૫૭૬
સમયસાર
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
(उपजाति)
उन्मुक्त मुन्मोच्यमशेषतस्तत्
तथात्तमादेयमशेषतस्तत् ।
यदात्मनः संहृतसर्वशक्ते :
पूर्णस्य सन्धारणमात्मनीह ।।२३६।।
(अनुष्टुभ्)
व्यतिरिक्तं परद्रव्यादेवं ज्ञानमवस्थितम् ।
कथमाहारकं तत्स्याद्येन देहोऽस्य शङ्कयते ।।२३७।।
अत्ता जस्सामुत्तो ण हु सो आहारगो हवदि एवं ।
आहारो खलु मुत्तो जम्हा सो पोग्गलमओ दु ।।४०५।।
શ્લોકાર્થઃ — [संहृत - सर्व - शक्ते : पूर्णस्य आत्मनः] જેણે સર્વ શક્તિઓ સમેટી છે
( – પોતામાં લીન કરી છે) એવા પૂર્ણ આત્માનું [आत्मनि इह] આત્મામાં [यत् सन्धारणम्] ધારણ
કરવું [तत् उन्मोच्यम् अशेषतः उन्मुक्त म्] તે જ છોડવાયોગ્ય બધું છોડ્યું [तथा] અને [आदेयम्
तत् अशेषतः आत्तम्] ગ્રહવાયોગ્ય બધું ગ્રહ્યું.
ભાવાર્થઃ — પૂર્ણજ્ઞાનસ્વરૂપ, સર્વ શક્તિઓના સમૂહરૂપ જે આત્મા તેને આત્મામાં
ધારણ કરી રાખવો તે જ, ત્યાગવાયોગ્ય જે કાંઈ હતું તે બધુંય ત્યાગ્યું અને ગ્રહણ કરવાયોગ્ય
જે કાંઈ હતું તે બધુંય ગ્રહણ કર્યું. એ જ કૃતકૃત્યપણું છે. ૨૩૬.
‘આવા જ્ઞાનને દેહ જ નથી’ — એવા અર્થનો, આગળની ગાથાની સૂચનારૂપ શ્લોક હવે
કહે છેઃ —
શ્લોકાર્થઃ — [एवं ज्ञानम् परद्रव्यात् व्यतिरिक्तं अवस्थितम्] આમ (પૂર્વોક્ત રીતે) જ્ઞાન
પરદ્રવ્યથી જુદું અવસ્થિત ( – નિશ્ચળ રહેલું) છે; [तत् आहारकं कथम् स्यात् येन अस्य देहः
शङ्कयते] તે (જ્ઞાન) આહારક (અર્થાત્ કર્મ - નોકર્મરૂપ આહાર કરનારું) કેમ હોય કે જેથી તેને
દેહની શંકા કરાય? (જ્ઞાનને દેહ હોઈ શકે જ નહિ, કારણ કે તેને કર્મ - નોકર્મરૂપ આહાર
જ નથી.) ૨૩૭.
હવે આ અર્થને ગાથામાં કહે છેઃ —
એમ આતમા જેનો અમૂર્તિક તે નથી આ’રક ખરે,
પુદ્ગલમયી છે આ’ર તેથી આ’ર તો મૂર્તિક ખરે. ૪૦૫.