(शार्दूलविक्रीडित)
संन्यस्तव्यमिदं समस्तमपि तत्कर्मैव मोक्षार्थिना
संन्यस्ते सति तत्र का किल कथा पुण्यस्य पापस्य वा ।
सम्यक्त्वादिनिजस्वभावभवनान्मोक्षस्य हेतुर्भवन्-
नैष्कर्म्यप्रतिबद्धमुद्धतरसं ज्ञानं स्वयं धावति ।।१०९।।
(शार्दूलविक्रीडित)
यावत्पाकमुपैति कर्मविरतिर्ज्ञानस्य सम्यङ् न सा
कर्मज्ञानसमुच्चयोऽपि विहितस्तावन्न काचित्क्षतिः ।
किन्त्वत्रापि समुल्लसत्यवशतो यत्कर्म बन्धाय तन्-
मोक्षाय स्थितमेकमेव परमं ज्ञानं विमुक्तं स्वतः ।।११०।।
હવે આ અર્થનું કળશરૂપ કાવ્ય કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ मोक्षार्थिना इदं समस्तम् अपि तत् कर्म एव संन्यस्तव्यम् ] મોક્ષાર્થીએ આ
સઘળુંય કર્મમાત્ર ત્યાગવા યોગ્ય છે. [ संन्यस्ते सति तत्र पुण्यस्य पापस्य वा किल का कथा ] જ્યાં
સમસ્ત કર્મ છોડવામાં આવે છે ત્યાં પછી પુણ્ય કે પાપની શી વાત? (કર્મમાત્ર ત્યાજ્ય છે
ત્યાં પુણ્ય સારું અને પાપ ખરાબ — એવી વાતને ક્યાં અવકાશ છે? કર્મસામાન્યમાં બન્ને આવી
ગયાં.) [ सम्यक्त्वादिनिजस्वभावभवनात् मोक्षस्य हेतुः भवन् ] સમસ્ત કર્મનો ત્યાગ થતાં,
સમ્યક્ત્વાદિ જે પોતાનો સ્વભાવ તે-રૂપે થવાથી – પરિણમવાથી મોક્ષના કારણભૂત થતું,
[ नैष्कर्म्यप्रतिबद्धम् उद्धतरसं ] નિષ્કર્મ અવસ્થા સાથે જેનો ઉદ્ધત ( – ઉત્કટ) રસ પ્રતિબદ્ધ અર્થાત્
સંકળાયેલો છે એવું [ ज्ञानं ] જ્ઞાન [ स्वयं ] આપોઆપ [ धावति ] દોડ્યું આવે છે.
ભાવાર્થઃ — કર્મને દૂર કરીને, પોતાના સમ્યક્ત્વાદિસ્વભાવરૂપે પરિણમવાથી મોક્ષના
કારણરૂપ થતું જ્ઞાન આપોઆપ પ્રગટ થાય છે, ત્યાં પછી તેને કોણ રોકી શકે? ૧૦૯.
હવે આશંકા ઊપજે છે કે — અવિરત સમ્યગ્દ્રષ્ટિ વગેરેને જ્યાં સુધી કર્મનો ઉદય રહે
ત્યાં સુધી જ્ઞાન મોક્ષનું કારણ કેમ થઈ શકે? વળી કર્મ અને જ્ઞાન બન્ને ( – કર્મના નિમિત્તે
થતી શુભાશુભ પરિણતિ અને જ્ઞાનપરિણતિ બન્ને – ) સાથે કેમ રહી શકે? તે આશંકાના
સમાધાનનું કાવ્ય કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [ यावत् ] જ્યાં સુધી [ ज्ञानस्य कर्मविरतिः ] જ્ઞાનની કર્મવિરતિ [ सा सम्यक्
पाकम् न उपैति ] બરાબર પરિપૂર્ણતા પામતી નથી [ तावत् ] ત્યાં સુધી [ कर्मज्ञानसमुच्चयः अपि
विहितः, न काचित् क्षतिः ] કર્મ અને જ્ઞાનનું એકઠાપણું શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે; તેમના એકઠા રહેવામાં
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
પુણ્ય-પાપ અધિકાર
૨૫૭
33