of 673
single page version

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः
एकोऽपि त्रिस्वभावत्वाद्वयवहारेण मेचकः ।।१७।।
(अनुष्टुभ्)
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः ।।१८।।
(अनुष्टुभ्)
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा ।।१९।।

shlokārtha[एकः अपि] ātmā ek chhe topaṇ [व्यवहारेण] vyavahāradraṣhṭithī joīe to [त्रिस्वभावत्वात्] traṇ-svabhāvapaṇāne līdhe [मेचकः] anekākārarūp (‘mechak’) chhe, [दर्शन-ज्ञान- चारित्रैः त्रिभिः परिणतत्वतः] kāraṇ ke darshan, gnān ane chāritrae traṇ bhāve pariṇame chhe.

bhāvārthashuddhadravyārthik naye ātmā ek chhe; ā nayane pradhān karī kahevāmān āve tyāre paryāyārthik nay gauṇ thayo tethī ekane traṇarūp pariṇamato kahevo te vyavahār thayo, asatyārtha paṇ thayo. em vyavahāranaye ātmāne darshan, gnān, chāritrarūp pariṇāmone līdhe ‘mechak’ kahyo chhe. 17.

have paramārthanayathī kahe chhe

shlokārtha[परमार्थेन तु] shuddha nishchayanayathī jovāmān āve to [व्यक्त-ज्ञातृत्व-ज्योतिषा] pragaṭ gnāyakatājyotimātrathī [एककः] ātmā ekasvarūp chhe [सर्व-भावान्तर-ध्वंसि-स्वभावत्वात्] kāraṇ ke shuddhadravyārthik nayathī sarva anyadravyanā svabhāvo tathā anyanā nimittathī thatā vibhāvone dūr karavārūp teno svabhāv chhe, [अमेचकः] tethī te ‘amechak’ chheshuddha ekākār chhe.

bhāvārthabhedadraṣhṭine gauṇ karī abhedadraṣhṭithī jovāmān āve to ātmā ekākār ja chhe, te ja amechak chhe. 18.

ātmāne pramāṇ-nayathī mechak, amechak kahyo, te chintāne maṭāḍī jem sādhyanī siddhi thāy tem karavun em have kahe chhe

shlokārtha[आत्मनः] ā ātmā [मेचक-अमेचकत्वयोः] mechak chhebhedarūp anekākār chhe tathā amechak chheabhedarūp ekākār chhe [चिन्तया एव अलं] evī chintāthī


Page 49 of 642
PDF/HTML Page 80 of 673
single page version

जह णाम को वि पुरिसो रायाणं जाणिऊण सद्दहदि
तो तं अणुचरदि पुणो अत्थत्थीओ पयत्तेण ।।१७।।
एवं हि जीवराया णादव्वो तह य सद्दहेदव्वो
अणुचरिदव्वो य पुणो सो चेव दु मोक्खकामेण ।।१८।।
यथा नाम कोऽपि पुरुषो राजानं ज्ञात्वा श्रद्दधाति
ततस्तमनुचरति पुनरर्थार्थिकः प्रयत्नेन ।।१७।।
एवं हि जीवराजो ज्ञातव्यस्तथैव श्रद्धातव्यः
अनुचरितव्यश्च पुनः स चैव तु मोक्षकामेन ।।१८।।

to bas thāo. [साध्यसिद्धिः] sādhya ātmānī siddhi to [दर्शन-ज्ञान-चारित्रैः] darshan, gnān ne chāritrae traṇ bhāvothī ja chhe, [न च अन्यथा] bījī rīte nathī (e niyam chhe).

bhāvārthaātmānā shuddha svabhāvanī sākṣhāt prāpti athavā sarvathā mokṣha te sādhya chhe. ātmā mechak chhe ke amechak chhe evā vichāro ja mātra karyā karavāthī te sādhya siddha thatun nathī; parantu darshan arthāt shuddha svabhāvanun avalokan, gnān arthāt shuddha svabhāvanun pratyakṣha jāṇapaṇun ane chāritra arthāt shuddha svabhāvamān sthiratātemanāthī ja sādhyanī siddhi thāy chhe. ā ja mokṣhamārga chhe, te sivāy bījo koī mokṣhamārga nathī.

vyavahārī loko paryāyamānbhedamān samaje chhe tethī ahīn gnān, darshan, chāritranā bhedathī samajāvyun chhe. 19.

have, ā ja prayojanane be gāthāomān draṣhṭāntathī kahe chhe

jyam puruṣh koī nr̥upatine jāṇe, pachhī shraddhā kare,
pachhī yatnathī dhan-arthī e anucharaṇ nr̥upatinun kare; 17.
jīvarāj em ja jāṇavo, vaḷī shraddhavo paṇ e rīte,
enun ja karavun anucharaṇ pachhī yatnathī mokṣhārthīe. 18.

gāthārtha[यथा नाम] jem [कः अपि] koī [अर्थार्थिकः पुरुषः] dhanano arthī puruṣh

7