(अनुष्टुभ्)
आत्मा ज्ञानं स्वयं ज्ञानं ज्ञानादन्यत्करोति किम् ।
परभावस्य कर्तात्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम् ।।६२।।
तथाहि —
ववहारेण दु आदा करेदि घडपडरधाणि दव्वाणि ।
करणाणि य कम्माणि य णोकम्माणीह विविहाणि ।।९८।।
व्यवहारेण त्वात्मा करोति घटपटरथान् द्रव्याणि ।
करणानि च कर्माणि च नोकर्माणीह विविधानि ।।९८।।
व्यवहारिणां हि यतो यथायमात्मात्मविकल्पव्यापाराभ्यां घटादिपरद्रव्यात्मकं बहिःकर्म
कुर्वन् प्रतिभाति ततस्तथा क्रोधादिपरद्रव्यात्मकं च समस्तमन्तःकर्मापि करोत्यविशेषादि-
એ જ વાતને દ્રઢ કરે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ आत्मा ज्ञानं ] આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, [ स्वयं ज्ञानं ] પોતે જ્ઞાન જ છે;
[ ज्ञानात् अन्यत् किम् करोति ] તે જ્ઞાન સિવાય બીજું શું કરે? [ आत्मा परभावस्य कर्ता ] આત્મા
પરભાવનો કર્તા છે [ अयं ] એમ માનવું (તથા કહેવું) તે [ व्यवहारिणाम् मोहः ] વ્યવહારી જીવોનો
મોહ (અજ્ઞાન) છે. ૬૨.
હવે કહે છે કે વ્યવહારી જીવો આમ કહે છેઃ —
ઘટ-પટ-રથાદિક વસ્તુઓ, કરણો અને કર્મો વળી,
નોકર્મ વિધવિધ જગતમાં આત્મા કરે વ્યવહારથી. ૯૮.
ગાથાર્થઃ — [ व्यवहारेण तु ] વ્યવહારથી અર્થાત્ વ્યવહારી લોકો માને છે કે [ इह ]
જગતમાં [ आत्मा ] આત્મા [ घटपटरथान् द्रव्याणि ] ઘડો, કપડું, રથ ઇત્યાદિ વસ્તુઓને, [ च ]
વળી [ करणानि ] ઇંદ્રિયોને, [ विविधानि ] અનેક પ્રકારનાં [ कर्माणि ] ક્રોધાદિ દ્રવ્યકર્મોને
[ च नोकर्माणि ] અને શરીરાદિ નોકર્મોને [ करोति ] કરે છે.
ટીકાઃ — જેથી પોતાના (ઇચ્છારૂપ) વિકલ્પ અને (હસ્તાદિની ક્રિયારૂપ) વ્યાપાર વડે
આ આત્મા ઘટ આદિ પરદ્રવ્યસ્વરૂપ બાહ્યકર્મને કરતો (વ્યવહારીઓને) પ્રતિભાસે છે તેથી તેવી
રીતે (આત્મા) ક્રોધાદિ પરદ્રવ્યસ્વરૂપ સમસ્ત અંતરંગ કર્મને પણ — બન્ને કર્મો પરદ્રવ્યસ્વરૂપ
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
કર્તાકર્મ અધિકાર
૧૭૯