२८८
परस्परमत्यन्तं स्वरूपवैपरीत्येन परमार्थाधाराधेयसम्बन्धशून्यत्वात् । न च यथा ज्ञानस्य जानत्ता स्वरूपं तथा कुध्यत्तादिरपि, क्रोधादीनां च यथा क्रुध्यत्तादि स्वरूपं तथा जानत्तापि क थञ्चनापि व्यवस्थापयितुं शक्येत, जानत्तायाः क्रुध्यत्तादेश्च स्वभावभेदेनोद्भासमानत्वात् स्वभावभेदाच्च वस्तुभेद एवेति नास्ति ज्ञानाज्ञानयोराधाराधेयत्वम् ।
किञ्च यदा किलैकमेवाकाशं स्वबुद्धिमधिरोप्याधाराधेयभावो विभाव्यते तदा शेष-
द्रव्यान्तराधिरोपनिरोधादेव बुद्धेर्न भिन्नाधिकरणापेक्षा प्रभवति । तदप्रभवे चैकमाकाशमेवैकस्मिन्ना-
काश एव प्रतिष्ठितं विभावयतो न पराधाराधेयत्वं प्रतिभाति । एवं यदैकमेव ज्ञानं स्वबुद्धि-
मधिरोप्याधाराधेयभावो विभाव्यते तदा शेषद्रव्यान्तराधिरोपनिरोधादेव बुद्धेर्न भिन्नाधिकरणापेक्षा प्रभवति । तदप्रभवे चैकं ज्ञानमेवैकस्मिन् ज्ञान एव प्रतिष्ठितं विभावयतो न पराधाराधेयत्वं प्रतिभाति । ततो ज्ञानमेव ज्ञाने एव, क्रोधादय एव क्रोधादिष्वेवेति साधु सिद्धं भेदविज्ञानम् ।
विपरीतता होवाथी (अर्थात् ज्ञाननुं स्वरूप अने क्रोधादिक तेम ज कर्म-नोकर्मनुं स्वरूप अत्यंत विरुद्ध होवाथी) तेमने परमार्थभूत आधाराधेयसंबंध नथी. वळी ज्ञाननुं स्वरूप जेम जाणनक्रिया छे तेम (ज्ञाननुं स्वरूप) क्रोधादिक्रिया पण छे एम, अने क्रोधादिकनुं स्वरूप जेम क्रोधादिक्रिया छे तेम (क्रोधादिकनुं स्वरूप) जाणनक्रिया पण छे एम कोई रीते स्थापी शकातुं नथी; कारण के जाणनक्रिया अने क्रोधादिक्रिया भिन्न भिन्न स्वभावे प्रकाशे छे अने ए रीते स्वभावो भिन्न होवाथी वस्तुओ भिन्न ज छे. आ रीते ज्ञानने अने अज्ञानने (क्रोधादिकने) आधाराधेयपणुं नथी.
वळी विशेष समजाववामां आवे छेः — ज्यारे एक ज आकाशने पोतानी बुद्धिमां स्थापीने (आकाशनो) आधाराधेयभाव विचारवामां आवे त्यारे आकाशने बाकीनां अन्य द्रव्योमां आरोपवानो निरोध ज होवाथी (अर्थात् अन्य द्रव्योमां स्थापवानुं अशक्य ज होवाथी) बुद्धिमां भिन्न आधारनी अपेक्षा प्रभवती नथी ( – फावी शकती नथी, ठरी जाय छे, उद्भवती नथी); अने ते नहि प्रभवतां, ‘एक आकाश ज एक आकाशमां ज प्रतिष्ठित छे’ एम बराबर समजी जवाय छे अने तेथी एवुं समजी जनारने पर-आधाराधेयपणुं भासतुं नथी. एवी रीते ज्यारे एक ज ज्ञानने पोतानी बुद्धिमां स्थापीने (ज्ञाननो) आधाराधेयभाव विचारवामां आवे त्यारे ज्ञानने बाकीनां अन्य द्रव्योमां आरोपवानो निरोध ज होवाथी बुद्धिमां भिन्न आधारनी अपेक्षा प्रभवती नथी; अने ते नहि प्रभवतां, ‘एक ज्ञान ज एक ज्ञानमां ज प्रतिष्ठित छे’ एम बराबर समजी जवाय छे अने तेथी एवुं समजी जनारने पर-आधाराधेयपणुं भासतुं नथी. माटे ज्ञान ज ज्ञानमां ज छे, क्रोधादिक ज क्रोधादिकमां ज छे.