Page 110 of 642
PDF/HTML Page 141 of 673
single page version

ननु वर्णादयो यद्यमी न सन्ति जीवस्य तदा तन्त्रान्तरे कथं सन्तीति प्रज्ञाप्यन्ते इति चेत् —

इह हि व्यवहारनयः किल पर्यायाश्रितत्वाज्जीवस्य पुद्गलसंयोगवशादनादिप्रसिद्ध- बन्धपर्यायस्य कुसुम्भरक्तस्य कार्पासिकवासस इवौपाधिकं भावमवलम्ब्योत्प्लवमानः परभावं परस्य दृष्टाः स्युः] e badhā dekhātā nathī, [ एकं परं दृष्टं स्यात् ] mātra ek sarvoparī

bhāvārthaḥ — paramārthanay abhed ja chhe tethī te draṣhṭithī jotān bhed nathī dekhāto; te nayanī draṣhṭimān puruṣh chaitanyamātra ja dekhāy chhe. māṭe te badhāy varṇādik tathā rāgādik bhāvo puruṣhathī bhinna ja chhe.

ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant je bhāvo chhe temanun svarūp visheṣhatāthī jāṇavun hoy to gommaṭasār ādi granthomānthī jāṇī levun. 37.

have shiṣhya pūchhe chhe ke jo ā varṇādik bhāvo jīvanā nathī to anya siddhāntagranthomān ‘te jīvanā chhe’ em kem kahyun chhe? teno uttar gāthāmān kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [एते] ā [वर्णाद्याः गुणस्थानान्ताः भावाः] varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryanta bhāvo kahevāmān āvyā te [व्यवहारेण तु] vyavahāranayathī to [जीवस्य भवन्ति] jīvanā chhe (māṭe sūtramān kahyā chhe), [तु] parantu [निश्चयनयस्य] nishchayanayanā matamān [केचित् न] temanāmānā koī paṇ jīvanā nathī.

ṭīkāḥ — ahīn, vyavahāranay paryāyāshrit hovāthī, saphed rūnun banelun vastra je kasumbā vaḍe raṅgāyelun chhe evā vastranā aupādhik bhāv( – lāl raṅg)nī jem, pudgalanā sanyogavashe anādi

Page 111 of 642
PDF/HTML Page 142 of 673
single page version

विदधाति; निश्चयनयस्तु द्रव्याश्रितत्वात्केवलस्य जीवस्य स्वाभाविकं भावमवलम्ब्योत्प्लवमानः परभावं परस्य सर्वमेव प्रतिषेधयति । ततो व्यवहारेण वर्णादयो गुणस्थानान्ता भावा जीवस्य सन्ति, निश्चयेन तु न सन्तीति युक्ता प्रज्ञप्तिः ।

यथा खलु सलिलमिश्रितस्य क्षीरस्य सलिलेन सह परस्परावगाहलक्षणे सम्बन्धे सत्यपि स्वलक्षणभूतक्षीरत्वगुणव्याप्यतया सलिलादधिकत्वेन प्रतीयमानत्वादग्नेरुष्णगुणेनेव सह

have vaḷī pūchhe chhe ke varṇādik nishchayathī jīvanā kem nathī tenun kāraṇ kaho. te prashnano uttar kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [एतैः च सम्बन्धः] ā varṇādik bhāvo sāthe jīvano sambandh [क्षीरोदकं यथा एव] jaḷane ane dūdhane ekakṣhetrāvagāharūp sanyogasambandh chhe tevo [ज्ञातव्यः] jāṇavo [च] ane [तानि] teo [तस्य तु न भवन्ति] te jīvanā nathī [यस्मात्] kāraṇ ke jīv [उपयोगगुणाधिकः] temanāthī upayogaguṇe adhik chhe (-upayogaguṇ vaḍe judo jaṇāy chhe).

ṭīkāḥ — jem — jaḷamishrit dūdhano, jaḷ sāthe paraspar avagāhasvarūp sambandh hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt je dūdhapaṇun-guṇ te vaḍe vyāpta hovāne līdhe dūdh jaḷathī adhikapaṇe pratīt

Page 112 of 642
PDF/HTML Page 143 of 673
single page version

तादात्म्यलक्षणसम्बन्धाभावात् न निश्चयेन सलिलमस्ति; तथा वर्णादिपुद्गलद्रव्यपरिणाममिश्रित- स्यास्यात्मनः पुद्गलद्रव्येण सह परस्परावगाहलक्षणे सम्बन्धे सत्यपि स्वलक्षणभूतोपयोग- गुणव्याप्यतया सर्वद्रव्येभ्योऽधिकत्वेन प्रतीयमानत्वादग्नेरुष्णगुणेनेव सह तादात्म्यलक्षणसम्बन्धा- भावात् न निश्चयेन वर्णादिपुद्गलपरिणामाः सन्ति ।

thāy chhe; tethī, jevo agnino uṣhṇatā sāthe tādātmyasvarūp sambandh chhe tevo jaḷ sāthe dūdhano sambandh nahi hovāthī, nishchayathī jaḷ dūdhanun nathī; tevī rīte — varṇādik pudgaladravyanā pariṇāmo sāthe mishrit ā ātmāno, pudgaladravya sāthe paraspar avagāhasvarūp sambandh hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt upayogaguṇ vaḍe vyāpta hovāne līdhe ātmā sarva dravyothī adhikapaṇe pratīt thāy chhe; tethī, jevo agnino uṣhṇatā sāthe tādātmyasvarūp sambandh chhe tevo varṇādik sāthe ātmāno sambandh nahi hovāthī, nishchayathī varṇādik pudgalapariṇāmo ātmānā nathī.

have vaḷī pūchhe chhe ke ā rīte to vyavahāranay ane nishchayanayane virodh āve chhe; avirodh kaī rīte kahevāmān āve chhe? teno uttar draṣhṭānt dvārā traṇ gāthāomān kahe chheḥ —

Page 113 of 642
PDF/HTML Page 144 of 673
single page version

यथा पथि प्रस्थितं कञ्चित्सार्थं मुष्यमाणमवलोक्य तात्स्थ्यात्तदुपचारेण मुष्यत एष पन्था इति व्यवहारिणां व्यपदेशेऽपि न निश्चयतो विशिष्टाकाशदेशलक्षणः कश्चिदपि पन्था मुष्यते, तथा जीवे बन्धपर्यायेणावस्थितकर्मणो नोकर्मणो वा वर्णमुत्प्रेक्ष्य तात्स्थ्यात्तदुपचारेण जीवस्यैष वर्ण इति व्यवहारतोऽर्हद्देवानां प्रज्ञापनेऽपि न निश्चयतो नित्यमेवामूर्तस्वभावस्योपयोगगुणाधिकस्य जीवस्य कश्चिदपि वर्णोऽस्ति । एवं गन्धरसस्पर्शरूपशरीरसंस्थानसंहननरागद्वेषमोहप्रत्ययकर्मनोकर्म-

gāthārthaḥ — [पथि मुष्यमाणं] jem mārgamān chālanārane lūṇṭāto [दृष्टवा] dekhīne ‘[एषः पन्था] ā mārga [मुष्यते] lūṇṭāy chhe’ em [व्यवहारिणः] vyavahārī [लोकाः] loko [भणन्ति] kahe chhe; tyān paramārthathī vichāravāmān āve to [कश्चित् पन्था] koī mārga to [न च मुष्यते] nathī lūṇṭāto, mārgamān chālanār māṇas ja lūṇṭāy chhe; [तथा] tevī rīte [जीवे] jīvamān [कर्मणां नोकर्मणां च] karmono ane nokarmono [वर्णम्] varṇa [दृष्टवा] dekhīne ‘[जीवस्य] jīvano [एषः वर्णः] ā varṇa chhe’ em [जिनैः] jinadevoe [व्यवहारतः] vyavahārathī [उक्तः] kahyun chhe. [गन्धरसस्पर्शरूपाणि] e pramāṇe gandh, ras, sparsha, rūp, [देहः संस्थानादयः] deh, sansthān ādi [ये च सर्वे] je sarva chhe, [व्यवहारस्य] te sarva vyavahārathī [निश्चयद्रष्टारः] nishchayanā dekhanārā [व्यपदिशन्ति] kahe chhe.

ṭīkāḥ — jem vyavahārī loko, mārge nīkaḷelā koī sārthane (saṅghane) lūṇṭāto dekhīne, sārthanī mārgamān sthiti hovāthī teno upachār karīne, ‘ā mārga lūṇṭāy chhe’ em kahe chhe, topaṇ nishchayathī jovāmān āve to, je ākāshanā amuk bhāgasvarūp chhe evo mārga to koī lūṇṭāto nathī; tevī rīte bhagavān arhantadevo, jīvamān bandhaparyāyathī sthiti pāmelān (rahelān) karmano ane nokarmano varṇa dekhīne, karma-nokarmanī (bandhaparyāyathī) jīvamān sthiti hovāthī teno upachār karīne, ‘jīvano ā varṇa chhe’ em vyavahārathī jaṇāve chhe, topaṇ nishchayathī, sadāy jeno amūrta svabhāv chhe ane je upayogaguṇ vaḍe anyadravyothī adhik chhe evā

Page 114 of 642
PDF/HTML Page 145 of 673
single page version

वर्गवर्गणास्पर्धकाध्यात्मस्थानानुभागस्थानयोगस्थानबन्धस्थानोदयस्थानमार्गणास्थानस्थितिबन्धस्थान- संक्लेशस्थानविशुद्धिस्थानसंयमलब्धिस्थानजीवस्थानगुणस्थानान्यपि व्यवहारतोऽर्हद्देवानां प्रज्ञापनेऽपि निश्चयतो नित्यमेवामूर्तस्वभावस्योपयोगगुणेनाधिकस्य जीवस्य सर्वाण्यपि न सन्ति, तादात्म्य- लक्षणसम्बन्धाभावात्

jīvano koī paṇ varṇa nathī. e pramāṇe gandh, ras, sparsha, rūp, sharīr, sansthān, sanhanan, rāg, dveṣh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaṇā, spardhak, adhyātmasthān, anubhāgasthān, yogasthān, bandhasthān, udayasthān, mārgaṇāsthān, sthitibandhasthān, saṅkleshasthān, vishuddhisthān, sanyamalabdhisthān, jīvasthān ane guṇasthān — e badhāy (bhāvo) vyavahārathī arhantadevo jīvanā kahe chhe, topaṇ nishchayathī, sadāy jeno amūrta svabhāv chhe ane je upayogaguṇavaḍe anyathī adhik chhe evā jīvanā te sarva nathī, kāraṇ ke e varṇādi bhāvone ane jīvane tādātmyalakṣhaṇ sambandhano abhāv chhe.

bhāvārthaḥ — ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant bhāvo siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahāranayathī kahyā chhe; nishchayanayathī teo jīvanā nathī kāraṇ ke jīv to paramārthe upayogasvarūp chhe.

ahīn em jāṇavun ke — pahelān vyavahāranayane asatyārtha kahyo hato tyān em na samajavun ke te sarvathā asatyārtha chhe, kathañchit asatyārtha jāṇavo; kāraṇ ke jyāre ek dravyane judun, paryāyothī abhedarūp, tenā asādhāraṇ guṇamātrane pradhān karīne kahevāmān āve tyāre paraspar dravyono nimittanaimittikabhāv tathā nimittathī thatā paryāyo — te sarva gauṇ thaī jāy chhe, ek abhedadravyanī draṣhṭimān teo pratibhāsatā nathī. māṭe te sarva te dravyamān nathī em kathañchit niṣhedh karavāmān āve chhe. jo te bhāvone te dravyamān kahevāmān āve to te vyavahāranayathī kahī shakāy chhe. āvo nayavibhāg chhe.

ahīn shuddhanayanī draṣhṭithī kathan chhe tethī em siddha karyun chhe ke ā sarva bhāvone siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahārathī kahyā chhe. jo nimittanaimittikabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to te vyavahār kathañchit satyārtha paṇ kahī shakāy chhe. jo sarvathā asatyārtha ja kahevāmān āve to sarva vyavahārano lop thāy ane sarva vyavahārano lop thatān paramārthano paṇ lop thāy. māṭe jinadevano upadesh syādvādarūp samajye ja samyaggnān chhe, sarvathā ekānt te mithyātva chhe.

Page 115 of 642
PDF/HTML Page 146 of 673
single page version

यत्किल सर्वास्वप्यवस्थासु यदात्मकत्वेन व्याप्तं भवति तदात्मकत्वव्याप्तिशून्यं न भवति, तस्य तैः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः स्यात् । ततः सर्वास्वप्यवस्थासु वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तस्य भवतो वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तिशून्यस्याभवतश्च पुद्गलस्य वर्णादिभिः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः स्यात्; संसारावस्थायां कथञ्चिद्वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तस्य भवतो वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्ति- शून्यस्याभवतश्चापि मोक्षावस्थायां सर्वथा वर्णाद्यात्मकत्वव्याप्तिशून्यस्य भवतो वर्णाद्यात्म-

have pūchhe chhe ke varṇādik sāthe jīvano tādātmyalakṣhaṇ sambandh kem nathī? teno uttar kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [वर्णादयः] varṇādik chhe te [संसारस्थानां] sansāramān sthit [जीवानां] jīvone [तत्र भवे] te sansāramān [भवन्ति] hoy chhe ane [संसारप्रमुक्तानां] sansārathī mukta thayelā jīvone [खलु] nishchayathī [ वर्णादयः केचित् ] varṇādik koī paṇ (bhāvo) [न सन्ति] nathī; (māṭe tādātmyasambandh nathī).

ṭīkāḥ — je nishchayathī badhīye avasthāomān yad-ātmakapaṇāthī arthāt je-svarūp- paṇāthī vyāpta hoy ane tad-ātmakapaṇānī arthāt te-svarūpapaṇānī vyāptithī rahit na hoy, teno temanī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh hoy chhe. (je vastu sarva avasthāomān je bhāvosvarūp hoy ane koī avasthāmān te bhāvosvarūpapaṇun chhoḍe nahi, te vastuno te bhāvonī sāthe tādātmyasambandh hoy chhe.) māṭe badhīye avasthāomān je varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hotun nathī evā pudgalano varṇādibhāvonī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh chhe; ane joke sansār-avasthāmān kathañchit varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta

Page 116 of 642
PDF/HTML Page 147 of 673
single page version

क त्वव्याप्तस्याभवतश्च जीवस्य वर्णादिभिः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धो न कथञ्चनापि स्यात् ।

यथा वर्णादयो भावाः क्रमेण भाविताविर्भावतिरोभावाभिस्ताभिस्ताभिर्व्यक्तिभिः hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hoto nathī topaṇ mokṣha-avasthāmān je sarvathā varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta hoto nathī evā jīvano varṇādibhāvonī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh koī paṇ prakāre nathī.

bhāvārthaḥ — dravyanī sarva avasthāone viṣhe dravyamān je bhāvo vyāpe te bhāvo sāthe dravyano tādātmyasambandh kahevāy chhe. pudgalanī sarva avasthāone viṣhe pudgalamān varṇādibhāvo vyāpe chhe tethī varṇādibhāvo sāthe pudgalano tādātmyasambandh chhe. sansār-avasthāne viṣhe jīvamān varṇādibhāvo koī prakāre kahī shakāy chhe paṇ mokṣha-avasthāne viṣhe jīvamān varṇādibhāvo sarvathā nathī tethī varṇādibhāvo sāthe jīvano tādātmyasambandh nathī e nyāy chhe.

have, jīvanun varṇādik sāthe tādātmya chhe evo mithyā abhiprāy koī kare to temān ā doṣh āve chhe em gāthāmān batāve chheḥ —

gāthārthaḥ — varṇādikanī sāthe jīvanun tādātmya mānanārane kahe chhe keḥ he mithyā abhiprāyavāḷā! [यदि हि च] jo tun [इति मन्यसे] em māne ke [एते सर्वे भावाः] ā varṇādik sarva bhāvo [जीवः एव हि] jīv ja chhe, [तु] to [ते] tārā matamān [जीवस्य च अजीवस्य] jīv ane ajīvano [ कश्चित् ] kāī [विशेषः] bhed [नास्ति] raheto nathī.

ṭīkāḥ — jem varṇādik bhāvo, krame āvirbhāv (pragaṭ thavun, ūpajavun) ane tirobhāv (ḍhaṅkāvun, nāsh thavun) pāmatī evī te te vyaktio vaḍe (arthāt paryāyo vaḍe) pudgaladravyanī

Page 117 of 642
PDF/HTML Page 148 of 673
single page version

पुद्गलद्रव्यमनुगच्छन्तः पुद्गलस्य वर्णादितादात्म्यं प्रथयन्ति, तथा वर्णादयो भावाः क्रमेण भाविताविर्भावतिरोभावाभिस्ताभिस्ताभिर्व्यक्तिभिर्जीवमनुगच्छन्तो जीवस्य वर्णादितादात्म्यं प्रथयन्तीति यस्याभिनिवेशः तस्य शेषद्रव्यासाधारणस्य वर्णाद्यात्मकत्वस्य पुद्गललक्षणस्य जीवेन स्वीकरणा- ज्जीवपुद्गलयोरविशेषप्रसक्तौ सत्यां पुद्गलेभ्यो भिन्नस्य जीवद्रव्यस्याभावाद्भवत्येव जीवाभावः ।

sāthe sāthe rahetā thakā, pudgalanun varṇādi sāthe tādātmya jāher kare chhe — vistāre chhe, tevī rīte varṇādik bhāvo, krame āvirbhāv ane tirobhāv pāmatī evī te te vyaktio vaḍe jīvanī sāthe sāthe rahetā thakā, jīvanun varṇādi sāthe tādātmya jāher kare chhe, vistāre chhe — em jeno abhiprāy chhe tenā matamān, anya bākīnān dravyothī asādhāraṇ evun varṇādisvarūpapaṇun — ke je pudgaladravyanun lakṣhaṇ chhe — teno jīv vaḍe aṅgīkār karavāmān āvato hovāthī, jīv-pudgalanā avisheṣhano prasaṅg āve chhe, ane em thatān, pudgalothī bhinna evun koī jīvadravya nahi rahevāthī, jīvano jarūr abhāv thāy chhe.

bhāvārthaḥ — jem varṇādik bhāvo pudgaladravya sāthe tādātmyasvarūpe chhe tem jīv sāthe paṇ tādātmyasvarūpe hoy to jīv-pudgalamān kāī paṇ bhed na rahe ane tethī jīvano ja abhāv thāy e moṭo doṣh āve.

have, ‘mātra sansār-avasthāmān ja jīvane varṇādik sāthe tādātmya chhe’ evā abhiprāyamān paṇ ā ja doṣh āve chhe em kahe chheḥ —

Page 118 of 642
PDF/HTML Page 149 of 673
single page version

यस्य तु संसारावस्थायां जीवस्य वर्णादितादात्म्यमस्तीत्यभिनिवेशस्तस्य तदानीं स जीवो रूपित्वमवश्यमवाप्नोति । रूपित्वं च शेषद्रव्यासाधारणं कस्यचिद्द्रव्यस्य लक्षणमस्ति । ततो रूपित्वेन लक्ष्यमाणं यत्किञ्चिद्भवति स जीवो भवति । रूपित्वेन लक्ष्यमाणं पुद्गलद्रव्यमेव भवति । एवं पुद्गलद्रव्यमेव स्वयं जीवो भवति, न पुनरितरः कतरोऽपि । तथा च सति, मोक्षावस्थायामपि नित्यस्वलक्षणलक्षितस्य द्रव्यस्य सर्वास्वप्यवस्थास्वनपायित्वादनादिनिधनत्वेन पुद्गलद्रव्यमेव स्वयं जीवो भवति, न पुनरितरः कतरोऽपि । तथा च सति, तस्यापि पुद्गलेभ्यो भिन्नस्य

gāthārthaḥ — [अथ] athavā jo [तव] tāro mat em hoy ke [ संसारस्थानां जीवानां ] sansāramān sthit jīvone ja [वर्णादयः] varṇādik (tādātmyasvarūpe) [भवन्ति] chhe, [ तस्मात् ] to te kāraṇe [संसारस्थाः जीवाः] sansāramān sthit jīvo [रूपित्वम् आपन्नाः] rūpīpaṇāne pāmyā; [एवं] em thatān, [तथालक्षणेन] tevun lakṣhaṇ to (arthāt rūpīpaṇun lakṣhaṇ to) pudgaladravyanun hovāthī, [मूढमते] he mūḍhabuddhi! [पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravya te ja [जीवः] jīv ṭharyun [च] ane (mātra sansār- avasthāmān ja nahi paṇ) [निर्वाणम् उपगतः अपि] nirvāṇ pāmye paṇ [पुद्गलः] pudgal ja [जीवत्वं] jīvapaṇāne [प्राप्तः] pāmyun!

ṭīkāḥ — vaḷī, sansār-avasthāmān jīvane varṇādibhāvo sāthe tādātmyasambandh chhe evo jeno abhiprāy chhe, tenā matamān sansār-avasthā vakhate te jīv avashya rūpīpaṇāne pāme chhe; ane rūpīpaṇun to koī dravyanun, bākīnān dravyothī asādhāraṇ evun lakṣhaṇ chhe. māṭe rūpīpaṇā(lakṣhaṇ)thī lakṣhit (lakṣhyarūp thatun, oḷakhātun) je kāī hoy te jīv chhe. rūpīpaṇāthī lakṣhit to pudgaladravya ja chhe. e rīte pudgaladravya ja pote jīv chhe, paṇ te sivāy bījo koī jīv nathī. ām thatān, mokṣha-avasthāmān paṇ pudgaladravya ja pote jīv (ṭhare) chhe, paṇ te sivāy bījo koī jīv (ṭharato) nathī; kāraṇ ke sadāy potānā svalakṣhaṇathī lakṣhit evun dravya badhīye avasthāomān hāni athavā ghasāro nahi pāmatun hovāthī anādi- anant hoy chhe. ām thavāthī, tenā matamān paṇ (arthāt sansār-avasthāmān ja jīvanun varṇādi sāthe tādātmya mānanāranā matamān paṇ); pudgalothī bhinna evun koī jīvadravya nahi

Page 119 of 642
PDF/HTML Page 150 of 673
single page version

जीवद्रव्यस्याभावाद्भवत्येव जीवाभावः ।

rahevāthī, jīvano jarūr abhāv thāy chhe.

bhāvārthaḥ — jo em mānavāmān āve ke sansār-avasthāmān jīvano varṇādik sāthe tādātmyasambandh chhe to jīv mūrtik thayo; ane mūrtikapaṇun to pudgaladravyanun lakṣhaṇ chhe; māṭe pudgaladravya te ja jīvadravya ṭharyun, te sivāy koī chaitanyarūp jīvadravya na rahyun. vaḷī mokṣha thatān paṇ te pudgalono ja mokṣha thayo; tethī mokṣhamān paṇ pudgalo ja jīv ṭharyān, anya koī chaitanyarūp jīv na rahyo. ā rīte sansār tem ja mokṣhamān pudgalathī bhinna evun koī chaitanyarūp jīvadravya nahi rahevāthī jīvano ja abhāv thayo. māṭe mātra sansār-avasthāmān ja varṇādibhāvo jīvanā chhe em mānavāthī paṇ jīvano abhāv ja thāy chhe.

ā rīte e siddha thayun ke varṇādik bhāvo jīv nathī, em have kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [एकं वा] ekendriy, [द्वे] dvīndriy, [त्रीणि च] trīndriy, [चत्वारि च]

Page 120 of 642
PDF/HTML Page 151 of 673
single page version

निश्चयतः कर्मकरणयोरभिन्नत्वात् यद्येन क्रियते तत्तदेवेति कृत्वा, यथा कनकपत्रं कनकेन क्रियमाणं कनकमेव, न त्वन्यत्, तथा जीवस्थानानि बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रिय- पर्याप्तापर्याप्ताभिधानाभिः पुद्गलमयीभिः नामकर्मप्रकृतिभिः क्रियमाणानि पुद्गल एव, न तु जीवः । नामकर्मप्रकृतीनां पुद्गलमयत्वं चागमप्रसिद्धं दृश्यमानशरीरादिमूर्तकार्यानुमेयं च । एवं गन्धरसस्पर्शरूपशरीरसंस्थानसंहननान्यपि पुद्गलमयनामकर्मप्रकृतिनिर्वृत्तत्वे सति तदव्यतिरेका- ज्जीवस्थानैरेवोक्तानि । ततो न वर्णादयो जीव इति निश्चयसिद्धान्तः ।

chaturindriy, [पञ्चेन्द्रियाणि] pañchendriy, [बादरपर्याप्तेतराः] bādar, sūkṣhma, paryāpta ane aparyāpta [जीवाः] jīv — e [नामकर्मणः] nāmakarmanī [प्रकृतयः] prakr̥itio chhe; [एताभिः च] ā [प्रकृतिभिः] prakr̥itio [पुद्गलमयीभिः ताभिः] ke jeo pudgalamay tarīke prasiddha chhe temanā vaḍe [करणभूताभिः] karaṇasvarūp thaīne [निर्वृत्तानि] rachāyelān [जीवस्थानानि] je jīvasthāno (jīvasamās) chhe teo [जीवः] jīv [कथं] kem [भण्यते] kahevāy?

ṭīkāḥ — nishchayanaye karma ane karaṇanun abhinnapaṇun hovāthī, je jenā vaḍe karāy chhe (-thāy chhe) te te ja chhe — em samajīne (nishchay karīne), jem suvarṇanun pānun suvarṇa vaḍe karātun ( – thatun) hovāthī suvarṇa ja chhe, bījun kāī nathī, tem jīvasthāno bādar, sūkṣhma, ekendriy, dvīndriy, trīndriy, chaturindriy, pañchendriy, paryāpta ane aparyāpta nāmanī pudgalamayī nāmakarmanī prakr̥itio vaḍe karātān ( – thatān) hovāthī pudgal ja chhe, jīv nathī. ane nāmakarmanī prakr̥itionun pudgalamayapaṇun to āgamathī prasiddha chhe tathā anumānathī paṇ jāṇī shakāy chhe kāraṇ ke pratyakṣha dekhavāmān āvatā sharīr ādi je mūrtik bhāvo chhe te karmaprakr̥itionān kārya hovāthī karmaprakr̥itio pudgalamay chhe em anumān thaī shake chhe.

evī rīte gandh, ras, sparsha, rūp, sharīr, sansthān ane sanhanan — teo paṇ pudgalamay nāmakarmanī prakr̥itio vaḍe rachāyān (-banyān) hovāthī pudgalathī abhinna chhe; tethī, mātra jīvasthānone pudgalamay kahetān, ā badhān paṇ pudgalamay kahyān samajavān.

māṭe varṇādik jīv nathī em nishchayanayano siddhānt chhe. ahīn ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [येन] je vastuthī [अत्र यद् किञ्चित् निर्वर्त्यते] je bhāv bane, [ तत् ] te bhāv [तद् एव स्यात्] te vastu ja chhe [कथञ्चन] koī rīte [अन्यत् न] anya vastu nathī;

Page 121 of 642
PDF/HTML Page 152 of 673
single page version

[इह] jem jagatamān [रुक्मेण निर्वृत्तम् असिकोशं] sonāthī banelā myānane [रुक्मं पश्यन्ति] loko sonun ja dekhe chhe, [कथञ्चन] koī rīte [न असिम्] (tene) taravār dekhatā nathī.

bhāvārthaḥ — varṇādik pudgalathī bane chhe tethī pudgal ja chhe, jīv nathī. 38.

vaḷī bījo kaḷash kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — aho gnānī jano! [इदं वर्णादिसामग्रयम्] ā varṇādik guṇasthānaparyant bhāvo chhe te badhāy [एकस्य पुद्गलस्य हि निर्माणम्] ek pudgalanī rachanā [विदन्तु] jāṇo; [ततः] māṭe [इदं] ā bhāvo [पुद्गलः एव अस्तु] pudgal ja ho, [न आत्मा] ātmā na ho; [यतः] kāraṇ ke [सः विज्ञानघनः] ātmā to vignānaghan chhe, gnānano puñj chhe, [ततः] tethī [अन्यः] ā varṇādik bhāvothī anya ja chhe. 39.

have, ā gnānaghan ātmā sivāy je kāī chhe tene jīv kahevun te sarva vyavahāramātra chhe em kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ये] je [पर्याप्तापर्याप्ताः] paryāpta, aparyāpta, [सूक्ष्माः बादराः च] sūkṣhma ane

Page 122 of 642
PDF/HTML Page 153 of 673
single page version

यत्किल बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियपर्याप्तापर्याप्ता इति शरीरस्य संज्ञाः सूत्रे जीवसंज्ञात्वेनोक्ताः अप्रयोजनार्थः परप्रसिद्धया घृतघटवद्वयवहारः । यथा हि कस्यचिदाजन्म- प्रसिद्धैकघृतकुम्भस्य तदितरकुम्भानभिज्ञस्य प्रबोधनाय योऽयं घृतकुम्भः स मृण्मयो, न घृतमय इति तत्प्रसिद्धया कुम्भे घृतकुम्भव्यवहारः, तथास्याज्ञानिनो लोकस्यासंसारप्रसिद्धाशुद्धजीवस्य शुद्धजीवानभिज्ञस्य प्रबोधनाय योऽयं वर्णादिमान् जीवः स ज्ञानमयो, न वर्णादिमय इति तत्प्रसिद्धया जीवे वर्णादिमद्वयवहारः ।

bādar ādi [ये च एव] jeṭalī [देहस्य] dehane [जीवसंज्ञाः] jīvasañgnā kahī chhe te badhī [सूत्रे] sūtramān [व्यवहारतः] vyavahārathī [उक्ताः] kahī chhe.

ṭīkāḥ — bādar, sūkṣhma, ekendriy, dvīndriy, trīndriy, chaturindriy, pañchendriy, paryāpta, aparyāpta — e dehanī sañgnāone (nāmone) sūtramān jīvasañgnāpaṇe kahī chhe, te, paranī prasiddhine līdhe, ‘ghīnā ghaḍā’nī jem vyavahār chhe — ke je vyavahār aprayojanārtha chhe (arthāt temān prayojanabhūt vastu nathī). te vātane spaṣhṭa kahe chheḥ —

jem koī puruṣhane janmathī māṇḍīne mātra ‘ghīno ghaḍo’ ja prasiddha (jāṇīto) hoy, te sivāyanā bījā ghaḍāne te jāṇato na hoy, tene samajāvavā ‘‘je ā ‘ghīno ghaḍo’ chhe te māṭīmay chhe, ghīmay nathī’’ em (samajāvanār vaḍe) ghaḍāmān ‘ghīnā ghaḍā’no vyavahār karavāmān āve chhe, kāraṇ ke pelā puruṣhane ‘ghīno ghaḍo’ ja prasiddha (jāṇīto) chhe; tevī rīte ā agnānī lokane anādi sansārathī māṇḍīne ‘ashuddha jīv’ ja prasiddha chhe, shuddha jīvane te jāṇato nathī, tene samajāvavā ( – shuddha jīvanun gnān karāvavā) ‘‘je ā ‘varṇādimān (varṇādivāḷo) jīv’ chhe te gnānamay chhe, varṇādimay nathī’’ em (sūtra viṣhe) jīvamān varṇādimānapaṇāno vyavahār karavāmān āvyo chhe, kāraṇ ke te agnānī lokane ‘varṇādimān jīv’ ja prasiddha chhe.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [चेत्] jo [घृतकुम्भाभिधाने अपि] ‘ghīno ghaḍo’ em kahetān paṇ [कुम्भः घृतमयः न] ghaḍo chhe te ghīmay nathī ( – māṭīmay ja chhe), [वर्णादिमत्-जीव-जल्पने अपि] to tevī rīte ‘varṇādivāḷo jīv’ em kahetān paṇ [जीवः न तन्मयः] jīv chhe te varṇādimay nathī ( – gnānaghan ja chhe).

Page 123 of 642
PDF/HTML Page 154 of 673
single page version

मिथ्यादृष्टयादीनि गुणस्थानानि हि पौद्गलिकमोहकर्मप्रकृतिविपाकपूर्वकत्वे सति, नित्यमचेतनत्वात्, कारणानुविधायीनि कार्याणीति कृत्वा, यवपूर्वका यवा यवा एवेति न्यायेन, पुद्गल एव, न तु जीवः । गुणस्थानानां नित्यमचेतनत्वं चागमाच्चैतन्यस्वभावव्याप्तस्यात्मनो-

bhāvārthaḥ — ghīthī bharelā ghaḍāne vyavahārathī ‘ghīno ghaḍo’ kahevāmān āve chhe chhatān nishchayathī ghaḍo ghī-svarūp nathī; ghī ghī-svarūp chhe, ghaḍo māṭī-svarūp chhe; tevī rīte varṇa, paryāpti, indriyo ityādi sāthe ekakṣhetrāvagāharūp sambandhavāḷā jīvane sūtramān vyavahārathī ‘pañchendriy jīv, paryāpta jīv, bādar jīv, dev jīv, manuṣhya jīv’ ityādi kahevāmān āvyo chhe chhatān nishchayathī jīv te-svarūp nathī; varṇa, paryāpti, indriyo ityādi pudgalasvarūp chhe, jīv gnānasvarūp chhe. 40.

have kahe chhe ke (jem varṇādi bhāvo jīv nathī e siddha thayun tem) e paṇ siddha thayun ke rāgādi bhāvo paṇ jīv nathīḥ —

gāthārthaḥ — [यानि इमानि] je ā [गुणस्थानानि] guṇasthāno chhe te [मोहनकर्मणः उदयात् तु] mohakarmanā udayathī thāy chhe [वर्णितानि] em (sarvagnanān āgamamān) varṇavavāmān āvyun chhe; [तानि] teo [जीवाः] jīv [कथं] kem [भवन्ति] hoī shake [यानि] ke jeo [नित्यं] sadā [अचेतनानि] achetan [उक्तानि] kahevāmān āvyān chhe?

ṭīkāḥ — ā mithyādraṣhṭi ādi guṇasthāno paudgalik mohakarmanī prakr̥itinā udayapūrvak thatān hoīne, sadāy achetan hovāthī, kāraṇanā jevān ja kāryo hoy chhe em karīne (samajīne, nishchay karīne), javapūrvak je jav thāy chhe te jav ja hoy chhe e nyāye, pudgal ja chhe — jīv nathī. ane guṇasthānonun sadāy achetanapaṇun to āgamathī siddha thāy chhe tem ja chaitanyasvabhāvathī vyāpta je ātmā tenāthī bhinnapaṇe te guṇasthāno bhedagnānīo vaḍe svayam

Page 124 of 642
PDF/HTML Page 155 of 673
single page version

ऽतिरिक्तत्वेन विवेचकैः स्वयमुपलभ्यमानत्वाच्च प्रसाध्यम् ।

एवं रागद्वेषमोहप्रत्ययकर्मनोकर्मवर्गवर्गणास्पर्धकाध्यात्मस्थानानुभागस्थानयोगस्थानबन्ध- स्थानोदयस्थानमार्गणास्थानस्थितिबन्धस्थानसंक्लेशस्थानविशुद्धिस्थानसंयमलब्धिस्थानान्यपि पुद्गल- कर्मपूर्वकत्वे सति, नित्यमचेतनत्वात्, पुद्गल एव, न तु जीव इति स्वयमायातम् । ततो रागादयो भावा न जीव इति सिद्धम् ।

upalabhyamān hovāthī paṇ temanun sadāy achetanapaṇun siddha thāy chhe.

evī rīte rāg, dveṣh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaṇā, spardhak, adhyātmasthān, anubhāgasthān, yogasthān, bandhasthān, udayasthān, mārgaṇāsthān, sthitibandhasthān, saṅklesh- sthān, vishuddhisthān, sanyamalabdhisthān — teo paṇ pudgalakarmapūrvak thatān hoīne, sadāy achetan hovāthī, pudgal ja chhe — jīv nathī em āpoāp āvyun ( – phalit thayun, siddha thayun).

māṭe rāgādi bhāvo jīv nathī em siddha thayun.

bhāvārthaḥ — shuddhadravyārthik nayanī draṣhṭimān chaitanya abhed chhe ane enā pariṇām paṇ svābhāvik shuddha gnān-darshan chhe. paranimittathī thatā chaitanyanā vikāro, joke chaitanya jevā dekhāy chhe topaṇ, chaitanyanī sarva avasthāomān vyāpak nahi hovāthī chaitanyashūnya chhe — jaḍ chhe. vaḷī āgamamān paṇ temane achetan kahyā chhe. bhedagnānīo paṇ temane chaitanyathī bhinnapaṇe anubhave chhe tethī paṇ teo achetan chhe, chetan nathī.

prashnaḥ — jo teo chetan nathī to teo koṇ chhe? pudgal chhe? ke anya kāī chhe? uttarḥ — pudgalakarmapūrvak thatān hovāthī teo nishchayathī pudgal ja chhe kem ke kāraṇ jevun ja kārya thāy chhe.

ā rīte em siddha karyun ke pudgalakarmanā udayanā nimittathī thatā chaitanyanā vikāro paṇ jīv nathī, pudgal chhe.

have pūchhe chhe ke varṇādik ane rāgādik jīv nathī to jīv koṇ chhe? tenā uttararūp shlok kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [अनादि] je anādi chhe arthāt koī kāḷe utpanna thayun nathī, [अनन्तम्] je

Page 125 of 642
PDF/HTML Page 156 of 673
single page version

anant chhe arthāt koī kāḷe jeno vināsh nathī, [अचलं] je achaḷ chhe arthāt je kadī chaitanyapaṇāthī anyarūp – chaḷāchaḷ – thatun nathī, [स्वसंवेद्यम्] je svasamvedya chhe arthāt je pote potāthī ja jaṇāy chhe [तु] ane [स्फु टम्] je pragaṭ chhe arthāt chhūpun nathī — evun je [इदं चैतन्यम्] ā chaitanya [उच्चैः] atyantapaṇe [चकचकायते] chakachakāṭ prakāshī rahyun chhe, [स्वयं जीवः] te pote ja jīv chhe.

bhāvārthaḥ — varṇādi ane rāgādi bhāvo jīv nathī paṇ upar kahyo tevo chaitanyabhāv te ja jīv chhe. 41.

have, chetanapaṇun ja jīvanun yogya lakṣhaṇ chhe em kāvya dvārā samajāve chheḥ —

shlokārthaḥ — [यतः अजीवः अस्ति द्वेधा] ajīv be prakāre chhe — [वर्णाद्यैः सहितः] varṇādisahit [तथा विरहितः] ane varṇādirahit; [ततः] māṭe [अमूर्तत्वम् उपास्य] amūrtapaṇāno āshray karīne paṇ (arthāt amūrtapaṇāne jīvanun lakṣhaṇ mānīne paṇ) [जीवस्य तत्त्वं] jīvanā yathārtha svarūpane [जगत् न पश्यति] jagat dekhī shakatun nathī; — [इति आलोच्य] ām parīkṣhā karīne [विवेचकैः] bhedagnānī puruṣhoe [न अव्यापि अतिव्यापि वा] avyāpti ane ativyāpti dūṣhaṇothī rahit [चैतन्यम्] chetanapaṇāne jīvanun lakṣhaṇ kahyun chhe [समुचितं] te yogya chhe. [व्यक्तं] te chaitanyalakṣhaṇ pragaṭ chhe, [व्यञ्जित-जीव-तत्त्वम्] teṇe jīvanā yathārtha svarūpane pragaṭ karyun chhe ane [अचलं] te achaḷ chhe — chaḷāchaḷatā rahit, sadā mojūd chhe. [आलम्ब्यताम्] jagat tenun ja avalamban karo! (tenāthī yathārtha jīvanun grahaṇ thāy chhe.)

bhāvārthaḥ — nishchayathī varṇādibhāvo — varṇādibhāvomān rāgādibhāvo āvī gayā — jīvamān kadī vyāpatā nathī tethī teo nishchayathī jīvanān lakṣhaṇ chhe ja nahi; vyavahārathī temane jīvanān lakṣhaṇ mānatān paṇ avyāpti nāmano doṣh āve chhe kāraṇ ke siddha jīvomān te bhāvo vyavahārathī paṇ vyāpatā nathī. māṭe varṇādibhāvono āshray karavāthī jīvanun yathārtha svarūp oḷakhātun ja nathī.

amūrtapaṇun joke sarva jīvomān vyāpe chhe topaṇ tene jīvanun lakṣhaṇ mānatān ativyāpti nāmano doṣh āve chhe, kāraṇ ke pāñch ajīv dravyomānnā ek pudgaladravya sivāy dharma, adharma, ākāsh ane kāḷ — e chār dravyo amūrta hovāthī, amūrtapaṇun jīvamān vyāpe chhe tem ja chār

Page 126 of 642
PDF/HTML Page 157 of 673
single page version

ajīv dravyomān paṇ vyāpe chhe; e rīte ativyāpti doṣh āve chhe. māṭe amūrtapaṇāno āshray karavāthī paṇ jīvanun yathārtha svarūp grahaṇ thatun nathī.

chaitanyalakṣhaṇ sarva jīvomān vyāpatun hovāthī avyāptidoṣhathī rahit chhe, ane jīv sivāy koī dravyamān nahi vyāpatun hovāthī ativyāptidoṣhathī rahit chhe; vaḷī te pragaṭ chhe; tethī teno ja āshray karavāthī jīvanā yathārtha svarūpanun grahaṇ thaī shake chhe. 42.

have, ‘jo āvā lakṣhaṇ vaḍe jīv pragaṭ chhe topaṇ agnānī lokone tenun agnān kem rahe chhe?’ — em āchārya āshcharya tathā khed batāve chheḥ —

shlokārthaḥ — [इति लक्षणतः] ām pūrvokta judān lakṣhaṇane līdhe [जीवात् अजीवम् विभिन्नं] jīvathī ajīv bhinna chhe [स्वयम् उल्लसन्तम्] tene (ajīvane) tenī meḷe ja ( – svatantrapaṇe, jīvathī bhinnapaṇe) vilasatun — pariṇamatun [ज्ञानी जनः] gnānī puruṣh [अनुभवति] anubhave chhe, [तत्] topaṇ [अज्ञानिनः] agnānīne [निरवधि-प्रविजृम्भितः अयं मोहः तु] amaryādapaṇe phelāyelo ā moh (arthāt svaparanā ekapaṇānī bhrānti) [कथम् नानटीति] kem nāche chhe — [अहो बत] e amane mahā āshcharya ane khed chhe! 43.

vaḷī pharī mohano pratiṣhedh kare chhe ane kahe chhe ke ‘jo moh nāche chhe to nācho! topaṇ ām ja chhe’ḥ —

shlokārthaḥ — [अस्मिन् अनादिनि महति अविवेक-नाटये] ā anādi kāḷanā moṭā

Page 127 of 642
PDF/HTML Page 158 of 673
single page version

avivekanā nāṭakamān athavā nāchamān [वर्णादिमान् पुद्गलः एव नटति] varṇādimān pudgal ja nāche chhe, [न अन्यः] anya koī nahi; (abhed gnānamān pudgal ja anek prakāranun dekhāy chhe, jīv to anek prakārano chhe nahi;) [च] ane [अयं जीवः] ā jīv to [रागादि-पुद्गल-विकार-विरुद्ध- शुद्ध-चैतन्यधातुमय-मूर्तिः] rāgādik pudgalavikārothī vilakṣhaṇ, shuddha chaitanyadhātumay mūrti chhe.

bhāvārthaḥ — rāgādi chiddavikārane ( – chaitanyavikārone) dekhī evo bhram na karavo ke e paṇ chaitanya ja chhe, kāraṇ ke chaitanyanī sarva avasthāomān vyāpe to chaitanyanā kahevāy. rāgādi vikāro to sarva avasthāomān vyāpatā nathī — mokṣha-avasthāmān temano abhāv chhe. vaḷī temano anubhav paṇ ākuḷatāmay duḥkharūp chhe. māṭe teo chetan nathī, jaḍ chhe. chaitanyano anubhav nirākuḷ chhe, te ja jīvano svabhāv chhe em jāṇavun. 44.

have, bhedagnānanī pravr̥utti dvārā ā gnātādravya pote pragaṭ thāy chhe em kaḷashamān mahimā karī adhikār pūrṇa kare chheḥ —

shlokārthaḥ — [इत्थं] ā pramāṇe [ज्ञान-क्रकच-कलना-पाटनं] gnānarūpī karavatano je vāramvār abhyās tene [नाटयित्वा] nachāvīne [यावत्] jyān [जीवाजीवौ] jīv ane ajīv banne [स्फु ट-विघटनं न एव प्रयातः] pragaṭapaṇe judā na thayā, [ तावत् ] tyān to [ज्ञातृद्रव्य] gnātādravya, [प्रसभ-विकसत्-व्यक्त-चिन्मात्रशक्त्या] atyant vikāsarūp thatī potānī pragaṭ chinmātrashakti vaḍe [विश्वं व्याप्य] vishvane vyāpīne, [स्वयम्] potānī meḷe ja [ अतिरसात् ] ati vegathī [उच्चैः] ugrapaṇe arthāt atyantapaṇe [चकाशे] prakāshī nīkaḷyun.

bhāvārthaḥ — ā kaḷashano āshay be rīte chheḥ —

upar kahelā gnānano abhyās karatān karatān jyān jīv ane ajīv banne spaṣhṭa bhinna samajāyā ke turat ja ātmāno nirvikalpa anubhav thayo — samyagdarshan thayun. (samyagdraṣhṭi ātmā shrutagnān vaḍe vishvanā samasta bhāvone saṅkṣhepathī athavā vistārathī jāṇe chhe ane nishchayathī vishvane pratyakṣha jāṇavāno teno svabhāv chhe; māṭe te vishvane jāṇe chhe em kahyun.) ek āshay to e pramāṇe chhe.

Page 128 of 642
PDF/HTML Page 159 of 673
single page version

इति जीवाजीवौ पृथग्भूत्वा निष्क्रान्तौ ।

इति श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां समयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ जीवाजीवप्ररूपकः प्रथमोऽङ्कः ।।

bījo āshay ā pramāṇe chheḥ jīv-ajīvano anādi je sanyog te kevaḷ judo paḍyā pahelān arthāt jīvano mokṣha thayā pahelān, bhedagnān bhāvatān bhāvatān amuk dashā thatān nirvikalpa dhārā jāmī — jemān kevaḷ ātmāno anubhav rahyo; ane te shreṇi atyant vegathī āgaḷ vadhatān vadhatān kevaḷagnān pragaṭ thayun. pachhī aghātīkarmano nāsh thatān jīvadravya ajīvathī kevaḷ bhinna thayun. jīv-ajīvanā bhinna thavānī ā rīt chhe. 45.

ṭīkāḥ — ā pramāṇe jīv ane ajīv judā judā thaīne (raṅgabhūmimānthī) bahār nīkaḷī gayā.

bhāvārthaḥ — samayasāranī ā ‘ātmakhyāti’ ṭīkānā prārambhamān pahelān raṅgabhūmisthaḷ kahīne tyār pachhī ṭīkākār āchārye em kahyun hatun ke nr̥ityanā akhāḍāmān jīv-ajīv banne ek thaīne pravesh kare chhe ane bannee ekapaṇāno svāṅg rachyo chhe. tyān, bhedagnānī samyagdraṣhṭi puruṣhe samyaggnān vaḍe te jīv-ajīv bannenī temanā lakṣhaṇabhedathī parīkṣhā karīne bannene judā jāṇyā tethī svāṅg pūro thayo ane banne judā judā thaīne akhāḍānī bahār nīkaḷī gayā. ām alaṅkār karīne varṇan karyun.

ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān jīv-ajīvno prarūpak pahelo aṅk samāpta thayo.

Page 129 of 642
PDF/HTML Page 160 of 673
single page version

pratham ṭīkākār kahe chhe ke ‘have jīv-ajīv ja ek kartākarmanā veshe pravesh kare chhe’. jem be puruṣho mānhomānhe koī ek svāṅg karī nr̥ityanā akhāḍāmān pravesh kare tem jīv-ajīv banne ek kartākarmano svāṅg karī pravesh kare chhe em ahīn ṭīkākāre alaṅkār karyo chhe.

have pratham, te svāṅgane gnān yathārtha jāṇī le chhe te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — ‘[ इह ] ā lokamān [ अहम् चिद् ] hun chaitanyasvarūp ātmā to [ एकः कर्ता ] ek kartā chhun ane [ अमी कोपादयः ] ā krodhādi bhāvo [ मे कर्म ] mārān karma chhe’ [ इति अज्ञानां कर्तृकर्मप्रवृत्तिम् ] evī agnānīone je kartākarmanī pravr̥utti chhe tene [ अभितः शमयत् ] badhī taraphathī shamāvatī (-maṭāḍatī) [ ज्ञानज्योतिः ] gnānajyoti [ स्फु रति ] sphurāyamān thāy chhe. kevī chhe te gnānajyoti? [ परम-उदात्तम् ] je param udātta chhe arthāt koīne ādhīn nathī, [ अत्यन्तधीरं ] je atyant dhīr chhe arthāt koī prakāre ākuḷatārūp nathī ane [ निरुपधि-पृथग्द्रव्य- निर्भासि ] paranī sahāy vinā judān judān dravyone prakāshavāno jeno svabhāv hovāthī [ विश्वम् साक्षात् कुर्वत् ] je samasta lokālokane sākṣhāt kare chhe — pratyakṣha jāṇe chhe.