Page 130 of 642
PDF/HTML Page 161 of 673
single page version

bhāvārthaḥ — āvo gnānasvarūp ātmā chhe te, paradravya tathā parabhāvonā kartāpaṇārūp agnānane dūr karīne, pote pragaṭ prakāshamān thāy chhe. 46.

have, jyān sudhī ā jīv āsravanā ane ātmānā visheṣhane (taphāvatane) jāṇe nahi tyān sudhī te agnānī rahyo thako, āsravomān pote līn thato, karmono bandh kare chhe em gāthāmān kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ जीवः ] jīv [ यावत् ] jyān sudhī [ आत्मास्रवयोः द्वयोः अपि तु ] ātmā ane āsrav — e bannenā [ विशेषान्तरं ] taphāvat ane bhedane [ न वेत्ति ] jāṇato nathī [ तावत् ] tyān sudhī [ सः ] te [ अज्ञानी ] agnānī rahyo thako [ क्रोधादिषु ] krodhādik āsravomān [ वर्तते ] pravarte chhe; [ क्रोधादिषु ] krodhādikamān [ वर्तमानस्य तस्य ] vartatā tene [ कर्मणः ] karmano [ सञ्चयः ] sañchay [ भवति ] thāy chhe. [ खलु ] kharekhar [ एवं ] ā rīte [ जीवस्य ] jīvane [ बन्धः ] karmono bandh [ सर्वदर्शिभिः ] sarvagnadevoe [ भणितः ] kahyo chhe.

ṭīkāḥ — jem ā ātmā, jemane tādātmyasiddha sambandh chhe evān ātmā ane gnānamān

Page 131 of 642
PDF/HTML Page 162 of 673
single page version

वर्तते, तत्र वर्तमानश्च ज्ञानक्रियायाः स्वभावभूतत्वेनाप्रतिषिद्धत्वाज्जानाति, तथा संयोगसिद्ध- सम्बन्धयोरप्यात्मक्रोधाद्यास्रवयोः स्वयमज्ञानेन विशेषमजानन् यावद्भेदं न पश्यति तावदशङ्क- मात्मतया क्रोधादौ वर्तते, तत्र वर्तमानश्च क्रोधादिक्रियाणां परभावभूतत्वात्प्रतिषिद्धत्वेऽपि स्वभावभूतत्वाध्यासात्क्रुध्यति रज्यते मुह्यति चेति । तदत्र योऽयमात्मा स्वयमज्ञानभवने ज्ञानभवनमात्रसहजोदासीनावस्थात्यागेन व्याप्रियमाणः प्रतिभाति स कर्ता; यत्तु ज्ञानभवन- व्याप्रियमाणत्वेभ्यो भिन्नं क्रियमाणत्वेनान्तरुत्प्लवमानं प्रतिभाति क्रोधादि तत्कर्म । एवमियमनादिरज्ञानजा कर्तृकर्मप्रवृत्तिः । एवमस्यात्मनः स्वयमज्ञानात्कर्तृकर्मभावेन क्रोधादिषु वर्तमानस्य तमेव क्रोधादिवृत्तिरूपं परिणामं निमित्तमात्रीकृत्य स्वयमेव परिणममानं पौद्गलिकं कर्म सञ्चयमुपयाति । एवं जीवपुद्गलयोः परस्परावगाहलक्षणसम्बन्धात्मा बन्धः सिध्येत् । स

1. bhavan = thavun te; pariṇamavun te; pariṇaman.
2. kriyamāṇ = karātun hoy te

Page 132 of 642
PDF/HTML Page 163 of 673
single page version

चानेकात्मकैकसन्तानत्वेन निरस्तेतरेतराश्रयदोषः कर्तृकर्मप्रवृत्तिनिमित्तस्याज्ञानस्य निमित्तम् ।

इह किल स्वभावमात्रं वस्तु, स्वस्य भवनं तु स्वभावः । तेन ज्ञानस्य भवनं खल्वात्मा, doṣh dūr thayo chhe evo te bandh, kartākarmanī pravr̥uttinun nimitta je agnān tenun nimitta chhe.

bhāvārthaḥ — ā ātmā, jem potānā gnānasvabhāvarūp pariṇame chhe tem jyān sudhī krodhādirūp paṇ pariṇame chhe, gnānamān ane krodhādimān bhed jāṇato nathī, tyān sudhī tene kartākarmanī pravr̥utti chhe; krodhādirūp pariṇamato te pote kartā chhe ane krodhādi tenun karma chhe. vaḷī anādi agnānathī to kartākarmanī pravr̥utti chhe, kartākarmanī pravr̥uttithī bandh chhe ane te bandhanā nimittathī agnān chhe; e pramāṇe anādi santān (pravāh) chhe, māṭe temān itaretar-āshray doṣh paṇ āvato nathī.

ā rīte jyān sudhī ātmā krodhādi karmano kartā thaī pariṇame chhe tyān sudhī kartākarmanī pravr̥utti chhe ane tyān sudhī karmano bandh thāy chhe.

have pūchhe chhe ke ā kartākarmanī pravr̥uttino abhāv kyāre thāy chhe? teno uttar kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ यदा ] jyāre [ अनेन जीवेन ] ā jīv [ आत्मनः ] ātmānā [ तथा एव च ] ane [ आस्रवाणां ] āsravonā [ विशेषान्तरं ] taphāvat ane bhedane [ ज्ञातं भवति ] jāṇe [ तदा तु ] tyāre [ तस्य ] tene [ बन्धः न ] bandh thato nathī.

ṭīkāḥ — ā jagatamān vastu chhe te svabhāvamātra ja chhe, ane ‘sva’nun bhavan te sva- -bhāv chhe (arthāt potānun je thavun — pariṇamavun te svabhāv chhe); māṭe nishchayathī gnānanun thavun –

Page 133 of 642
PDF/HTML Page 164 of 673
single page version

क्रोधादेर्भवनं क्रोधादिः । अथ ज्ञानस्य यद्भवनं तन्न क्रोधादेरपि भवनं, यतो यथा ज्ञानभवने ज्ञानं भवद्विभाव्यते न तथा क्रोधादिरपि; यत्तु क्रोधादेर्भवनं तन्न ज्ञानस्यापि भवनं, यतो यथा क्रोधादिभवने क्रोधादयो भवन्तो विभाव्यन्ते न तथा ज्ञानमपि । इत्यात्मनः क्रोधादीनां च न खल्वेकवस्तुत्वम् । इत्येवमात्मात्मास्रवयोर्विशेषदर्शनेन यदा भेदं जानाति तदास्यानादिरप्यज्ञानजा कर्तृकर्मप्रवृत्तिर्निवर्तते; तन्निवृत्तावज्ञाननिमित्तं पुद्गलद्रव्यकर्मबन्धोऽपि निवर्तते । तथा सति ज्ञानमात्रादेव बन्धनिरोधः सिध्येत् ।

कथं ज्ञानमात्रादेव बन्धनिरोध इति चेत् —

pariṇamavun te ātmā chhe ane krodhādinun thavun – pariṇamavun te krodhādi chhe. vaḷī gnānanun je thavun – pariṇamavun chhe te krodhādikanun paṇ thavun – pariṇamavun nathī, kāraṇ ke gnānanā thavāmān ( – pariṇamavāmān) jem gnān thatun mālūm paḍe chhe tem krodhādik paṇ thatān mālūm paḍatān nathī; ane krodhādikanun je thavun – pariṇamavun te gnānanun paṇ thavun – pariṇamavun nathī, kāraṇ ke krodhādikanā thavāmān ( – pariṇamavāmān) jem krodhādik thatān mālūm paḍe chhe tem gnān paṇ thatun mālūm paḍatun nathī. ā rīte ātmāne ane krodhādikane nishchayathī ekavastupaṇun nathī. ā pramāṇe ātmā ane āsravono visheṣh ( – taphāvat) dekhavāthī jyāre ā ātmā temano bhed (bhinnatā) jāṇe chhe tyāre ā ātmāne anādi hovā chhatān paṇ agnānathī utpanna thayelī evī (paramān) kartākarmanī pravr̥utti nivr̥utta thāy chhe; tenī nivr̥utti thatān paudgalik dravyakarmano bandh — ke je agnānanun nimitta chhe te — paṇ nivr̥utta thāy chhe. em thatān, gnānamātrathī ja bandhano nirodh siddha thāy chhe.

bhāvārthaḥ — krodhādik ane gnān judī judī vastuo chhe; gnānamān krodhādik nathī, krodhādikamān gnān nathī. āvun temanun bhedagnān thāy tyāre temanā ekapaṇārūp agnān maṭe ane agnān maṭavāthī karmano bandh paṇ na thāy. ā rīte gnānathī ja bandhano nirodh thāy chhe.

have pūchhe chhe ke gnānamātrathī ja bandhano nirodh kaī rīte chhe? teno uttar kahe chheḥ —

Page 134 of 642
PDF/HTML Page 165 of 673
single page version

जले जम्बालवत्कलुषत्वेनोपलभ्यमानत्वादशुचयः खल्वास्रवाः, भगवानात्मा तु नित्यमेवाति- निर्मलचिन्मात्रत्वेनोपलम्भकत्वादत्यन्तं शुचिरेव । जडस्वभावत्वे सति परचेत्यत्वादन्यस्वभावाः खल्वास्रवाः, भगवानात्मा तु नित्यमेव विज्ञानघनस्वभावत्वे सति स्वयं चेतकत्वादनन्यस्वभाव एव । आकुलत्वोत्पादकत्वाद्दुःखस्य कारणानि खल्वास्रवाः, भगवानात्मा तु नित्यमेवानाकुलत्व- स्वभावेनाकार्यकारणत्वाद्दुःखस्याकारणमेव । इत्येवं विशेषदर्शनेन यदैवायमात्मात्मास्रवयोर्भेदं जानाति तदैव क्रोधादिभ्य आस्रवेभ्यो निवर्तते, तेभ्योऽनिवर्तमानस्य पारमार्थिकतद्भेदज्ञाना- सिद्धेः। ततः क्रोधाद्यास्रवनिवृत्त्यविनाभाविनो ज्ञानमात्रादेवाज्ञानजस्य पौद्गलिकस्य कर्मणो

gāthārthaḥ — [ आस्रवाणाम् ] āsravonun [ अशुचित्वं च ] ashuchipaṇun ane [ विपरीतभावं च ] viparītapaṇun [ च ] tathā [ दुःखस्य कारणानि इति ] teo duḥkhanān kāraṇ chhe em [ ज्ञात्वा ] jāṇīne [ जीवः ] jīv [ ततः निवृत्तिं ] temanāthī nivr̥utti [ करोति ] kare chhe.

ṭīkāḥ — jaḷamān shevāḷ chhe te maḷ chhe — mel chhe; te shevāḷanī māphak āsravo maḷapaṇe — melapaṇe anubhavātā hovāthī ashuchi chhe ( – apavitra chhe); ane bhagavān ātmā to sadāy atinirmaḷ chaitanyamātrasvabhāvapaṇe gnāyak hovāthī atyant shuchi ja chhe ( – pavitra ja chhe; ujjvaḷ ja chhe). āsravone jaḍasvabhāvapaṇun hovāthī teo bījā vaḍe jaṇāvāyogya chhe ( – kāraṇ ke je jaḍ hoy te potāne tathā parane jāṇatun nathī, tene bījo ja jāṇe chhe – ) māṭe teo chaitanyathī anya svabhāvavāḷā chhe; ane bhagavān ātmā to, potāne sadāy vignānaghanasvabhāvapaṇun hovāthī, pote ja chetak ( – gnātā) chhe ( – potāne ane parane jāṇe chhe – ) māṭe chaitanyathī ananya svabhāvavāḷo ja chhe (arthāt chaitanyathī anya svabhāvavāḷo nathī). āsravo ākuḷatānā upajāvanārā hovāthī duḥkhanān kāraṇo chhe; ane bhagavān ātmā to, sadāy nirākuḷatā-svabhāvane līdhe, koīnun kārya tem ja koīnun kāraṇ nahi hovāthī, duḥkhanun akāraṇ ja chhe (arthāt duḥkhanun kāraṇ nathī). ā pramāṇe visheṣh ( – taphāvat) dekhīne jyāre ā ātmā, ātmā ane āsravono bhed jāṇe chhe te ja vakhate krodhādi āsravothī nivr̥utta thāy chhe, kāraṇ ke temanāthī je nivartato na hoy tene ātmā ane āsravonā pāramārthik (sāchā) bhedagnānanī siddhi ja thaī nathī. māṭe krodhādik āsravothī nivr̥utti sāthe je avinābhāvī chhe evā gnānamātrathī ja, agnānathī thato je paudgalik karmano bandh

Page 135 of 642
PDF/HTML Page 166 of 673
single page version

बन्धनिरोधः सिध्येत् ।

किञ्च यदिदमात्मास्रवयोर्भेदज्ञानं तत्किमज्ञानं किं वा ज्ञानम् ? यद्यज्ञानं तदा तदभेदज्ञानान्न तस्य विशेषः । ज्ञानं चेत् किमास्रवेषु प्रवृत्तं किं वास्रवेभ्यो निवृत्तम् ? आस्रवेषु प्रवृत्तं चेत्तदापि तदभेदज्ञानान्न तस्य विशेषः । आस्रवेभ्यो निवृत्तं चेत्तर्हि कथं न ज्ञानादेव बन्धनिरोधः । इति निरस्तोऽज्ञानांशः क्रियानयः । यत्त्वात्मास्रवयोर्भेदज्ञानमपि नास्रवेभ्यो निवृत्तं भवति तज्ज्ञानमेव न भवतीति ज्ञानांशो ज्ञाननयोऽपि निरस्तः ।

vaḷī, je ā ātmā ane āsravonun bhedagnān chhe te agnān chhe ke gnān chhe? jo agnān chhe to ātmā ane āsravonā abhedagnānathī tenī kāī visheṣhatā na thaī. ane jo gnān chhe to (te gnān) āsravomān pravarte chhe ke temanāthī nivartyun chhe? jo āsravomān pravarte chhe topaṇ ātmā ane āsravonā abhedagnānathī tenī kāī visheṣhatā na thaī. ane jo āsravothī nivartyun chhe to gnānathī ja bandhano nirodh siddha thayo kem na kahevāy? (siddha thayo ja kahevāy.) ām siddha thavāthī agnānano ansh evā kriyānayanun khaṇḍan thayun. vaḷī je ātmā ane āsravonun bhedagnān chhe te paṇ jo āsravothī nivr̥utta na hoy to te gnān ja nathī em siddha thavāthī gnānano ansh evā (ekānt) gnānanayanun paṇ khaṇḍan thayun.

bhāvārthaḥ — āsravo ashuchi chhe, jaḍ chhe, duḥkhanān kāraṇ chhe ane ātmā pavitra chhe, gnātā chhe, sukhasvarūp chhe. e rīte lakṣhaṇabhedathī bannene bhinna jāṇīne āsravothī ātmā nivr̥utta thāy chhe ane tene karmano bandh thato nathī. ātmā ane āsravono bhed jāṇyā chhatān jo ātmā āsravothī nivr̥utta na thāy to te gnān ja nathī, agnān ja chhe. ahīn koī prashna kare ke avirat samyagdraṣhṭine mithyātva ane anantānubandhī prakr̥itiono to āsrav nathī thato paṇ anya prakr̥itiono to āsrav thaīne bandh thāy chhe; tene gnānī kahevo ke agnānī? tenun samādhānaḥ — samyagdraṣhṭi jīv gnānī ja chhe kāraṇ ke te abhiprāyapūrvakanā āsravothī nivartyo chhe. tene prakr̥itiono je āsrav tathā bandh thāy chhe te abhiprāyapūrvak nathī. samyagdraṣhṭi thayā pachhī paradravyanā svāmitvano abhāv chhe; māṭe, jyān sudhī tene chāritramohano uday chhe tyān sudhī tenā uday anusār je āsrav-bandh thāy chhe tenun svāmīpaṇun tene nathī. abhiprāyamān to te āsrav-bandhathī sarvathā nivr̥utta thavā ja ichchhe chhe. tethī te gnānī ja chhe.

gnānīne bandh thato nathī em kahyun chhe tenun kāraṇ ā pramāṇe chheḥ — mithyātvasambandhī bandh ke je anant sansāranun kāraṇ chhe te ja ahīn pradhānapaṇe vivakṣhit ( – kahevā dhārelo) chhe.

Page 136 of 642
PDF/HTML Page 167 of 673
single page version

avirati ādithī bandh thāy chhe te alpa sthiti-anubhāgavāḷo chhe, dīrgha sansāranun kāraṇ nathī; tethī te pradhān gaṇavāmān āvyo nathī. athavā to ā pramāṇe kāraṇ chheḥ — gnān bandhanun kāraṇ nathī. jyān sudhī gnānamān mithyātvano uday hato tyān sudhī te agnān kahevātun hatun ane mithyātva gayā pachhī agnān nathī, gnān ja chhe. temān je kāī chāritramoh sambandhī vikār chhe teno svāmī gnānī nathī tethī gnānīne bandh nathī; kāraṇ ke vikār ke je bandharūp chhe ane bandhanun kāraṇ chhe, te to bandhanī paṅktimān chhe, gnānanī paṅktimān nathī. ā arthanā samarthanarūp kathan āgaḷ jatān gāthāomān āvashe.

ahīn kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [ परपरिणतिम् उज्झत् ] parapariṇatine chhoḍatun, [ भेदवादान् खण्डयत् ] bhedanān kathanone toḍī pāḍatun, [ इदम् अखण्डम् उच्चण्डम् ज्ञानम् ] ā akhaṇḍ ane atyant prachaṇḍ gnān [ उच्चैः उदितम् ] pratyakṣha uday pāmyun chhe. [ ननु ] aho! [ इह ] āvā gnānamān [ कर्तृकर्मप्रवृत्तिः ] (paradravyanān) kartākarmanī pravr̥uttino [ कथम् अवकाशः ] avakāsh kem hoī shake? [ वा ] tathā [ पौद्गलः कर्मबन्धः ] paudgalik karmabandh paṇ [ कथं भवति ] kem hoī shake? (na ja hoī shake.)

(gneyonā nimittathī tathā kṣhayopashamanā visheṣhathī gnānamān je anek khaṇḍarūp ākāro pratibhāsamān āvatā hatā temanāthī rahit gnānamātra ākār have anubhavamān āvyo tethī ‘akhaṇḍ’ evun visheṣhaṇ gnānane āpyun chhe. matignān ādi je anek bhedo kahevātā hatā temane dūr karatun uday pāmyun chhe tethī ‘bhedanān kathanone toḍī pāḍatun’ em kahyun chhe. paranā nimitte rāgādirūp pariṇamatun hatun te pariṇatine chhoḍatun uday pāmyun chhe tethī ‘parapariṇatine chhoḍatun’ em kahyun chhe. paranā nimittathī rāgādirūp pariṇamatun nathī, baḷavān chhe tethī ‘atyant prachaṇḍ’ kahyun chhe.)

bhāvārthaḥ — karmabandh to agnānathī thayelī kartākarmanī pravr̥uttithī hato. have jyāre bhedabhāvane ane parapariṇatine dūr karī ekākār gnān pragaṭ thayun tyāre bhedarūp kārakanī pravr̥utti maṭī; to pachhī have bandh shā māṭe hoy? arthāt na hoy. 47.

Page 137 of 642
PDF/HTML Page 168 of 673
single page version

अहमयमात्मा प्रत्यक्षमक्षुण्णमनन्तं चिन्मात्रं ज्योतिरनाद्यनन्तनित्योदितविज्ञानघनस्वभाव- भावत्वादेकः, सकलकारकचक्रप्रक्रियोत्तीर्णनिर्मलानुभूतिमात्रत्वाच्छुद्धः, पुद्गलस्वामिकस्य क्रोधादि- भाववैश्वरूपस्य स्वस्य स्वामित्वेन नित्यमेवापरिणमनान्निर्ममतः, चिन्मात्रस्य महसो वस्तुस्वभावत एव सामान्यविशेषाभ्यां सकलत्वात् ज्ञानदर्शनसमग्रः, गगनादिवत्पारमार्थिको वस्तुविशेषोऽस्मि । तदहमधुनास्मिन्नेवात्मनि निखिलपरद्रव्यप्रवृत्तिनिवृत्त्या निश्चलमवतिष्ठमानः सकलपरद्रव्यनिमित्तक-

have pūchhe chhe ke kaī vidhithī ( – rītathī) ā ātmā āsravothī nivarte chhe? tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — gnānī vichāre chhe keḥ [ खलु ] nishchayathī [ अहम् ] hun [ एकः ] ek chhun, [ शुद्धः ] shuddha chhun, [ निर्ममतः ] mamatārahit chhun, [ ज्ञानदर्शनसमग्रः ] gnānadarshanathī pūrṇa chhun; [ तस्मिन् स्थितः ] te svabhāvamān raheto, [ तच्चित्तः ] temān ( – te chaitanya-anubhavamān) līn thato (hun) [ एतान् ] ā [ सर्वान् ] krodhādik sarva āsravone [ क्षयं ] kṣhay [ नयामि ] pamāḍun chhun.

ṭīkāḥ — hun ā ātmā — pratyakṣha akhaṇḍ anant chinmātra jyoti — anādianant nitya-udayarūp vignānaghanasvabhāvabhāvapaṇāne līdhe ek chhun; (kartā, karma, karaṇ, sampradān, apādān ane adhikaraṇasvarūp) sarva kārakonā samūhanī prakriyāthī pār ūtarelī je nirmaḷ anubhūti, te anubhūtimātrapaṇāne līdhe shuddha chhun; pudgaladravya jenun svāmī chhe evun je krodhādibhāvonun vishvarūpapaṇun (anekarūpapaṇun) tenā svāmīpaṇe pote sadāy nahi pariṇamato hovāthī mamatārahit chhun; chinmātra jyotinun, vastusvabhāvathī ja, sāmānya ane visheṣh vaḍe paripūrṇapaṇun (ākhāpaṇun) hovāthī, hun gnānadarshan vaḍe paripūrṇa chhun. — āvo hun ākāshādi

Page 138 of 642
PDF/HTML Page 169 of 673
single page version

विशेषचेतनचञ्चलकल्लोलनिरोधेनेममेव चेतयमानः स्वाज्ञानेनात्मन्युत्प्लवमानानेतान् भावानखिला- नेव क्षपयामीत्यात्मनि निश्चित्य चिरसंगृहीतमुक्तपोतपात्रः समुद्रावर्त इव झगित्येवोद्वान्तसमस्त- विकल्पोऽकल्पितमचलितममलमात्मानमालम्बमानो विज्ञानघनभूतः खल्वयमात्मास्रवेभ्यो निवर्तते ।

dravyanī jem pāramārthik vastuvisheṣh chhun. tethī have hun samasta paradravyapravr̥uttithī nivr̥utti vaḍe ā ja ātmasvabhāvamān nishchaḷ raheto thako, samasta paradravyanā nimittathī visheṣharūp chetanamān thatā je chañchaḷ kallolo temanā nirodh vaḍe āne ja (ā chaitanyasvarūpane ja) anubhavato thako, potānā agnān vaḍe ātmāmān utpanna thatā je ā krodhādik bhāvo te sarvane kṣhay karun chhun — em ātmāmān nishchay karīne, ghaṇā vakhatathī pakaḍelun je vahāṇ tene jeṇe chhoḍī dīdhun chhe evā samudranā vamaḷanī jem jeṇe sarva vikalpone jaladī vamī nākhyā chhe evo, nirvikalpa achalit nirmaḷ ātmāne avalambato, vignānaghan thayo thako, ā ātmā āsravothī nivarte chhe.

bhāvārthaḥ — shuddhanayathī gnānīe ātmāno evo nishchay karyo ke ‘hun ek chhun, shuddha chhun, paradravya pratye mamatārahit chhun, gnānadarshanathī pūrṇa vastu chhun’. jyāre te gnānī ātmā āvā potānā svarūpamān raheto thako tenā ja anubhavarūp thāy tyāre krodhādik āsravo kṣhay pāme chhe. jem samudranā vamaḷe ghaṇā kāḷathī vahāṇane pakaḍī rākhyun hoy paṇ pachhī jyāre vamaḷ shame tyāre te vahāṇane chhoḍī de chhe, tem ātmā vikalponā vamaḷane shamāvato thako āsravone chhoḍī de chhe.

have pūchhe chhe ke gnān thavāno ane āsravonī nivr̥uttino samakāḷ (ek kāḷ) kaī rīte chhe? tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ एते ] ā āsravo [ जीवनिबद्धाः ] jīvanī sāthe nibaddha chhe, [ अध्रुवाः ]

Page 139 of 642
PDF/HTML Page 170 of 673
single page version

जतुपादपवद्वध्यघातकस्वभावत्वाज्जीवनिबद्धाः खल्वास्रवाः, न पुनरविरुद्धस्वभावत्वा- भावाज्जीव एव । अपस्माररयवद्वर्धमानहीयमानत्वादध्रुवाः खल्वास्रवाः, ध्रुवश्चिन्मात्रो जीव एव । शीतदाहज्वरावेशवत् क्रमेणोज्जृम्भमाणत्वादनित्याः खल्वास्रवाः, नित्यो विज्ञानघनस्वभावो जीव एव । बीजनिर्मोक्षक्षणक्षीयमाणदारुणस्मरसंस्कारवत्त्रातुमशक्यत्वादशरणाः खल्वास्रवाः, सशरणः स्वयं गुप्तः सहजचिच्छक्तिर्जीव एव । नित्यमेवाकुलस्वभावत्वाद्दुःखानि खल्वास्रवाः, अदुःखं नित्यमेवानाकुलस्वभावो जीव एव । आयत्यामाकुलत्वोत्पादकस्य पुद्गलपरिणामस्य हेतुत्वाद्दुःखफलाः खल्वास्रवाः, अदुःखफलः सकलस्यापि पुद्गलपरिणामस्याहेतुत्वाज्जीव एव । इति विकल्पानन्तरमेव शिथिलितकर्मविपाको विघटितघनौघघटनो दिगाभोग इव

ṭīkāḥ — vr̥ukṣha ane lākhanī jem vadhya-ghātakasvabhāvapaṇun hovāthī āsravo jīv sāthe bandhāyelā chhe; parantu aviruddhasvabhāvapaṇāno abhāv hovāthī teo jīv ja nathī. (lākhanā nimittathī pīpaḷ ādi vr̥ukṣhano nāsh thāy chhe. lākh ghātak arthāt haṇanār chhe ane vr̥ukṣha vadhya arthāt haṇāvāyogya chhe. ā rīte lākh ane vr̥ukṣhano svabhāv ekabījāthī viruddha chhe māṭe lākh vr̥ukṣha sāthe mātra bandhāyelī ja chhe; lākh pote vr̥ukṣha nathī. tevī rīte āsravo ghātak chhe ane ātmā vadhya chhe. ām viruddha svabhāvo hovāthī āsravo pote jīv nathī.) āsravo vāīnā veganī jem vadhatā-ghaṭatā hovāthī adhruv chhe; chaitanyamātra jīv ja dhruv chhe. āsravo shītadāhajvaranā āveshanī jem anukrame utpanna thatā hovāthī anitya chhe; vignānaghan jeno svabhāv chhe evo jīv ja nitya chhe. jem kāmasevanamān vīrya chhūṭī jāy te kṣhaṇe ja dāruṇ kāmano sanskār nāsh pāmī jāy chhe, koīthī rokī rākhī shakāto nathī, tem karmoday chhūṭī jāy te kṣhaṇe ja āsravo nāsh pāmī jāy chhe, rokī rākhī shakātā nathī, māṭe teo asharaṇ chhe; āpoāp (potāthī ja) rakṣhit evo sahaj chitshaktirūp jīv ja sharaṇasahit chhe. āsravo sadāy ākuḷ svabhāvavāḷā hovāthī duḥkharūp chhe; sadāy nirākuḷ svabhāvavāḷo jīv ja aduḥkharūp arthāt sukharūp chhe. āsravo āgāmī kāḷamān ākuḷatāne utpanna karanārā evā pudgalapariṇāmanā hetu hovāthī duḥkhaphaḷarūp chhe (arthāt duḥkh jemanun phaḷ chhe evā chhe); jīv ja samasta pudgalapariṇāmano ahetu hovāthī aduḥkhaphaḷ chhe (arthāt duḥkhaphaḷarūp nathī). — ām āsravonun ane jīvanun bhedagnān thatān vent ja jenāmān karmavipāk shithil thaī

Page 140 of 642
PDF/HTML Page 171 of 673
single page version

निरर्गलप्रसरः सहजविजृम्भमाणचिच्छक्तितया यथा यथा विज्ञानघनस्वभावो भवति तथा तथास्रवेभ्यो निवर्तते, यथा यथास्रवेभ्यश्च निवर्तते तथा तथा विज्ञानघनस्वभावो भवतीति । तावद्विज्ञानघनस्वभावो भवति यावत्सम्यगास्रवेभ्यो निवर्तते, तावदास्रवेभ्यश्च निवर्तते यावत्सम्यग्विज्ञानघनस्वभावो भवतीति ज्ञानास्रवनिवृत्त्योः समकालत्वम् ।

bhāvārthaḥ — āsravono ane ātmāno upar kahyo te rīte bhed jāṇatān ja, je je prakāre jeṭalā jeṭalā anshe ātmā vignānaghanasvabhāv thāy chhe te te prakāre teṭalā teṭalā anshe te āsravothī nivarte chhe. jyāre sampūrṇa vignānaghanasvabhāv thāy chhe tyāre samasta āsravothī nivarte chhe. ām gnānano ane āsravanivr̥uttino ek kāḷ chhe.

ā āsravo ṭaḷavānun ane samvar thavānun varṇan guṇasthānonī paripāṭīrūpe tattvārthasūtranī ṭīkā ādi siddhāntashāstromān chhe tyānthī jāṇavun. ahīn to sāmānya prakaraṇ chhe tethī sāmānyapaṇe kahyun chhe.

‘ātmā vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe’ eṭale shun? teno uttarḥ — ‘ātmā vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe eṭale ātmā gnānamān sthir thato jāy chhe.’ jyān sudhī mithyātva hoy tyān sudhī gnānane — bhale gnānano ughāḍ ghaṇo hoy topaṇ — agnān kahevāmān āve chhe ane mithyātva gayā pachhī tene — bhale gnānano ughāḍ thoḍo hoy topaṇ — vignān kahevāmān āve chhe. jem jem te gnān arthāt vignān jāmatun – ghaṭ thatun – sthir thatun jāy chhe tem tem āsravonī nivr̥utti thatī jāy chhe ane jem jem āsravonī nivr̥utti thatī jāy chhe tem tem gnān (vignān) jāmatun – ghaṭ thatun – sthir thatun jāy chhe, arthāt ātmā vignānaghan- svabhāv thato jāy chhe.

have ā ja arthanā kaḷasharūp tathā āgaḷanā kathananī sūchanikārūp kāvya kahe chheḥ —

Page 141 of 642
PDF/HTML Page 172 of 673
single page version

shlokārthaḥ — [ इति एवं ] e rīte pūrvakathit vidhānathī, [ सम्प्रति ] hamaṇān ja (turat ja) [ परद्रव्यात् ] paradravyathī [ परां निवृत्तिं विरचय्य ] utkr̥uṣhṭa (sarva prakāre) nivr̥utti karīne [ विज्ञानघनस्वभावम् परम् स्वं अभयात् आस्तिघ्नुवानः ] vignānaghanasvabhāvarūp evā kevaḷ potānā par nirbhayapaṇe ārūḍh thato arthāt potāno āshray karato (athavā potāne niḥshaṅkapaṇe āstikyabhāvathī sthir karato), [ अज्ञानोत्थितकर्तृकर्मकलनात् क्लेशात् ] agnānathī utpanna thayelī kartākarmanī pravr̥uttinā abhyāsathī thayelā kleshathī [ निवृत्तः ] nivr̥utta thayelo, [ स्वयं ज्ञानीभूतः ] pote gnānasvarūp thayo thako, [ जगतः साक्षी ] jagatano sākṣhī (gnātādraṣhṭā), [ पुराणः पुमान् ] purāṇ puruṣh (ātmā) [ इतः चकास्ति ] ahīnthī have prakāshamān thāy chhe. 48.

have pūchhe chhe ke ātmā gnānasvarūp arthāt gnānī thayo em kaī rīte oḷakhāy? tenun chihna (lakṣhaṇ) kaho. tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ यः ] je [ आत्मा ] ātmā [ एनम् ] ā [ कर्मणः परिणामं च ] karmanā pariṇāmane [ तथा एव च ] tem ja [ नोकर्मणः परिणामं ] nokarmanā pariṇāmane [ न करोति ] karato nathī parantu [ जानाति ] jāṇe chhe [ सः ] te [ ज्ञानी ] gnānī [ भवति ] chhe.

Page 142 of 642
PDF/HTML Page 173 of 673
single page version

यः खलु मोहरागद्वेषसुखदुःखादिरूपेणान्तरुत्प्लवमानं कर्मणः परिणामं स्पर्शरसगन्ध- वर्णशब्दबन्धसंस्थानस्थौल्यसौक्ष्म्यादिरूपेण बहिरुत्प्लवमानं नोकर्मणः परिणामं च समस्तमपि परमार्थतः पुद्गलपरिणामपुद्गलयोरेव घटमृत्तिकयोरिव व्याप्यव्यापकभावसद्भावात्पुद्गलद्रव्येण कर्त्रा स्वतन्त्रव्यापकेन स्वयं व्याप्यमानत्वात्कर्मत्वेन क्रियमाणं पुद्गलपरिणामात्मनोर्घटकुम्भकारयोरिव व्याप्यव्यापकभावाभावात् कर्तृकर्मत्वासिद्धौ न नाम करोत्यात्मा, किन्तु परमार्थतः पुद्गलपरिणाम- ज्ञानपुद्गलयोर्घटकुम्भकारवद्वयाप्यव्यापकभावाभावात् कर्तृकर्मत्वासिद्धावात्मपरिणामात्मनोर्घट- मृत्तिकयोरिव व्याप्यव्यापकभावसद्भावादात्मद्रव्येण कर्त्रा स्वतन्त्रव्यापकेन स्वयं व्याप्यमान- त्वात्पुद्गलपरिणामज्ञानं कर्मत्वेन कुर्वन्तमात्मानं जानाति सोऽत्यन्तविविक्तज्ञानीभूतो ज्ञानी स्यात्

न चैवं ज्ञातुः पुद्गलपरिणामो व्याप्यः, पुद्गलात्मनोर्ज्ञेयज्ञायकसम्बन्धव्यवहारमात्रे सत्यपि

ṭīkāḥ — nishchayathī moh, rāg, dveṣh, sukh, duḥkh ādirūpe antaraṅgamān utpanna thatun je karmanun pariṇām, ane sparsha, ras, gandh, varṇa, shabda, bandh, sansthān, sthūlatā, sūkṣhmatā ādirūpe bahār utpanna thatun je nokarmanun pariṇām, te badhuy pudgalapariṇām chhe. paramārthe, jem ghaḍāne ane māṭīne ja vyāpyavyāpakabhāvano (vyāpyavyāpakapaṇāno) sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem pudgalapariṇāmane ane pudgalane ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. pudgaladravya svatantra vyāpak hovāthī pudgalapariṇāmano kartā chhe ane pudgalapariṇām te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī (vyāpyarūp thatun hovāthī) karma chhe. tethī pudgaladravya vaḍe kartā thaīne karmapaṇe karavāmān āvatun je samasta karmanokarmarūp pudgalapariṇām tene je ātmā, pudgalapariṇāmane ane ātmāne ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvanā abhāvane līdhe kartākarmapaṇānī asiddhi hovāthī, paramārthe karato nathī, parantu (mātra) pudgalapariṇāmanā gnānane (ātmānā) karmapaṇe karatā evā potānā ātmāne jāṇe chhe, te ātmā (karmanokarmathī) atyant bhinna gnānasvarūp thayo thako gnānī chhe. (pudgalapariṇāmanun gnān ātmānun karma kaī rīte chhe te samajāve chheḥ — ) paramārthe pudgalapariṇāmanā gnānane ane pudgalane ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovāthī kartākarmapaṇānī asiddhi chhe ane jem ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem ātmapariṇāmane ane ātmāne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. ātmadravya svatantra vyāpak hovāthī ātmapariṇāmano eṭale ke pudgalapariṇāmanā gnānano kartā chhe ane pudgalapariṇāmanun gnān te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī (vyāpyarūp thatun hovāthī) karma chhe. vaḷī ā rīte (gnātā pudgalapariṇāmanun gnān kare chhe tethī) em paṇ nathī ke

Page 143 of 642
PDF/HTML Page 174 of 673
single page version

पुद्गलपरिणामनिमित्तकस्य ज्ञानस्यैव ज्ञातुर्व्याप्यत्वात् ।

pudgalapariṇām gnātānun vyāpya chhe; kāraṇ ke pudgalane ane ātmāne gneyagnāyakasambandhano vyavahāramātra hovā chhatān paṇ pudgalapariṇām jenun nimitta chhe evun je gnān te ja gnātānun vyāpya chhe. (māṭe te gnān ja gnātānun karma chhe.)

have ā ja arthanā samarthananun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [ व्याप्यव्यापकता तदात्मनि भवेत् ] vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy, [ अतदात्मनि अपि न एव ] atatsvarūpamān na ja hoy. ane [ व्याप्यव्यापकभावसम्भवम् ऋते ] vyāpyavyāpakabhāvanā sambhav vinā [ कर्तृकर्मस्थितिः का ] kartākarmanī sthiti kevī? arthāt kartākarmanī sthiti na ja hoy. [ इति उद्दाम-विवेक-घस्मर-महोभारेण ] āvo prabaḷ vivekarūp, ane sarvane grāsībhūt karavāno jeno svabhāv chhe evo je gnānaprakāsh tenā bhārathī [ तमः भिन्दन् ] agnān-andhakārane bhedato, [ सः एषः पुमान् ] ā ātmā [ ज्ञानीभूय ] gnānasvarūp thaīne, [ तदा ] te kāḷe [ कर्तृत्वशून्यः लसितः ] kartr̥utvarahit thayelo shobhe chhe.

bhāvārthaḥ — je sarva avasthāomān vyāpe te to vyāpak chhe ane koī ek avasthāvisheṣh te, (te vyāpakanun) vyāpya chhe. ām hovāthī dravya to vyāpak chhe ane paryāy vyāpya chhe. dravya-paryāy abhedarūp ja chhe. je dravyano ātmā, svarūp athavā sattva te ja paryāyano ātmā, svarūp athavā sattva. ām hoīne dravya paryāyamān vyāpe chhe ane paryāy dravya vaḍe vyapāī jāy chhe. āvun vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja (arthāt abhinna sattāvāḷā padārthamān ja) hoy; atatsvarūpamān (arthāt jemanī sattā – sattva bhinna bhinna chhe evā padārthomān) na ja hoy. jyān vyāpyavyāpakabhāv hoy tyān ja kartākarmabhāv hoy; vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmabhāv na hoy. āvun je jāṇe te pudgalane ane ātmāne kartākarmabhāv nathī em jāṇe chhe. ām jāṇatān te gnānī thāy chhe, kartākarmabhāvathī rahit thāy chhe ane gnātādraṣhṭā — jagatano sākṣhībhūt — thāy chhe. 49.

Page 144 of 642
PDF/HTML Page 175 of 673
single page version

पुद्गलकर्म जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत् —

यतो यं प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं पुद्गलपरिणामं कर्म पुद्गलद्रव्येण स्वयमन्तर्व्यापकेन भूत्वादिमध्यान्तेषु व्याप्य तं गृह्णता तथा परिणमता तथोत्पद्यमानेन च क्रियमाणं जानन्नपि हि ज्ञानी स्वयमन्तर्व्यापको भूत्वा बहिःस्थस्य परद्रव्यस्य परिणामं मृत्तिकाकलश- मिवादिमध्यान्तेषु व्याप्य न तं गृह्णाति न तथा परिणमति न तथोत्पद्यते च, ततः प्राप्यं विकार्यं

have pūchhe chhe ke pudgalakarmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ ज्ञानी ] gnānī [ अनेकविधम् ] anek prakāranā [ पुद्गलकर्म ] pudgalakarmane [ जानन् अपि ] jāṇato hovā chhatān [ खलु ] nishchayathī [ परद्रव्यपर्याये ] paradravyanā paryāyamān [ न अपि परिणमति ] pariṇamato nathī, [ न गृह्णाति ] tene grahaṇ karato nathī ane [ न उत्पद्यते ] te-rūpe ūpajato nathī.

ṭīkāḥ — prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun (vyāpya jenun lakṣhaṇ chhe evun) pudgalanā pariṇāmasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te pudgalapariṇāmane kare chhe; ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatā pudgalapariṇāmane gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit (bahār rahelā) evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī

Page 145 of 642
PDF/HTML Page 176 of 673
single page version

निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं परद्रव्यपरिणामं कर्माकुर्वाणस्य पुद्गलकर्म जानतोऽपि ज्ञानिनः पुद्गलेन सह न कर्तृकर्मभावः ।

स्वपरिणामं जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत् —

pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.

bhāvārthaḥ — jīv pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ tene pudgal sāthe kartākarmapaṇun nathī.

sāmānyapaṇe kartānun karma traṇ prakāranun kahevāmān āve chhe — nirvartya, vikārya ane prāpya. kartā vaḍe, je pratham na hoy evun navīn kāī utpanna karavāmān āve te kartānun nirvartya karma chhe. kartā vaḍe, padārthamān vikār – pheraphār karīne je kāī karavāmān āve te kartānun vikārya karma chhe. kartā, je navun utpanna karato nathī tem ja vikār karīne paṇ karato nathī, mātra jene prāpta kare chhe te kartānun prāpya karma chhe.

jīv pudgalakarmane navīn upajāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem upajāvī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun nirvartya karma nathī. jīv pudgalamān vikār karīne tene pudgalakarmarūpe pariṇamāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem pariṇamāvī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun vikārya karma paṇ nathī. paramārthe jīv pudgalane grahaṇ karī shakato nathī kāraṇ ke amūrtik padārtha mūrtikane kaī rīte grahaṇ karī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun prāpya karma paṇ nathī. ā rīte pudgalakarma jīvanun karma nathī ane jīv teno kartā nathī. jīvano svabhāv gnātā hovāthī gnānarūpe pariṇamato pote pudgalakarmane jāṇe chhe; māṭe pudgalakarmane jāṇatā evā jīvano paranī sāthe kartākarmabhāv kem hoī shake? na ja hoī shake.

have pūchhe chhe ke potānā pariṇāmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ —

Page 146 of 642
PDF/HTML Page 177 of 673
single page version

यतो यं प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणमात्मपरिणामं कर्म आत्मना स्वयमन्तर्व्यापकेन भूत्वादिमध्यान्तेषु व्याप्य तं गृह्णता तथा परिणमता तथोत्पद्यमानेन च क्रियमाणं जानन्नपि हि ज्ञानी स्वयमन्तर्व्यापको भूत्वा बहिःस्थस्य परद्रव्यस्य परिणामं मृत्तिकाकलशमिवादिमध्यान्तेषु व्याप्य न तं गृह्णाति न तथा परिणमति न तथोत्पद्यते च, ततः प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं परद्रव्यपरिणामं कर्माकुर्वाणस्य स्वपरिणामं जानतोऽपि ज्ञानिनः पुद्गलेन सह न कर्तृकर्मभावः ।

पुद्गलकर्मफलं जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत् —

gāthārthaḥ — [ ज्ञानी ] gnānī [ अनेकविधम् ] anek prakāranā [ स्वकपरिणामम् ] potānā pariṇāmane [ जानन् अपि ] jāṇato hovā chhatān [ खलु ] nishchayathī [ परद्रव्यपर्याये ] paradravyanā paryāyamān [ न अपि परिणमति ] pariṇamato nathī, [ न गृह्णाति ] tene grahaṇ karato nathī ane [ न उत्पद्यते ] te-rūpe ūpajato nathī.

ṭīkāḥ — prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun ātmānā pariṇāmasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān ātmā pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato thako, te ātmapariṇāmane kare chhe; ām ātmā vaḍe karavāmān āvatun je ātmapariṇām tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī potānā pariṇāmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.

bhāvārthaḥ — 76mī gāthāmān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ jāṇavun. tyān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em hatun tene badale ahīn ‘potānā pariṇāmane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe — eṭalo pher chhe.

have pūchhe chhe ke pudgalakarmanā phaḷane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ —

Page 147 of 642
PDF/HTML Page 178 of 673
single page version

यतो यं प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं सुखदुःखादिरूपं पुद्गलकर्मफलं कर्म पुद्गलद्रव्येण स्वयमन्तर्व्यापकेन भूत्वादिमध्यान्तेषु व्याप्य तद् गृह्णता तथा परिणमता तथोत्पद्यमानेन च क्रियमाणं जानन्नपि हि ज्ञानी स्वयमन्तर्व्यापको भूत्वा बहिःस्थस्य परद्रव्यस्य परिणामं मृत्तिकाकलशमिवादिमध्यान्तेषु व्याप्य न तं गृह्णाति न तथा परिणमति न तथोत्पद्यते च, ततः प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं परद्रव्यपरिणामं कर्माकुर्वाणस्य सुखदुःखादिरूपं पुद्गलक र्मफलं जानतोऽपि ज्ञानिनः पुद्गलेन सह न कर्तृकर्मभावः ।

gāthārthaḥ — [ ज्ञानी ] gnānī [ पुद्गलकर्मफलम् ] pudgalakarmanun phaḷ [ अनन्तम् ] ke je anant chhe tene [ जानन् अपि ] jāṇato hovā chhatān [ खलु ] paramārthe [ परद्रव्यपर्याये ] paradravyanā paryāyarūp [ न अपि परिणमति ] pariṇamato nathī, [ न गृह्णाति ] tene grahaṇ karato nathī ane [ न उत्पद्यते ] te-rūpe ūpajato nathī.

ṭīkāḥ — prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun sukhaduḥkhādirūp pudgal- karmaphaḷasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya- antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷane kare chhe; ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatun je sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷ tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmanā phaḷane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.

Page 148 of 642
PDF/HTML Page 179 of 673
single page version

जीवपरिणामं स्वपरिणामं स्वपरिणामफलं चाजानतः पुद्गलद्रव्यस्य सह जीवेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत् —

यतो जीवपरिणामं स्वपरिणामं स्वपरिणामफलं चाप्यजानत्पुद्गलद्रव्यं स्वयमन्तर्व्यापकं भूत्वा परद्रव्यस्य परिणामं मृत्तिकाकलशमिवादिमध्यान्तेषु व्याप्य न तं गृह्णाति न तथा परिणमति न तथोत्पद्यते च, किन्तु प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं स्वभावं कर्म स्वयमन्तर्व्यापकं

bhāvārthaḥ — 76mī gāthāmān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ jāṇavun. tyān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em hatun tene badale ahīn ‘pudgalakarmanā phaḷane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe — eṭalun visheṣh chhe.

have pūchhe chhe ke jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatā evā pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ —

gāthārthaḥ — [ तथा ] evī rīte [ पुद्गलद्रव्यम् अपि ] pudgaladravya paṇ [ परद्रव्यपर्याये ] paradravyanā paryāyarūp [ न अपि परिणमति ] pariṇamatun nathī, [ न गृह्णाति ] tene grahaṇ karatun nathī ane [ न उत्पद्यते ] te-rūpe ūpajatun nathī; kāraṇ ke te [ स्वकैः भावैः ] potānā ja bhāvothī ( – bhāvorūp) [ परिणमति ] pariṇame chhe.

ṭīkāḥ — jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya pote paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun nathī, te-rūpe pariṇamatun

Page 149 of 642
PDF/HTML Page 180 of 673
single page version

भूत्वादिमध्यान्तेषु व्याप्य तमेव गृह्णाति तथैव परिणमति तथैवोत्पद्यते च; ततः प्राप्यं विकार्यं निर्वर्त्यं च व्याप्यलक्षणं परद्रव्यपरिणामं कर्माकुर्वाणस्य जीवपरिणामं स्वपरिणामं स्वपरिणामफलं चाजानतः पुद्गलद्रव्यस्य जीवेन सह न कर्तृकर्मभावः ।

nathī ane te-rūpe ūpajatun nathī; parantu prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun potānā svabhāvarūp karma (kartānun kārya), tenāmān (te pudgaladravya) pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene ja grahe chhe, te-rūpe ja pariṇame chhe ane te-rūpe ja ūpaje chhe; māṭe jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatun hovāthī, te pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv nathī.

bhāvārthaḥ — koī em jāṇe ke pudgal ke je jaḍ chhe ane koīne jāṇatun nathī tene jīvanī sāthe kartākarmapaṇun hashe. parantu em paṇ nathī. pudgaladravya jīvane utpanna karī shakatun nathī, pariṇamāvī shakatun nathī tem ja grahī shakatun nathī tethī tene jīv sāthe kartākarmapaṇun nathī. paramārthe koī paṇ dravyane koī anya dravyanī sāthe kartākarmabhāv nathī.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ —

shlokārthaḥ — [ ज्ञानी ] gnānī to [ इमां स्वपरपरिणति ] potānī ane paranī pariṇatine [ जानन् अपि ] jāṇato pravarte chhe [ च ] ane [ पुद्गलः अपि अजानन् ] pudgaladravya potānī ane paranī pariṇatine nahi jāṇatun pravarte chhe; [ नित्यम् अत्यन्त-भेदात् ] ām temanāmān sadā atyant bhed hovāthī (banne bhinna dravyo hovāthī), [ अन्तः ] te banne paraspar antaraṅgamān [ व्याप्तृव्याप्यत्वम् ] vyāpyavyāpakabhāvane [ कलयितुम् असहौ ] pāmavā asamartha chhe. [ अनयोः कर्तृकर्मभ्रममतिः ] jīv-pudgalane kartākarmapaṇun chhe evī bhramabuddhi [ अज्ञानात् ] agnānane līdhe [ तावत् भाति ] tyān sudhī bhāse chhe ( – thāy chhe) ke [ यावत् ] jyān sudhī [ विज्ञानार्चिः ] (bhedagnān karanārī) vignānajyoti [ क्रकचवत् अदयं ] karavatanī jem nirday rīte (ugra rīte) [ सद्यः भेदम् उत्पाद्य ] jīv-pudgalano tatkāḷ bhed upajāvīne [ न चकास्ति ] prakāshit thatī nathī.