(शार्दूलविक्रीडित)
आक्रामन्नविकल्पभावमचलं पक्षैर्नयानां विना
सारो यः समयस्य भाति निभृतैरास्वाद्यमानः स्वयम् ।
विज्ञानैकरसः स एष भगवान्पुण्यः पुराणः पुमान्
ज्ञानं दर्शनमप्ययं किमथवा यत्किञ्चनैकोऽप्ययम् ।।९३।।
(शार्दूलविक्रीडित)
दूरं भूरिविकल्पजालगहने भ्राम्यन्निजौघाच्च्युतो
दूरादेव विवेकनिम्नगमनान्नीतो निजौघं बलात् ।
विज्ञानैकरसस्तदेकरसिनामात्मानमात्माहरन्
आत्मन्येव सदा गतानुगततामायात्ययं तोयवत् ।।९४।।
અને ‘સમ્યગ્જ્ઞાન’ એવાં નામ પામે છે; સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન કાંઈ અનુભવથી
જુદાં નથી.
હવે આ અર્થનું કળશરૂપ કાવ્ય કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ नयानां पक्षैः विना ] નયોના પક્ષો રહિત, [ अचलं अविकल्पभावम् ] અચળ
નિર્વિકલ્પભાવને [ आक्रामन् ] પામતો [ यः समयस्य सारः भाति ] જે સમયનો (આત્માનો) સાર
પ્રકાશે છે [ सः एषः ] તે આ સમયસાર (શુદ્ધ આત્મા) — [ निभृतैः स्वयम् आस्वाद्यमानः ] કે જે
નિભૃત (નિશ્ચળ, આત્મલીન) પુરુષો વડે સ્વયં આસ્વાદ્યમાન છે ( – આસ્વાદ લેવાય છે,
અનુભવાય છે) તે — [ विज्ञान-एक-रसः भगवान् ] વિજ્ઞાન જ જેનો એક રસ છે એવો ભગવાન
છે, [ पुण्यः पुराणः पुमान् ] પવિત્ર પુરાણ પુરુષ છે; [ ज्ञानं दर्शनम् अपि अयं ] જ્ઞાન કહો કે દર્શન
કહો તે આ (સમયસાર) જ છે; [ अथवा किम् ] અથવા વધારે શું કહીએ? [ यत् किञ्चन अपि
अयम् एकः ] જે કાંઈ છે તે આ એક જ છે ( – માત્ર જુદાં જુદાં નામથી કહેવાય છે). ૯૩.
આ આત્મા જ્ઞાનથી ચ્યુત થયો હતો તે જ્ઞાનમાં જ આવી મળે છે એમ હવે કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ तोयवत् ] જેમ પાણી પોતાના સમૂહથી ચ્યુત થયું થકું દૂર ગહન વનમાં
ભમતું હોય તેને દૂરથી જ ઢાળવાળા માર્ગ દ્વારા પોતાના સમૂહ તરફ બળથી વાળવામાં આવે;
પછી તે પાણી, પાણીને પાણીના સમૂહ તરફ ખેંચતું થકું પ્રવાહરૂપ થઈને, પોતાના સમૂહમાં
આવી મળે; તેવી રીતે [ अयं ] આ આત્મા [ निज-ओघात् च्युतः ] પોતાના વિજ્ઞાનઘનસ્વભાવથી
ચ્યુત થયો થકો [ भूरि-विकल्प-जाल-गहने दूरं भ्राम्यन् ] પ્રચુર વિકલ્પજાળના ગહન વનમાં દૂર
ભમતો હતો તેને [ दूरात् एव ] દૂરથી જ [ विवेक-निम्न-गमनात् ] વિવેકરૂપી ઢાળવાળા માર્ગ દ્વારા
૨૩૦
સમયસાર
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-