142
यः खलु मोहरागद्वेषसुखदुःखादिरूपेणान्तरुत्प्लवमानं कर्मणः परिणामं स्पर्शरसगन्ध- वर्णशब्दबन्धसंस्थानस्थौल्यसौक्ष्म्यादिरूपेण बहिरुत्प्लवमानं नोकर्मणः परिणामं च समस्तमपि परमार्थतः पुद्गलपरिणामपुद्गलयोरेव घटमृत्तिकयोरिव व्याप्यव्यापकभावसद्भावात्पुद्गलद्रव्येण कर्त्रा स्वतन्त्रव्यापकेन स्वयं व्याप्यमानत्वात्कर्मत्वेन क्रियमाणं पुद्गलपरिणामात्मनोर्घटकुम्भकारयोरिव व्याप्यव्यापकभावाभावात् कर्तृकर्मत्वासिद्धौ न नाम करोत्यात्मा, किन्तु परमार्थतः पुद्गलपरिणाम- ज्ञानपुद्गलयोर्घटकुम्भकारवद्वयाप्यव्यापकभावाभावात् कर्तृकर्मत्वासिद्धावात्मपरिणामात्मनोर्घट- मृत्तिकयोरिव व्याप्यव्यापकभावसद्भावादात्मद्रव्येण कर्त्रा स्वतन्त्रव्यापकेन स्वयं व्याप्यमान- त्वात्पुद्गलपरिणामज्ञानं कर्मत्वेन कुर्वन्तमात्मानं जानाति सोऽत्यन्तविविक्तज्ञानीभूतो ज्ञानी स्यात्
न चैवं ज्ञातुः पुद्गलपरिणामो व्याप्यः, पुद्गलात्मनोर्ज्ञेयज्ञायकसम्बन्धव्यवहारमात्रे सत्यपि
TIkA — nishchayathI moh, rAg, dveSh, sukh, dukh AdirUpe antarangamAn utpanna thatun je karmanun pariNAm, ane sparsha, ras, gandh, varNa, shabda, bandh, sansthAn, sthUlatA, sUkShmatA AdirUpe bahAr utpanna thatun je nokarmanun pariNAm, te badhuy pudgalapariNAm chhe. paramArthe, jem ghaDAne ane mATIne ja vyApyavyApakabhAvano (vyApyavyApakapaNAno) sadbhAv hovAthI kartAkarmapaNun chhe tem pudgalapariNAmane ane pudgalane ja vyApyavyApakabhAvano sadbhAv hovAthI kartAkarmapaNun chhe. pudgaladravya svatantra vyApak hovAthI pudgalapariNAmano kartA chhe ane pudgalapariNAm te vyApak vaDe svayam vyapAtun hovAthI (vyApyarUp thatun hovAthI) karma chhe. tethI pudgaladravya vaDe kartA thaIne karmapaNe karavAmAn Avatun je samasta karmanokarmarUp pudgalapariNAm tene je AtmA, pudgalapariNAmane ane AtmAne ghaT ane kumbhAranI jem vyApyavyApakabhAvanA abhAvane lIdhe kartAkarmapaNAnI asiddhi hovAthI, paramArthe karato nathI, parantu (mAtra) pudgalapariNAmanA gnAnane (AtmAnA) karmapaNe karatA evA potAnA AtmAne jANe chhe, te AtmA (karmanokarmathI) atyant bhinna gnAnasvarUp thayo thako gnAnI chhe. (pudgalapariNAmanun gnAn AtmAnun karma kaI rIte chhe te samajAve chhe — ) paramArthe pudgalapariNAmanA gnAnane ane pudgalane ghaT ane kumbhAranI jem vyApyavyApakabhAvano abhAv hovAthI kartAkarmapaNAnI asiddhi chhe ane jem ghaDAne ane mATIne vyApyavyApakabhAvano sadbhAv hovAthI kartAkarmapaNun chhe tem AtmapariNAmane ane AtmAne vyApyavyApakabhAvano sadbhAv hovAthI kartAkarmapaNun chhe. Atmadravya svatantra vyApak hovAthI AtmapariNAmano eTale ke pudgalapariNAmanA gnAnano kartA chhe ane pudgalapariNAmanun gnAn te vyApak vaDe svayam vyapAtun hovAthI (vyApyarUp thatun hovAthI) karma chhe. vaLI A rIte (gnAtA pudgalapariNAmanun gnAn kare chhe tethI) em paN nathI ke